Jarosław Styperek
K a ted ra G e o g ra fii T u r y z m u W y d zia ł T u r y s ty k i i R ek rea cji A k a d e m ia W y c h o w a n ia F iz y c z n e g ou l. R y b a k i 19 6 1 - 8 8 4 P o z n a ń
PIESZE SZLAKI TURYSTYCZNE
W POLSKICH PARKACH
NARODOWYCH
MARKED TOURIST PATHS
IN POLISH NATIONAL
PARKS
Zarys treści: W niniejszym artykule przedstawiono stan jedne go z elem entów zagospodarowania turystycznego parków narodowych, jakim i s<i piesze szlaki turystyczne. Dokonano analizy porównawczej długości i gęstości pieszych szlaków turystycznych we wszystkich polskich parkach narodowych. Przedstawiono rów nież koncepcję tzw. linearnych systemów penetracji rekreacyjnej w ujęciu geometrycznym, co pozwoliło na określenie spójności i kształtów sieci pieszych szlaków tu rystycznych w poszczególnych parkach.
Słowa kluczow e: parki narodowe, ruch turystyczny, szlaki pie sze, grafy
A bstract: The article p resen ts th e current condition of marked tourist p aths, one of th e elem en ts of tourist infrastructure in national parks. The author h a s m ade a comparative a n alysis of th e length and d en sity of su ch p a th s in all the Polish national parks. He also p resen ts the concept know n a s a ‘system o f linear recreational accessib ility’ w hich allow s th e connectivity and pattern of the m arked path netw ork in individual parks to be described.
Key w ords: national parks, tourist flows, tourist p aths, graphs
Jednym z pod stawo wy cli elem entów zagospodaro wania turystycznego w aspekcie rekreacji czynnej, polegającej na przem ieszczeniu się w przestrzeni turystycznej, są w szelkiego rodzaju trasy i szlaki turystyczne, określane rów nież jak o linearne syste my penetracji rekreacyjnej (STY PEREK 2000). Ro la szlaków turystycznych w udostępnianiu środo w iska przyrodniczego je s t szczególnie duża na te renach w chodzących w skład systemu obszarów praw nie chronionych, a przede w szystkim parków narodow ych. Parki narodow e w Polsce, w myśl Ustawy z 16 października 1991 r. o ochronie przy rody (Dz.U . nr 114), o bejm ują obszary chronione, które w yróżniają się szczególnym i w artościam i na ukowym i, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowy mi i w ychow aw czym i. U dostępnianie i korzystanie z w artości w ym ienionych w ustawie um ożliw iają linearne system y penetracji rekreacyjnej, które na obszarach parków narodow ych stanow ią głów'nie piesze szlaki turystyczne oraz nieliczne - w
sto-The variety of to u ris t ro u te s an d trails
form one of the b asic elem en ts of re c re a
tional in fra stru c tu re w ithin to u rist space,
an d they can be considered as a ‘system
of linear recreational accessibility’
(S T Y P E REK
2000). The role of m ark ed p a th s in
m aking the n a tu ra l en vironm ent a c c e ss
ible is particularly significant in areas
u n d e r legal protection, above all n ational
parks. In Poland, according to the Envi
ronm ental Protection Act of 16th October
1991 (“Dziennik U staw ”, No 114), n a tio
nal p ark s cover p rotected a re a s which
are d istinct as reg ard s th e ir scientific,
n a tu ra l, social, cu ltu ra l a n d ed u cational
values. Access to an d th e u se of the
a sse ts m entioned in the act is possible
due to the ‘system of linear recreational
accessibility’ formed by th e m ain to u rist
p a th s a n d th e less n u m e ro u s educational
Parki Narodowo / Kam pinoski Tatrzański W igierski Bieszczadzki Biebrzański Karkonoski G ór Stołowych Słowiński Bory Tucholskie Magurski Poleski G orczański Drawieński W ielkopolski W oliński Babiogórski Pieniński Świętokrzyski Roztoczański Ojcowski Białowieski Narwiański National parks;
wzzzzzzzzzmzwzzmmzzz^zzzzzwzzzzzzzA
yzzzzzzzzzzzzzzzzz/zzzzzmzzzmzzn
V ////////////A
WZ/ZZZZZZA
VZZZZZZZZZA
m m v AyzzzzzzzA
50 100 150 200 km 250 300 350 400Rys. 1. Długość pieszych szlaków turystycznych w parkach narodowych Fig. 1. Length of marked tourist paths in national parks
P arki N arodow e / National parks: K arkonoski Borv Tucholskie V/Z/ZZZZZZZZ//ZZZZZZZ/ZZZ//ZZ/ZZZZzZZZZZzZ2% * G ó r Stołowych
V //////7 7 Z ^ ////////////////Z Ż Z /Z ////2 A
Pieniński m M Z /źź^ Z M W w Z /źZ Z zm r W ig ierski V ///7 7 7 ///7 7 /////////////Z ///Z Z % Babiogórski vZZZZ/ZZZZ/ZZZ/ZZZZZZZZZZZZZZZJ2ZA
Tatrzański O jcow ski K am pinoski V//////7///7///7/777//A I G orczański V///////////////^M W ielko polskiZ/Ź/Ź/Ź/Ź/Z/Ź/Ź/A
poleski'ZZZZZZZZZZZZZZm
Słowiński /////////7//A Draw ieński ’////////////z B ieszc zad zki y//////////Z7, W olińskiŚw iętokrzyski Y//////777\ M agurski '////////TA Roztoczański '//////A Biebrzański ’////A Białow ieski 77/A
Narw iański _ _ _________ _ L _ __________ ___________________ _________________
0 0 ,5 1 1,5 2 2 ,5
Rys. 2. Gęstość pieszych szlaków turystycznych w parkach narodowych (km szlaku na km2) Fig. 2. Density of marked tourist paths in national parks (km of path km2)
N ational parks:
Y//Z/A/Z/A/AZZAZAZZZZZZZ//ZZ7ZZm zm 7Zm ZZZZZm
W/ZZZZZZZZZZ/ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ///////Ä
ŻZZZZZZZZZZ Z //////////Z '///////////Z Z /^
W ////////////////Mv7777/777///////m m
v /A 'A 7 /A V A y A '///v ////^//A m AZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZtt
v////////ZZZZZZZZZŹłM I
Y/////A////ZA
V/7777777/77A
VZ///////A
V ////////A
mm
7 Z M 0 ,5 1 km of path/km 2 1,5 2 km szlaku/km 2sunku do szlaków - ścieżki dydaktyczne. Ścieżki te projektuje się n a podstaw ie istniejących ju ż zna kowanych szlaków turystycznych, ja k np. w W iel kopolskim Parku Narodowym, lub wytycza się i
zna-p ath s. These latte r zna-p a th s are designed
either on th e b asis of th o se th a t already
exist (e.g. in th e W ielkopolski National
Park), or new ly-designed (e.g. the
educa-kuje jako nowe ciągi penetracji rekreacyjnej (przy kładem mogą być ścieżki dydaktyczne w Rozto czańskim Parku Narodowym).
Według PTASZYCK IEJ-jACK OW SK IEJ i BARA- N OW SK IEJ-JAN OTY (1996), a także autora, najważ niejszym elementem zagospodarowania parków są szlaki turystyczne udostępniające wnętrza par ków. Organizacja ruchu turystycznego uwzględ niająca penetrację indywidualną oraz grupową, najczęściej zorganizowaną, wynikać powinna z wielu wariantów programu zwiedzania, konstru owanych na podstawie określenia przepustowości szlaków oraz badań monitoringowych pozwalają cych oszacować rzeczywistą liczbę turystów od wiedzających park.
Ponieważ najczęściej podejmowaną formą pe netracji rekreacyjnej jest penetracja piesza (SlEVA- NEN, KNOPP 1992, STYPEREK 2000), niniejsze opracowanie dotyczy pieszych szlaków turystycz nych. Drugim czynnikiem wpływającym na wybór szlaków pieszych jest fakt, że tego rodzaju szla ków jest w Polsce i w polskich parkach narodo wych najwięcej. Warto w tym miejscu przypo mnieć, że instytucją koordynującą wszystkie prace (projektowanie, znakowanie, prowadzenie doku mentacji, itd.) związane z systemem szlaków tury stycznych w Polsce jest PTTK.
Piesze szlaki turystyczne pozwalają na realiza cję podstawowych funkcji parków narodowych: ochronę przyrody, prowadzenie badań naukowych, dydaktykę specjalistyczną oraz udostępnianie par ku turystom.
Według stanu z 31 grudnia 1998 r. w Polsce ist niały 22 parki narodowe o łącznej powierzchni 305 51 1 ha, co w stosunku do powierzchni kraju stanowiło 0,98%. Na ich obszarze wyznaczono 230 pieszych szlaków turystycznych o łącznej dłu gości 2008 km (rys. 1). Najdłuższą sieć pieszych szlaków turystycznych wśród polskich parków na rodowych ma Kampinoski Park Narodowy (358 km), położony w sąsiedztwie aglomeracji war szawskiej, oraz najliczniej odwiedzany w Polsce - Tatrzański Park Narodowy (245 km). Poza tym jeszcze w pięciu parkach łączna długość szlaków przekracza 100 km: Wigierskim, Bieszczadzkim, Biebrzańskim, Karkonoskim i Gór Stołowych. Je dynym parkiem narodowym w Polsce nie posiadają cym znakowanych pieszych szlaków turystycznych jest Narwiański Park Narodowy. Wynika to z ukła
du terytorialnego tego parku, który nawiązuje do przebiegu Narwi i zajmuje podmokłe dno doliny, gdzie możliwości penetracji pieszej są bardzo
tio n a l p a t h s in th e R o z to c z a ń s k i N a tio n a l P ark). A ccording to Pt a s z y c k a- Ja c k o w s k a a n d Ba r a n o w s k a- Ja n o t a (1 996), in a d d itio n to th e a u th o r , th e m o s t im p o r ta n t in f r a s t r u c t u r a l e le m e n t is th e s e m a rk e d to u r i s t p a t h s a s th e y give a c c e s s to th e p a r k s . T h e m a n a g e m e n t o f to u r is m , in c lu d in g b o th in d iv id u a l a n d g ro u p a c c e s s (m o stly o rg a n is e d ), s h o u ld d e p e n d o n d ifferin g v is itin g o p tio n s , th e c a p a c ity of th e p a t h s a n d b e b a s e d o n r e s e a r c h m o n ito rin g w h ic h m a k e s it p o s s ib le to a s s e s s th e r e a l n u m b e r o f v is ito rs to th e p a rk . T h e m o s t f r e q u e n t form o f r e c r e a tio n a l a c c e s s to n a tio n a l p a r k s is w a lk in g ( Si e v a n e n Kn o p p 199 2 , St y p e r e k 2 0 0 0 ), in d e e d it is th e m o s t c o m m o n fo rm of re c r e a tio n in P o la n d , a n d so m a rk e d to u r is t p a t h s fo rm th e c o n c e r n o f th is artic le . T h e in s ti tu ti o n c o o r d in a tin g all th e w o rk r e la te d to th e s y s te m of m a rk e d p a t h s (d e sig n in g , m a rk in g , p a p e r w o rk , etc.) is PTTK (P o lish A ss o c ia tio n o f T o u ris m a n d C u ltu re ). T h e b a s ic f u n c tio n s o f n a tio n a l p a r k s - e n v iro n m e n ta l p ro te c tio n , s c ie n tific r e s e a r c h , s p e c ia lis t te a c h in g a n d o p e n in g th e p a r k s to t o u r i s t s - a re all a c tu a lly p e rfo rm e d th r o u g h th e s e m a r k e d p a t h s . O n 3 1 st D e c e m b e r 1 9 9 8 th e r e w ere 22 n a tio n a l p a r k s in P o la n d co v erin g 3 0 5 ,5 1 1 h e c ta r e s , 0 .9 8 % o f th e to ta l a r e a of th e c o u n try . In th e s e th e r e w e re 2 3 0 m a rk e d p a t h s to ta llin g 2 ,0 0 8 k m (Fig. 1). O u t of all P o lis h n a tio n a l p a r k s th e n e tw o r k s w ith th e g r e a te s t le n g th a re fo u n d in th e K a m p in o sk i N a tio n a l P a rk (358 km ) n e a r W a rsa w , a n d in th e o n e m o s t f re q u e n tly v is ite d - th e T a tr a N a tio n a l P a rk (245 k m ). A p a rt fro m th e s e , o v erall le n g th e x c e e d s 100 k m in five o th e r p a rk s : W ig iersk i, B ie sz c z a d z k i, B ie b r z a ń s k i, K a rk o n o s k i a n d G ó ry S to ło w e N a tio n a l P a rk s . T h e o n ly o n e w h ic h d o e s n o t h a v e a n y is th e N a rw ia ń s k i N a tio n a l P a rk b e c a u s e o f its p o s itio n co v erin g th e flood p la in o f th e N arew riv er. O p p o r t u n itie s for a c c e s s a r e v ery lim ite d b u t it is p o s s ib le to w a lk in th e a r e a s u r r o u n d in g th e p a r k w h e re th e r e a r e fo u r m a r k e d p a th s to tallin g 185 k m . B e c a u se th e p a r k s
ograniczone (istnieje m ożliw ość pieszej penetracji w otulinie parku, w której znajdują się cztery szla ki piesze o łącznej długości 185 km). Ze względu na fakt, że parki narodow e różnią się między sobą w ielk ością pow ierzchni (najm niejszy - O jcow ski - zajm uje pow ierzchnię 2 145,6 ha, największy - B iebrzański - rozpościera się na powierzchni 59 623 ha), dogodnym m iernikiem pozw alającym analizow ać istniejący system szlaków je s t gęstość szlaków na 1 km 2 (rys. 2). W skaźnik ten zaw iera się w przedziale od 0,2 km /km 2 (B iałow ieski i B iebrzański) do 2,2 km /km 2 (K arkonoski). G ęstą sieć szlaków turystycznych m ają górskie parki na rodow e położone w Sudetach i Karpatach Zachod nich, natom iast parki K arpat W schodnich (M a gurski i B ieszczadzki) cech u ją się niew ielką gęsto ścią znakow anych szlaków turystycznych, co zw ią zane je s t m iędzy innymi z d użą pow ierzchnią tych parków w stosunku do pow ierzchni pozostałych parków górskich. Do parków o niewielkiej gęsto ści pieszych szlaków turystycznych (poniżej 0,5 km /km 2) należą parki położone w strefie nad morskiej (W oliński i Słow iński) oraz we w schod niej części N iżu Środkow opolskiego (B iałow ieski, B iebrzański). Duże zróżnicow anie w skaźnika gę stości szlaków w ystępuje w parkach narodowych leżących w pasie pojezierzy. N iew ielkie zagęsz czenie szlaków pieszych cechuje parki: Drawieński i W ielkopolski, natom iast W igierski i PN „Bory T ucholskie” charakteryzują się podobną gęstością ja k górskie parki narodow e (tab. I).
Z różnicow anie gęstości pieszych szlaków tury stycznych w polskich parkach narodowych w ynika z kilku przyczyn. C zynnikiem w pływ ającym na n iew ielką gęstość je s t stosunkow o m ała przydat ność środow iska dla turystyki pieszej (np. N a rwiański i Biebrzański Park N arodow y m ają duży udział terenów podm okłych), a także duży udział biocenoz uznanych za pierw otne lub prawie pier w otne (MICHALIK 1978) - np. Białowieski i Sło wiński Park N arodow y. Do dwóch podstaw ow ych czynników decydujących o dobrze rozw iniętej sie ci szlaków pieszych należą: położenie w zasięgu oddziaływ ania dużych aglom eracji m iejskich (np. K am pinoski Park N arodow y i Ojcow ski Park N a rodow y) oraz, przede w szystkim , atrakcyjność tu rystyczna ich środow iska przyrodniczego i zw iąza ne z tym duże natężenie ruchu turystycznego. Z da nych szacunkow ych określonych bezpośrednio przez dyrekcje poszczególnych parków wynika, iż najliczniej odw iedzane są parki górskie (T atrzań ski, K arkonoski, B ieszczadzki) oraz parki
położo-are different in size (the sm allest - Oj
cowski - covers 2,145.6 h a, the largest
- B iebrzański - 59,623 ha), a convenient
m easu re to analyse th e existing system is
density per km 2 (Fig. 2). The co-efficient
ranges from 0.2 k m /k m 2 (Białowieski and
Biebrzański) to 2.2 k m /k m 2 (Karkonoski).
M ountain n ational p a rk s in the Sudety
an d W est C a rp a th ia n s have a high
density, while p a rk s in th e E a st C arp a
th ia n s (M agurski a n d Bieszczadzki) have
a low one. This re su lts from, am ong other
things, th eir large size in relation to the
o ther m o u n tain p ark s. Among p a rk s with
a low density (below 0.5 km /lcm 2) are
those in the coastal zone (Woliński an d
Słowiński) an d in th e e a s te rn p a rt of the
central Polish low lands (Białowieski and
Biebrzański). A considerable diversity of
coefficients is found in n atio n al p a rk s in
a reas of lakes. The D raw ieński and
Wielkopolski N ational P arks have a low
density, while Wigierski an d Bory Tuchol
skie have a density sim ilar to th a t in
m o u n tain p ark s (Table I).
This diversity h a s several cau ses. One
of the factors c au sin g a low density is the
in ap p ro p riaten ess of the n a tu ra l environ
m en t for walking (e.g. in the N arw iański
an d Biebrzański N ational P arks th ere are
a lot of w et areas). A nother is th e large
proportion of h a b ita ts considered to be
prim eval or alm ost so
(M ICHALIK1978)
- e.g. in the Białowieski a n d Słowiński
National Parks. The two factors d eterm in
ing a well-developed system are firstly
location n e a r large u rb a n a re a s (e.g. Kam
pinoski and Ojcowski National Parks), and
above all th e to u rist attra ctiv e n ess of the
n a tu ra l environm ent w ith the intensive
tourism which thereby follows. Based
on estim ates m ade by th e m an ag ers of
individual parks of the n um ber of visitors,
those m ost frequently visited are eith er in
the m o u n tain s (Tatrzański, Karkonoski
an d Bieszczadzki) or near large u rb an
areas (Wielkopolski an d Kampinoski).
On th e b asis of th is d a ta (Table I) the
extent to w hich th e p a th s are exploited
w as defined by calculating th e n u m b er
of to u rists per lcm of p ath . The p a th s
u se d m ost are in th e W ielkopolski, Świę
tokrzyski and W oliński N ational Parks,
Tabela I. Piesze szlaki turystyczne w parkach narodowych Table I. Marked tourist paths in national parks
Park Powierzchnia parku (ha) Łączna długość szlaków (km) Łączna liczba szlaków Gęstość szlaków na 1 km2 Szacunkowa liczba osób odwiedzających
w ciągu roku (w tys.)
Średnia długość szlaku na 100 od wiedzających
Liczba osób od wiedzających na 1 km szlaku Park Area (ha) Lengths of paths Total number of paths Number of paths per km2 Estimated number of visitors per year
(in thousands) Average length of path per 100 visitors Number of visitors per km of path Babiogórski 3 391.6 44 10 1.3 55,0 0.080 1 250.0 Białowieski 10 501.9 17 2 0.2 95.5 0.018 5 617.6 Biebrzański 59 623.0 124 11 0.2 16.5 0.754 132.7 Bieszczadzki 27 834.0 150 9 0.5 500.0 0.030 3 333.3 Bory Tucholskie 4 789.3 81 4 1.7 10.0 0.810 123.5 Drawieński 11 342.0 60 6 0.5 14.7 0.408 245.0 Gorczański 7 019.0 64 12 0.9 40.0 0.160 625.0 Gór Stołowych 6 340.0 100 12 1.6 300.0 0.033 3 000.0 Kampinoski 38 544,0 358 5 0.9 600.0 0.060 1 676.0 Karkonoski 5 579.0 122 32 2.2 1 300.0 0.009 10 655.7 Magurski 19 961.9 75 5 0.4 30.0 0.250 400.0 Narwiański 7 350.0 0 0 0.0 5.0 0.000 0.0 Ojcowski 2 145.6 25 5 1.2 300.0 0.008 12 000.0 Pieniński 2 346.2 34 5 1.5 308.0 0.011 9 058.8 Poleski 9 649.4 65 6 0.7 5.5 1.182 84,6 Roztoczański 8 481.8 27 3 0.3 100.0 0.027 3 703.7 Słowiński 18 247.0 95 11 0.5 400.0 0.024 4 210.5 Świętokrzyski 7 632.1 29 5 0.4 450.0 0.006 1 5 5 17 .2 Tatrzański 21 164.0 245 67 1.2 2 500.0 0.010 10 204.1 Wielkopolski 7 620.0 52 7 0.7 1 200.0 0.004 23 076.9 Wigierski 15 085.5 194 9 1.3 60.0 0.323 309.3 Woliński 10 864.0 47 4 0.4 600.0 0.008 12 766.0 Ogólem/Total 305 511.0 2 008 230 0.8 8 890.2 0.200 5 663.2
Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych od dyrekcji poszczególnych parków. S o u r c e : Author’s research based on data received from the managers of individual parks.
ne w sąsiedztw ie dużych aglom eracji (W ielko polski, K am pinoski). N a podstaw ie tych danych (tab. 1) określono stopień w ykorzystania szlaków poprzez obliczenie liczby turystów przypadających na 1 km szlaku. Do szlaków o najw iększym stop niu w ykorzystania należą szlaki w W ielkopolskim , Św iętokrzyskim i W olińskim Parku N arodow ym , natomiast najmniej użytkowane są szlaki w parkach: Poleskim , „B ory T ucholskie” i Biebrzańskim . N a leży je d n a k zauw ażyć, iż pow yższe dane szacunko we należy zw eryfikow ać poprzez m onitoring ruchu turystycznego, który przeprow adzić m ożna wyko rzystując ja k o punkty pom iarow e tzw. bram y w ej ściow e do parków.
Długość i gęstość pieszych szlaków turystycz nych to jed y n ie dw a podstaw ow e wskaźniki infor m ujące o m ożliw ościach pieszej penetracji. Bardzo istotną cech ą system u pieszych szlaków
turystycz-while those u se d le a st are in th e Poleski,
Bory Tucholskie an d B iebrzański Parks,
however, th ese estim ates m u st be verified
by m onitoring, w ith th e e n tra n c e gates to
p ark s being th e m e a su rin g points.
The length an d th e d en sity of m arked
p ath s are only two of the basic co-efficients
indicating
o p p o rtu n ities
for
w alking
access. A very im p o rtan t featu re of the
netw orks, from a functional perspective,
is the spatial configuration an d
p a tte rn ,
them selves determ ined by th e ro u te s of
th e p a th s an d th e system of links created
by them . Therefore it seem s ju stified to
in troduce at th is p o in t th e concept of th e
‘system of linear recreatio n al accessibil
ity’. According to
ST Y PE R E K(2000), the
nych w aspekcie ich funkcjonalności jest przestrzen ny układ i kształt sieci szlaków , o których decydują przebieg sz la k ó w w te re n ie i system połączeń, j a kie owe szlaki tw orzą. W obec pow yższego celow e w ydaje się w tym m iejscu w prow adzenie pojęcia linearnego system u penetracji rekreacyjnej. W e dług STYPERKA (2 0 0 0 ) linearne system y penetracji rekreacyjnej w dużym stopniu w pływ ają na organi zację przestrzeni turystycznej, co powoduje, że roz patrywać je można w dwóch ujęciach: geoekolo- giczn ym 1 i geom etrycznym . W celu badania funk cjonalności system u szlaków w aspekcie ich roli ja k o system u organizującego ruch turystyczny, należy j e rozpatryw ać w ujęciu geom etrycznym . Zasadniczym elem entem je s t tu linearne połącze nie dwóch punktów , w ykorzystyw ane w celu okre ślenia penetracji rekreacyjnej. Połączenia takie m ogą w ystępow ać ja k o system y izolowane lub m ogą się łączyć, tw orząc złożone kom binacje w ie lu punktów w postaci sieci. W sytuacji, kiedy line arne połączenia tw orzą sieć składającą się z pew nej liczby tras penetracji tw orzących odrębną - charakterystyczną ze względu na ten sam sposób
użytkowania, projektowania, oznakow ania - całość, operujem y w ów czas pojęciem złożonego linearne go system u penetracji rekreacyjnej.
Podstaw ow ym elem entem systemu w ujęciu geometrycznym jest segment. Pojęcie „segmentów” najczęściej odnoszone je s t do szlaków turystycz nych (Irail segm ents), tw orzących system y szla ków (trail system ) (H ELLEIN ER 1986, TEIGLAND
i in. 1992, ROSS 1992).
W niniejszej pracy za podstaw ow y linearny system penetracji rekreacyjnej w ujęciu geom e trycznym przyjm uje się pojedynczy ciąg przysto sow any do penetracji rekreacyjnej, który określa się m ianem segm entu, czyli linearnego połączenia dwóch punktów - początkow ego i końcow ego, na zyw anych węzłam i skrajnym i. W ramach segm en tów w ydziela się subsegm enty, które stanow ią li nearne połączenia pom iędzy węzłami w ew nętrzny mi (punkty, w których trasy penetracji się przeci nają) oraz pom iędzy węzłam i skrajnym i a węzłami w ew nętrznym i (w sytuacji, kiedy szlak rozpoczyna się z innego szlaku, np. szlak łącznikow y, dla roz różnienia węzłów operuje się pojęciem węzła skraj nego łącznikow ego). Złożony linearny system penetracji rekreacyjnej je s t pewnym układem geo m etrycznym , który tw orzy sieć segm entów i sub- segm entów , połączonych węzłam i w ew nętrznym i, zaś je g o w ierzchołki stanow ią w ęzły skrajne.
seriously affects the m anagem ent
of
to u rist space, an d can be considered
from two angles: geoecological a n d geo
m etrical1. In order to exam ine th e m arked
p a th netw ork as a system th a t ‘m a n a g e s’
to u rist m ovem ent, they m u s t be con
sidered in a geom etrical sense. A p rin
cipal elem ent h ere is th e linear link
betw een two p oints u s e d for the pu rp o se
of recreational access. S u ch lin k s m ay
occur as isolated system s, or they can be
connected
together creating complex
access system s of m any p oints in the
form of a netw ork. In a situ atio n w here
su ch links create a netw ork from a large
n u m b er of p a th s to produce a single
entity (with the sam e u sag e, design an d
m arking), we can in troduce the concept
of a complex ‘system of linear recrea
tional accessibility’.
The basic elem ent of su c h a geom etri
cal system is a segm ent w ith m arked
p a th s as ‘trail seg m e n ts’ co n stitu tin g to
gether ‘tra il’ sy stem s
( H e l l e i n e r1986,
T e i g l a n det al. 1992, R oss 1992). This
article considers the basic ‘system of
linear recreational accessibility’ to be
a single sequence of segm ents allowing
recreational access, a segm ent being
a linear link betw een two p o in ts with
a startin g an d an end point know n as
extrem e nodes. W ithin su c h segm ents,
su b seg m en ts can be isolated, lin ear links
betw een in n er nodes (points a t w hich
p a th s cross), as well a s betw een extrem e
an d in n er nodes. In order to differentiate
betw een different k in d s of nodes, in
a situ atio n w hen a p a th d e p a rts from
another e.g. a connecting path, the notion
of an extrem e connecting node is used.
The complex ‘system of linear recreational
accessibility’ c o n stitu te s a netw ork of
segm ents an d su b seg m en ts, connected
via in n er nodes, w ith extrem e nodes
forming its vertices.
The effectiveness of th e system a s an
elem ent of to u rist in fra s tru c tu re d epends
m ainly on the location of the n o d es and
the distrib u tio n of the segm ents w hich
allow recreational access. A ‘system of line
ar recreational accessibility’ creates an
integrated system of to u ris t m ovem ent.
Funkcjonalność penetracyjna systemu zależy przede wszystkim od lokalizacji węzłów i roz mieszczenia segmentów, które jako element infra struktury turystycznej określają dostępność pene- tracyjną terytorialnych systemów rekreacyjnych. Z punktu widzenia sieci infrastruktury turystycznej linearne systemy penetracji rekreacyjnej tworzą zintegrowany system ruchu turystycznego.
Koncepcja ujęcia szlaków turystycznych jako linearnego systemu penetracji rekreacyjnej w sen sie geometrycznym umożliwia zastosowanie topo logicznej analizy struktury przestrzennej opartej na teorii grafów. Pozwala to na badanie między inny mi spójności oraz kształtu sieci szlaków turystycz nych. W ujęciu tym sieć pieszych szlaków tury stycznych zredukowano do postaci grafu płaskiego nieskierowanego, czyli zbioru wierzchołków połą czonych zbiorem krawędzi. Jako wierzchołki przy jęto węzły szlaków, czyli punkty początkowe i koń cowe szlaków oraz miejsca, w których szlaki się przecinają, natomiast jako krawędzie segmenty i subsegmenty, czyli linearne połączenia między wierzchołkami (węzłami).
Analiza topologiczna oparta na teorii grafów pozwala porównywać sieci szlaków występujących na różnych obszarach na podstawie wskaźników opisujących stopień rozwinięcia i spójności sie ci2. W badaniach spójności sieci przyjęto następu jące wskaźniki: (3, y, oraz |X (liczbę cyklomatycz-
ną), na podstawie której obliczono wskaźnik a. Jedną z najprostszych miar jest wskaźnik (3, wprowadzony przez Kansky’ego, który wyraża stosunek liczby krawędzi do liczby wierzchoł ków w grafie. Im wyższe wartości wskaźnika p, tym większa spójność sieci.
Wskaźnik y, wyrażający stosunek istniejącej liczby krawędzi do maksymalnie możliwej liczby krawędzi, określa rozmiary potrzebnych uzupeł nień. Wartość wskaźnika waha się od zera (przy braku spójności) do jedności, kiedy spójność sieci jest maksymalna.
Często stosowana miara spójności - liczba cy- klomatyczna, w sytuacji, kiedy nie występują pod- grafy (taka sytuacja dotyczy badanych dalej gra fów), jest różnicą istniejących w grafie krawędzi i wierzchołków. Na podstawie liczby cyklomatycz- nej oblicza się wskaźnik a.
Wymienione wskaźniki obliczono na podstawie następujących wzorów:
1. Wskaźnik (3: (3 = e/v; gdzie: e - liczba kra wędzi, v - liczba wierzchołków.
2. Wskaźnik y: y = <?/3 (v - 2). T h e c o n c e p t o f m a r k e d p a t h s a s a ‘s y s te m of lin e a r r e c r e a tio n a l a c c e s s ib ility’ m a k e s it p o ssib le to em p lo y a to p o lo g ical a n a ly s is o f th e ir s p a tia l s t r u c t u r e b a s e d o n g r a p h th e o ry . T h is e n a b le s u s to e x a m in e , a m o n g o th e r th in g s , th e c o n n e c tiv ity a n d p a t t e r n o f th e m a rk e d p a t h n e tw o rk . F ro m th is a s p e c t a m a rk e d p a t h s y s te m is r e d u c e d to th e fo rm o f a p la n a r u n d ir e c te d g r a p h i.e. to a s e t of v e rtic e s lin k e d b y a s e t o f e d g e s . T h e v e rtic e s a re p a t h n o d e s i.e. th e s t a r t in g a n d th e e n d p o in ts o f th e p a t h s a s w ell a s th e p o in ts w h e re th e y c r o s s , w h ile th e e d g e s a re th e s e g m e n ts a n d s u b - s e g m e n ts i.e. th e lin e a r lin k s b e tw e e n th e v e rtic e s . T o po lo g ical a n a ly s is b a s e d o n g r a p h th e o ry m a k e s it p o ssib le to co m p a re n e t w o rk s o c c u r r in g in d iffe re n t a r e a s o n th e b a s is o f th e c o -e ffic ie n ts d e s c r ib in g th e d e g re e to w h ic h th e n e tw o r k s h a v e d e v e lo p e d a n d a r e c o n n e c te d 2. In s t u d y in g n e tw o rk c o n n e c tiv ity th e follow ing c o -e ffic ie n ts w e re u s e d : (3, y, a n d [.i (th e c y c lo m a tic n u m b e r o n th e b a s is o f w h ic h th e a c o -efficien t w a s c a lc u la te d ).
O n e o f th e s im p le s t m e a s u r e s is th e [3 co-efficient, in tro d u c e d by K an sk y , w h ich e x p r e s s e s th e ra tio o f th e n u m b e r of e d g e s to th e n u m b e r o f v e r tic e s in a g ra p h . T h e h ig h e r th e co -efficien t, th e g r e a te r th e c o n n e c tiv ity o f th e n e tw o rk . T h e y c o -efficien t e x p r e s s in g th e ra tio of th e e x is tin g n u m b e r o f th e e d g e s to th e m a x im u m p o s s ib le , a lso giv es th e c o n n e c tiv ity o f th e n e tw o rk . T h e v a lu e of th e co -efficien t r a n g e s fro m zero (no c o n n e c tio n s ) to o n e (m a x im u m c o n n e c t ivity).
A fre q u e n tly u s e d m e a s u r e o f c o n n e c t ivity - th e c y c lo m a tic n u m b e r - is d e riv e d from th e e d g e s a n d v e r tic e s o c c u r r in g in th e g r a p h a n d u s e d in a s itu a tio n w h e re th e r e a re n o s u b g r a p h s . O n th e b a s is of th e c y c lo m a tic n u m b e r , th e a co -e ffic ie n t is c a lc u la te d . T h e co -e ffic ie n ts w e re c a lc u la te d a c c o r d in g to th e fo llow ing fo rm u la e : 1. T h e P c o -efficien t P = e / v , w h e re : e - th e n u m b e r of e d g e s, v - th e n u m b e r o f v e rtic e s .
PARKI N A R O D O W E P O Ł O Ż O N E NA P O JE Z IE R Z A C H N A TIO N A L P A R K S IN A R E A S 0 F LAKES
Świętokrzyski
Ojcowski Drawieński
'Bory Tucholskie' Wigierski W ielkopolski Roztoczański PARKI N A R O D O W E P O Ł O Ż O N E NA N IZ IN A C H N A TIO N A L P A R K S IN T H E LO W L A N D S Kampinoski Biebrzański Poleski Białowieski PARKI N A R O D O W E P O Ł O Ż O N E NA W Y B R Z E Ż U N A TIO N A L P A R K S A L O N G T H E C O A S T PARKI N A R O D O W E P O Ł O Ż O N E NA W Y Ż Y N A C H N A TIO N A L P A R K S IN T H E U P L A N D S
Rys. 3. Schemat grafów sieci pieszych szlaków turystycznych w parkach narodowych Fig. 3. Graphs of marked tourist path networks in national parks
* f:
3. Liczba cyklomatyczna j.i: (i = e - v + p; gdzie: p - liczba izolowanych podgrafów.
4. Wskaźnik a : a = |i/(2 v -5 ).
W wyniku przekształcenia sieci pieszych szla ków turystycznych poszczególnych parków w ukła dy grafowe uzyskano schematyczny obraz sieci szlaków składający się z segmentów i subsegmen- tów połączonych węzłami (rys. 3). Jak należało się spodziewać, grafy poszczególnych parków różnią się między sobą ilością węzłów i krawędzi (tab. II). Zbiór krawędzi (segmentów, a w przewa żającej części subsegmentów) zawiera się od e = 4 w Wolińskim Parku Narodowy do e - 168 w Ta trzańskim Parku Narodowym, natomiast zbiór wę złów od v = 4 w Białowieskim Parku Narodowym do v = 127 w Tatrzańskim Parku Narodowym. Za uważyć można, że najbardziej złożone grafy wy stępują w większości górskich parków narodo wych, czego przykładem są następujące parki: Ta trzański (v = 127, e = 168), Karkonoski (v = 73, e = 101), Gór Stołowych (v = 48, e - 68) i Biesz-2. T h e y c o -efficien t y = e / 3 ( u
- 2 ) .
3. T h e c y c lo m a tic n u m b e r |.i \i = e - v + p, w h e re : p - th e n u m b e r o f is o la te d s u b g r a p h s . 4. T h e a c o -efficien t a = \ i l ( 2 v - 5). As a r e s u lt o f tr a n s f o r m in g th e m a rk e d p a t h s y s te m in in d iv id u a l p a r k s in to g r a p h s , a s c h e m a tic p ic tu r e of p a t h n e t w o rk s a p p e a r s c o n s is tin g of s e g m e n ts a n d s u b s e g m e n ts lin k e d v ia n o d e s (Fig. 3). As e x p e c te d w h e n c o n s id e r in g th e n u m b e r of n o d e s a n d e d g e s th e g r a p h s of in d iv id u a l p a r k s v a ry (Table II). T h e s e t o f e d g e s (b o th s e g m e n ts a n d , m o re o fte n , s u b s e g m e n ts ) , r a n g e s fro m e = 4 in th e W o liń sk i N a tio n a l P a r k toe=
168
in th e T a tr a , w h ile th e s e t of n o d e s fro m v = 4 in B ia ło w ie sk i to v -127
Tabela II. Wskaźniki spójności i kształtu sieci pieszych szlaków turystycznych w parkach narodowych Table II. Co-efficients of connectivity and path network patterns in national parks
Park Węzły v
Krawędzie e
Wskaźniki spójności sieci Kształt sieci. Układy
I' y (X rdzeniowe rdzeniowo-kratowe kratowe delta Park Nodes Edges Path connectivity co-efficients Path patterns
V e P y a core systems configurations core-lattice configurations lattice delta configurations
Babiogórski 13 16 1,23 0,48 0,10 * Białowieski 4 5 1.25 0.83 0.33 * Biebrzański 12 14 1.17 0.47 0.11 * Bieszczadzki 24 31 1.29 0.47 0.16 * Bory Tucholskie 11 13 1.18 0.48 0.12 * Drawieński 19 24 1.26 0.47 0.15 * Gorczański 17 20 1.18 0.44 0.10 * Gór Stołowych 48 68 1.42 0.49 0.22 * Kampinoski 68 93 1.37 0.46 0.20 * Karkonoski 73 101 1.38 0.46 0.17 * Magurski 21 27 1.29 0.47 0.16 * Narwiański 0 0 0.00 0.00 0.00 Ojcowski 10 10 1.00 0.42 0.00 * Pieniński 22 30 1.36 0.50 0.21 * Poleski 10 13 1.30 0.54 0,20 * Roztoczański 16 18 1.13 0.43 0.07 * Słowiński 8 9 1.13 0.50 0.09 * Świętokrzyski 16 18 1.13 0.43 0.07 * Tatrzański 127 168 1.32 0.45 0.17 * Wielkopolski 12 15 1.25 0.50 0.16 • Wigierski 24 30 1.25 0.45 0.14 * Woliński 5 4 0.80 0.44 -0 .2 0 * Ogółem 560 727 - - - 1 16 4 0 Ź r ó d ł o : Opracowanie własne. S o u r c e : Author’s research.
czadzki (v = 24, e = 31). Jedynym parkiem położo nym poza obszaram i górskim i, cechującym się bar dzo rozbudow anym grafem zbliżonym do grafów w ym ienionych wyżej parków, je st Kampinoski Park N arodow y (v = 68, e = 93). W przypadku po wyższych parków obserw uje się zależność, polega ją c ą na tym , że im dłuższa sieć szlaków, tym bar dziej złożona konstrukcja grafu. Zależność ta nie odnosi się jed n ak do wszystkich parków, czego przykładem m ogą być parki o stosunkow o długiej sieci szlaków i jednocześnie niewielkiej liczbie w ęzłów i kraw ędzi. Zaliczyć do nich m ożna Bie brzański Park N arodow y (v = 12, e = 14, łączna długość szlaków - 124 km i Słowiński Park N arodo wy (v = 8, e = 9, łączna długość szlaków - 95 km). Sytuacja ta w ynika z w ydłużonego kształtu par ków, w pierw szym przypadku naw iązującego do przebiegu doliny Biebrzy, zaś w drugim do układu szlaków rów noległego do linii brzegowej.
in the Tatra. It is noticeable th a t the
m ost complex grap h s are found in the
m ou n tain p ark s, exemplified by the T atra
(v
= 127,
e
= 168), K arkonoski
(v
= 73,
e
= 101), Góry Stołowe
(v
= 48,
e
= 68)
an d Bieszczadzki
(v
= 24,
e
= 31) parks.
The only p ark outside th e m o u n tain
region having a very com plex graph is the
Kampinoski
(v =
68,
e =
93). In th ese
p ark s one can observe th e following rela
tion: the greater th e length of th e p a th s,
the m ore com plex th e graph.
This
principle does not, however, apply to all
p ark s, proved by those w ith a relatively
great length of p a th s a n d a t the sam e
tim e a small n u m b e r of n o d es a n d edges
e.g. the Biebrzański National Park
(v =
12,
e -
14, total p a th length - 124 km) an d
th e Słowiński ( u = 8 , e = 9, total p ath
Stopień złożoności linearnych system ów pene tracji rekreacyjnej w ujęciu geom etrycznym je s t istotny ze w zględu na organizację ruchu turystycz nego w parkach narodow ych. Duża liczba kraw ę dzi i w ęzłów daje szereg w ielow ariantow ych m oż liwości penetracji rekreacyjnej zgodnych z założe niami turystycznego udostępniania parków, przy jętym i przez poszczególne ich zarządy.
O rganizacja ruchu turystycznego w ynikająca z użytkow ania pieszych szlaków turystycznych za leży rów nież od spójności sieci szlaków. Spój ność dla sieci badanych parków określono stosując w skaźnik b. N a podstaw ie wartości tego w skaźnika m ożna stw ierdzić, że najw iększą spójność m ają sieci szlaków następujących parków: G ór Stoło wych ( P = 1,42), Karkonoskiego (P = 1,38), Kampi noskiego (P = 1,37), Pienińskiego (P = 1,36) i T a trzańskiego (p = 1,32). G eneralnie parki górskie ce ch u ją się d użą spójnością, a w yjątek stanowi je d y nie G orczański Park N arodow y, gdzie spójność sieci szlaków je s t niew ielka (p = 1,18). M ałym stopniem spójności na podobnym poziom ie cechu j ą się parki wyżynne (O jcow ski, Poleski i Św ięto krzyski) oraz parki położone w strefie nadm orskiej (W oliński i Słow iński). Sieci szlaków w parkach położonych w obrębie nizin charakteryzują się średnią spójnością, z w yjątkiem Kam pinoskiego Parku N arodow ego, którego spójność porów ny w alna je s t ze spójnością parków górskich. Średnią spójność w ykazują rów nież sieci szlaków w par kach zlokalizow anych na pojezierzach.
Znając w artości w skaźników a i y, badane sie ci zakw alifikow ać m ożna do układów o różnym
length - 95 km). This situ atio n re su lts
from th eir elongated sh ap e, in th e first
case the p a rk ru n s along the Biebrza
valley an d in th e o th er th e p a th s are
parallel to th e coastline.
The complexity of th e ‘system of linear
recreational accessibility’ is im p o rtan t
for the m an ag em en t of tourism . A large
n u m b e r of edges a n d n o d es offer a variety
of o p p o rtunities for recreational access,
complying w ith th e principle of m aking
th e p ark s accessible to to u rists. The
m anagem ent th a t re su lts a s a co n se
quence of th e u se of m arked p a th s also
depends on th e connectivity of a p ath
netw ork, an d in th e p a rk s u n d e r stu d y it
w as defined by th e P co-efficient. The
highest connectivity is found in the follow
ing parks: Góry Stołowe
(P= 1.42), Karko
noski
(P= 1.38), K am pinoski
(p= 1.37),
Pieniński
(P= 1.36) a n d T atra
(p= 1.32).
On th e whole m o u n tain p a rk s have high
connectivity,
w ith
th e
exception
of
G orczański National P ark w here it is low
(P
= 1.18), and a similar level is found in
u p lan d p ark s (Ojcowski, Poleski and
Świętokrzyski) a n d in the co astal zone
(Woliński an d Słowiński). The netw orks
in lowland p ark s have m edium c o n n ect
ivity with th e exception of Kam pinoski
w here it is com parable to th a t of the
m o u n tain parks. M edium connectivity is
also found in th e p a rk s in a re a s of lakes.
1/3 < y < 1/2; v > 4 a = 0 1/2 < y < 2 /3 ; v > 4 0 < a < 1/2; v > 3 2/3 < y < 1,0; v > 3 l / 2 < a < 1,0; v > 3
Rys. 4. Klasyfikacja kształtów sieci w zależności od wartości wskaźników grafowych (według Tm f f e i Ga u t h ie r 1973) a - układy rdzeniowe, b - układy kratowe, c - układy delta
Fig. 4. Classification of network patterns depending on co-efficient values (according to T a a ff e and G a u th ie r 1973) a - core systems, b - lattice systems, c - delta systems
kształcie sieci w ynikającym ze stopnia spójności (rys. 4). W przypadku badanych sieci szlaków w artości w skaźników y i a nie zaw sze pozw alały jednozn acznie na klasyfikację do konkretnego układu, dlatego w prow adzono układ przejściow y pom iędzy układem rdzeniowym a układem krato wym, określając go ja k o układ rdzeńiow o-kratow y. W układzie tym w artości wskaźników y odpow ia d ają układow i rdzeniow em u, natom iast wartości w skaźnika a o dpow iadają układowi kratow em u. W obec pow yższych założeń do układu rdzeniow e go zaliczono sieć szlaków w O jcow skim Parku N a rodowym , do układu kratow ego sieci w ystępujące w B iałow ieskim Parku N arodow ym , Pienińskim Parku N arodow ym , Poleskim Parku N arodow ym i W ielkopolskim Parku N arodow ym . K ształt sieci szlaków w pozostałych parkach sklasyfikow ano j a ko układy rdzeniow o-kratow e.
Pow yższa analiza pieszych szlaków turystycz nych daje ogólny pogląd na stan przystosow ania polskich parków narodow ych do m ożliwości pie szego penetrow ania ich terytoriów . R ola sieci szla ków na obszarach parków narodow ych je s t szcze gólnie duża, poniew aż ich układ ukierunkow uje ruch turystyczny. System połączeń tw orzących sie ci szlaków pozw ala na w ybór w ielow ariantow ych kom binacji linearnych połączeń um ożliw iających docieranie do określonych m iejsc w parku, nato miast izoluje te tereny, które głów nie ze w zględów ekologicznych należy w yłączyć z użytkow ania re kreacyjnego. A naliza długości i gęstości szlaków pozw ala na w skazanie pewnych praw idłow ości do tyczących rozm ieszczenia i gęstości szlaków w parkach położonych w różnych regionach kraju, natom iast potraktow anie szlaków jak o linearnych system ów penetracji rekreacyjnej pozw oliło na za stosow anie analizy topologicznej w ykorzystującej techniki grafow e. W efekcie uzyskano schem atycz ny obraz sieci szlaków , a w dalszej kolejności po rów nano je pod względem spójności i kształtu sie ci. Przekształcenie sieci szlaków w układy grafow e pozw ala rów nież na inne badania dotyczące m ożli wości penetracji rekreacyjnej na terenie obszarów chronionych. Szczególnie przydatne je s t określenie dostępności topologicznej węzłów, co pozw ala na w skazanie obszarów o różnej dostępności penetra- cyjnej3.
If the values of the
a
an d y co-efficients
are know n, net-w orks can be classified
in term s of th eir configurations (Fig. 4).
In the case of the p a th netw orks
exam ined, a an d y co-efficient values did
n ot always allow a clear-cu t classifica
tion into a particular category therefore
between the core a n d the lattice configu
ratio n s a tran sitio n al category (the corel
attice) w as introduced. The values of th e y
co-efficient correspond to th e core con
figuration, and the values of the a co
efficient to the lattice. Accordingly, the
Ojcowski National P ark h a s a core con
figuration, an d the Białowieski, Pieniński,
Poleski an d W ielkopolski p a rk s have
a lattice one. The netw orks in the re m a in
ing p ark s were classified as core-lattice.
The above an aly sis of m arked p a th s
gives a general idea of th e accessibility
of Polish n atio n al park s. The role of
the net-w orks is p articu larly im p o rtan t
because their configuration directs tourist
m ovem ent. The system of links th a t
create a netw ork allows a variety of
choices an d m akes it possible to reach
different p a rts of a park, while on the
o ther h a n d isolat-ing th o se a re a s which
should n ot be exploited recreationally
for ecological reaso n s. An analysis of
length and density p o ints to certain reg u
larities concerning the d istrib u tio n and
density of p a th s in p a rk s in different
regions of the country. T reating the
p a th s as a ‘system of linear recreational
accessibility’ m ade it possible to u se
a topological analysis b ased on graph
techniques. As a resu lt, a schem atic
p icture of p a th netw orks w as produced
a n d they were fu rth e r com pared accor
ding to th eir connectivity a n d p attern .
Transform ing th e netw orks into graph
configurations also m akes way for other
research into op p o rtu n ities for recrea
tional access in protected areas. The
estab lish m en t of th e topological a c cess
ibility of the nodes is p articularly u s e
ful as it allows identification of areas
w ith different levels of accessibility3.
PRZYPISY
1 K oncepcja linearnych systemów penetracji rekreacyjnej w ujęciu geoekologicznym została szerzej omów iona w pracy
St y p e r k a ( 2 0 0 0 ).
2 W ykorzystane w pracy wzory wskaźników zaczerpnięto z pracy Po t r y k o w s k ie g o i Ta y l o r a( 1982).
3 Próbę określenia dostępności penetracyjnej obszarów chronionych na podstawie dostępności topologicznej węzłów wykonano na przykładzie W ielkopolskiego Parku Narodowe go, Sierakowskiego Parku Krajobrazowego i Parku K rajobrazo wego „Puszcza Zielonka” ( St y p e r e k2000).
BIBLIOGRAPHY
Hellein er F .M ., 1 9 8 6 , Trees a n d loops: A netw o rk a n a lysis o f recreational trail s y s te m s , [w:J International
C ongress on Trail a n d R iver Recreation, Vancouver, B. C., J u n e 1.
Michalik S ., 1 9 7 8 , Parki narodow e, rezerw a ty i po m n iki p rz y ro d y w Polsce - ich fu n k c je i zn a czen ie, [w:] Ochro
na i k szta łto w a n ie śro d o w iska przyrodniczego, t. 1, PWN, W arszawa.
POTRYKOWSKI M ., Taylor Z ., 1 9 8 2 , Geografia transportu. Z a rys problem ów , m odeli i m etod b a daw czych, PWN, Warszawa.
Pp a sz y c k a- Ja c k o w s k a d ., b a r a n o w s k a- Ja n o ta M., 1996,
P rzyrodnicze o b sza ry chronione. M ożliwości u ży tk o w a nia, Inst. Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa.
R o ss D. T., 1992, Trail p la n n in g at the local, state, regional
a n d national levels, Trails fo r all A m ericans, [w:] Proce
ed in g s o f th e 11"' National Trails Sym p o siu m , Mis sou la, M.T., Sept. 1 9 -2 2 , MT.
NOTES
1 The con cep t o f a 'system o f linear recreational accessibility' is d iscu ssed in more detail in St y p e r e k
(2000).
2 T h e c o - e f f i c i e n t f o r m u l a e u s e d i n t h e a r t i c l e w e r e t a k e n f ro m Po t r y k o w s k i a n d Ta y l o r (1982).
3 The attem pt to describe the accessib ility o f pro tected landscape areas, on the b a sis of th e topological accessibility of nodes, w as m ade u sin g the exam p les of the W ielkopolski National Park, and the Sierakow ski and Puszcza Zielonka Landscape Parks (St y p e r e k 2000).
BIBLIOGRAFIA
SlEVANEN T,, KNOPP T. B ., 1992, O utdoor recreation in
Finland a n d M innesota: Integration v s D esignation, Nordic O utdoor Recreation, Proceedings o f th e W ork sh o p H eld in Siuntio, Finland 9 -1 0 .0 9 .1 9 9 2 .
STYPEREK J ., 2 0 0 0 , S tru ktu ra p rz e str ze n n a , fu n k c jo n a l
n ość i w alory w izu a ln e linearnych s y s te m ó w penetracji rekreacyjnej śro d ko w ej W ielkopolski, praca doktorska, Toruń.
TAAFFE E. J ., GAUTHIER H. L., 1973, G eography o f tr a n s
portation,Prentice-H all, Englewood Cliffs.
Te ig l a n d J ., An d e r s o n D. H., Lim e D ., Sie v a n e n T ., 1992,
Long D istance Trails a n d Trails S y ste m s : B asic Concepts, [w:] Nordic O utdoor Recreation, Proceedings
o f the W orkshop H eld in Siuntio, Finland 9 -1 0 .0 9 . 1992.
U staw a z 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, Dz.U. nr 114.
