Hydrogeologia polskich złóż kopalin i problemy wodne górnictwa — T. 1 red. Z. WILK, T. 2 red. Z. WILK & T. BOCHEŃSKA, T. 3 red. T. BOCHEŃSKA & R. KULMA.

Hydrogeologia polskich z³ó¿ kopalin i problemy wodne

górnictwa — T. 1 red. Z. WILK, T. 2 red. Z. WILK

& T. BOCHEÑSKA, T. 3 red. T. BOCHEÑSKA &

R. KULMA. Uczelniane Wydawnictwa

Naukowo-Dy-daktyczne AGH, Kraków, 2003 (t. 1 i 2), 2004 (t. 3)

W latach 2003–2004 ukaza³o siê monumentalne dzie³o

monograficzne, wieñcz¹ce dokonania w zakresie hydrogeologii

górniczej zmar³ego nagle w dniu 29.08.2002 r. profesora

zwy-czajnego, dr. hab. in¿. Zbigniewa Wilka. Dedykowa³ je swojemu

mistrzowi, twórcy polskiej szko³y hydrogeologii górniczej —

profesorowi Romanowi Krajewskiemu.

Przedwczesna œmieræ nie pozwoli³a mu na dokoñczenie

redak-cji ca³oœci i dlatego te¿ ostatecznej redakredak-cji tomu I podj¹³ siê

pro-fesor Andrzej Ró¿kowski, tomu II propro-fesor Tatiana Bocheñska

(zmar³a nagle w kwietniu 2004 r.), a tomu III dr in¿. Ryszard Kulma.

O skali dokonañ œwiadczy objêtoœæ poszczególnych tomów,

licz¹cych odpowiednio ponad 600, blisko 500 i ponad 200 stron z

setkami rysunków, wykresów, tabel i zdjêæ. Jeszcze bardziej

dokumentuje to udzia³ i autorstwo lub wspó³autorstwo

poszcze-gólnych rozdzia³ów monografii ponad 20 hydrogeologów z

oœrod-ków: krakowskiego, œl¹skiego i wroc³awskiego — zarówno

bada-czy, jak i praktyków.

Pomys³odawca i koordynator, a póŸniej redaktor monografii

wyszed³ ze s³usznego twierdzenia: woda zawsze towarzyszy

wszel-kiej dzia³alnoœci górniczej, stanowi¹c dla niej zagro¿enie, a

opa-nowanie jej ¿ywio³u wymaga wysokich umiejêtnoœci i

doœwiad-czenia. I te doœwiadczenia oraz chêæ ocalenia archiwalnych

infor-macji leg³y u podstaw zebrania i usystematyzowania dokonañ

wielu pokoleñ hydrogeologów w postaci kompleksowej

monogra-fii, wykonanej w ramach projektu badawczego Komitetu Badañ

Naukowych, realizowanego w latach 1997–1999 z inspiracji i

pod kierunkiem Z. Wilka.

W tomie I zaprezentowane zosta³y warunki hydrogeologiczne

i problemy wodne górnictwa wêgla kamiennego w Górnoœl¹skim

Zag³êbiu Wêglowym, Dolnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym i

Lubel-skim Zag³êbiu Wêglowym oraz wêgla brunatnego w zag³êbiu

turec-ko-koniñskim, Be³chatowie i Turoszowie. Problematyka ta zosta³a

omówiona na tle historycznego rozwoju górnictwa wêglowego w

Polsce i objê³a wszystkie etapy pozyskiwania wiedzy o

hydrogeo-logicznych uwarunkowaniach wystêpowania tych kopalin oraz

doœwiadczenia w minimalizowaniu, ograniczaniu i likwidowaniu

zagro¿eñ wodnych dla poszczególnych kopalñ i ca³ych zag³êbi.

Przeanalizowane zosta³y wszystkie problemy wodne

górnic-twa wêglowego, od fazy rozpoznania z³ó¿, poprzez ich

udoku-mentowanie, udostêpnienie (budowê kopalni), eksploatacjê a¿ do

likwidacji. Autorzy w ka¿dym z tych etapów dokonywali tak¿e

ocen wp³ywu górniczych i geologicznych dokonañ na

œrodowis-ko przyrodnicze i warunki ¿ycia i pracy ludzi.

Tom II zosta³ poœwiêcony zagadnieniom wodnym zwi¹zanym

z górnictwem rudnym. Opisane zosta³y problemy górnictwa rud

miedzi prowadzonego na monoklinie przedsudeckiej i w

obsza-rze depresji pó³nocnosudeckiej, rud cynku i o³owiu w regionie

œl¹sko-krakowskim (rejony: bytomski, olkuski, chrzanowski i

zawierciañski) oraz rud ¿elaza w regionach: czêstochowskim,

staropolskim i ³êczyckim. Specyfika tego górnictwa zwi¹zana

jest g³ównie z budow¹ geologiczn¹ i warunkami

hydrogeologicz-nymi oraz g³êbokoœci¹ prowadzonych robót górniczych. Istotn¹

jego cech¹ jest tworzenie sk³adowisk odpadów poprzeróbczych,

które degraduj¹co wp³ywaj¹ na œrodowisko wodno-gruntowe w

otoczeniu kopalñ.

Wreszcie w tomie III zebrano doœwiadczenia i informacje

hydrogeologiczne z dziedziny górnictwa soli kamiennej (rejony:

podkarpacki i kujawski), siarki w Tarnobrzeskim Zag³êbiu

Siar-kowym (na obszarze staszowskim i lubaczowskim) oraz gipsu,

anhydrytu, barytu i fosforytów. Specyfika tego górnictwa

pole-ga na stosowaniu ró¿norodnych metod eksploatacji:

odkrywko-wej (kopalnie i kamienio³omy), podziemnej oraz komoroodkrywko-wej i

otworowej z u¿yciem wody zat³aczanej do górotworu. W

eksplo-atacji otworowej z³ó¿ siarki zat³acza siê wodê o wysokiej

tempe-raturze pod znacznym ciœnieniem, co dodatkowo wp³ywa na

zmianê naturalnych warunków hydrogeologicznych.

W monografii poruszono wiele zagadnieñ, podaj¹c

najwa¿-niejsze informacje o regionalnych warunkach

hydrogeologicz-nych oraz szczegó³owych uwarunkowaniach wystêpuj¹cych w

rejonach z³ó¿ i poszczególnych kopalñ. Wszystkie te informacje i

interpretacje autorskie zosta³y przedstawione na tle historycznie

przebiegaj¹cej eksploatacji górniczej. Scharakteryzowano zakres

i metody przeprowadzonych badañ hydrogeologicznych, opisano

w³aœciwoœci hydrogeologiczne ska³ buduj¹cych piêtra i poziomy

wodonoœne oraz sk³ady chemiczne wód, które odpomowywane

s¹ na powierzchniê i zrzucane, czasem po gospodarczym

wyko-rzystaniu, do cieków i zbiorników powierzchniowych.

Problemy wodne górnictwa zosta³y w pracy

usystematyzowa-ne w takiej kolejnoœci, w jakiej pojawiaj¹ siê w poszczególnych

fazach zagospodarowania z³ó¿. Jako g³ówne problemy na etapie

eksploatacji uwzglêdniono zawodnienie kopalñ, zagro¿enia

wod-ne, gospodarkê wodami kopalnianymi oraz wp³yw eksploatacji

górniczej na œrodowisko wodne.

Prezentowana monografia nie ma odpowiednika ani w

litera-turze krajowej ani te¿ zagranicznej. Stanowi, nie do przecenienia,

zbiór informacji i faktów oraz rezultatów badañ, które s³u¿yæ

powinny zarówno czynnym zawodowo hydrogeologom górniczym

i górnikom, jak i studentom niektórych specjalnoœci

hydrogeolo-gicznych i górniczych.

Pragnê wyraziæ uznanie dla Pana Profesora Zbigniewa Wilka

i wszystkich wspó³twórców tego dzie³a, doceniaj¹c ich trud i

umiejêtnoœci syntetycznego przedstawienia tak z³o¿onej

proble-matyki. Wydanie monografii, przy wybitnym udziale

wymienio-nych na pocz¹tku wspó³redaktorów, zawdziêczaæ nale¿y tak¿e

kierownikowi Zak³adu Hydrogeologii i Ochrony Wód AGH,

Profesor Jadwidze Szczepañskiej, której upór pokona³ wszelkie

trudnoœci powsta³e po œmierci inicjatora i redaktora dzie³a.

Andrzej Szczepañski

552