Ziemniak Polski 2014 nr 1 25
O
O
O
C
C
C
H
H
H
R
R
R
O
O
O
N
N
N
A
A
A
P
P
P
L
L
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
J
J
J
I
I
I
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
D
D
D
S
S
S
Z
Z
Z
K
K
K
O
O
O
D
D
D
N
N
N
I
I
I
K
K
K
A
A
A
M
M
M
I
I
I
G
G
G
L
L
L
E
E
E
B
B
B
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
M
M
M
I
I
I
.
.
.
K
K
K
O
O
O
M
M
M
U
U
U
N
N
N
I
I
I
K
K
K
A
A
A
T
T
T
dr inż. Tomasz ErlichowskiIHAR – PIB, Pracownia Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: erlichowski@ziemniak-bonin.pl
ajnowsza technologia produkcji ziem-niaków i wymagania rynkowe stawiają na pierwszym miejscu wysoką jakość wyprodukowanych bulw. Dlatego też szkod-niki glebowe, zwane również wielożernymi, mają obecnie duże znaczenie gospodarcze, jeśli chodzi o straty plonu, gdyż bezpośred-nio uszkadzają bulwy. Żerujące pod ziemią polifagiczne larwy mimo zmianowania roślin na polu mają stałe pożywienie, a więc ko-rzystniejsze warunki do bytowania i
rozmna-żania się niż inne szkodniki. Szczególnie zawodna, ze względu na nagromadzenie wielu larw o różnym stopniu rozwoju i duże uszkodzenia, jest uprawa ziemniaków na polach włączonych do użytkowania po wielo-letnim odłogowaniu. Osobniki dorosłe szkod-ników glebowych (sprężyki, chrabąszcze i motyle rolnic) nie są sprawcami szkód; ich rola w środowisku rolniczym wiąże się tylko z reprodukcją, składaniem jaj i rozpoczyna-niem kolejnych cykli rozwojowych
Ziemniak Polski 2014 nr 1
26
ski 2007, 2010).
Mimo że szkodniki glebowe należą do różnych grup systematycznych, mają one wiele cech wspólnych dotyczących rozwoju (jaj, larw i poczwarek) oraz sposobu uszka-dzania (podgryzanie roślin, wżery w bul-wach). Ich rozwój larwalny trwa w glebie, w zależności od gatunku, 3-5 lat (drutowce i pędraki), a w wypadku gąsienic rolnic 1 rok (jednakże część gatunków posiada gąsieni-ce zimujągąsieni-ce w glebie, zdolne do uszkadzania bulw jeszcze w okresie wczesnojesiennym oraz sadzeniaków na wiosnę), i dlatego gru-pa tych szkodników nazywana jest umownie szkodnikami glebowymi (Boczek 1988).
Metody agrotechniczne w pewnym stop-niu ograniczają rozwój populacji larw, co wpływa zarazem na mniejsze uszkodzenia bulw, jednakże poniżej naszych oczekiwań. Metody biologiczne w ochronie ziemniaka polegają głównie na wykorzystywaniu nicieni owadobójczych z rodzajów Heterorhabditis i Steinernema, które są obecnie w fazie do-kładnych badań. Doświadczenia z nimi wy-kazują, że skuteczność tych organizmów w zwalczaniu szkodników w dużym stopniu jest uzależniona od stabilnych warunków ter-miczno-wilgotnościowych (Dzięgielewska, Erlichowski 2010; Ansari i in. 2009). Ograni-czeniem ich stosowania są natomiast wyso-kie koszty zakupu biologicznych preparatów.
Najskuteczniejsza jest ochrona chemicz-na plantacji, choć przy tak małej obecnie liczbie środków przeciwko szkodnikom gle-bowym zarejestrowanych w ochronie ziem-niaka jest ona zarazem dość trudna (Erli-chowski 2013).
Obecny stan ochrony ziemniaków przed szkodnikami glebowymi
Zgodnie z corocznie uzupełnianą listą środ-ków ochrony roślin dopuszczonych do sto-sowania w Polsce (publikacja na stronie MRiRW www.minrol.gov.pl) można stosować tylko środki zarejestrowane na terenie UE przez właściwe organy państwowe każdego państwa członkowskiego. Lista ta jest u nas bardzo uboga i niewystarczająca z punktu widzenia potrzeb rynku – zawiera tylko 1 środek do ochrony ziemniaków przed szkod-nikami glebowymi: zaprawę Prestige Forte 370 FS (pencykuron 250 g/l + imidachlopryd 120 g/l).
Mimo wcześniejszych „zawirowań” w ocenie Europejskiej Komisji Ochrony Środo-wiska, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeń-stwa Żywności początkowo urząd ograniczył stosowanie substancji aktywnych takich jak:
chlotianidyna, imidachlopryd i tiametoksam (oraz środków ochrony roślin zawierających je w swoim składzie) w ochronie upraw rolni-czych na okres 2 lat. Głównie spowodowane to było troską o owady zapylające, tj. pszczołę miodną i dzikie owady zapylające. W następstwie późniejszej burzy medialnej, protestów środowisk rolniczych i długich konsultacji naukowych wypracowano kom-promis. Kończąc spory, uchwalono i wpro-wadzono do prawodawstwa UE Rozporzą-dzenie wykonawcze KE nr 485/2013 z dnia 24 maja 2013 r., które określiło jednoznacz-nie, że w wypadku ziemniaka, jako rośliny nieatrakcyjnej dla pszczół, środki ochrony roślin, w których skład wchodzi m.in. sub-stancja aktywna zawierająca imidachlopryd, mogą być bez przeszkód stosowane w ochronie plantacji. Zakaz używania tej sub-stancji aktywnej, jako zabiegu nalistnego i do zaprawiania materiału nasiennego, utrzyma-no tylko w uprawach zbóż, kukurydzy i rze-paku oraz innych kwitnących roślin atrakcyj-nych dla pszczół (nektarujących).
W przypadku upraw ziemniaka na na-szym rynku ograniczenie to nie będzie więc dotyczyło tylko zaprawy Prestige Forte 370 FS. Środek ten nadal będzie dostępny w sieci sklepów i hurtowni w 2014 roku, a plan-tatorzy ziemniaków w kolejnym sezonie będą mogli rozpocząć wiosenną uprawę od pod-stawowego zabiegu, jakim jest zaprawianie sadzeniaków.
Inne środki ochrony do walki ze szkod-nikami glebowymi (poza zaprawą) niestety nie są zarejestrowane na polskim rynku.
Dla szerokiej rzeszy producentów ziem-niaków w Polsce w 2014 r. będzie możliwe w dalszym ciągu tylko zaprawianie bulw w trakcie sadzenia (jako metoda ochrony). Wymaga ono posiadania zaprawiarki mon-towanej na sadzarce lub miejsca, w którym można przeprowadzić ten zabieg krótko przed sadzeniem. Sam zabieg jest skutecz-ny, eliminuje od posadzenia i wschodów szkodniki nalistne (chrząszcze stonki po przezimowaniu, mszyce), drutowce i pędraki, które miały kontakt z zaprawioną bulwą, jak i skutki rizoktoniozy, głównie jej formy wio-sennej – porażenia kiełków – prowadzącej do wielu braków roślin wschodzących na plantacji. Działanie ochronne zaprawy przed szkodnikami zgodnie z danymi etykiety- -instrukcji utrzymuje się ok. 10-12 tygodni, po tym okresie jednak drutowce i pędraki, które żerują cały sezon w glebie, mogą zno-wu wyrządzać szkody.
Ziemniak Polski 2014 nr 1 27
Koncentracja imidachloprydu w składzie środka oraz stosowana dawka są dość ni-skie, w związku z czym środek zwalcza dru-towce i pędraki w stopniu średnim, nie powi-nien być więc stosowany na stanowisku gle-bowym bardzo licznie zasiedlonym przez te larwy. Trzeba pamiętać, że nawet w przy-padku niegłębokich uszkodzeń (duże larwy, zanim zginą, muszą pobrać znaczną ilość pokarmu w stosunku do swojej wagi) bulwy takie nie nadają się do przerobu na frytki ani chipsy.
Stosując Prestige Forte przeciwko dru-towcom i pędrakom, powinno się dążyć do uprawy ziemniaków na polach, na których nie stanowią one tak dużego zagrożenia (właściwa agrotechnika, zwalczanie perzu, zabiegi uprawowe, uprawa gorczycy w po-plonie). Zaprawa nie daje zadowalających efektów, jeśli ziemniaki uprawia się w stano-wiskach po odłogach, zaadaptowanych użyt-kach zielonych i pastwisużyt-kach – na takich trzeba się liczyć z dużym ryzykiem wystą-pienia uszkodzeń bulw. Środek ma też bar-dzo ograniczone działanie w stosunku do gąsienic rolnic, które liczniej występują z reguły w drugiej części sezonu wegetacyjne-go (lipiec – sierpień), kiedy aktywność skład-nika insektycydowego (imidachlopryd) już spada.
Zaprawa Prestige Forte 370 FS chroni uprawy ziemniaka od pierwszych dni po po-sadzeniu dzięki innowacyjnemu połączeniu dwóch substancji czynnych: pencykuronu (fungicyd działający kontaktowo na sprawcę R. solani) oraz imidachloprydu (insektycyd działający na owady kontaktowo i żołądko-wo, a w roślinie systemicznie). Dawka środ-ka zalecana obecnie to (wg etykiety) 60 ml zaprawy + 2 l wody na 100 kg wysadzanych bulw.
Należy jednak podkreślić, że mimo ogra-niczeń (średnie zwalczanie drutowców i pę-draków) na rynku polskim jest to jedyna za-rejestrowana zaprawa do ochrony bulw o tak szerokim spektrum działania (choroba i szkodniki ziemniaka). Dlatego stosują ją za-równo producenci ziemniaków towarowych, jak i hodowcy do ochrony swoich elitarnych plantacji i materiałów nasiennych, którym zależy na wysokiej jakości plonów.
Zwalczanie szkodników glebowych w innych krajach
W krajach UE w zestawie środków do zwal-czania drutowców (larw Elateridae) są także substancje aktywne inne niż imidachlopryd. W związku z ograniczeniem stosowania
fi-pronilu w ochronie roślin na terenie Niemiec Federalny Urząd ds. Ochrony Konsumenta i Bezpieczeństwa Żywności (www.bvl.bund. de) zezwala na krótkotrwałe i ograniczone stosowanie tej substancji na plantacjach zagrożonych przez drutowce (w 2013 r. był to okres 15.02.-16.06.), ale tylko w sytu-acjach awaryjnych i przed użyciem trzeba poinformować o tym miejscową służbę ochrony roślin oraz uzyskać od niej zezwo-lenie. W następstwie ograniczeń (związa-nych z ochroną pszczół) w całej UE sub-stancja aktywna fipronil, mimo że jest for-malnie zarejestrowana na rynku niemieckim, podlega ww. restrykcjom. W Niemczech fi-pronil jest sprzedawany w postaci granulatu pod nazwą handlową Goldor Bait® (firmy BASF) i stosowany w redliny w dawce 10 kg/ha za pomocą specjalistycznych aplikato-rów montowanych na sadzarce.
Do zwalczania drutowców są w Niem-czech zarejestrowane także środki Gaucho 600 FS (imidachlopryd) w dawce 0,35-0,7 l/ha oraz Monceren G (imidachlopryd 120 g/l + pencykuron 250 g/l) w formie zaprawy bulw – jest to odpowiednik Prestige Forte stosowanego w Polsce.
Do pośredniej walki z larwami Elateridae są wykorzystywane również wysoce sku-teczne nematocydy: Mocap 20 SG (etoprop – związek z grupy fosforoorganicznych) do-stępny w Holandii i Wielkiej Brytanii oraz Nemathorin 10 GR (fostiazat – związek z grupy fosforoorganicznych), zarejestrowany w większości krajów Unii, w tym także od 2013 r. w Polsce.
Pewnemu ograniczeniu w stosowaniu do-glebowym podlegają obecnie w UE środki ochrony oparte na s.a. chloropiryfos (z grupy fosforoorganicznych). Były one wcześniej powszechnie stosowane w formie oprysku gleby i zwalczały larwy szkodników glebo-wych w okresie wiosennego przygotowywa-nia pola do sadzeprzygotowywa-nia. W uprawach ziemprzygotowywa-nia- ziemnia-ka Durban 480 EC, Pyrinex 480 EC i Nurelle D 550 – oparte na chloropiryfosie – nie po-siadają obecnie rejestracji skierowanej do zwalczania szkodników glebowych (drutow-ce, pędraki), a pozostały w użyciu tylko jako środki do aplikacji nalistnej w uprawach wa-rzywach i ziemniaka.
W USA podobnie jak w Europie szkodniki glebowe (drutowce, larwy pchełki ziemnia-czanej Epitrix sp.) zwalcza się dwiema me-todami: w bruzdę oraz pasowo po wzejściu roślin. Pierwsza metoda polega na stosowa-niu insektycydów w bruzdę w trakcie sadze-nia (zaprawiasadze-nia), gdzie oprócz podglebia
Ziemniak Polski 2014 nr 1
28
opryskuje się także sadzone bulwy. Zareje-strowane są tu środki: Brigadier (imidachlo-pryd + bifentrin), Admire Pro (imidachlo(imidachlo-pryd), Capture LFR (bifentrin) oraz Regent 4 SC (fipronil) – pojedynczo lub w mieszaninie 2 środków (Kuchar 2011).
Druga metoda polega na zastosowaniu środka owadobójczego pasowo po dwóch stronach uformowanej redliny już po wscho-dach. W użyciu są tutaj także ww. środki (pojedynczo lub ich mieszaniny), jednakże oprócz środka Regent 4SC, który jest stoso-wany tylko w postaci aplikacji w bruzdę w trakcie sadzenia. Dla uzyskania wyższej skuteczności zwalczania drutowców na da-nym polu można zastosować kombinację obu metod: zacząć od zaprawiania (oprysk w bruzdę), a po wschodach wykonać oprysk pasowy z dwóch stron redliny.
Literatura
Ansari M. A., Evans M., Butt T. M. 2009.
Identifica-tion of pathogenic strains of entomopathogenic nema-
todes and fungi for wireworm control. – Crop Prot. 28: 269-272; 2. Boczek J. 1988. Nauka o szkodnikach
roślin uprawnych. PWRiL Warszawa: 339 s.; 3. Dzię-gielewska M., Erlichowski T. 2010. Wykorzystanie
nicieni owadobójczych do biologicznego zwalczania szkodników glebowych w uprawach rolniczych. – Ziemn. Pol. 4: 31-35; 4. Erlichowski T. 2007. Skład
gatunkowy, szkodliwość i zwalczanie drutowców (Co-leoptera: Elateridae) w uprawie ziemniaka. Rozpr. dokt. IHAR ZNiOZ Bonin: 94 s.; 5. Erlichowski T. 2010. Zwalczanie szkodników glebowych w uprawie
ziemniaka – co nowego? – Ziemn. Pol. 2: 42-45; 6. Erlichowski T. 2013. Współczesne problemy ochrony
przed stonką i szkodnikami glebowymi. [W:] XX Krajo-we Dni Ziemniaka. Poświętne, 24-25.08.2013 r. Semin. szkol. IHAR ZNiOZ Bonin: 11-17; 7. Kuchar T. 2011.
Wireworm control experiment in potatoes in Abingdon [Virginia] in 2011. Virginia Cooperative Extension:
www.pubs.ext.vt.edu/3110//3110-1596.html; 8. Rozp.
wykonawczeKE nr 485/2013 z dnia 24 maja 2013 r.
dostępne na www.eur-lex.europa.eu/LexUriServ/Lex UriServ.do?uri=OJ:L:2013:139
