Dorobek wydawniczy województwa olsztyńskiego z zakresu humanistyki w latach 1945-1960

Ogrodziński, Władysław

Dorobek wydawniczy województwa

olsztyńskiego z zakresu humanistyki

w latach 1945-1960

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 617-633

ro w i z roku 1350, p od k reślającej w a lk ę m ia sta z sam ow olą kom tura (Eine B e s c h w e r d e s c h r i f t d e r A l t s t a d t T h o r n gegen i hr en K o m t u r Johann N o t h a f t aus d e m Jahr e 1350 — s. 32 — 51), H. A. W i 11 a m s a o gm erkach elb ląsk ich ( El bi nger H a u s m a r k e n s 52 — 6 6), C. W u e n s c h a o d zia ła ln o ści bud ow niczego

p ru sk o -w sch o d n ieg o v. U n fried ta (Die o s t p r e us s i s c he n Di e ns t j a hr e des I n g e ­ ni eur s und B a u me i s t e r s J o a c hi m L u d w i g Schul t hei s s von U n f r i c d t — s. 67—90), Ii. K o l b o w a o lek arzu k ró lew iec k im M etzgerze (Johann Dani el M e t z g e r — s. 269 — 273), S. U C h e n g a o stosu n k ach P ru s z C hinam i (Der De u t s c h e O s t e n und China — s. 269 — 272), Fr. G a u s e g o o stosu n k ach P ru s W schodnich z W ęgram i ( W a n d e r u n g s b e w e g u n g e n und k ul t ur e l l e Be z i e h u n g e n z w i s c h e n P r e us s e n und Un g a r n — s. 274 — 213), W. H e y r a a o sm olarn iach na Pom orzu ( Teer oef en in Wc s t p r e u s s e n — s. 294 — 298), czy o w y k o p a lisk a ch a rch eolo­ giczn ych w p o w iecie su sk im (Die Gr o s s g e r ma n e n s t a e m' - der Wa nd a l e n, B u r - gunde n, Got en, Ge p i d e n, W i d i w a r i e r i m K r e i s e Ro s e nb e r g auf G r u n d d e r G r a b u n g e n d e r l e t z t e n Jahr e — s. 299 — 307). Jak zw y k le rocznik zaw iera zbiór w y p o w ied zi w sp raw ie g ra n icy na Odrze i N y sie oraz b ib liografię ( Os t d e ut s c he Bi bl i ographi e), opracow ane przez H. M a r z i a n a .

KRONIKA N A U K O W A W O J E W Ó D Z T W A O L SZ TYŃSK IEG O

W Ł A D Y SŁ A W O G R O D Z lN SK I

DOROBEK WYDAWNICZY W OJEW ÓD ZTW A OLSZTYŃSKIEGO

W ZAKRESIE HUM ANISTYKI W LATACH 1945 — I 9 6 0 1)

M am p rzed sta w ić m o żliw ie n a jzw ięźlej dorobek i p otrzeb y p iśm ien n ictw a h u m an istyczn ego w w o jew ó d ztw ie olsztyń sk im . J e st to zad an ie nie w o ln e od p ow ażn ych tru d n ości ze w zg lęd u na w ielo stro n n o ść tem atu, który obejm uje z ja w isk a ta k od m ien n e, jak literatu ra fach ow a i b eletry sty k a , a jed n ocześn ie m u si u w zg lęd n ia ć istn ien ie różnych p oziom ów op racow an ia w sp o m n ia n ej lit e ­ ratury, od prac p rzeznaczonych dla sp e e ja listó w -n a u k o w c ó w poczyn ając, a na książkach dla m łod zieży kończąc. Z a w ężen ie p roblem u do zja w isk p o w sta ły ch na teren ie w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ieg o pozornie ty lk o upraszcza om ów ien ie, w ią że się b ow iem i tak z k on ieczn ością k o n fro n ta cji z dorob k iem ogóln op olsk im na p rzyk ład zie w yb ra n y ch dzieł.

I. B IB L IO G R A FIA

P rzegląd n asz rozpoczniem y od b ib lio g ra fii jako d y sc y p lin y p o d sta w o w ej dla każdego p rzedm iotu. W dorobku n a szy m nie p o sia d a m y jeszcze od p ow ied n ik a n iem ieck iej b ib liografii E. W e r m k e g o ( Bi bl i ogr aphi e d e r Ge s c hi c ht e v o n O s t - und We s t p r e u s s e n , K ró lew iec 1932), k o n ty n u o w a n ej n a stęp n ie w „ A ltp reu ssisch e F o rsch u n g en ”, a po w o jn ie w M arburgu nad L ahną, nie m ów iąc o poprzed n iczce b ib lio g ra fii E. W e r m k e g o w p o sta c i A l t p r e u s s i s c h e Bi bl i ographi e, p ro w a ­ dzonej od roku 1862 D- In form acje o p iśm ie n n ic tw ie d otyczącym W arm ii i M azur ’) R efera t w y g ło szo n y na W o jew ód zk iej K om isji W yd aw n iczej zorgan izo­ w a n ej p rzez Zarząd W ojew ód zk i T o w a rzy stw a R ozw oju Z iem Z achodnich w O lszty n ie w d n iu 25 p aźd ziern ik a 1960 r.

-) B liższe d an e o w y m ien io n y ch b ib liografiach pod aje W ł. C h o j n a c k i , Bi bl i ogr af i a bibl iogr af i i P o mo r z a Ws c h o d n i e g o („Z apiski H isto ry cz n e” t. 24,

1959, z. 4, s. 95 — 96, 98, 108 — 109).

rozsiane są na razie po różnych b ib liografiach sp e c ja ln y c h oraz w ogóln op olsk im w yk azie zaw a rto ści czasopism . W y selek cjo n o w a n e m a te r ia ły w form ie Bi b l i o ­ graf i i bi bl i ogr af i i P o mo r z a Ws c h o d n i e g o o p u b lik o w a ł W l. C h o j n a c k i w to ­ ru ń sk ich „Z apiskach H isto ry cz n y c h ” (t. 24, 1959, z. 4) oraz jak o M a teria ły do b ib lio g ra fii etn o g ra fii M azur i W arm ii za la ta 1945— 1958, zam ieszczon e w „ L ite ­ ratu rze L u d o w ej” 1959, nr 3—4 oraz w sp ó ln ie z H. B a r a n o w s k i m w Bi b l i o ­ graf i i hist ori i P o m o r z a Ws c h o d n i e g o i Z a c h o d n i e g o z a r o k 1958 w ty m sam ym zeszycie „Z ap isk ów ”. Z p o w a żn iejszy ch op racow ań r e tr o sp e k ty w n y c h m ożem y prócz tego w y m ie n ić Bi bl i ograf i ą Ma z u r i W a r m i i w o k r e s i e dz i esi ęci ol eci a 1945 — 1955 E. S u k e r t o w e j - B i e d r a w i n y , d ru k o w a n ą w „ K om u n ik a­ tach M azu rsk o-W arm iń sk ich ” w O lszty n ie (n -ry 60 — 62, 64 — 6 6 i 6 8, 69, 1958 —

1960, około 2000 pozycji) 2a) oraz m n iejszy W y k a z p o l s k i c h d r u k ó w na W a r m i i za lal a 1800 — 1939 ks. J. O b ł ą k a (w ty m że p iśm ie n -r y 56 i 61, 1957— 1958). P rzy g o to w u je się poza tym b ib lio g ra fię E. S u k e r t o w e j - B i e d r a w i n y do roku 1960, co, n ie w ą tp liw ie , p o d n iesie jeszcze zn a czen ie te j p racy.

N iestety , w y m ien io n e p ozycje n ie dają ca łk o w iteg o p rzeg lą d u p iśm ien n ictw a p ow ojen n ego. N ie obejm ują m. in. p rzy czy n k ó w i prac lite r a c k ic h rozsian ych po różnych czasop ism ach . W jeszcze m n ie jsz y m sto p n iu sp e łn ia to zad an ie p o w ie ­ la czo w e w y d a n ie M a t e r i a ł ó w do bi bl i ogr af i i p r a c na d his t or i ą P o m o r z a w y d a ­ n y c h w okr es i e dzi esi ęci ol eci a 1944 — 1954 w o p ra co w a n iu W. B i e ń k o w ­ s k i e g o i J. M a ł e c k i e g o (W arszaw a 1954). N ie d o sta tk i b ib lio g ra fii W arm ii i M azur są sto su n k o w o ła tw e do n a p ra w ien ia z u w a g i n a sta n za a w a n so w a n ia od p ow ied n ich opracow ań . W ręk o p isie zn ajd u je się ju ż Bi bl i ogr af i a pol s ki ego p i ś mi e n n i c t w a o Ma z u r a c h г W a r m i i w l at ach 1800 — 1944, op racow an a p rzez Wł. C h o j n a c k i e g o (2 000 p ozycji). T en sam au tor zgrom ad ził Bi bl i ogr af i ę d r u k ó w p o l s k i c h w y d a n y c h na M a z u r a c h i W a r m i i w l at ac h 1543 — 1939 (1500 pozycji) i p rzew id u je od roku 1961 p u b lik a cję b ib lio g ra fii b ieżą cej w „R oczniku

O lszty ń sk im ”.

N ielep iej p rzed sta w ia ła się do n ied a w n a sy tu a cja w zak resie op racow ań p o ­ pularn ych , u w zg lęd n ia ją cy ch p otrzeb y b ib liotek p u b liczn y ch , n a u czy cielstw a , k sięg a rstw a i u czącej się m łod zieży. Z a led w ie n a m ia stk ą b yła tu b ib lio g ra fia ad n otow an a do u ży tk u n a u czy cieli pt. W a r m i a i M a z u r y , w y d a n a w O lsztyn ie przez B ib lio tek ę P ed agogiczn ą (1956), jak ró w n ież w y b ó r b ib lio g ra ficzn y Wł. C h o j n a c k i e g o w pracy zb iorow ej Z d z i e j ó w W a r m i i i Maz ur , w y d a n ej przez „P ojezierze” w roku 1958. Istn ieją cą lu k ę w y p e łn i w zn a czn y m stop n iu poradnik b ib lio g ra ficzn y op racow an y p rzez W ojew ód zk ą B ib lio tek ę P u b liczn ą V» O lsztyn ie przy p op arciu W yd ziału K u ltu ry PW R N oraz o lsz ty ń sk ie j d yrek cji „D om u K sią żk i”. P orad n ik o b ejm u je około 400 k siążek i broszu r z la t 1945— 1960. D alsze u sp ra w n ien ie in fo rm a cji b ib lio g ra ficzn ej w iąże się ś c iśle z p otrzebą zor­ g a n izo w a n ia sta łe j p racow n i, grom ad zącej sy ste m a ty c z n ie m a teria ły do b ib lio ­ g ra fii regionu. U tw o rzen ie tak iej p ra co w n i p o stu lo w a n o już w P rezy d iu m W RN i M in isterstw ie K u ltu ry i S ztu k i, p rop on u jąc oparcie jej o zaczątk i istn ie ją c e w W ojew ód zk iej B ib lio tece P u b liczn ej.

II. O PR A C O W A N IA ŹRÓDŁOW E I PR A C E SY N T E T Y C Z N E

p od zielim y na d w ie grupy: n au k ow ą i pop u larn ą. W O lszty n ie n ie p o sia d a m y na razie w a ru n k ó w org a n iza cy jn y ch do o p ra co w y w a n ia i w y d a w a n ia p o w a ż­ n iejszy ch zbiorów źród eł i d zieł sy n tety czn y ch typu p ra cy Wł. C h o j n a

c-2a) B ib lio g ra fia ta z o sta ła w yd a n a w o d b itce w gru d n iu 1960 r.

618

k i e g o M a z u r y i Wa r mi a 1800— 1870 (W rocław 1959) czy d w u to m o w ej m on o­ g r a fii In s ty tu tu Z achodniego W a r m i a i M a z u r y (Poznań 1953). Z ad an ie to sp o ­ czyw a na w y sp ecja lizo w a n y ch in s ty tu ta c h w y d a w n ic z y c h — cen tra ln y ch lub k o rzy sta ją cy ch z oparcia w m ie jsc o w y c h środ ow isk ach u n iw ersy teck ich . W z a ­ k resie h isto rii rolę p od staw ow ej m o n o g ra fii sp ełn i w n a jb liższy ch la ta ch Hi s t or i a Po mo r z a , p rzy g o to w y w a n a przez In s ty tu t H isto rii P A N .

Ś ro d o w isk o o lszty ń sk ie m a n a to m ia st w a ru n k i do d zia ła ln o ści p o p u la ry za ­ torsk iej i dało tem u w yraz przez p u b lik a c ję tom u zb iorow ego pt. Z d z i e j ó w W a r mi i i M a z u r (O lsztyn 1958), k tó reg o n ak ład z o sta ł już w y czerp a n y , oraz p rzez próbę w y d a n ia do u ży tk u m ło d zieży w yb oru źród eł h istoryczn ych A. N a p o r y i A. W i ś n i e w s k i e g o pt. Z pr z e s z ł o ś c i W a r m i i (O lsztyn 1960). Z ebrano ró w n ież sporo d ośw iad czeń p o p u la ry za to rsk ich w zw ią zk u z organ i­ zacją w y s ta w h istoryczn ych ; Dz i ał ac z e M a z u r i W a r m i i e p o k i Mi c k i e w i c z a (1956); W a l k a o s p o ł e c z ne i n a r o d o w e w y z w o l e n i e l udnoś ci W a r m i i i Ma z u r (1956) i S z e ś ć w i e k ó w O l s z t y n a (1956). K ażda z tych w y s ta w p osiad ała d rukow ane p rzew o d n ik i pióra E. S u k e r t o w e j - B i e d r a w i n y i T. G r y g i e r a oraz A . W a k a r a i B. W o l s k i e g o 3).

W ś w ie tle w sp o m n ia n y ch d o św ia d czeń m ożna stw ierd zić, że czy teln ik o w i p rzyd ałab y się n ie w ą tp liw ie p op u larn a h isto ria W arm ii i M azur w rodzaju Pol s k i P i a s t ó w P. J a s i e n i c y , p od ająca zasób p o d sta w o w y ch in form acji w in te r e su ją c e j i p rzystęp n ej form ie. D o ty ch cza so w e p róby cech o w a ła b ow iem p ew n a szty w n o ść i p ro fesjo n a ln o ść ujęć, trudna do p rzy jęcia przez p rz e c ię t­ n ego odbiorcę.

T ym n iem n iej praca zb iorow a Z d z i e j ó w W a r m i i i M a z u r sp otk ała się z ż y czliw y m przyjęciem , a poza teren em w y w o ła ła n a w e t in teresu ją cą d y sk u sję w o k ó ł w y m o g ó w sta w ia n y c h p o p u la rn y m opracow an iom h isto rii region aln ej. W „R uchu L itera c k im ” m a się u kazać n ie b a w e m w y p o w ied ź dw óch n a u k o w có w k rak ow sk ich W. B i e ń k o w s k i e g o i A. J a r o s z a na ten w ła śn ie t e m a t 4). K rytyczne u w a g i recenzientów w y w o ła ła n a to m ia st praca A. N a p o r y i A. W i ś n i e w s k i e g o5j.

W obec ro zejścia się n a k ła d u Z d z i e j ó w W a r m i i i M a z u r p o zo sta je nadal otw arta sp raw a op racow an ia m o ż liw ie w szech stro n n ej m on ografii popularnej region u . W yd aje się, że p o su n ę ło b y ją zn aczn ie naprzód ogłoszen ie konkursu za m k n ięteg o na od p o w ied n ie p a r tie h istoryczn e, etn o g ra ficzn e, g eograficzn e i gospodarcze. P race te, lu b ich skrót, p o w in n y zn aleźć się rów n ież w rękach m łod zieży szk o ln ej n a szeg o w o jew ó d ztw a . ' Z bard ziej d alek ow zroczn ych p o stu la tó w w a rto by p o m y śleć już ob ecn ie nad op ra co w a n ia m i en cy k lo p ed y czn y m i region u . W chodzą tu w rachubę sło w n ik i g eo g ra ficzn o -h isto ry czn y , b io g ra ficzn y lu b też en cy k lo p ed ia w ie d z y o M azurach i W arm ii. K ażda z tego rod zaju prac w y m a g a ła b y k ilk u letn ich p rzygotow ań i zm o n to w a n ia o d p o w ied n ieg o zesp o łu rea liza to ró w . To sam o od n osi się zresztą do w y d a w n ic tw a ok oliczn ościow ego, k tóre m ożna by n a zw a ć K s i ę g ą dl a u c z c z e ­ ni a X X - l e c i a w o j e w ó d z t w a ol s z t y ńs k i e g o . Z k on cep cją tą dadzą się dosk on ale 3) Dz i a ł a c z e Ma z u r i W a r m i i e p o k i Mi c k i e w i c z a . P r z e w o d n i k po w y s t a w i e . (S cen a riu sz i p rzew od n ik po w y s ta w ie opracow ali; E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a i dr T. G r y g i e r ) [b. m . i r. w .]. E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , T. G r y g i e r , Wa l k a o społ eczne i n a r o d o w e w y z w o l e n i e ludnoś ci W a r m i i i M a z u r ( P r z e w o d n i k po w y s t a w i e ), O lsztyn (1956). A. W а к a r, B. W o 1 s к i, S z e ś ć w i e k ó w O l s z t y n a , O lsztyn 1960. 4) W. B i e ń k o w s k i , A. J a r o s z , P o p u l a r y z a c j a d z i e j ó w W a r m i i i Maz ur. ( W z w i ą z k u z w y d a w n i c t w e m „Z d z i e j ó w W a r m i i i M a z u r ”, O lsztyn 1958). 5) Por. recen zję J. J a s i ń s k i e g o w „ K o m u n ik a ta ch ” 1960, nr 2. 6 1 9

p o w ią za ć d ziały en cyk lop ed yczn e, d otyczące osób, m iejsco w o ści, z ja w isk p rzy ­ rod n iczych , k u ltu ra ln y ch , p o lity czn y ch , sp ołeczn ych itp.

III. C ZA SO PIŚM IEN N IC TW O

W ojew ód ztw o o lszty ń sk ie zalicza się do a k ty w n ie jsz y c h ośrod k ów w y d a w ­ n iczy ch w P o lsce, pom im o w yraźn ych dysproporcji, jak ie różnią je od takich teren ó w , jak W rocław sk ie, G d ań sk ie czy S zczeciń sk ie. A k ty w n o ść ta w y ra ża się n a jp e łn ie j w ruchu czasop iśm ien n iczym , n iew sp ó łm iern y m do liczeb n o ści i z a so ­ b ów m iejsco w y ch środow isk. N ie w ie le p o m y lim y się sta w ia ją c tezę, że O lsztyn w gru p ie ośrodków n ie u n iw e r sy te c k ic h zajm u je jed n o z p rzod u jących m iejsc w kraju.

K ilk a c zy n n ik ó w w p ły w a na ten w y so c e k orzystn y b ilan s. P rzede w szy stk im z d oln ości, ofiarn ość i stop ień id eow ego zaan gażow an ia się m iejsco w y ch środ o­ w is k tw órczych w rozw ój k u ltu r a ln y w o jew ó d ztw a . P o w tóre — ogóln op olsk i co n ajm n iej zasięg p rob lem atyk i w a rm iń sk o -m a zu rsk iej. W reszcie p o zy ty w n y sto su n ek w ła d z p artyjn ych i w o jew ó d zk ich do w szy stk ich in ic ja ty w k u ltu r a l­ n ych, m ających na celu dobro region u i jego obronę przed za k u sa m i za ch o d n io - n ie m ie c k ie g o rew izjon izm u .

W c h w ili obecn ej w y ch o d zi w O lsztyn ie d zien n ik „G łos O lsz ty ń sk i” z d o d a t­ k iem k u ltu ra ln y m „ A rch ip ela g ” 6). Z w y d a w n ic tw ty g o d n io w y ch m ia sto nasze jako jed n o z czterech w P o lsc e posiad a m agazyn ilu stro w a n y („P anoram a P ó ł­ n o c y ”) 7) p rzek raczający 100 G00 eg zem p larzy n akładu. D zien n ik „S łow o P o ­ w s z e c h n e ” p row ad zi d od atek ty g o d n io w y „S łow o na W arm ii i M azu rach ” 8). R o lę organu sp o łeczn o -k u ltu ra ln eg o sp ełn ia m iesięc zn ik „W arm ia i M azu ry” s). P o sia d a m y dw a p ow ażn e p erio d y k i n au k ow e: k w a rta ln ik h isto ry czn y „ K o m u ­ n ik a ty M azu rsk o-W arm iń sk ie” 10) oraz „R ocznik O lsz ty ń sk i” u ). P ism a te sk u ­ p iają w ok ół sieb ie n iem a l w szy stk ich n a u k o w có w p olsk ich p row ad zących b a d a ­ nia, zw ią za n e z W arm ią i M azuram i, zaś „R ocznik” sięga rów n ież po w s p ó ł­ p r a co w n ik ó w zagran icznych z teren u Z w iązk u R ad zieck iego i S k a n d y n a w ii. R ozch od zi się on ta k że za gran icą dzięk i o b cojęzyczn ym streszczen io m d ru k o­ w a n y ch przez sieb ie prac. O bydw a organy z y sk a ły sobie p och leb n e recen zje w czasop ism ach k rajow ych i zagranicznych.

Z w y d a w n ic tw p op u larn ych w a rto w sp om n ieć o trzech kalen d arzach : p ie r w ­ sz y w y d a n y przez In sty tu t M azurski na la ta 1947, 1948 i 1949 K a l e n d a r z dla • M a z u r ó w (z m u tacją dla W arm iaków ) b ył d a lszy m cią g iem w y d a w a n e g o w o k re­

sie m ięd zy w o jen n y m . O statn i nie b ył rozprow adzany. D ru gi — to kalen d arz S to w a rzy szen ia P A X >-’), trzeci „P ojezierza” 1‘1), z k tórych osta tn i rozchodzi się w n a k ła d zie 2 0 0 0 0 eg zem p la rzy i d rukuje m u ta cje dla ziem i elb lą sk iej oraz

k o sza liń sk iej. S ą to o sią g n ięcia bez p reced en su , je ś li p orów n am y stan rzeczy w tak ich w o jew ó d ztw a ch , jak k osza liń sk ie, zielon ogórsk ie, rzeszow sk ie, szczeciń sk ie , k ieleck ie, b ia ło sto ck ie czy op olsk ie, z k tórych np. O pole posiad a ’ r’) „G los O lszty ń sk i”. D zien n ik . O rgan KW PZPR w O lszty n ie. W ychodzi od 1 X 1951 r. „A R C H IP E L A G ” : D od atek sp o łe c z n o -k u ltu r a ln y „G łosu O lsz ty ń ­ sk ie g o ” R. I, 1958 nr 1 — 39.

7) „Panoram a P ó łn o c y ”, R. I, 1957.

”) „S iow o na W arm ii i M azurach”. T ygodnik, dodatek n ied zieln y do „Słow a P o w sz e c h n e g o ”. W ychodzi od 20 X II 1952 r.

") „W arm ia i M azury”. M iesięczn ik k u ltu ra ln y , R. I (IV), 1958, nr 1 (8 6).

10) „K om u n ik aty M a zu rsk o -W a rm iń sk ie”. K w a rta ln ik . R. 1957, n r 1 (56). u ) „R ocznik O lszty ń sk i”. T. I, 1958.

>-) „K alendarz dla W arm ii i M azur na rok 1953”. W arszaw a 1952. (R. I). 13) „K alen d arz M azur i W arm ii” (R. I) — 1958. O lsztyn 1957. P op rzed n io od r. 1955 w y ch o d ził n ak ład em W y d a w n ictw a „Sport i T u ry sty k a ” w W arszaw ie. 6 2 0

w yższą uczeln ię h u m an istyczn ą, d ogod n iejszą sy tu a cję kadrow ą oraz ła tw e p ow iązan ia z p ok rew n y m i regionam i. W zasad zie w zak resie c za so p iśm ien n ic­ tw a o siągn ięto w O lsztyn ie stan o p tym aln y, biorąc pod u w a g ę liczb ę i k w a lif i­ k acje czynnych osób oraz w a ru n k i o rg a n iza cy jn o -fin a n so w e. P ew n a p op raw a m ożliw a jest jeszcze w d z ie n n ik a r stw ie oraz w m iesięc zn ik u „W arm ia i M a­ zu ry ”. Poparcia i p om ocy p otrzeb u je n a to m ia st p rzed e w szy stk im „R ocznik O lsz ty ń sk i”, zb yt skrom nie d o to w a n y z bu d żetu P rezyd iu m W RN oraz TRZZ.

T roska o u trzym an ie i sto p n io w y rozw ój cza so p iśm ien n ictw a o lszty ń sk ieg o p ozostaje w tej sy tu a cji jed n ym z n a czeln y ch p o stu la tó w pod ad resem z a in te r e ­ so w a n y ch w ła d z i in sty tu c ji. D o n ie w ą tp liw y c h , a czk o lw iek n ieza w in io n y ch b rak ów czasopism n a u k o w y ch n a le ż y m. in. d o tk liw y n ied o sta tek w r e je s tr o ­ w a n iu i om aw ian iu w y d a w n ic tw rew izjo n isty czn y ch . M im o w szelk ich w y siłk ó w prow adzenia w y m ia n y w y d a w n ic tw i sy stem a ty czn y ch zakupów ani „K om u n i­ k a ty ”, ani „R ocznik” nie są w sta n ie ogarnąć c a ło k szta łtu zach od n ion iem ieck iej p rod u k cji w y d a w n iczej d otyczącej W arm ii i M azur. N ie ma w ię c w a ru n k ó w do k o n sek w en tn eg o p u b lik o w a n ia n ot b ib lio g ra ficzn y ch oraz w ięk szy ch recen zji. S p raw a u m o żliw ien ia ob yd w u red ak cjom złożenia od p ow ied n ich zam ów ień k sięg a rsk ich , jak rów n ież d o fin a n so w a n ia M uzeum M azurskiego i S ta cji N a u k o ­ w e j PTH na ten cel, w y d a je się p rzed m iotem god n ym rozw ażen ia przez od p o­ w ie d n ie w ład ze.

IV. O PR AC O W A NIA H ISTO R Y C ZN E

Ś rod ow isk o h istoryczn e sta n o w i n a jsiln ie jsz e z w szy stk ich ugru p ow ań n a u ­ k o w y ch w O lsztyn ie. H isto ry cy o lsz ty ń sc y zap raszan i są do ud ziału w w y d a w ­ n ic tw a c h zbiorow ych, p od ejm ow an ych przez P A N i inne in sty tu cje, w sp ó łp r a ­ cu ją z różnym i in sty tu ta m i sp e c ja listy c z n y m i oraz z p o w a żn y m i period yk am i, ja k „K w artaln ik H isto ry cz n y ”, „P rzegląd H isto ry cz n y ”, „Z apiski H isto ry cz n e”, „P rzegląd Z ach od n i”, „S tu d ia i M ateriały do d ziejów W ielk op olsk i i P o m o rza ”, „R oczniki H isto ry czn e” i in.

K ieru n k i za in tereso w a ń i sp ecja liza c ja p oszczególn ych osób u k ład ają się jednak dość jednostronnie. W O lszty n ie brak w y ra źn ie sp e c ja listy od n auk pom ocn iczych historii, m e d ie w istó w , zn a w có w cza só w odrodzenia, baroku i o św ie c e n ia . W iększość m iejsco w y ch h isto ry k ó w zajm u je się p rob lem atyk ą tych c z a só w ty lk o ok azyjn ie (ks. J. O b ł ą k, Z. L i e t z, T. G r y g i e r ). S p ra w a m i d a w n y ch Prusów', p a ń stw em krzyżack im , m onarchią h oh en zollern ow sk ą, o k re­ se m zaboru p ru sk iego na W arm ii zajm ują się p rzew a żn ie n a u k o w cy spoza teren u , jak J. A n t o n i e w i c z , M. P o l l a k ó w n a , K arol G ó r s k i , M. B i s k u p , E. С i e ś 1 a k, S. K u c z y ń s k i , St. H e r b s t , A. V e t u 1 a n i, H. Z i n s , В. L e ś n o d o r s k i , Wł . C h o j n a c k i i in. W O lszty n ie p rzew ażają zd ecy d o w a n ie za in tereso w a n ia h isto rią n ow ożytn ą.

P o lity czn ą i gospodarczą stroną sto su n k ó w w X IX i X X w ie k u (tak że o św ia tą ) w P rusach W sch od n ich zajm u je się przede w szy stk im T. G r y g f e r . Z a g a d n ien ie ch łop sk ie w p oczątkach X IX w iek u op racow u je J. J a s i ń s k i . W h istorii ru ch ów robotniczych p o lsk ieg o życia p o lity czn eg o w w ie k u X X oraz w za gad n ien iach d em ograficzn ych P o lsk i L u d ow ej tk w i W. W r z e s i ń s k i . P le b isc y te m , organizacjam i p o lsk im i i szk o ln ictw em in teresu je się Z. L i e t z. D zieja m i W arm ii zajm uje się ks. J. O b ł ą k . R zecz jasna, odbiegają on i n ie ­ k ie d y od g łó w n eg o k ieru n k u badań, w zasad zie jednak p o św ięca ją im w ię k sz o ś ć u w agi.

W zak resie p o p u la ry za cji h isto rii szeroki zakres tem a tó w ob ejm u je E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a . D o śred n iow iecza i okresu rządów p o l­ sk ic h na W arm ii sięga W. O g r o d z i ń s k i . Z agad n ien ia starop ru sk ie porusza 621

n iek ied y М. С h o m i n. W su m ie jednak d aje się zau w ażyć p ow ażn a d y sp ro ­ porcja p om ięd zy w k ła d em p racy, jaki p o św ięca się za g a d n ien io m X IX i X X w iek u , a dorobkiem dotyczącym ok resów w cześn iejszy ch .

To sam o odnosi się do h istorii n a jn o w szej. P o sia d a m y za led w ie k ilk a prac i to p isa n y ch n ie przez h isto ry k ó w , k tóre p rzed sta w ia ją rozw ój sto su n k ó w w w o je w ó d z tw ie olszty ń sk im po roku 1945. W y m ien im y p rzy k ła d o w o k ilk a w a żn iejszy ch p ozycji, sta ra ją cy ch się n ad ążyć za ob ecn ym rozw ojem w o je ­ w ód ztw a: arty k u ły J. L e w i ń s k i e g o , B. W i e s i o ł o w s k i e g o , J. Z u b e - l e w i c z a , J. S t e f a n o w i c z a , Z. J a n u s z к i i H. D ą b r o w s k i e g o w p ra cy zb iorow ej W a r m i a i M a z u r y (Poznań 1953), a rty k u ł Z. J a n u s z к i, Pr z e o b r a ż e n i a i osi ągni ęci a g o s p o d a r c z o - s p o ł e c z n e w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o w „P rzegląd zie Z ach od n im ” (1954, nr 9/10), p racę Z. J a n u s z k i i M. K i e ł - c z e w s k i e j - Z a l e s k i e j W o j e w ó d z t w o O l s z t y ń s k i e (W arszaw a 1955), rozdział Wa r mi a i M a z u r y pióra S t. G w i a ź d z i ń s k i e g o w p r a c y z b i o ­ r o w e j In sty tu tu Z achodniego „O dbudow a Z iem O d zy sk a n y ch ” (P oznań 1957), prace m a teria ło w e St. W i ś n i e w s k i e g o o rozw oju sie c i szkół p o d sta w o ­ w ych w latach 1945 — 1955 w p o w ia ta ch bartoszyck im i górow sk im („K om u n i­ k a ty ” 1959, n r 1; 1960, nr 1), p racę o ch arak terze ek on om iczn ym B. W i l a ­ m o w s k i e g o H a m u l c e r o z w o j u g o s p o d a r k i chł o p s k i e j w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń ­ ski ego po r o k u 1945 („K om u n ik aty” 1957, nr 3), arty k u ł W ł. W a c h a , Z z a g a d ­ ni e ń l u d n o ś c i o w y c h w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o („K om u n ik aty” 1958, nr 2); p o lem ik ę W. W r z e s i ń s k i e g o z R u d olfem N e u m a n n e m („K o m u n ik a ty ” 1957, nr 3) oraz tegoż w ięk szą rozpraw ę o stosu n k ach osad n iczych w w o je w ó d z ­ tw ie o lszty ń sk im w latach 1945 — 1949 (Inst. Zach. 1960); a rty k u ł m a te r ia ło w y J. W r ó b l e w s k i e g o , R o z w ó j bi b l i o t e k p o w s z e c h n y c h w p o wi e c i e o l s z t y ń ­ s k i m w l at ach 1946— 1959 („K om u n ik aty” 1960, nr 3) i in. W tym k o n te k śc ie n a leży jeszcze w sp om n ieć o czterech tom ach „R ocznika sta ty sty czn eg o w o j e ­ w ó d ztw a o lsz ty ń sk ie g o ” za lata 1957 — 1960 14). N ie jest to o c zy w iście pełna literatu ra przedm iotu, lecz ch a ra k tery sty czn y p rzyk ład , w sk a zu ją cy w y ra źn ie k ieru n k i i n ied o sta tk i za in tereso w a ń p iętn a sto leciem .

N ieco lep iej p rzed sta w ia się pod tym w zględ em d ziedzina p o p u la ry za cji, ch ociaż i tu do n ied a w n a p a n o w a ła jed n ostron n ość i rep ortażow e uproszczenia. O statn io p rzystąp ion o do grom ad zen ia p o w a żn iejszy ch d anych. W roku 1959 o p u b lik ow an o k siążeczk ę pt. P P R na W a r m i i i Ma z ur a c h w lat ach 1945 — 1947 (O lsztyn) oraz w sp o m n ien ia pt. J a k u b P r a w i n (W arszaw a 1959). W p o d b eletry - zow an ej form ie p rzed sta w io n o d ziałaln ość M ilicji O b y w a telsk iej w p ię tn a s to ­ leciu w k siążce Oko w oko 15) (O lsztyn 1960). W su m ie jednak jest to m a teria ł fra g m en ta ry czn y i trudno u ch w y tn y .

N a jlep iej sto su n k o w o p rzed sta w ia ją się m ateriały sp raw ozd aw cze, ob razu ­ jące d z ia ła ln o ść tak ich in sty tu c ji k u ltu ra ln y ch , jak W ojew ód zk ie A rch iw u m P a ń stw o w e, M uzeum M azurskie, In sty tu t M azurski i S tacja N au k ow a, P a ń ­ stw o w a Ś red n ia S zk oła M uzyczna, d aw n a p laców ka P a ń stw o w e g o In sty tu tu S ztu k i w O lsztyn ie itd . N ie w sz y stk ie jed n ak m a teria ły z tej d zied zin y u k a ­ za ły się drukiem . B liższy ch in form acji u d ziela ją w tej m ierze T. G r y g i e r w artyk u le Z a g a d n i e n i a 15-lecia o r a z 20-lecia P o l s k i L u d o w e j w pr acach O d d z i a ł u P T H w O l s z t y n i e („K om unikaty" 1959, nr 4), H. S k u r p s k i i J. B o e h m w arty k u ła ch sp raw ozd aw czych p rzezn aczon ych do druku

14) „R ocznik sta ty sty c z n y w oj. o lsz ty ń sk ie g o ”. R. I, 1957. O lsztyn 1958. ,5) O k o w oko. Op o w i e ś c i z d z i e j ó w M O na W a r m i i i Maz ur ac h, O lsztyn 1960. 622

w „R oczniku O lszty ń sk im ” 10) oraz W ł. G ę b i k 17) („R ocznik O lsz ty ń sk i” t. 1, 1958), a w zak resie och ron y za b y tk ó w Z. B r w i l i ń s k i („Ochrona Z a b y t­ k ó w ” 1953, z. 1), C. V e t u 1 a n i („K om u n ik aty” 1958, nr 3) i J. G o 1 а к o w s к i („O chrona Z ab ytk ów ” 1957, nr 2). P ie r w sz y autor om aw ia okres 1945 — 1953, C ecy lia V e t u 1 a n i 1953 — 1955, J. G o l a k o w s k i lata 1953 — 1956. Z in n ych p la c ó w e k p rzy g o to w u je w y d a w n ic tw o ok o liczn o ścio w e w zw iązk u z 15-letn im istn ien iem T eatru im. S t. Jaracza.

H isto ry cy o lszty ń scy n ie p osiad ają na ogól w sw ym dorobku w ię k sz y c h opra­ co w a ń k siążk ow ych . J ed y n ie Z. L i e t z w y d a ł w roku 1958 pracę za ty tu ło w a n ą P l e b i s c y t ha Powi ś l u, W a r m i i i Ma z u r a c h w r o k u 1920 (W arszaw a). P o zo sta li (E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , T. G r y g i e r ) o g ła sza li s w e prace w tom ie K o n f e r e n c j i P o m o r s k i e j (W arszaw a 1956), w w y d a w n ic tw ie zb iorow ym IZ W a r m i a i M a z u r y (E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a ) czy w e w sp o m n ia ­ n y m już zbiorze Z d z i e j ó w W a r m i i i Ma z u r (O lsztyn 1958) l8). S a m o d zieln ie w y ­ d a n e p u b lik a cje m ia ły m n iejsze rozm iary, np. 4 zeszy ty ( 1 — 3, 5) Z d z i e j ó w k l a s y r ob o t ni c z e j na W a r m i i i Ma z u r a c h w X I X i w p o c z ą t k a c h X X w i e k u op racow an e przez W. A l e k s a n d r o w i c z a , T. G r y g i e r a, A. Ł u k a ­ s z e w s k i e g o i W. W r z e s i ń s k i e g o (O lsztyn 1959). Z naczna w ięk szo ść prac, n a p isa n y ch w śro d o w isk u o lszty ń sk im , m iała ch arak ter artyk u łów , p rzy ­ czyn k ów , recen zji lu b broszur p o p u la rn o -n a u k o w y ch . Stąd rozp roszen ie do­ robku po czasop ism ach fa ch o w y ch i p ra sie sp o łeczn o -k u ltu ra ln ej. O m ów ien ie ca ło ści tej p rodukcji p rzekracza m o żliw o ści i ram y n in iejszeg o op racow an ia, w ob ec czego ogran iczym y się do ogóln ej ch a ra k tery sty k i dorobku p o szczeg ó l­ n y ch osób.

E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a o p u b lik o w a ła w ciągu p iętn a sto lecia k ilk a d z ie s ią t w ięk szy ch a r ty k u łó w d otyczących p rzeszłości M azur. In tereso ­ w a ła się szczególn ie h isto rią p iśm ien n ictw a , szk o ln ictw a p olsk iego, b ogactw am i n atu raln ym i, n a zew n ictw em , obyczajam i, k u ltu rą m aterialn ą, prasą, tradycją u stn ą, w a lk ą o polsk ość itd. S zczeg ó ln ie w ie le u w a g i p o św ięciła p op u laryzacji p rzeszłości W arm ii i M azur. Z teg o zak resu w y m ien im y jej B o j o w n i k ó w o w o l ­ noś ć i pol s k o ś ć Ma z u r i W a r m i i na p r z e s t r z e n i s i e d mi u w i e k ó w cz. I (O lsztyn 1954), Po l s koś ć M a z u r ó w i W a r m i a k ó w (O lsztyn 1946), Ma z u r s k i e dol e i ni edol e (W arszaw a 1947), d ru k ow an ą w „K om u n ik atach ” IM (1947, nr 15) p racę G ize- w i u s z w ś w i e t l e a r c h i w u m p a r af i al ne go w Os t r ódz i e, p rzyczyn ek Bracia p ol s c y na z i e mi m a z u r s k i e j („K o m u n ik a ty ” IM 1949, nr 1), Z a g a d ni e ni e g r o m a d k a r s t w a na Ma z u r a c h (Przegl. Zach. 1950, z. 9/10), Re w o l u c j a 1848 r. na Ma z u r a c h w ś w i e t l e s z c z y c i e ńs k i e g o K r e i s b l a t t u (tam że). W „K om unikatach M azu rsk o- W a rm iń sk ich ” za m ieściła art.: Z z a k r e s u b a d a ń r e g i o na l ny c h na Maz ur ac h i W a r m i i (1957, nr 1); D z i a ł d o w s z c z y z n a po kongr e s i e w e r s a l s k i m (1957, nr 2);

10) H. S k u r p s k i om aw ia 10 la t d ziałaln ości M uzeum M azurskiego; J. В o e h m, 10 la t d zia ła ln o ści P a ń stw o w e j Ś red n iej S zk oły M uzycznej w O lsztynie.

,7) Wł . G ę b i k , B a d a n i a na d k u l t u r ą l u d o w ą W a r m i i i Mazur.

le) Z au torów o lszty ń sk ich o p u b lik o w a li tam sw e prace: Wł. G ę b i k , L i t e r a t u r a l u d o w a i j e j t w ó r c y na W a r m i i i Ma z u r a c h na p r z e s t r z e n i ost at ni ch st u lat, s. 149 — 166; T. G r y g i e r , W a l k a o pol s koś ć M a z u r i Wa r m i i w X I X i na p o c z ą t k u X X w i e k u , s. 137 — 148; J. J a s i ń s k i , Z z a g a d n i e ń ł ączności k u l t u r a l n e j W a r mi i i M a z u r z cał ości ą z i e m pol s ki ch, s. 119 — 136; W ł. O g r o- d z i ń s k i , P o c z ą t k i Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o , s. 25 — 38; Sił a i sł abość p a ń s t w a k r z y ż a c k i e g o , s. 59 — 70; W ł a d z t w o b i s k u p ó w na Wa r mi i , s. 7 1 — 82; W a r m i a w grani cach Pol ski , s. 95 — 106; H. S k u r p s k i , K u l t u r a l u d o w a Ma z u r i Wa r mi i , s. 107 — 118; E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , W o j n y p o l s k o - k r z y ż a c k i e , s. 45 — 58; P o l s k i e p i ś mi e n n i c t w o i s z k o l n i c t w o w Pr us i ech K s i ą ­ ż ę c y c h w X V I — X V I I I w. , s. 83 — 94.

Z z a g a d n i e ń w a l k i o s z koł ę pol s k ą w di e c e z j i eł cki ej w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w. (1958, nr 1); P r z y c z y n e k do k o ń c o w e g o o k r e s u W i o s n y L u d ó w na Ma z u r a c h 1959 (1); O n i e k t ór y c h b o g a c t w a c h mi n e r a l n y c h na z i e mi a c h M a z u r i Wa r mi i , e k s p l o a t o w a n y c h w pr z e s z ł o ś c i (1958, nr 1), w re sz c ie szereg ż y c io ­ ry só w w Pol. S łe w n ik u B io g ra ficzn y m PA N ; Mi c hał Po gor z e l s ki , pi e ś ni a r z m a z u r s k i (W arszawa 1956), T r a d y c j e pol s ki e G u s t a w a G i z e w i u s z a („K om u ­ n ik a ty ” 1960); Wa l k a o m o w ę p o l s k ą w s z k o l n i c t wi e na Maz ur ach w X I X i p o ­ c z ą t ka c h X X w i e k u („K on feren cja P o m o rsk a ”, W arszaw a 1956).

T. G r y g i e r w k ilk u w ię k sz y c h arty k u ła ch za jm o w a ł się sp raw ą polską w b. P ru sach W schodnich w w iek a ch X IX i X X , g łó w n ie od stron y p o w ią za ń p o lity czn y ch z resztą ziem p olsk ich . P isa ł rów n ież o sz k o ln ic tw ie p olskim w e w sp om n ian ym zak resie. Z w a żn iejszy ch jego prac w y m ie n im y S p ra w ę p o l­ sk ą w Pr us ach Ws c h o d n i c h w l at ach 1870 — 1900 w o ś w i e t l e n i u w ł a d z p r u s k i c h („Przegląd Z achodni” 1951 n r 3/4), W a l k ę o j ę z y k pol s ki w s z koł ac h w a r m i ń ­ ski ch w X I X i X X w i e k u („K on feren cja P o m o rsk a ”, W arszaw a 1956), S e m i ­ n a r i u m pol s ki e w K r ó l e w c u („K om u n ik aty” 1957, nr 3), Z z a g a d n i e ń d i a s p o r y na W a r mi i i Ma z ur a c h („K om u n ik aty” 1959, nr 3), Z z a g a d n i e ń r uc hu po l s k i e g o na W a r m i i i Ma z ur a c h w l at ach 1920 — 1923 („Przegląd H isto r y c z n y ” 1954, nr 2 — 3); W y b ó r m a t e r i a ł ó w do k w e s t i i p o l s k i e j w P ru sach Ws c h o d n i c h („Z apiski T N T ” 1953); Z p r o b l e m a t y k i s z k o l n i c t w a mi e j s k i e g o na Ma z u r a c h w I p o ł o w i e X I X w i e k u („Z apiski H isto ry cz n e” 1958, nr 2); N i e k t ó r e z a g a d ­ ni eni a p l e b i s c y t u na W a r m i i i Ma z u r a c h („Z apiski H isto ry cz n e” 1958); S p r a w y s z k o l ne mi a s t w a r m i ń s k i c h w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w i e k u („ K o m u n ik a ty ” 1958, 2); Poc z ą t k i r u c h u l u d o w e g o na Ma z u r a c h („K om u n ik aty” 1960, nr 1); R o z w ó j ruchu l u d o w e g o na Ma z u r a c h w lat ach 1902 — 1914 („K o m u n ik a ty ” 1960, nr 3). N ieza leżn ie od teg o p rzy g o to w a ł szereg prac m a teria ło w y ch i o g ła sza ł re c e n z je oraz a r ty k u ły z d zied zin y a rch iw isty k i.

J. J a s i ń s k i k o n cen tro w a ł się przede w szy stk im na stosu n k ach sp o łe c z ­ n y ch i gospodarczych w si w a rm iń sk o -m a zu rsk iej w X V III i X IX w iek u . Z prac jego w spom nim y, a rtyk u ły; Chł opi z W ó j t o w a i SiHc w o b e c r e f o r m y s z a r w a r k u na p o c z ą t k u X I X w i e k u („K om u n ik aty” 1957, nr 3) i N o w e K ę p n i e w o w ś w i e t l e w i l k i e r z a z r o k u 1727 („K om u n ik aty” 1959, nr 1). In te r e so w a ły go ró w n ież Zagadni e ni a łączności k u l t u r a l n e j W a r mi i i Ma z u r z cał ości ą z i e m p o l s k i c h („Z d ziejów W arm ii i M azur”, O lsztyn 1958) i R o z w ó j ś w i a d o m o ś c i n a r o d o w e j Mi chał a K a j k i („K om u n ik aty” 1958, nr 3), a ta k że Od g ł o s y p o w s t a ­ nia ł i s t o p a d o we g o w Pr us ach Ws c ho d ni c h („K om u n ik aty” 1957, 2).

W. W r z e s i ń s k i , n ieza leżn ie od w sp om n ian ych a rty k u łó w o P o lsce L udow ej, dał k ilka p rzyczyn k ów o ruchu r ew o lu cy jn y m i rob otn iczym na W arm ii i M azurach w latach 1918 — 1919 (w sp ó ln ie z T . G r y g i e r e m w „K o­ m u n ik a ta ch ” 1958, nr 1) oraz 1920 — 1933 („K om u n ik aty” 1958, nr 3), a także na ten tem at d łu ższy a rty k u ł w „Z apiskach H isto ry czn y ch ” 1959; p is a ł też o k w e stii m a zu rsk iej w D zia łd o w szczy źn ie w latach 1920 — 1939 („K om u n i­ k a ty ” 1959, nr 3) oraz o obliczu id eo w o -p o lity czn y m „G azety O lsz ty ń s k ie j” w la ta ch 1920 — 1939 („K om u n ik aty” 1960, nr 2).

K s. J. O b ł ą к poza b ib liografią d ru k ów p olsk ich na W arm ii w la ta ch 1800— 1939 („K om unikaty” 1957, nr 1, 2, 1958 nr 3) p o św ię c a ł w ie le u w a g i kon tak tom k u ltu ra ln y m W arm ii z resztą P o lsk i w różnych okresach. O m ów ił m ecen a t I. K r a s i c k i e g o („Studia P o m o rsk ie”, t. II, W rocław 1957), K o n t a k t y uczo­ n y c h pol s ki ch z A r c h i w u m F r o m b o r s k i m pr z e d p i e r ws z ą w o j n ą ś w i a t o w ą („K o­ m u n ik a ty ” 1958, nr 4), b io g ra fię J. D rozyłow sk iego, dw orzan in a I. K ra sick ieg o („R ocznik O lsz ty ń sk i”, t. 1, 1958) d ał sporo p rzyczyn k ów b iograficzn ych w „P olsk iej p rezb iterologii w a r m iń sk ie j” („W arm ińskie W iadom ości D ie c e z -6 2 4

ja ln e” 1951)10), o głosił w r e sz c ie bardzo popularną Hi st ori ą d i e c e z j i w a r m i ń ­ s ki e j (O lsztyn 1959). P is a ł też o ks. W . B arczew sk im i- S z k o le M uzyczn ej w Sw \ L ip ce w „ K om u n ik atach ”, a ta k że na tem a t W arm ii og ła sza prace w „Z apiskach H isto ry cz n y c h ”, w „N aszej P rzeszło ści” oraz w „ R o czn ik a ch ” Tow. N auk. KUL.

W. O g r o d z i ń s k i p o d ją ł p o lem ik ę z W. Ł u k a s z e w i c z e m na tem a t d zia ła ln o ści sp o łeczn o -g o sp o d a rczej I. K rasick iego na W arm ii („R ocznik O l­ sz ty ń sk i”, t. 1) i w y d a ł p op u larn ą m on ografię L i d z b a r k W a r m i ń s k i (W ar­ szaw a 1958).

S t. F l i s zajął się osob ą K op ern ik a jako lek arza („P olsk i T y g o d n ik L e k a r ­ sk i” 1953, nr 29 — 31), e p ita fiu m K op ern ik a w e F rom borku („ P ro b lem y ” 1955, nr 7) i b iografią lekarza m azi^rskiego z X V III w ie k u M acieja B o reck ieg o („ P o l­ sk i T ygodnik L ek a rsk i” 1956, nr 38). D a ł poza ty m k ilk a z e sta w ie ń d aw n ych p olsk ich n a p isó w n agrobnych z W arm ii i P o w iśla w „R oczniku O lsz ty ń sk im ” (t. 1 — 2) i „K om u n ik atach ” (1958, nr 3 — 4; 1959, nr 2). W yd ru k ow ał też a rty k u ł 0 dżum ie na M azurach i W arm ii w la ta ch 1708 — 1711 w „ K o m u n ik a ta ch ” (I960, nr 4).

N a tem a ty g o sp o d a rczo -sp o łeczn e w X I X w . w p ierw szy ch la ta c h p o w o je n ­ nych p isa ła Irena P i e t r z a k - P a w ł o w s k a , a w o jn ą tr z y n a sto le tn ią in tereso w a ł się S t. K o t a r s k i . W la ta ch o sta tn ich p u b lik o w a li sw e p race A . Ł u k a s z e w s k i — Z m a teria łó w do d z i e j ó w s z k o l n i c t w a n a Ma z u r a c h 1 W a r m i i w okr es i e m i ę d z y w o j e n n y m („K om u n ik aty” 1957, nr 1); M a t e r i a ł y a r c h i wa l n e do p r o b l e m a t y k i m i g r a c y j n e j na W a r m i i i Ma z ur a c h w X I X i p o ­ c z ą t k a c h X X w i e k u („K om unikaty" 1958, nr 3); S t. R ó ż a ń s k i , Z p r o b l e m a ­ t y k i o c h r o n y z a b y t k ó w s z t u k i b y ł y c h P r u s Ws c h o d n i c h („K om u n ik aty” 1957, nr 1), F o r m o w a n i e się w i e l k i e j w ł a s n o ś c i w Pr u s a c h K s i ą ż ę c y c h w ś w i e t l e a k t p o d w o r s k i c h („K om u n ik aty” 1958, nr 3), Z d z i e j ó w w s c h o d n i o - p r u s k i c h r e g a l i ó w b u r s z t y n o w y c h („K om u n ik aty” 1959, nr 2); W. A l e k s a n d r o w i c z , Z r o z ­ w a ż a ń G u s t a w a G i z e w i u s z a „o j e d n o ś c i i w o l n o ś c i ’’ („K om u n ik aty” 1958, n r 4), Ź r ó d ł a ar c h i wa l n e do d z i e j ó w p r z e m y s ł u w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I i p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w i e k u („K om u n ik aty” 1958, nr 3), a ta k że A. W а к a r, P r ó b a a n a l i z y r o z w o j u ruchu r o b o t n i c z e g o na W a r m i i i Ma z u r a c h w o kr e s i e lat 1921 — 1933 („K om u n ik aty” 1958, n r 1) oraz Z z a g a d n i e ń r u c h u r o b o t n i c z e g o na M a ­ z ur ac h i W a r mi i w l at ach 1921 — 1933 („K om u n ik aty” 1958, nr 4).

W arto też w sp om n ieć h isto ry k ó w z in n y ch ośrodków n a u k o w y ch w sp ó łp r a ­ cu ją cy ch bądź sp orad yczn ie, bądź sta le z O lsztyn em . W spółpraca ta u z e w n ę tr z ­ nia się przede w szy stk im p rzez zam ieszczan ie prac w „ K o m u n ik a ta ch ” i w „R oczniku O lszty ń sk im ”. Z ośrodka w a rsza w sk ieg o n a leży w y m ie n ić T ad eu sza C i e ś l a k a , S ta n isła w a H e r b s t a , S tefa n a K o t a r s k i e g o , B o lesła w a O r ł o w s k i e g o , B arb arę G r o n i o w s k ą , K rzysztofa G r o - n i o w s k i e g o . Z T orunia p u b lik o w a li w O lsztyn ie: W ojciech II e j n o s z, M arian B i s k u p , Irena J a n o s z - B i s k u p o w a , J a n u sz M a 11 e к i B a r ­ bara J a n i s z e w s k a . Ł ódź rep rezen to w a ł S te fa n K u c z y ń s k i i W ła d y ­ sła w B o r t n o w s k i , L u b lin — A n d rzej W o j t k o w s k i i H en ry k Z i n s , a K rak ów — H enryk B a r y c z , W iesła w B i e ń k o w s k i i T ad eu sz P r z y p ­ k o w s k i . Z P ozn an ia w sp ó łp ra cu je je d y n ie W ła d y sła w C h o j n a c k i . N a le ż y jeszcze przypom nieć, że w cią g u p ię tn a sto le c ia p ra co w n icy n au k ow i, zw ią za n i z O lsztyn em bezpośrednio lu b p ośred n io, p rzy czy n ili się w y d a tn ie do sp o p u ­ laryzow an ia w ie lu p ostaci h isto ry czn y ch z różnych d zied zin życia, do n ied a w n a n iezn a n y ch lu b m ało zn an ych n au ce i sp o łeczeń stw u . O dnosi się to p rzed e

1B) J. O b ł ą k, Pol s ka p r e s b y t e r o l o g i a w a r m i ń s k a , W arm iń sk ie W iad om ości D iecezja ln e 1951, nr 1, s. 2 1 — 28; nr 2 s. 16 — 23.

w sz y stk im do kartografa J. N aroń sk iego, w sp o m n ia n eg o lek arza M. E. B o rec- k ie g o -B o r e tiu sa , przyrodnika J. A. H e lw in g a , m alarza A . B la n k a , o rien ta listy I. P ie tr a sz e w sk ie g o , m alarza A. Szn arb ach a, za ło ży c iela „G azety O lsz ty ń s k ie j”, J. L iszew sk ieg o , p ierw szego k sięgarza p o lsk ie g o na W arm ii i p o ety A. S a m u - lo w sk ieg o , p o etó w lu d o w y ch M ichała P o g o rzelsk ieg o i M ichała K a jk i i w ielu in n ych . O pracow ań m onograficznych, p rzew a żn ie pop u larn ych , doczekali, się M. K op ern ik , W. K ętrzyń sk i, K. C. M ron gow iu sz, G. G izew iu sz. N a leży tu dodać, że h isto ry cy o lsz ty ń sc y ogłaszają ż y cio r y sy p o sta ci reg io n a ln y ch w P o l­ sk im S ło w n ik u B io g ra ficzn y m w yd . p rzez P A N .

P rzy jm u ją c ten bardzo uproszczony obraz a k ty w n o śc i w y d a w n ic z e j o ls z ty ń ­ sk ieg o środ ow isk a h istoryczn ego, m u sim y stw ierd zić jego w ie lk ą p racow itość i p ło d n o ść zarów no naukow ą, jak p op u laryzatorsk ą. N ie ste ty , tak ż y w y u d ział (a dochodzą do teg o dod atk ow e zajęcia, jak p ra ce red ak cyjn e, organ izow an ie o d czytów , w y s ta w i sesji) w p ły w a n iek o rzy stn ie na p o w sta w a n ie w ięk szy ch o p racow ań sy n tety czn y ch . P rzerasta to p o p ro stu m o żliw o ści rea liza to rsk ie w ię k sz o ś c i osób. Z teg o sta n u rzeczy w y n ik a ć p ow in n a troska w ła d z i o rg a n i­ zacji, za in tereso w a n y ch rozw ojem ru ch u n a u k o w eg o w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń ­ skim , o z w ięk szen ie m o żliw o ści zatru d n ien ia p ra co w n ik ó w n au k i, o m o żliw ie najb ard ziej celo w ą k oord yn ację w y s iłk ó w i k szta łcen ie n ow ych kadr. W y ­ d aje się, że bez sp ełn ien ia tych p o stu la tó w już w n ied a lek iej p rzy szło ści m ogą w y stą p ić przykre k om p lik acje n a tu ry organ izacyjn ej i w y d a w n iczej, ty m b a r­ d ziej że przed środ ow isk iem n au k ow ym O lsztyn a stają p o w a żn e zadania z w ią ­ zane zarów n o z nad ch od zącym X X -le c ie m o d zysk an ia W arm ii i M azur, jak i z ro sn ą cy m i p otrzeb am i in form acji n au k ow ej.

M ów iąc o ty ch o statn ich , m am na m y ś li p o w szech n e n iem al żąd an ie op ra­ c o w a n ia w n a jb liższy ch la ta ch m o n o g ra fii m ia st i p o w ia tó w n aszego w o je w ó d z ­ tw a. J est to zad an ie bardzo p ow ażn e, w y m a g a ją ce staran n ego p la n u i d opra­ co w a n ia w szczegółach. M onografie b ow iem te g o typu, 'jeśli m ają sp ełn ić sw ą • rolę prak tyczn ą, m uszą odznaczać się ścisło ścią , jed n o lity m u k ład em treści i za­

w ie r a ć u sy stem a ty zo w a n y zasób p o d sta w o w y ch w iad om ości. W ym aga to p racy fa ch o w có w z różn ych dziedzin oraz jed n o liteg o k iero w n ictw a red ak cyjn ego. W ym ogów tych n ie sp ełn ią doryw cze próby lu d zi dobrej w o li ani p o zo sta w ien ie sp ra w y w ła sn em u losow i.

V . PO Z O ST A ŁE D Y SC Y P L IN Y N A U K O W E a. Ar c he ol ogi a

D o n ied aw n a O lsztyn nie p o siad ał an i jednego archeologa, co odbijało się n iek o rzy stn ie na rozw oju tej d zied zin y w ied zy . S y tu a c ję ra to w a ło częścio w o in te n sy w n e zaa n g a żo w a n ie się w p ro b lem a ty k ę b a łty jsk ą i staropruską J. A n t o n i e w i c z a , p racow n ik a P a ń stw o w e g o M uzeum A rch eologiczn ego w W arszaw ie. D z ia ła ł on szczeg ó ln ie w p ierw szy ch la ta ch po w y zw o len iu , p u b li­ k u jąc szereg prac w „K om u n ik atach ” IM, w p eriod yk ach PM A oraz w cza so ­ pism ach zagran icznych. Z w ięk szy ch prac arch eologiczn ych d oszły w p ię tn a sto ­ le c iu do sk u tk u w y k o p a lisk a w Jeziorku (pow . giżyck i), w R ó w n in ie D oln ej (pow . k ętrzyń sk i), a osta tn io na w zgórzu from borskim i na p olu b itw y g r u n ­ w a ld zk iej. W yk op alisk om w R ó w n in ie D oln ej p o św ięco n o trzy ob szerne o m ó­ w ie n ia w t. I „R ocznika O lszty ń sk ieg o ”, w ty m a rty k u ł pióra R. O d o j a 20), p racow n ik a M uzeum M azurskiego. K rótsze sp raw ozd an ia o g ło sili za r. 1959

20) R. O d o j, S p r a w o z d a n i e z p r a c w y k o p a l i s k o w y c h , p r z e p r o w a d z o n y c h w R ó w n i n i e Dol nej , pow. K ę t r z y n , w 1956 i 1957 r., s. 117 — 156.

W. Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a („K o m u n ik a ty ” 1960, n r 1) i R. O d o j w „ K o m u n ik a ta c h ” (1960, n r 2 ) 21).

Ja k k o lw iek n a s tą p iła już w y ra ź n a p o p raw a n a o dcinku archeologii o lsz ty ń ­ skiej, sta n a k tu a ln y tru d n o uznać za zadow alający. T eren n asz p o zostaje n a d a l w tyle za ro zw o jem b ad a ń w innych ośrodkach k ra ju . I nie je st p rz e k o n y w a ­ jącym w ytłu m aczen iem tego fak t, że W arm ia i M azury nie b yły ziem iam i p ia sto w sk im i w o k resie narodzin p a ń s tw a polskiego. M am y obow iązek z a in te re ­ sow ania się przeszłością naszego regionu, k tó ry zre sztą zaw sze ciążył cy w iliza­ cyjnie do ce n tró w północnej P olski i ziem słow iańskich. D aw ne ziem ie p ru sk ie odegrały w n asze j histo rii niezw ykle w ażną rolę, a dziś poprzez z a in te re so w a ­ nia sta ro p ru sk ie w iążą n as z dorobkiem naukow ym re p u b lik b ałty ck ich ZSRR oraz S k an d y n aw ii.

b. Etnografia

zn a jd u je się w podobnej sy tu a c ji o rg a n iz a c y jn e j co archeologia, ale dzięki sz er­ szem u zapleczu w spółpracow ników oraz zbiorów m uzealnych zan o to w ała p o ­ w ażne osiągnięcia. B ezpośrednio po w o jn ie cenny w k ład w nieśli tu J. G r a- b o w s k i , K. M a ł ł e k , H. S k u r p s k i , E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , a częściowo C ecylia V e t u 1 a n i.

K. M a ł ł e k w y d a ł w ty m czasie k ilk a te k stó w obrzędow ych oraz w spólnie z A. K a n t e m Ś p ie w n ik m a zu rsk i (Olsztyn 1946). L ite ra tu r ą ludow ą i obycza­ jow ością m a z u rsk ą zajm ow ała się w ielo k ro tn ie E. S u k e r t o w a - B i e d r a ­ w i n a („L egendy G ru n w a ld zk ie” w L ite ra tu rz e L udow ej 1959, z. 3/4). H. S k u r p s k i w zw iązku z p ie rw sz ą w y sta w ą ludoznaw czą w O lsztynie p okusił się o w stę p n ą syn tezę za ty tu ło w a n ą S z t u k a ludow a M azur i W a rm ii (O lsztyn 1948) i rozw inął ją potem w p rac y zbiorow ej IZ W armia i M a zu ry (Poznań 1953). T en sam a u to r o pracow ał po ra z pierw szy w naszej lite ra tu rz e

K a fła r s tw o m a zu rsk ie („O dra” 1947, n r 41 i „P olska S ztu k a L u d o w a ” 1955, n r 4) o raz Realizm k a f li m a zu rsk ich („P olska S ztu k a L u d o w a” 1948, n r 9 — 10), a p óźniej W a rm iń sk ą rzeźbą ludow ą (O lsztyn 1958). S to su n k o w o obszerne o pracow anie tk a n in , rzeźby i sp rz ę tu ludow ego d a ł J. G r a b o w s k i w num erze sp e cja ln y m „P olskiej S z tu k i L u d o w ej” (1948, n r 4 — 5).

W la ta c h pięćdziesiątych sta ra n ie m P aństw o w eg o In s ty tu tu S ztu k i ro zp o ­ częto na te re n ie W arm ii i M azur ak c ję grom adzenia p ie śn i i tek stó w ludow ych, k tó ra d ała około 4 000 zapisów . W w y n ik u tego w y d an o pierw sze po w o jn ie opracow anie P ie śni ludow ych W a rm ii i M azur Wł. G ę b i k a (O lsztyn 1952) oraz szereg in n y ch prac, m. in. a rty k u ł tegoż a u to ra Społeczny sens badań nad

ku lturą lu dow ą W arm ii i M azur („Polska S z tu k a L u d o w a” 1952, n r 4 — 5).

W iele ze b ran y ch w ów czas u tw o ró w przystosow ano potem dla celów u ż y tk o ­ w ych zespołów arty sty cz n y ch . W te n sposób p o w sta ły zbiory p ie śn i w a rm iń ­ skich i m a zu rsk ic h w układzie na chóry: O W arm io m oja miła (Olsztyn 1957)22) i Jak głośny d zw o n (Olsztyn 1960) 23).

P o su n ięto rów nież pow ażnie naprzód b ad a n ia n ad ustrojem ludow ym oraz budow nictw em d rew nianym . W ynikiem tego b y ła p ra c a A. F. К 1 o n o w

-21) W. Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a , Badania archeologiczne M u ze u m M a ­

zurskiego w r o k u 1959, s. 150 — 151; R. O d o j, Spra w o zd a n ie z prac w y k o p a ­

lis kowych, s. 287 — 291. _

22) O W arm io moja mila. Zbiór pieśni w a r m i ń s k ic h i m azursk ich na chór

m ieszany, zeb rał St. M a r k i e w i c z . W osiem dziesiątą rocznicę u rodzin F. N o w o w i e j s к i e g o. O lsztyn 1957.

a3) Jak głośny dzwon. Pieśni chóralne ziem i w a r m i ń s k o - m a z u r s k i e j n a g ro ­

dzone i w y ró żn io n e na k o n k u r s ie lit e r a c k o - m u z y c z n y m R oku W a r m ii i M a­ zur 1959. (W ybrał i przygotow ał do d ru k u J. B o e h m ) . O lsztyn 1960.

s k i e g o S t r ó j w a r m i ń s k i w „ A tla sie p olsk ich stro jó w lu d o w y c h ” (cz. I, z. 3, W rocław 1960), a tak że d w a d u że a rty k u ły teg o autora w „R oczniku O lszty ń ­ sk im ” : Z hist ori i i i n w e n t a r y z a c j i w i a t r a k ó w na Wa r m i i , M a z u r a c h i P o w i ś l u (t. I, 1958) i Z hi stori i i i n w e n t a r y z a c j i m ł y n ó w w o d n y c h n a Wa r m i i , Ma z u r a c h i P o w i ś l u w t. II (1959), a tak że Ma z u r s k i e c h a ł u p y p o d c i e n i o w e („K o m u n ik a ty ” 1960, n r 3).

S p oro m ateriału o b yczajow ego w n io sły p a m iętn ik i P o la k ó w m iejsco w eg o p och od zen ia J. B o e n i g k a ( Mi n ę ł y w i e k i , a m y ś m y ost al i — W arszaw a 1957) i F. K w a s a ( Ws p o mn i e n i a z m e g o ż y c i a — O lszty n 1957), a ta k że prace M. Z i e n t a r a - M a l e w s k i e j . S t r z ę p y o b y c z a j u w e s e l n e g o na W a r m i i o p u b lik o w a ł w „P rzeglądzie Z ach od n im ” (1950, n r 9/10) W ł. O g r o d z i ń s k i (S. S u lim a).

Z p op u larn ych opracow ań w y p a d n ie w sp o m n ieć o P a r k u e t n o g r a f i c z n y m w O l s z t y n k u (O lsztyn 1958) A . F. K l o n o w s k i e g o i o S t r o j a c h l u d o w y c h W a r m i i i Ma z u r T. M o d z e l e w s k i e j (O lsztyn 1958). P ierw sza broszurka p rzezn aczon a jest dla tu r y stó w z w ied za ją cy ch sk a n sen o lszty n k o w sk i, druga praca dla zesp o łó w a rty sty czn y ch i w y tw ó r n i stro jó w lu d o w y ch .

P om im o p ow ażn ych o siągn ięć etn o g ra fii w w o je w ó d z tw ie o lszty ń sk im o d ­ czu w a się jeszcze brak c a ło ścio w o p o tra k to w a n ej p ra cy o k u ltu rze m a teria ln e j i u m y sło w e j lu d u w a rm iń sk ieg o i m azu rsk iego. N ie z a le ż n ie od w ie lu z a let nie sp e łn ia ją b ow iem tej ro li p o w szech n ie u ży w a n e a r ty k u ły H. S k u r p s k i e g o w pracach zbiorow ych W a r m i a i M a z u r y (P oznań 1953) oraz Z d z i e j ó w W a r m i i i M a z u r (O lsztyn 1958), an i n u m er sp ecja ln y „L itera tu ry L u d o w e j” (1959, nr 3/4).

c. J ę z y k o z n a w s t w o

n ie p osiad a w O lszty n ie żad n ego oparcia o rgan izacyjn ego w istn ieją cy ch p la ­ có w k a ch . J ed y n y sp ecja lista w tym zakresie, H. K l e c h ó w r u a , za jm u je się pracą n au k ow ą n iejak o na m a rg in esie sw y ch ob o w ią zk ó w p ed agogiczn ych . N a św ie tn e o sią g n ięcia , ja k ie m im o to n otu jem y, sk ład ają się b a d a n ia dw óch co n a jm n iej ośrodków badań język ozn aw czych w k raju — w a rsz a w sk ie g o i k ra­ k o w sk ieg o . Z esp ołow i prof. W . D o ro szew sk ieg o za w d zięcza m y pom n ik ow ą serię (na razie 8 m onografii) S t u d i ó w w a r m i ń s k o - m a z u r s k i c h (W rocław 1958 — 1959)

oraz k ry ty czn e w y d a n ie B a j e k W a r m i i i M a z u r H. K o n e c z n e j i W. P o- m i a n o w s k i e j (K raków 1956). W p racow n i prof. К . N i t s c h a (obecnie St. U r b a ń c z y k a ) trw a ją p race nad A t l a s e m G w a r Pol s ki c h. N ie z a le ż n ie od teg o n ad A t l a s e m g w a r o w y m W a r m i i i M a z u r p racu je przy p op arciu P r e z y ­ diu m W R N grupa p ra co w n ik ó w prof. W. D o r o s z e w s k i e g o .

W św ie tle p ow yższego za n iep rzeciętn e o sią g n ię c ie n a le ż y uzn ać pracę on om astyczn ą G. L e y d i n g a S ł o w n i k n a z w m i e j s c o w y c h O k r ę g u M a z u r ­ s k i e g o (cz. I — O lsztyn 1947), k tórego cz. II (P oznań 1959) za w iera n a zw y fizjo g ra ficzn e.

d. Hi s t or i a s z t uk i

p rzeży w a ła ok resy n iejed n o liteg o rozw oju. P rzy czy n ą teg o b yła słab a sta b ili­ zacja k ad r n au k ow ych w n a szy m w o jew ó d ztw ie. To w ła śn ie sp ra w iło , że doro­ b ek a u torów o lszty ń sk ich u stęp u je o sią g n ięcio m h isto ry k ó w sztu k i, d z ia ła ją ­ cych z in n ych środ ow isk . W la ta ch 1948 — 1949 n ajb ard ziej cz y n n y b y ł w tej d zied zin ie Z. R e w s к i. W tom ie I „ S tu d ió w P o m o rsk ich ” (W rocław — K rak ów 1957) b io g ra fię S. A. S z n a r b a c h a — m a l a r z a i p a t r i o t y w a r m i ń s k i e g o dał H. S k u r p s k i . O m ecen a cie I. K ra sick ieg o p isa ł w t. II teg o w y d a w n ic tw a — w sp o m n ia n y już — ks. J. O b ł ą k. K o n s e r w a c j ę p ó ź n o g o t y c k i e g o oł t ar z a 62 8

z From borka om ów ił w t. I „R ocznika O lsztyńskiego” Z. С i a r a. P rz e g lą d

w y sta w arty sty cz n y ch w la ta c h 1946 — 1956 ze sta w iła A. K u n z e n d o r f - S a m u l o w s k a w „ K o m u n ik ata ch ” (1958, n r 4). N ależy zaznaczyć, że ol­ sz ty ń sk ie środow isko m u zealne i a rty sty c z n e p rzy k ła d ało zaw sze duże z n a ­ czenie do d o k u m e n ta c ji w y sta w n aukow ych i a rty sty cz n y ch pośw ięconych sztuce i w ytw órczości arty sty cz n ej.

O p o p u la ry z ac ję sp raw y ochrony zabytków dbał, zwłaszcza w o sta tn ic h la tac h , W ojew ódzki K o n serw ato r Z abytków , k tó reg o n ak ład e m u k a ja ły się w ciągu 1958 ro k u dw a w y d a n ia in fo rm a to ra ilu stro w a n eg o pt. Z a b y t k i w o j e ­

w ó d z tw a olsztyńsk iego. W la ta c h najbliższych należy spodziew ać się p e w n e j

p o p raw y w zakresie w y d aw n ic tw z za k resu h isto rii sztuki. Z apow iedziany je st m. in. k a ta lo g zabytków w o jew ództw a olsztyńskiego, przygotow yw any p rze z W ojew ódzkiego K o n serw ato ra Z abytków .

e. Historia literatury

pozostaw ała w p ierw szych la ta c h po w ojnie dom eną a u to ró w z innych o śro d ­ ków. W ym ienim y z nich S t. R o s p o n d a , W. K o c h a ń s k i e g o i A. К a- w e c k ą - G r y c z o w ą . P isali oni kolejn o , o d ru k a c h m a zu rsk ic h X V I w ie ­ k u 24), o p iśm ien n ictw ie p olskim w b. P ru sa c h W sc h o d n ic h 25), zaś W. К о с h a ri­ s k i 2e) d a ł p ierw szą antologię po ezji w arm iń sk o -m a zu rsk ie j. D opiero w r o ­ k u 1953 doszło do w iększego w y d a n ia u tw orów w spółczesnych poetów lu d o - w yoh, zam ieszkałych w w ojew ództw ie olsztyńskim (W arszaw a—wyd. P A X - u ) 27). W ro k p o tem I. S i k i r y c k i op raco w ał p ierw sze pow ojenne w y d an ie u tw o ­ rów M. K a jk i (W a rsz aw a)28), a w r. 1957 T, O r a c k i w y d ał tom pt. P oezja

lu dow a W a r m ii i Mazur (W arszaw a — PA X ), obejm u jący u tw o ry od X V III w ie ­

ku. W ybór o p atrz y ł obszernym w stępem .

Do o sta tn ic h czasów b rak o w ało n a to m ia st om ów ienia ca ło k sz tałtu tw órczości lite ra c k ie j o W arm ii i M azu rach w okresie p ię tn asto lec ia , ja k rów nież an to lo g ii te j tw órczości. Częściow ą c h a ra k te ry s ty k ę lite r a tu r y do ro k u 1957 d a ł dopiero E. M a r t u s z e w s k i 29). On też op raco w ał k ry ty c z n ie i przygotow ał do d ru k u antologię poezji o W arm ii i M azu rach za la ta 1945 — 1960. Całość lite r a tu r y w ty m sam y m okresie sc h a ra k te ry z o w a ł Wł. O g r o d z i ń s k i (O lsztyn 1960).

VI. LITER A TU R A P IĘ K N A

o W arm ii i M azurach przechodziła k ilk a faz rozw ojow ych. W la ta c h 1945 — 1949 prozę rep rez en to w ali p rze d e w szystkim tw órcy zam iejscow i (S. S u l i m a (Wł. O g r o d z i ń s k i ) , E. P a u k s z t a , L. S o b o c i ń s k i ) , któ rzy o p u b lik o ­ w ali w la ta c h 1947 — 1948 p ierw sze pozycje k s ią ż k o w e 30). S łaby ru c h po ety ck i k o n c e n tro w a ł się n a to m ia st w O lsztynie aż do ro k u 1952, kiedy to po la ta c h

24) St. R o s p o n d, Dr uki m a z u r s k i e X V I w i e k u , O lsztyn 1948.

25) А. К a w e с к a - О г у c z o w a, Za r y s d z i e j ó w p i ś mi e n n i c t wa pol s ki ego

w P r u s a c h Ws chodni ch, W arszaw a 1946.

2e) W. K o c h a ń s k i , P oe z j a Ma z u r i War mi i , W arszaw a 1949. 27) Po e z j e W a r m i i i Maz ur. W ydaw nictw o zbiorow e. W arszaw a 1953.

28) М. K a j к a, W y b ó r w i e r s z y . W ybór i posłow ie I. S i k i r y c k i . P rz e d ­ m ow a Wł. G ę b i k. W arszaw a 1954.

Z9) E. M a r t u s z e w s k i , W p e r s p e k t y w i e d w u n a s t u lat (T ry b u n a L ite ­ ra c k a 1958, n r 6); por. ró w n ież w y d an ą o sta tn io antologię: W oczach p o e t ó w .

W a r m i a i M a z u r y 1945 — 1960. W y b ra ł i op raco w ał E. M a r t u s z e w s k i . O lsztyn 1960. 30) S. S u l i m a , Z i e m i a odn a l e z i o n y c h p r z e z n a c z e ń , P oznań 1947; E. P a u k s z t a , T r u d z i e m i n ow e j , P ow ieść 1948; L. S o b o c i ń s k i , Na g r u ­ zach S m ę t k a , W arszaw a 1947.

629