SUMMARY
The highest and the easternmost shore ridge of the Gardno Lake was studied. It has developed during the transgreSsion of the Gardno Lake, synchronous with the maximum of the Littorina transgression of the South
Baltic ie. Kluki 3. According to the authors a sea level in this time was not higher than 1 m a.s1, as univocally indicated by altitude of the beach base (Fig. 2) but not of its summit The latter corresponds to the vertical extent of waves during storms.
SYLWESTER OOBRZYNSKI, ELZBIETA FLOREK, WACLAW FLOREK, ALBIN ORLOWSKI Zaklad Geomorfologii i Geologii Czwarto~u WSP, Slupsk
PLEJSTOCEN
SRODKOWEGO POMORZA
I
POBRZEZA BALTYKU
W
SWIETLE
TERMOLUMINESCENCYJNYCH WSKAZNIK()W WIEKU
osADOw
W dotychczasowej Iiteraturze stratygrafJa plejstoce-nu Pojezierza Pomorskiego i Pobrzei:a Baltyku byla gl6wnie ustalana na podstawie Iitostratygrafii (por. 7, 8, 10, 13 -15, 18 - 20, 25, 26 i in.). Wynikalo to w znac:mcj mierze z ub6stwa stanowisk interglacjalnych (10). W ostat-nich latach pojawily si~ dose Iiczne proby ustalenia wieku plejstocetiskich osadow mineralnych pOInocnej Polski na podstawie metody t~oluminescencyjnej. Wymienic tu trzeba przede wszystlcim prace J. Sylwestrzaka (24), E. Drozdowskiego (3), H. ProszyDskiej-Bordas i in. (22), A. Makowskiej (6) i in.
Opracowanie autorow jest elementem skladowym prac wykonywanych d1a potrzeb arkuszy: S!DoIdziDski Las, Smoldzino i Slupsk Szczeg6l0wej Mapy Geologicz-nej Polski w skali 1:50000. W ramach tych prac wykona-no 8 otworow badawczych; z ktorych pobrawykona-no 32 probki osad6w, przcde wszystkim glin. Ponadto pobrano 5 pr6-bek z wykopOw
.i
odsloni~ .. Osady te poddano analizie termoluminescencyjnej w laboratorium Uniwersytetu Gdariskiego przez dra Stanislawa Fedorowicza i mgra Ireneusza Olszaka. Rycina 1 pokazuje lokalizacj~ punk-t6w pobrania probek na tie granic arkuszy mapy oraz gl6wnych jednostek geomorfologicznych obszaru. Data-wania wykonano standardowll metodll stosowanQ, w La-boratorium TL w Gdarisku, ktorej szczeg6l0wy opis jest zawarty w oddzielnej publikacji (4).) Rye. 1. LokaJlzacja punkt6w pobranitl probek do datowan TL na tie sytuacji geomorJologicznej i granic arkuszy mapy geologicznej 1 - morena gardzicnska, 2 - wysoozymy morenowe. 3 - osady glacifl.uwialne, 4 - liolooeDskie dna dolin rzecmycb, 5 - row-niny akumulacji limniczno-torfowej, 6 - mierzeje. 7 - wier-oenia, 8 - wkopy (numery punkt6w. pobrania pr6bek jak na rye. 2-4); liczby w kratkach oznaczajll numery arkuszy Szczeg61o-wej Mapy Ocologicznej Polm 1:50000, 1 - SmoldziJiski Las, 10 ..: Smoldzino, 21 Slups.k:; miejscowoSc:i: 1 Slups.k:, 2 -Wieloglowy, 3, 9 - Zelk:6wka, 4 - Osieki, 5 - Dominek, 6 Kwno,7 Smoldzino, 8 Buk6wka, 10 Globino, 11
-KarZniczka
Fig. 1. Sampling sites for TL datings against geomorphologie backgroUnd and sheets of geologic map
1 - Gardno moraine, 2 - morainic plateaux, 3 - glaciotluvial sediments, 4 - Holooene bottoms of river valleys, 5 - plains of
~peaty deposition, 6 -barS, 7 - boreholes, 8 - shafts (numbers of sampling sites as in Fig. 2 - 4); numbers in checks are numbers of sheets of Detailed Geological Map of Poland
1:50000; fort localities, see the Polish text
UIm 551.793:550.93(438-17) WIEK OSADOW PLEJSTOCENSKICH W SWIETLE OCEN LITOSTRATYGRAFICZNYCH
W wyniku realizacji arkuszy Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200000 i w nawiQ,zaniu do starszych opracowaD. utrwalil si~ pogllld 0 wys~powaniu na bada-nym obsza.rze osadow trzech pi~ter zimnych plejstocenu (1, 14, 15 i in.). Przemawialy za tym przede wszystkim kryteria Iitologiczno-petrograficzne, rozmieszczenie po-wierzchni erozyjnych i odniesienia do obszarow lepiej rozpoznanych. WlltpliwoSci CO do slusznoSci tych
stwier-o
5dzeti pojawiaJy si(: od dawna, a wywolywa1 je brak: opracowanych st.anowisk interglacjalnych (9). Bardziej szczeg6lowe opracowania wskazywaly b~ na dose powszechnll obecnosc glin poludniowopolskich (25, 26), b~ na wyst(:powanie ich jedynie w· gl(:bokich obni2:e-niach egzarcyjnych (9, 13).
Gliny Srodkowopo1skie i p6ln.ocnopolskie 8al na caIym badanym obszarze powszechne, w obu przypadkach co najmniej dwudzielne, co przypisywano oddzia1ywaniu llldolodu plejstoceJiskiego podczas kolejnych jego nasu-ni(:C.
STAN STRATYGRAFn TERMOLUMINESCENCYJNEJ
BADANEGO OBSZARU
Wprowadzenie datowan TL zasadniczo wpIyn(:lo na posl/ldy 0 wieku gIin wyst(:pujllCYch na ObSXMZe srod~
kowej CZ(:8ci Pobrzez.a i Pomorz.a. Najpierw wykonano datowania
w
rejonie dolnego odcinka doliny Wisly. Wskazaly one na istnienie trzech romowiekowych pozio-mow glacigenicznych 0 wieku 42 - 56 ka i 16 -19 ka (2, 3) . i okolo 100 ka (6). W tym samym czasie realizacja arkuszy Mapy GeQlogicznej Dna Baltyku w skali 1:200000 przyniosla pIon w postaci 69 okresleIitermolumines-gtllb-.w m 1
o -
,..
:-
:.,~.
10 - ~';.;' . .:.::.:':
"
:.::',
20 30-..
...
.
..--
. _-43 76 123 2 ',.
.
.
.
.
',,:.
~ : 1· ", .;J. '..
.,.... 60m
Tr 3..
~. ..:...: : ;. Tr : :':-~ 4cencyjnych wskaZnikow wie~u osadow plejstocenskich, glownie glin. Otrzymane wskainiki skupily si(: w trzech grupach: 130-150 ka, 50-70 ka i 10-30 ka BP (5). Uklad ten wskazuje na obecnosc osad6w dw6ch zimnych pi(:ter vistuliariskich i jednego Srodkowopolskiego, h6ry przypisaC moma stadia10wi warty. Przy okazji tych
badaIi pojawily si(: pierwsze Wlltpliwo8ci, co do
moZliwo-Sci zestawienia danych uzyskiwanych w romych toriach. Wi(:kszosc, bo 67 probek wydatowano w labora-torium gdanskim, 2 powtornie opracowano w laborato-rium warszawskim. Daty uzyskane w laboratolaborato-rium gdaD-skim wyniosly 148 i 124 ka, zaS wiek tych samych pr6bek okreslony przez laboratorium warszawskie wyniosl od-powiednio 194 i 174 ka (5, 22). Daty gdaIiskie okazaly si(:
wi(:C mlodsze 0 okolo 1/3.
Badania wieku osadow powierzchniowych Z obszaru
pomi(:dzy Darlowem i dolnll WislI), przeprowadzone przez I. Sylwestrzaka (24) przyniosly kilkadziesillt dat ukladajllCYch si(: malejllco ku p6ln.ocy, od 15-18 ka BP w poludniowej ~Sci obszaru, przez 12,5-13,7 ka BP w odniesieniu do strefy tak zwanej fazy gardzieIiskiej po 9/J ka BP dla How l(:borskich. Datowane byly glownie utwory piaszczysto-Zwirowe. B. Rosa (23) podda1
datowa-niu ta.k7.e osady tarasowe strefy marginalnej fazy
gar-dzieIiskiej uzyskujl),C daty 11,6
-13,1
ka BP, a ta.k7.e osady5 6 13 64 .
.,
..•
..34.
...
.
.
•....•
.
....
.
::'::-.... Tr ~. 7...
-• • 64 : .' . '.'
.
'..
':""""".-64 8 :.-.:: 11·1-,:) 12B
13~
14Rye. 2. Pozycja tkztowanych osadOw w w;erceniach badt.zwczych
1 - gIina piaszczysta; polodowcowa, 2 - gIina py1asta, polodow-cowa, 3 - glina zwa!OW!l. 4 - gliny nierozdzielont; polodow-cowe, 5 - i1, 6 - mulek, 7 - mulek piaszczysty, 8 - mulek Zwirowaty,9 piasek,10 piasek Zwirowaty, 11 Zwir, 12 -tod,13 - wldadka w~gla brunatnego, 14 - miejsca pobrania
pr6bek i wskaZniki wieku w ka
Fig. 2. Position of tkzted sediments in research boreholes
1 - glacial sandy till, 2 - glacial silty
tin,
3 - till, 4 - glacial till,5 - clay, 6 - silt, 7 - sandy silt, 8 - silt with gravel, 9 - sand,
10 - sand with gravel, 11 - gravel, 12 - peat, 13 - insert of brown coal, 14 - sampling sites and TL indices in ka
mnpm A 80- 40-mppm 040 -. 80 120 --160 -
er
B mnpm -80 -40 Tro
Skin I "Ryc. 3. Schematyczny przekT'oj geologiczny i pozycja datowanych osadOw wzdlui linii Slupsk-KariiJiczka (loftoJizacja no ryc. 1)
1 - piasek i Zwir, 2 - glina, 3 - iI, 4 - wskainiJci wieku 1L . wkaBP
Fig. 3. Schematic geologic section and position of dated sediments along the line Slupsk - Kartniczka (location in Fig. 1) 1 - sand and gravel, 2 - till, 3' - clay, 4 - TL indices in ka
mnpm
e
80 40 40 80 120 160 --200 - _ ... --. .. " 240-er
TrRyc. 4. Schematyczny przekT'oj geologiczny wzdluZ linii Smol-dzino-ZelkOwko (lokalizacja na ryc. 1) i pozycja datowanych
osadOw
1 - iI, 2 - mulek, 3 - mulek piaszczysty, 4 - piasek, 5 - Zwir, 6 - g1ina, 7 - to~ 8 - wskaZniki wieku TL ka BP
wydmowe 10,6-12,6 ka BP i osady form okreSlanyeh jako waly brzegowe 12,4-12,9 ka BP. .
Do przedstawionego ukladu przystajll r6wniez daty
. osad6w klifu Jas~biej Gory przedstawione przez K. Petelskiego (21), gdzie gliny wicku 13 i 50 ka BP Sll przedzielone Rami datowanymi na 30 i 60 ka BP.
Datowane byly r6wnieZ utwory starsze. W. Morawski (16, 17) podaI wi"k glin zwalowyeh pochodzllcyeh ze sta.:rszej fazy. (odra) zlodowacenia srodkowopolskiego. Uzyskanedaty: 294±40 ka, 279 ka i 295 ka BP poehodzll jednak z laboratorium lubelskiego J. Butryma i Die jest znana ich re1acja zdatami poeho<Wtcymi z laboratorium
S.
Fedorowicza. Gtiny zaliczane przezW
.
Morawskiego (16,17) do fazy warty zlodowacenia Srodkowopolskiego majll daty 155, 169 i 184 ka BP. Zdaniem W. Morawskie-go gliny te naleZy korelowaC z glinami zalegajllC}'IDi plytko pod dnem Baltyku w strefie przylegajllCCj do polskiego wybrzeZa. W swietle nowszych pUblikacji (5) wiek glin z dna Baltyku jest jednak znaczoie mlodszy, ale datowane byly one w laboratorium gdaIiskim.GEOLOGICZNA SYTUACJA DATOWANYCH OSADOW
Sytuacj~ geologiczull datowanyeh osad6w przedsta-wiono na dw6ch pi'zekrojach (rye. 3 i 4) oraz w zgenerali-zowanyeh profilach wicrtniczych (rye. 2), ktoryeh lokali-zacj~ pokazano na rye. 1.
Najstarsza data (227,4 ka BP) poehodzi z warstwy 75 m_
]ffi:
72 --""'68 t D - 80-
40-
0 --40 Tr r=-=-1 1P
1
2C
"
'-1
31··· ... ·
..
·;·l4 ~ - _ - •• ~:.:. . :".:",:.10 •I:::·
·.~I 5' IT1J61-...:1
7cm
8o
5 10'kmFig. 4. Schematic geologic section and position of dated sediments along the line Smoldzino-Zelkowko (location in Fig. 1)
1 - clay, 2 - silt, 3 - sandy silt,4 -"-. sand, 5 - grave~6 - till, 7 .,.. peat, 8 - TL indices in ka
czekoladowoczerwonawej, bardzo zwartej gliny twOl'Zll-cej 19' m warstw~ w spun osad<$w czwarto~owych rozpoznanych w wierceniu nr 2 (Wieloglowy, por. rye. 1). Powstanie tej gliny moma I~c ze stadia1em maksymal-nym (odry) zlodowacenia srodkowopolskiego.
Kolejne pod wzgl~em wieku daty poch0d74 z glin zaiegajllcych w gl~bokich obniZeniach, najprawdopodob-niej egzarcyjnych, w okolicach Sm:oIdzina (otw6r nr 1) i Slupska (otw. nr 1). Daty te (123,3 ka w otw. 1 i 108,8 ka w otw. 1) sugerujll, :ie gliny te osadzone zostaly podczas stadiahl warty zlodowacenia srodkowopolskiego. Trzeba tu jednak podkres1ic, :ie wiek datowanych glin jest mlodszy od glin datowanych przez W. Morawskiego (16) i wi~~szoSci glin z dna Baltyku (5). Zali~nie tych osad6w do pakietu osad6w vistuliallskich byloby jednak, zdaniem autor6w niewlaSciwe.
Wil;kszosc datmlodszych grupuje si~ w dw6ch prze.. dzialach wiekowych: 30-50 ka BP i 60-80 ka BP. NaleZaloby je wUlzac z dwiema pierwszymi fazami zlodo-wacenia vistulian, choc w stosunku do uznanych prze-dzial6w wiekowych przypisywanych tym fazom zlodowa-cenia (12) Sll to daty mlodsze 0 10-20 ka. Z fazll
najmlodsZfl willZe si~ jedna zaledwie data, ze stropowych warstw wiercenia nr 6 w Kwnie (ryc. 2 i 3).
Stwierdzic trzeba, Ze w wi~kszoSci profili wystwujll bardzo powame zakl6cenia w sekwencji dat. Dotyczy to w szczeg6lnoSci wierceri najgl~bszych: w Smoldzinie (otw. nr 1) i w Slupsku (otw. nr 1). Na duZych i to
zr6i:-nicowanych ~bokoSciach pojawiajll si~ osady datowane na okolo 32 - 3S ka BP.
SIl
to anomalie trudne do wyjaSnienia: bI~y w pobraniu, czy tei: przechowywaniu pr6bek nie wch0d74 w ~, natomiast g1acitektonika w takiej skali jest bardzo malo prawdopodobna.Kolejnym faktem budz!lcym wlltpliwoScl jest wiek glin ablacyjnych z obszaru wysoczyzn morenowych polo-i:onych na wsch6d.od Slupska: Damnicldej i Polanow-skiej, kt6ry zasadniczo miesci si~ w przedziale 40-60 ka BP, a wi~ istotnie odbiega od ustalen J. Sylwestrzaka (24) i B. Rosy (23) z tej samej strefy morfologicznej. Wymienie-ni badacze datowali gl6wWymienie-nie osady piaszczysto-Zwirowe. Autorzy niniejszego opracowania stwierdzili, Ze w wi~k szoSci przypadk6w, gdzie datowane byly pary osad6w: mulek - glina osady mulkowe uzyskiwaly daty starsze (por. daty 36-37 z wykopu nr 9 w ZeIk6wku,30-31 z wiercenia nr 3 w Zelk6wku, 8 - 9 z wiercenia nr 4 w Osiekach, por. tab.). Nasuwa si~ wniosek, Ze wielkosc uzyskiwanego przez laboratorium gdatiskie termolumi-nescencyjnego wskainika wieku jest W'trudny do wyjaA-nienia spos6b ~eZniona od litologii datowanych osa-d6w. W zalei:nos~ od tego, czy datujemy piaski, mulki, czy tei: gliny otrzymuje sil; r6i:ne daty TL. Poniewai: datowaniu podIegajll polimineralne porcje osadu, a sklad mineralny badanej Crakcji jest zmienny nasuwa ~ przy-puszczenie, Ze wielkosc termoluminescencyjnego wskaZ-nika wieku jest uzaleZniona od skladu mineralnego badanej frakcji datowanych osad6w.
ZESTAWlENIE INFORMACJI 0 PRDBKACH IICH TERMOLUMINESCENCYJNYCH WSKAZNIKACH WlEKU ~na
powiem:hni
Tenno-terenu ~bokoSC Jednostka Rodzaj luminescenc),jny Numer
Nr w micjscu pobrania Miejscowosc geo~orfolo- osadu wskaZnik WlekU laborato~ny
poboru wm gu:zna wka pr6bki
pr6bki wmnpm
1 4,0 29,1 Smoldzino Nizina Gar- mulek 64,1±9,6 UG-926
2 59,1 deDsko- glina 64,6 ± 9,7 UG-930
3 110,0 -Lebska glina 108,8±16,3 UG-931
4 148,0 glina 69,2±10,5 UG-932
5 172,0 g1ina 56,1±8,4 UG-933
6 214,0 mulek 70,9±1O,6 UG-935
7 263,0 glina 32,1±4,8 UG-934
8 2,0 3,0 Osieki Nizina Gar- mulek 70,5±10,6 UG-950
9 15,0 deDsko- glina 62,5±9,4 UG-938
10 27,0 -Lebska glina 61,3±9,2 UG-945
11 74,5 glina 47,7 ± 7,2 UG-944
12 90,6 glina 43,3±6,5 UG-943
13 41,0 10,0 Dominek morena gar- glina 24,6±3,7 UG-937
14 27,0 de:tiska glina 74,7±11,2 UG-936
15 54,0 glina 71,2±10,7 UG-949
16 33,0 7,0 Kwno Wysoczyzna glina 13,3 ± 2;0 UG-948
17 12,5 Damnicka mule.k 64,1±9,6 UG-947
18 16,5 glina 34,1±5,1 UG-946
19 69,0 4,0 Buk6wka Wysoczyzna glina 49,1±'7,4 UG-942
20 35,5 Damnicka glina 59,4±8,9 UG-940
21 48,0 glina 73,6±l1,O UG-941
22 59,0 glina 67,7±10,2 UG-939
23 16,0 23,0 Slupsk dno doliny glina 43,2 ± 6,5 UG-956
24 58,0 Slupi glina 76,3±11,4 UG-955
25 73,5 glina 67,4±1O,1 UG-954
26 118,5 mule.k 34,9±5,2· UG-953
27 165,0 glina 123,3±18,5 UG-960
28 77,5 3,0 Wie1oglowy Wysoczyma glina 6O,8±9,1 UG-952
29 70,0 Damnicka gIina >227,4 UG-951
30 66,5 62,5 Zelk6wko Wysoczyma glina 47,0±7,1 UG-957 .
31 65,5 Polanowska glina 34,9±5,2 UG-958
32 70,0 glina 82,8±12,4 UG-954
33 70,0 1,5 ffiobino Wysoczyzna glina 4O,1±6,0 UG-977
34 77,5 1,5 Kari:nic:zka Damnicka glina 39,7 ± 6,0 UG-978
35 75,0 1,0 ZeIk6wko Wysoczyzna mulek 43,8±6,6 UG-979
36 2,8 Polanowska glina 62,1±9,3 UG-980
Przmcie tyeh stwierdzeo zwi~kszaloby dyskusyjnoSC inetody termoluminescencyjnegookreslania wieku osa-dow jako ~a sh1Zllcego POl74dkowaniu stratygrafii osadow plejstoceDskich. .
Najbardziej niepokoi jednak obraz pokazany na rye. 5. Okazuje si~,
ze
w tym samym JaOOratorium, badajll(: podobne utwory i to poehodzll<:e z tego samego obsuru uzyskano diametralnie roZnillce si~ rezultaty. Maksymal-ne ~toSci wystlWieli dat z glin pochodzllCyeh z dna Baltyku i strefy brzegowej (5) ~ synehroniczne z okresami okreSlanymi przez J. Mojskiego (10) jako stadial glowny i stadia! przedgrud~dzki' ostatniego zlodowacenia,a takZe stadial warty zlodowacenia srodkowopolskiego.
Dose ~te ~ tei: daty z okres6w interstadialnych (rye. 5). Inaczej ma si~ rzecz z ~toSciIl wystwowania dat dotyCZllCYch glin Z obszaru srodkowego Pomorza i
Po-brze:ill. Maksimum wystllpieli przypada na stadial przed-grudzill,dzki, ale drugie m.al:simum naleZaloby wi~ z interstadialem grudzill,dzkiml Ponadto przerwy
Ukazu-jll<:e si~ w jednej ~sci diagramu odpowiadajll kulminac-.
jom w drugiej ~. M02:na to interpretowaC' w ten
sposOb, :ie okresy interstadialne
z
Iewej ~Sci diagramu (dna Baltyku) ~ synehroniczne ze stadialami. z prawej ~ diagramu (Pomorze i Pobrze:ie). Sytuacja taka,jesli nie zostanie wyjasniona w racjonalny sposob dyskredytu-je alOO metod~, alOO wykonawc6w analiz.Wydaje si~, :ie przeprowadzenie kolejnej powa:inej dyskusji nad przydatnoSciIl tej metody i usadnoSciIl
lednaotki llratwra.t"lCZnI 119 (to) stadiat WGl'ty IIm rllldiat ~ intll'ltcldi4l: luriri.ki 7!1 Itlldiol pradgru.d.zicldzl<i intll'llo.dtat grucloiqdzki 1_ IIIadiat g!6wny holoc:an I 20% 10 170kQ BP 160 120 []
0
1r-:::::::::::12 ~ I 10 I 20 I 30~Ryc. 5. Porownawczy diDgram cz~toSci wystfpowania termo-Iwninescencyjnych wskainikow wieku glin na obszarze
Srodkowe-go Pobrzeia i Pomorza oraz poludniowego Balty1cu
1 - gliny z dna Baltyku (wg 5). 2 - gliny z obszaru PobrzcZa
i Pomorza
Fig. 5. Comparative diagram offreqlll!7lcy ofTL indices occurrence in central seaside and Pomerania as well as in southern Baltic
1 - tills from bottom of the Baltic (after 5). 2 - tills from seaside and Pomerania
przyjmowanych dot/ld jej zalo:ieo jest nieuchronne i celo-we.
Przedstawiony material wskazuje, :ie zroZnicowanie teri:noluminescencyjnyeh wskaZnikow wieku osad6w za-le:iy nie tylko od przyezyn fizycznyeh, ale jest takZe w trudny do wythunaczenia sposOb powi~e z 1i.tolo~ datowanego ,?sadu isposobem poboru pr6bki (z wier-cenia, r:z;y odkrywek lub wkopOw). Pojawiajll si~
tak2:e
bardzo trudne do wyjaSnienia r6Znice w rezultatach datowan ro:inyehserii
osadow.Taki stan rzeczy powoduje, i2: upoI'Z/ldkowane obrazy stratygrafii czwarto~u Polski spol7.4dzone z wykorzy-staniem datowaD TL (10, 11) Stajll si~ mow dyskusyjne.
LITERATURA
1. But r y mow i e z N., M a k s i a k
s.,
U n ie-. j e
w
s k a M. - Objasnienia do Mapy Geologicz-nej Polski 1:200000, ark. Koszalin. Wyd Geol., 1975. 2. D r 0 z do w ski E. - Pr.Geogr.IGiPZPANnr146, 1986. .
3. D r oz d o· w ski E. - Studia j Mater.
Oceano-log., 1989 ut 56 s. 93 -101.
4.
Fed 0 row i e z S.,0 I
sz
a kU. -
Ancient TL, 1985 nr 3 s. 10-13.5. K r a m a r s k a R., M a s low s k a M. i in.
-. Prz-. GeoL, 1990 nr 5-6 s. 248-253.
6. M a k 0 w
s
k a A. - Studia j Mater. Oceanolog., 1989 nr 56 s. 83 - 93.7. M 0 j ski I.E. - Pr; Geogr. IG PAN, 1968 nr 74 s. 37-64. .
8. M 0 j ski I.E. - Quater. Stud in Poland, 1980 vol.
2
s. 77-98; .9. M 0 j ski J.E. - [W:] Pobrze:ie Pomorskie. B. Augustowski (red.). Ossolineum, Gdansk, 1984 s. 9-40.
10. Mo j s k iJ.E. - Geology of Poland, vol.I,pa.rt3b: Quaternary, Wyd. Geol., 1985.
11. M 0 j ski J.E. - [W:] Quaternary type sections: imagination or reality? Balkema, Rotterdam, 1989 s.
137-147. .
12. Mo j ski
I.E. -
Prz. 0001., 1990 nr 5-6 s. 229-233 ..13. Mo j ski J.E., 0 r low ski A. - Kwart .. Geo1., 1978
z.
1 s. 171-179.14. M oj ski J.E.; S
Y I
~ est rz
a k J. - Mapa Geologiczna Polski 1:200000, ark. Slupsk. Wyd Geol., 1978.15. M <> j ski I .
.E.,
S y I w est r za.
k J. - . Mapa Geologiczna Polski 1:200000, ark. Gdansk. Wyd.Geol., 1978.
16. M 0 raw ski W. - Obja!inienia do Szczeg610wej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. Leba Wyd. Geol., 1990.
17. M 0 raw ski W. - Obja!inienia do Szczeg610wej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. 4OOrk. Wyd. 0001., 1990. .
18. 0 r low ski A - Litostratygrafia i paleogeomor-fologia doliny Slupi. Kat. Ooogr. Fiz. Uniw.
Gda6.-skiego (maszynopis).19. 0 r low ski A. - [W:] Pomorskie srodowisko przyrodnicze. Slupsk, 1983 t. XI s. 263 - 295.
20. 0 r low ski A - Kwart. AGH, Geologia 1989,
t. 15
z.
1-2s.
34-47,201-202.21. Pet e I ski K. - Profil geologiczny k1ifu la-str~biej Gory. Przew. LXI Zjazdu PfG, Gdansk 13-15 wrzemia 1990, s. 61.
22. Pr6szyIiska-Bordas H., StaIiska-- P r 6 s z y
n
s k a W., Pr
6 s z y Ii ski M. -Studia i Mater. Oceanolog., 1989 nr 56 s. 103 -113. 23. R 0 s a B. - Datowanie depozycji osad6wmineral-nych czwarto~u metodll TL. Przew. LXI Zjazdu PTG, GdaIisk 13-15 wrzeSnia 1990, s. 11-23. 24. S y I w est r z a k J. - Prz. Geogr., 1986 z. 4 s.
795-808.
25 .. U n i e j e w s k a M., Nos e k M. - ObjaS-nienia do Szczeg610wej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. WrzeSnica. Wyd GeoL, 1986.
26. U n i e j e w s k a M., Nos e k M. - ObjaS-nienia do SzcZeg610wej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. Slawno. Wyd. Geol., 1987.
SUMMARY
In the Thermoluminescence Laboratory of the Gdansk University 37 samples of tills and Silts from boreholes and exposures collected during geologic
mapp-JULIAN SOKOI..OWSKI - Geologia regionaIna i
zIoto-wa
Polski. Wyd. Geol. 1990,399 str., 84 ryc., 9 tabel w tekSci.e, tabela stratygraficzna, 69 poz. lit.Niemal dwadzieScia lat min~o od ostatniego wydania ~a geologii Polski d1a technikum geologicz-nego. przez kilkanaScie lat uczniowie IV i V klas musieli obywae si~ bez podr~cznika do nauki jednego z najwa.z-niejszyeh przedmiot6w w szkole. I nauczyciele i uczniowie niecierpliwie oczekiwali na nowy pod~cznik.
Obecny ~ "Geologia regionalna i z1oZowa Polski" sldada si~ z dw6ch ~ pierwszej poSwi~nej geologii Polski i drugieJ - geologii z16z.
W e~sci pierwszej przedstawiono histori~ badan i rozw6j pogilld6w na budow~· geologicznll Polski oraz struktu~ geologiczQll Polski na tie tektoniki globu, a nas~pnie scharakteryzowano mega.kompleksy struk-turalne na obszarze Polski: prekambryjskie, dolnopa-leozoiczny, dewoIisko-karboIiski, stefaIisko-permski, triasowy, jurajski, kredowy i kenozoiczny. Oddzielnie om6wiono faldowo-plaszczowinowll s~ polskich Karpat oraz perspektywy suroweowe, warunki geo-fizyczne i wiertnicze jednostek geologiczno-posZukiwaw-czyeh Polski.
W ~Sci drugiej seharakteryzowano najpierw znacze-nie geologii i surowe6w mineralnych w gospodarce narodowej Polski, gen~ i warunki wyst~powania z16z w przyrodzie i przestrzenne formy wys~powania z16z. Nast~pnie scharakteryzowano z10Za wedlug uZytecznoSci surowca oraz zasady poszukiwaIi, rozpoinawania i eks-ploatacji z16z w warunkach geologicznych i ekonomicz-nyeh Polski, dokumentowanie i ocen~ zasob6w zl6z i ich ekonomicznll ocen~. W koIieowym fragmencie przed-stawiono organizacj~ i zadania polskiej sluZby geologicz-nej.
Niewlltpliwym plusem ksillZki jest to, Ze w og6le ukazala si~. Zawarte w niej informacje Sll na og61 aktualne, choe autor nie ustrzegl si~ bI~6w czy niescislo-Sci (np. lupki radzimowickie nie naleZ/l do ryfeju, gdyZ
ing have been dated. The dates can be generally sub-divided into two age intervals: 30- 50 and 60"": 80 ka BP (Fig. 5). They should be connected with the two first phases of the Vistulian Glaciation although these dates . are
10-20 ka
younger than the ones ascribed to the phases of this glaciation(cl
11, 12).In most sections there are serious disturbances in a sequence of dates (Fig. 2 and 3). These anomalies cannot be easily explained as neither glaciotectonics nor sampl-ing errors are to be taken into account Suprissampl-ingly old is the age of ablation til1s from the Damnica and Po1an6w plateaux, being 40-60 ka ie. considerably different than in other authors' opinions.
Collected data suggest that variability of TL age indices depen~s not only on physical reasons, but also on lithology of studied material and sampling method (bore-hole or exposure). Therefore, stratigraphic schemes of the Quaternary of Poland, prepared with a use ofTL datings, become again controversial.
znaleziono w nieh mikroskamienialoSci· ordowickie; przynalemosc arkozy kwaczalskiej i martwiey kar-niowiekiej do stefanu jest problematyczna; konwergen-ty - to nie ,.zderzeniowy" a ,,zbiemy"; calkowicie pomi-ni~to utwory dewOliskie G6r Kaczawskich i nie wyj.s-niono ieh metamorfizmu. .. ). Podr~ na pewno ~e stanowil pomoc w nauczaniu geologii Polski, choe bar-dziej geologii historycznej niZ regionainej. Sprawia to fakt, Ze budow~ geologiCZDll omawia autor kompleksowo nie jednostkami. JuZ saIno wydzielenie megakompleks6w strukturalnyeh jest dyskusyjne i nie pokrywajq,ce si~ zdeJinicjll megakompleksu strukturalnego podan!l na str. 43. Oinawianie. budowy geologicznej Polski w poziomie, przy bardzo dui:ej r6morodnoSci wiekowej jednostek tektonicznych sprawia, Ze zapoznanie si~ z budowll i historill geologicznll okreslonej jednostki tektonicznej jest na podstawie po~ nie tylko utrudnione, ale wr~ niemoZliwe. MoZna by bylo uwaZaC, iZ Die jest to winq, autora pod~ka, gdyZ pisal go wedlug programu nauczania (od dw6ch lat j~ nieaktualnego~ gdyby nie gl6wny mankament ksillZki, kt6ry nie m6g1 bye niedo-strzeZony przez tak znakomitego geologa jakim jest prof. dr hab. J. Sokolowski.
Podstawowym mankamentem
ksillZki
jest brak map i przekroj6w ilustrujllCYch struktur~ skorupy ziemskiej w obr~bie r6mych fragment6w Polski i jej poszczeg61-nych jednostek. W ~sci regionalnej nie ma ani jednego przekroju geologicznego, a tylkcr jedna mapa jednostki tektonicznej (Sudet.6w). Dominujll natomiast mapy geo-logiczno-strukturalne i miIlZszoSciowe poszczego1nych system6w i oddzial6w. Nie wydaje si~, by technik - geolog mial posiadaC przede wszystkim informacje 0 charakterzestropu czy SPllgu utwor6w okreslonego wieku. A jak uczeIi ma pojll6 skomplikowanll .budow~ Karpat bez Zadnych map i przekroj6w?
W poziomym tpdadzie kompleks6w strukturalnych nie Sll uwzgl~one ruehy tektoniczne r6mego typu i charakterystyka ieh w r6mych jednostkach tektonicz-nyeh Polski jest praktycznie niemoZliwa.
