PE31-0ME
ll1HTepnpen1pyR rpaB111MeTp1114ecK111e MaTep111anb1c6onb-woH 4acT111 nepcneKTlllBHOH Tepp111Top111111 nonbw111 BCTpe-4aeMCR co cno>KHOH CTpyKTypHo-nnOTOCTHOH MO,D,enblO BCKpb1w111. Pa3.a.ene.:i111e aHoManbHblX nonei:1 np111 noMOLI.1111 pa3HblX MeTO,D,OB TpaHccpopMal,\111111 1113MepeHHblX aH0Ma1rni:1
B TaK111x cny4aRx 6b1BaeT Mano 3cpcpeKT111BHblM, TaK KaK B 111306pa>t<eHll1111 OCTaT04HblX aH0Man111H scer.a.a OCTaeTCR rpas111TaL\1AOHHOe Bnl!IRHll1e HapywalOLI.llllX Ten HaXO,D,Rll.llllXCR BO BCKpb1we. 3cpcpeKT111BHOCTb reonorn4eCKOH 111HTenpe-Tal,\1!1111 rpaB111MeTp1114eCKlllX MaTep111anoB MO>KHO ysenll14111Tb, KaK 3TO- 6111,D,HO 1113 np111Be,D,eHHblX B CTaTbe np111MepoB, ny-TeM np111MeHeH111R MeTo.a.a CTp111nn111Hra.
JANUSZ KUCHCIŃSKI
Biuro Geologiczne - Geonafta, Ośrodek w Pile
FLORA
KARBOŃSKAPOMORZA
Odkrycie w ostatnich kilku latach dalszych złóż gazu ziemnego w utworach karbońskich Pomorza (dotychczas łącznie 7 zł-Oż) zintensyfikowało rozwój koncepcji poszu-kiwawczych w tych utworach. W następstwie tego powsta-ła konieczność opracowania od nowa szczegółowej kore-lacji utworów karbońskich tego regionu (2). Do tego celu wykorzystano praktycznie cały dotychczasowy materiał publikowany i archiwalny (opisy profilów, dane geofizyki" wiertniczej, orzeczenia), a także informacje ustne badaczy prowadzących bieżące badania petrograficzne i paleonto-logiczne (makro- i mikrofaunistyczne oraz palinologicz-ne). PrzeprOwadzono również ponowny przegląd mate-riału skalp.ego w magazynie rdzeni. W czasie tych prac oka-zało się, że w dotychczasowych badaniach nie zwracano należytej uwagi na szczątki makroflorystyczne, w każdym razie nie znalazło to dostatecznego odbicia w publikacjach lub materiałach archiwalnych. W toku opracowywania wspomnianej korelacji utworów karbońskich Pomorza uwzględniono więc również wyniki badań makroflorystycz-nych, które znakomicie uzupełniły dane innych badań paleonto 1 ogiczn ych.
Podstawę wniosków stratygraficznych z wykorzysta-niem makroflory stanowią orzeczenia dotyczące znale-zionych dawniej szczątków roślinnych dołączone do do-kumentacji wynikowych otworów ( 4), opracowane przez autora niniejszego artykułu w latach 1966-1973, a przede wszystkim nowo znalezione szczątki uzyskane w czasie po-nownego przeglądu rdzeni wiertniczych. Dane z orzeczeń, jak zresztą i wyniki wielu innych badań podstawowych, nie mogły znaleźć się ze względów merytorycznych w opubli-kowanych i stale uzupełnianych „Katalogach Wierceń Górnictwa Naftowego w Polsce" wydawanych przez Biu-ro Geologiczne Geonafta. Katalogi te bowiem stanowią jedynie wstępną informację, o otworach wiertniczych prze-mysłu naftowego, materiał źródłowy zaś znajduje się w archiwalnych „Dokumentacjach wynikowych" otworów. W niżej podanym zestawieniu uwzględniono opublikowa-ne wyniki badań T. Migier (1, 3) otworów Strzeżewo 1
i Koszalin IG 1. Studium karbońskiej makroflory Pomo-.rza stąło się zachętą do pewnego uporządkowania dotych-czasowych wiadomości na ten temat.
Znaczenie badań makroflorystycznych ma różną wagę w zależności od wieku i wykształcenia litologicznego ba-danych utworów. Utwory karbonu dolnego Pomorza wy-kształcone są w postaci serii skał węglanowo-marglistych, skał okruchowych terygenicznych średnio-i drobnoziarnis-tych, mułowców, iłowców, rzadko tufitów i zlepieńców; an-hydrytowce stanowią rzadkość. Jest to seria osadów powsta-łych na obszarze platformy epikaledońskiej w warunkach litoralno-nerytycznych względnie płytkiego morza
szelfo-UKD 561: 551.735(438-16)
wego. Barwy czerwone osadu zdarzają się dość rzadko, wkładki lądowe odgrywają podrzędną rolę.
w
osadzie panowały okresowo warunki redukcyjne, a szczątki makro-flory występują w postaci pojedynczego rozproszonego detrytusu roślinnego, zwykle z zachowaną substancją węglistą. W utworach tych występuje morska makro-i mmakro-ikrofauna. Szczątki makroflory, znajdywane zresztąpojedynczo, stanowią uzupełnienie innych rodzajów ba-dań paleontologicznych.
Między utworaini dolnego i górnego karbonu Pomorza istnieje długotrwała luka stratygraficzna, będąca wyni-kiem oddziaływania ruchów synorogenicznych fazy su-deckiej, a może i kruszcogórskiej. Powstałe w podokresie . górnego karbonu utwory mają zupełnie inne wykształce
nie litologiczne niż utwory dolnokarbońskie. Jest to seria piaskowców, mułowców i iłowców, podrzędnie zlepień ców, w dolnej części (tzw. asocjacji węglonośnej) prze-ważnie szarych, w środkowej zaś i górnej (tzw. asocjacji skał czerwonych) o barwach czerwonych, żółtych, bru-natnych i pstrych, podrzędnie szarych. Rzadko, zwłaszcza w dolnej części profilu występują cienkie, do ok. 20 cm miąższości, wkładki węgla.
Szczątki roślinne znajdowano w mułowcach i iłow cach, nie tylko skałach czarnych (łupki węgliste) i sza-rych, lecz również w utworach o barwach czerwonych i pstrych. W skałach o ciemnym, czarnym lub szarym za-barwieniu szczątki roślinne zachowują zwykle pierwotną substancję organiczną w postaci zwęgleń. W skałach o barwach czerwonych natomiast szczątki roślinne zosta-ły całkowicie utlenione, materia organiczna (substancja węglista) znikła w zupełności lub zostały z niej zaledwie resztki śladowe. W osadach tych znikają zwykle również spory, a występują wyłącznie odciski makroflory będące
jedynymi szczątkami organicznymi dokumentującymi wiek badanych osadów. I to m.in. stanowi ich istotną wartość dla badań stratygraficżnych osadów górnokarbońskich Pomorza.
Dotychczas znaleziono następujące rodzaje i gatunki: Klasa Equisetinae (Articulatae) - skrzypowe
Calamites sp.,
Calamites ( Stylocalamites) undulatus Stbg, Calamites ( Stylocalamites) cf. cisti Brgt, Calamites ( Eucalamites) carinatus Stbg, Calamitina sp.,
Asterphyllites sp.,
Asterophyllites longifolius Stbg,· Asterophyllites grandis Stbg,
Asterophyllites cf. charaeformis (Stbg) Unger, Asterophyllites equisetiformis Schloth.,
Annularia sp.,
Annularia stellata (Schloth.) Wood,
Annularia pseudostellata Pot.,
Spenophyllum sp.,
sporofilostany (kłosy zarodniowe).
Klasa Lycopodiinae (Lycopsida) - widłakowe
Lepidodendron sp. (cf. obovatum Stbg. ?),
Lepidodendron losseni Weiss,
Sublepidodendron lycopodioides Stbg, Sigillaria cf. rugosa Brgt, Lepidophyllum sp., Ulodendron sp., Cyclostigma sp„ Stigmaria ficoides Brgt.,
Stigmaria abnormis Gothan,
Stigmaria cf. regulosa Gothan.
Klasa Pteridophylla - rośliny paprociolistne
Pecopteris mi/toni Art.,
Pecopteris cf. polymorpha Brgt,
Neuropteris sp.,
Neuropteris ( Paripteris) gigantea Stbg,
Neuropteris ( Paripteris) pseudogigantea Pot.,
Neuropteris / lmaripteris) heterophylla Brgt,
Neuropteris ( lmparipteris) parvifolia Stockm.,
Neuropteris ( lmaripteris) cf. tenuifolia Schloth.,
Neuropteris ( lmaripteris) obliqua (Brgt) Zeill.,
Mariopteris sp.,
Mariopteris cf. dernoncourti Zeill.,
Alethopteris cf. robusta Lesquereux,
Sphenopteridium densifolium Daber,
Sphenopteridium cf. dissectum Goepp.,
Adiantites cf. tenuifolius ( Goepp.) Schimp„
Caulopsis punctata Gothan,
Aulacopteris sp.,
Cyclopteris sp.
Klasa Cordaitinae - kordaity
Cordaites principalis Germ.,
Cordaites borassifolius Stbg,
Dorycordaites palmaeformis Goepp.,
Artisia sp.
W materiale skalnym nierzadkie są poziomy z ryzoida-mi (appendyksaryzoida-mi), łodygami paproci i skrzypowych (np.
w
otworze Nowogardek 1 - Cl' gł. 2890-2907 m).W powyższym zestawieniu podano dodatkowo
Adian-tites tenuifolius znaleziony w -otworze Donatowo 1 poło żonym ok. 13 km na E od Kościana, poza obszarem plat-formy epikaledońskiej.
Przedstawiona lista znalezionych form na pewno nie jest pełna. Wiele okazów uległo rozproszeniu, nie zostało
-poddanych badaniu, a także wyniki badań nie weszły w skład dokumentacji wynikowych otworów lub nie docze-kały się publikacji. Nie dało się również przeprowadzić rewizji dawnych oznaczeń. W wyniku dalszych poszukiwań lista ta na pewno zostanie poszerzona, chociaż możliwości te dla Pomorza są dużo skromniejsze niż dla obszarów basenów węglonośnych Polski.
Wartość stratygraficzna znalezionych form jest różna. Pewne gatunki są powszechne i mają szeroki zasięg stra-tygraficzny, inne zaś są dobrymi formami przewodnimi. Przedstawione formy pojedynczo lub w zespołach doku-mentują dolny karbon oraz środkowy i górny westfal. Nie znaleziono dotychczas form namurskich, westfalu A oraz jednoznacznych zespołów młodszych od westfalu.
528
Niewykluczone jednak, że formy takie zostaną jeszcze odkryte
w
odp_owiednich poziomach litologicznych i ko-rzystnych sytuacjach strukturalnych (rowach tektonicz-nych, osiach synklin). Zaszeregowanie stratygraficzne młod szych kompleksów osadowych karbonu z konieczności musi się opierać na odległych korelacjach litologicznych i ewentualnie badaniach palinologicznych.Dotychczas szczątki makroflory karbo.ńskiej znale-ziono w następujących otworach (oznaczenia: C1 -
di-nant, Cz - silez, westfal; bliższe dane podano tylko od-nośnie form dolnokarbońskich) (ryc.):
Kamień Pomorski 7 (Cz), Strzeżewo 1 (Cz), Gorzysław 2, 6, 8, 10, 12, 15, 17 (Cz), Wrzosowo l, 2, 3, 8 (Cz), Trzebusz 2K (Cz), Karcino 1 (Cz), Gosław 1 (Cz),
Sarbinowo 1 (C1 +Cz) (Sphenopteridium dissectum, gł. ok. 2722 m),
Grzybowo 1 (C1) (Lepidodendron losseni, 2667 m),
Koszalin IG 1 (C1) (Sphenopteridium densifolium, gł. ok. 2908 m),
Jarkowo 2 (C1 +Cz) ( Cyclostigma sp., gł. ok: 3603 m),
Rzeczenica 1 (C1) (Cyclostigma sp., gł. 2901 m), Donatowo 1 (C1 +Cz) (Adiantites tenuifolius, gł. 3035 m). Badanie makroflory ma wiele aspektów. Szczątki ry-zoidów (i stygmarii) wyznaczają poziomy glebowe. Wystę pują one sporadycznie również w utworach dolnokarboń skich wyznaczając okresy spłyceń. Powszechne występo wanie w utworach górnokarbońskich nagromadzeń · sa-mych listków neuropterysów i liści kordaitów świadczy o tym, że rośliny te zrzucały liście, które następnie prze-noszone były i deponowane w śródlądowych basenach (namułach aluwialnych, płytkich jeziorach).
Z zagadnień stratygraficznych na szczególniejszą uwa-gę zasługują profile karbonu w otworach Strzeżewo 1 i Sarbinowo 1. Pierwszy z nich stanowi stratotypowy,
. względnie dobrze udokumentowany (badaniami palinolo-gicznymi, makroflorystycznymi oraz korelacją litostraty-graficzną) profil westfalu B - C- D (formacje Wolina i Regi wg A.M. Żelichowskiego) na głębokości 3890-3442,5 m. Zgodnie z powyższym konsekwentnie formacji Dziwny, wyróżnionej przez wspomnianego autora, przy-pisać słusznie można wiek najwyższego silezu (głębokość 3442,5-3199,0 m).
Według korelacji S. Lecha natomiast (2), w utworach górnokarbońskich wyróżnić można dwie asocjacje: węglo nośną (3831-3719,5 m) oraz asocjację skał czerwonych
~
\• arbinowo. f
Kofobrug 16·1 O• l<O$ZO/in 16·1 .s 21 Trzebu 17 !:!!a;~:i;:;.;dek·t KOSZALIN
;strzei.wa·I tal • •wrzuowa-a ·s~hntt-t O l<P-7 Jarkowo-2 20 40 km SŁUPSK o
Rozmieszczenie otworów wiertniczych, w których stwierdzono obec-ność flory karbońskiej
(3719,5-3226,0 m). Utwory westfalu leżą z dużą luką
stra-tygraficzną na silnie erozyjnie zredukowanych utworach
dolnokarbońskich zaliczanych do turneju (głęb. 3831 -3890 m). Niżej zalegają utwory dewońskie.
· Profil Sarbinowa 1 zasługuje na uwagę z tego względu, że utwory górnokarbońskie (wieku westfalu B) zalegają
na osadach dolnego karbonu wykształconych częściowo
w facji limnicznej.
Przedstawione wyżej wiadomości o florze karbońskiej
Pomorza mają charakter przyczynku do poznania „roślin ności Polski w epokach minionych".
LITERATURA
1. DybovaJachowicz S., Pokorski J.
-Stratygrafia karbonu i dolnego permu w otworze wiert-niczym Strzeżewo 1. Kwart. Geol. 1984 nr 3 - 4. 2. Kuchciński J., Lech S., Z am oj ski J.
-Analiza geologiczno-geofizyczna karbo~u w rejonie
Kamień Pomorski - Koszalin. Arch. BG Geonafta War-szawa - Piła 1984.
3. Szyper ko -Ś 1 i w czyń ska A. (red) - Kosza-lin IGI. Profile Głęb. Otw. Wiert. Inst. Geol. 1977 z. 37. 4. Dokumentacje wynikowe otworów: Sarbinowo 1, Rze-czenica 1, Donatowo 1, Grzybowo 1. Arch. PNiG w Pile.
SUMMARY
The paper deals with remains of macroflora found in core materiał of the Carboniferous in Pomerania (NW Poland). In that area, Dinantian (Lower Carboniferous)
rocks are developed in marine littoral-neritic facies, and the Silesian (Upper Carboniferous) - in continental-limnic facies and red in colour in middle and upper parts of the succession. The succession also displays thin (0.1 -0.3 m thick) coal layers. The macrofauna is represented by single specimens in the Lower Carboniferous, and limited assembl-ages in the Upper (but imprints only in red-coloured rocks). The record of macrofauna well evidences the Lower Car-boniferous, and Westphalian B. and C, whereas that for the Westphalian D remains debatable. Macrofaunal re-mains of the N amurian, Westphalian A and Stephanian age are stili not known from this region.
PE3IOME
B Kap6oHCKHX oTno>t<eHHHX oTKpb1Tb1x 6ypoBblMH CKBa->KHHaMH Ha noMOpbe (C3 noJlbWa) 6blJlH o6Hapy>t<eHbl OCTaTKH MaKpoqmopbl. 0TJlO>KeHHJI AHHaHTa (C1) npeA-CTasneHbl B JlHTopallbHO-HepHTH'"łHblX MOpCKHX <f>aUHHX, ocaAKH CHJle3HJI (C2) B KOHTHHeHTaJlbHO-JlHMHH'"łHblX <f>a-UHHX, B cpeAHei:1 H sepxHei:1 '"łaCTH KpacHoro useTa. B pa3-pe3e Kap6oHa peAKO HaXOAHTCJI TOHKHe nnaCTbl yrnH
(0,1-0,3 M). B HH>KHeM Kap6oHe HaXOAHTCJI MaKpo<f>nopa
B <f>opMe OTAeJlbHblX OCTaTKOB, B sepxHeM Kap6oHe oHa 06pa3yeT orpaHH'"łeHHb1e rpynnb1. B nopoAax KpacHoro useTa 3To TOJlbKO oTTHCKH. CocTasneH nepe'"łeHb Hai:1-AeHHb1x AO CHX nop poAOB H BHAOB c AaHHblMH Kaca10ll.\H-MHCH pa3MeU,\eHHH Hi.':i>t<HeKap6oHCKHX <f>opM. MaKpo<f>no-pa <f>opowo xaMaKpo<f>no-paKTepH3yeT HH>KHHi:1 Kap6oH, secT<f>anb B H C, xy>t<e secT<f>anb D. HeT AO CHX nop
MaKpo<f>nopHCTH-'"łeCKHX ocTaTKOB HaM10pcKoro Bo3pacTa, secn?anH A H
cTe<f>aHa.
JULIAN SOKOŁOWSKI
Instytut Geologiczny
O TWÓRCZYM KLIMACIE OKRESU NARODZIN „GEONAFTY"
Przegląd dotychczasowej 25-letniej działalności „Geo-nafty" przedstawiono syntetycznie w referatach napisa-nych przez tych, którzy kształtowali jej profil organiza-cyjny i merytoryczny. Ja, jako pracownik z lat 1962-1966 Biura Dokumentacji i Projektów Geologicznych, prze-mianowanego w 1969 r. na Zakład Opracowań Geolo-gicznych - Geonafta, a w 1982 r. na Biuro Geologicz-ne - Geonafta, pragnę z okazji Jubileuszu, w kilku zda-niach przypomnieć klimat społeczny i twórczy tamtych,
znikających w przeszłości lat.
Były to lata wielkich aspiracji narodowych i społecz
nych rozbudzonych w 1956 r. Był to czas sukcesów pol-skiej myśli geologicznej, wyrażonych epokowymi odkry-ciami złóż miedzi na monoklinie przedsudeckiej, złóż ga-zu i siarki na przedgórga-zu Karpat oraz pierwszego złoża
ropy naftowej na niżowym obszarze Przedsudecia. 19 listopada 1960 r. Sejm uchwalił ustawę o prawie geologicznym. Po zakończeniu planu 6-letniego dokonano oceny perspektyw poszukiwawczych poszczególnych re-gionów kraju i na tej podstawie opracowano program prac badawczych i poszukiwawczych na lata 1961 - 1980. W
UKD 061.75: 553.98(438) programie tym ujętym w uchwale nr 60/62 Rady Mini-strów określono następujące ilości prac wiertniczych:
Rodzaj i ilość 1961- 1966-Lata 1971-
1976-metrów wierceń -1965 -1970 -1975 -1980
ogółem 3 380
ooo
6 320ooo
8 980ooo
10 745ooo
w tym:badania
podsta-w opodsta-we 220
ooo
340ooo
430ooo
940ooo
poszuk. ropy
i gazu 1 030
ooo
3 600ooo
6ooo ooo
7 600ooo
poszuk. węgla
brunat. 900
ooo
850ooo
850ooo
850ooo
eksploat. ropy
i gazu 200
ooo
670ooo
1 400ooo
2 100ooo
Ujęte w narodowym planie gospodarczym duże ilości wierceń ukierunkowanych na poszukiwanie złóż ropy naf-towej i gazu ziemnego oraz na ich eksploatację wymagały
przygotowania odpowiednich projektów badań i wyboru najbardziej perspektywicznych formacji oraz regionów geologicznych do koncentracji prac poszukiwawczych.
