• Nie Znaleziono Wyników

Wykaz polskich druków na Warmii za lata 1800-1939

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wykaz polskich druków na Warmii za lata 1800-1939"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Obłąk, Jan

Wykaz polskich druków na Warmii

za lata 1800-1939

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 50-61

(2)

KS. JAN OBŁĄK

W Y K A Z POLSKI CH D R U K Ó W NA WA RMI I ZA LATA 1 8 0 0 - 1 9 3 9

Dotychczas n ik t nie pokusił się o zestaw ienie druków w języku polskim , ja k ie ukazały się na W arm ii pod zaborem pruskim w w ie­ ku X IX i pierw szej połowie XX . B ib lio g ra fia P olska E stre ich e ra w ym ienia ich zaledw ie kilka. N iejed no krotn ie zajm ow ano się p r a ­ są polską n a W arm ii, w różnych arty k u łac h próbow ano p rze d sta ­ wić je j rozwój d określić je j rolę w życiu naszych rodaków w a r­ m ińskich. N a to m ia st sp ra w a polskich książek n a W arm ii, nie li­ cząc frag m en taryczn y ch w zm ianek, je s t dotąd nie ruszona i nde opracow ana.

P rzyczyną tego je s t p o k u tu jący od daw na b ra k zainteresow a­ nia się życiem polskim n a W arm ii. W net po rozbiorach więź W a r­ mii z resztą ziem polskich szybko się rozluźniła, Polacy w arm ińscy żyli w odosobnieniu, a społeczeństwo polskie dość łatw o uznało W a r­ mię za stra c o n ą dla polskości i ludność polską w ty m rejo nie za w ym ierającą. W ynikiem tego było pozostaw ienie elem entu polskie­ go n a W arm ii jego w łasnem u losowi i zupełne zapoznanie jego ży­ cia k u ltu raln eg o i społecznego. D latego biblioteki polskie, ze szko­ dą dla polskiej k u ltu ry nie d ają c ą się już powetować, nie re je s tro ­ w ały polskch druków n a W arm ii i nie grom adziły polskich w y­ daw nictw w arm ińskich.

Pod tym względem niew iele zm ieniło się przy końcu w. X IX, kiedy Polacy na W arm ii dali ju ż znać o sobie i n aw et w prow adzili sw ojego posła do p arlam en tu niem ieckiego. W dalszym ciągu nie zw racano uw agi n a polskie w ydaw nictw a n a W arm ii. Biblioteki polskie ja k Jagiellońska, K órnicka i Ossolineum, u trzym ujące żywe k o n tak ty z W arm iń sk im A rchiw um B iskupim i K apitulnym , za­ opatryw ały się n a W arm ii w niem ieckie w ydaw nictw a, nie spro­ w adzały jed n a k polskich druków z tego terenu. Stąd książki w a r­ m ińskie w języku polskim są reprezentow ane w polskich zbiorach bibliotecznych zaledwie przez k ilk a pozycji. To samo odnosi się i do polskiej p ra s y w arm iń sk iej, k tó ra z n a jd u je się po bibliotekach w znikom ej ilości egzem plarzy.

Ten b ra k zain tereso w an ia się W arm ią, a w szczególności dzie­ jam i w arm iń sk iej ludności polskiej, niestety, utrzym uje się i dzi­ siaj i ze w szystkich części Ziem Odzyskanych n ajm n iej uw agi po­ święca się tej ziemi ta k bogatej w przeszłość i pam iątk i polskości. W rozpraw ach naukow ych szerm uje się często nazw am i W arm ia i M azury, M azury i W arm ia, ale z reguły om aw ia się problem y dotyczące M azur, k tó re m ylnie id en ty fik u je się z w arm ińskim i. To sprow adzanie W arm ii i M azur do wspólnego m ianow nika prow adzi do zniekształcenia p ra w d y historycznej, odrębnie bowiem k sz ta łto ­ w ały się na tych ziem iach zwłaszcza drogi rozw oju życia polskiego

(3)

nie tylko w dziedzinie w yznaniow ej, ale także społecznej i k u ltu ­ raln ej, a naw et politycznej.

Grom adzenie polskich druków na W arm ii i sporządzenie ich w y­ czerpującego w ykazu n a tra fia obecnie n a ogromne trudności. N a ­ kład w arm ińskich druków w języku polskim był niski, obliczony wyłącznie na użytek w ew nętrzny nielicznej ludności polskiej na W arm ii ograniczał się do kilkuset egzem plarzy, a rzadko tylko do kilku tysięcy. N akład po w yczerpaniu się przew ażnie nie był po­ naw iany, skutkiem czego kilka pokoleń m usiało korzystać z tego sa ­ mego egzem plarza, dopóki się nie zużył całkowicie i nie uległ znisz­ czeniu. P onadto nieobliczalne s tr a ty spowodowały rządy h itlero w ­ skie, które z fu rią niszczyły w szystko co polskie, nie cofając się n a ­ w et przed rew izją domów zamieszkałych przez Polaków, w poszu­ kiw aniu za polskimi pam iątkam i i w ydaw nictw am i. N ieraz sami Polacy z obawy przed szykanam i palili polskie książki lub u k ry ­ w ali je zakopując w ziemi, gdzie przew ażnie zetlały i spróchniały. W ówczas to szereg druków polskich z W arm ii zaginął całkowicie albo ocalał w pojedyńczych, często nadw ątlonych egzem plarzach. Również i działania m ilitarn e o statn iej w ojny zaprzepaściły n ie je ­ den zabytek polskiego piśm iennictw a na W arm ii. Z tych powodów je s t rzeczą niezm iernie utru d n io n ą grom adzenie polskich druków, jak ie ukazały się na W arm ii. Ale najw yższy czas, aby u ratow ać te książki i d ruki polskie, k tóre jeszcze istn ieją , aby je skatalogować i podsum ow ać osiągnięcia piśm iennictw a polskego n a W arm ii pod zaborem pruskim .

A utorow i udało się zebrać większą ilość polskich druków z W arm ii, k tóre zdeponował w Bibliotece Sem inarium Duchow ne­ go w Olsztynie. Do opracow ania wykazu zostały w ykorzystane ta k ­ że zbiory pryw atn e, zaw ierające n iejedną cenną pozycję. W szyst­ kim, którzy ułatw ili p racę zestaw ienia dorobku piśm iennictw a pol­ skiego na W arm ii, i udostępnili swoje zbiory, a u to r kłada serdecz­ ne podziękowanie. Je d n ak z boleścią trz e b a zaznaczyć, że, mimo zachodów i sta ra ń , wielu polskich druków w arm ińskich nie można było odnaleźć, może nie istn ieją ju ż wcale.

W ykaz poniższy obejm uje zw arte druki polskie, któ re od po­ czątku w ieku XIX do wybuchu drugiej w ojny św iatow ej zostały wydane na W arm ii oraz druki, k tó re zostały opublikowane poza W arm ią, ale na je j w ew nętrzne zapotrzebow anie. Przede w szy st­ kim zostały w ykazane te druki, jak ie au to r zgrom adził lub odszu­ kał w bibliotekach publicznych i zbiorach pryw atnych. Oprócz tych, zamieszczone zostały w wykazie i te druki, których nie u d a ­ ło sie odnaleźć i opisać z auto p sji, ale których główny elem ent opi­ su bibliograficznego tj, ty tu ł znany nam je s t z przekazów źródło­ wych. Dla odróżnienia zostały one oznaczone gwiazdką.

N ato m iast wykaz nie zaw iera druków, których n aw et w łaści­ wego brzm ienia ty tu łu podać nie jesteśm y w stanie. A je s t ich licz­ ba niem ała. N a podstaw ie info rm acji źródłowych wiemy, że zo­ sta ły w ydane na W arm ii n astęp u jące pijblikacje w języku polskim :1)

h E rm län dische Z eitu n g und D ru ck erei 1875— 8 (A rch iw um D ie c e z ji W arm iń - m iń sk iej w O lszty n ie w sk ró cie A D W O ); P astoral und C ircu la r-S ch reib en

(4)

1. H isto ria Świętej Lipki, druk. w Reszlu,

2. Św italski M arcin : G ram aty k a języka polskiego,

3. L isty p a ste rsk ie b p a Jó zefa v. H ohenzollerna z r. 1818, 1819, 1822, 1823, 1826, 1827, 1828, bpa Józefa G eritza z r. 1844, 1845, 1854, 1858, 1859, bpa F ilip a K rem entza z r. 1883, bpa A n d rzeja Thiela z r. 1895, 1896, 1897, bpa A ugustyna

B ludaua z r. 1911, 1919, 1927,

4. Śpiewniki narodow e i kościelne, drukow ane przez Gazetę Ol­ sztyńską i v/ oficynie H arycha,

5. P rzygotow anie do pierw szej kom unii św. z r. 1823, 6. T ajem nice różańcowe, druk. w B raniew ie,

7. S ta tu ty b ra c tw a św. A nny, druk. przez H a ry ch a w Olsztynie i s ta tu ty b rac tw a kapłanów , druk. przez A lien steiner

Volksblatt,

. 8. N abożeństw o do D rogi K rzyżow ej, druk. w Braniew ie, 9. Różne m odlitew niki.

Ja k ie znaczenie p o sia d a ją polskie druki w arm ińsk ie? N a ogół niew iele zn ajdzie się w śród nich dzieł o c h arak terze badawczym i naukow ym . W arm ia bowiem nie m iała rodzim ej inteligencji pol­ skiej i ju ż 21 w rześnia 1888 Gazeta O lsztyńska stw ierd ziła: ,,P a ­ nów polskich tu żadnych nie m am y ” . K ształcący się młodzieńcy z polskich rodzin niem czyli się w czasie studiów lub, jeśli naw et zdołali zachow ać sw ą świadom ość narodow ą, przesiąknięci k u ltu ­ rą niem iecką trzy m ali się z dala od polskiego ruchu umysłowego i politycznego. Nieliczne tylko jed n o stk i zdobyły się na h a r t ducha i odporność n a wpływ y g erm an izacy jn e i pozostały w ierne spraw ie narodow ej. N ie z n a jd u ją c jed n ak n a m iejscu odpowiednich dla sie­ bie w aru nk ó w rozw oju, przenosiły się na inne tere n y polskie, gdzie położyły wielkie zasługi dla k u ltu ry polskiej. Dość w spom nieć t a ­ kich W arm iaków ja k : A ntoni B lank (1785— 1844) z Olsztyna, m a­ larz p o rtre c ista i p ro fe so r U n iw ersy tetu W arszaw skiego, Ignacy P ietraszew sk i (1797— 1869) z Biskupca, słynny orien talista, E m i­ lian Sieniaw ski (ur. 1843) z O rnety, a u to r w artościow ych rozpraw z zakresu h isto rii i geo grafii, A ntoni Sznarbach (1856— 1924) z S ząbruka, u talen to w an y m alarz i Feliks N ow ow iejski (1877— 1946) z B arczew a, głośny kom pozytor. W okresie sw ojej twórczości przebyw ali ooza ziem ia ro d zinn ą i poza nią w ydaw ali swoje cenne dzieła. Dlatego polska lite r a tu r a n a W arm ii mało liczy rozpraw naukow ych, niem niej jed n a k wiele m ate ria łu znajdzie w niej b a ­ dacz dziejów szkolnictw a, zagadnień językoznawczych, geograficz­ nych i historycznych, stosunku władz niem ieckich ta k cywilnych ja k i kościelnych do ludności polskiej, pow iązań k u ltu ralnych w a r­

m ińsko - m azurskich, roli ośrodka olsztyńskiego i innych.

W arm ińskie d ruki polskie, po większej części o treści dewocyj- no -relig ijn ej, były przeznaczone dla ludu prostego, k tó ry w iernie trw a ł przy sw ej mowie ojczystej. To p rzyw iąza n ie ludności do ję ­

zy k a polskiego sprawiało, że kościelne czyn n ik i niem ieckie, naw et

W arm iak, S z k ic e W a rm iń sk ie , P ozn ań , 1888; ks. M a ń k o w sk i A- P iśm ie n n ic ­

tw o p o lsk ie na W arm ii (S trażn ica Z achodnia, s ty c z e ń — m arzec 1923),

G azeta O ls zty ń sk a , 1886 — 1939. Poza tym , w zm ia n k i o p o lsk ich drukach n a W arm ii zn a jd u ją s ię w w ie lu in n y ch źród łach i a rty k u ła ch .

(5)

tu okresie „ K u ltu rka m p fu ”, h a ka ty i h itleryzm u, aby nie utracić swoich lupłyiuów, zm uszone były posługiwać się m ową polską i ogła­ szać sw oje orędzia dru kiem polskim . Z tego względu polskie druki

z W arm ii posiadają znaczenie dokum entarne, jako niezbite św ia­ dectw a polskości ziemi w arm ińskiej. Szczególnej mocy dowodowej n a b ie ra ją one obecnie wobec niem ieckiego rew izjonizm u, szerzą­ cego kłam liwe poglądy „o rdzennie niemieckiej W arm ii” . P rz e ­ ciwko w rogiej propagandzie niem ieckiej, bodaj najsilniejszym argum entem polskości W arm ii je s t polska książka drukow ana na tym terende, dla zamieszkałej tam od wieków ludności polskiej.

D ruki w arm ińskie w języku polskim, zestawione w wykazie, zo­ stały podzielone na 10 gru p :

1. P ra s a polska wychodząca na W arm ii, 2. R ozpraw y o W arm ii i M azurach, 3. U tw ory literackie,

4. Podręczniki szkolne, 5. L isty p asterskie,

6. Dziełka apologetyczno-aseetyczne, 7. M odlitewniki i modlitwy,

9. S ta tu ty brackie i k a rty przyjęć, 10. K alendarze.

W każdej gru p ie zachowano porządek chronologiczny, od któ­ rego odstąpiono jedynie przy wykazie różnych w ydań tego samego dzieła, lub różnych dzieł tego samego au to ra. W tytułach dzdeł za­ chowano o ryginalną pisow nię w jak iej zostały wydrukow ane. W y­ m iary druków podano w symbolach bibliograficznych, z w y ją t­ kiem czasopism i listów pasterskich, które ze względu na ich ory ­ ginalny fo rm a t oznaczono centym etram i. P rzy rzadkich drukach załączono notatkę, gdzie i w jak ich bibliotekach się zn ajdu ją.

1. PR Â SA PO LSKA W YCHODZĄCA NA W ARM II

1. G azeta Olsztyńska. Olsztyn. (N akł. i druk. Sew eryn Pieniężny) cm. 48,5 X 31,5 s. 4.

B yła w y d a w a n a od 1 k w ie tn ia 1886 do 31 sierp nia 1939. z a ło ż y ­ c ie lem jej b y ł Jan L iszew sk i n a u cz y c ie l, po którym w y d a w n ic tw o p rzejęła rodzina P ien ię żn y ch . P ierw o tn ie u k a zy w a ła się raz w t y ­

godn iu, potem praw d op od ob n ie od r. 1891 dw a razy na ty d zień ,

od r. 1901 trzy razy na ty d zień , a od r. 1921 co d z ien n ie, z w y ją t­ kiem n ied ziel i św iąt. Z p oczątku jej format w y n o s ił cm 4 0 X 2 8 .

2. Gość Niedzielny. Tygodniowy Dodatek do Gazety O lszty ń sk ie j.

B ył d ru k o w a n y od r. 1887.

3. Gospodarz. O rgan „Kółek Rolniczych w P rusach W schodnich” . Dodatek bezpłatny do Gazety O lsztyńskiej. Cm 31, x 28,3, s. 4.

B ył w y d a w a n y przew ażn ie co ty d zień od r. 1921.

4. Przy jaciel Dziatek. Dodatek tygodniow y do G azety O lsztyń ­

skiej. Cm 22 x 15,5, s. 4.

Był w y d a w a n y od r. 1922.

5. Nowiny W arm ińskie. Olsztyn. (Nakł. i druk. E ugeniusz Buch- holz) cm 4 4 x 3 , s. 4.

N u m er o k a z o w y b y ł d ru k o w a n y u J. B u szc z y ń sk ie g o w T oruniu, dn ia 27 w rześn ia 1890. B y ły w y d a w a n e dw a razy w ty g o d n iu od 3 p a źd ziern ik a 1890 do 28 czerw ca 1891. N a p ie rw sz ej stro n ie pod n a g łó w k iem b y ł z a m ieszczo n y w id o k O lszty n a oraz w izeru n k i k o ­ ś c io łó w w G ietrzw ałd zie i Ś w ię tej Lipce.

(6)

6. W arm iak. Pism o dla duchow ieństw a d luJL katolickiego. Ol­ sztyn. (N akł. Spółka wydaw nicza, druk. A llestein er Volks

blatt cm 43 x 29,5 s. 4.

N u m er o k a z o w y u k azał s ię 22 grudn ia 1893. Od r. 1894 b y ł w y ­ d a w a n y raz na ty d z ie ń a od 1 k w ie tn ia 1904 dw a razy ty g o d n io w o . O sta tn i nu m er b y ł w y d a n y 31 m arca 1905.

7. M azurski P rzy jaciel Ludu. O rgan „Zjednoczenia M azurskie­ go” . Olsztyn. (N akł. „Z jednoczenie M azurskie” w Szczytnie, druk. Jo a n n a P ien iężna w O lsztynie) cm 4 2 ,8 x 2 8 ,6 , s. 4.

B ył d r u k o w a n y litera m i goty.ckim i j w y d a w a n y w O lszty n ie od

18 lu te g o 1923 do 5 m aja 1928. W p ie rw sz y m roku m iał w y m ia r y

3 1 ,3 X 2 2 cm .

8. Gospodarz. D odatek bezpłatny do M azurskiego Przyjaciela Ludu. Cm 31,5 x 23, s. 4.

W O ls z ty n ie b y ł d ru k o w a n y od r. 1923, n a jp ie r w co dw a ty g o d n ie , p otem co ty d z ień .

9. M azur. Pism o z obrazkam i poświęcone M azurom w yznania ewangelickiego. Olsztyn. (N akł. i druk. J. P ieniężna) cm 42,5 x 29,5, s. 4.

B ył d r u k o w a n y litera m i g o ty c k im i i w y d a w a n y w O ls zty n ie od 12 m aja 1928, d w a razy w ty g o d n iu .

10. Gospodarz. D odatek bezpłatny do M azura. Cm 31 x 28,5 s. 4.

D ru k o w a n y c zc io n k a m i g o ty c k im i u k a zy w a ł s ię co d w a ty g o d n ie od r. 1928.

11. T w ierdza E w angelicka. D odatek relig ijn y do M azura.

Cm 32 x 23,5, s. 4.

B y ła w y d a w a n a co ty d z ień od r. 1928 i druK owana literam i g o ty c ­ kim i.

12. Życie Młodzieży. D w utygodnik Młodzieży Polskiej w N iem ­ czech, o rg an „Z w iązku T ow arzystw Młodzieży w P ru sach W schodnich” ; Olsztyn. (D ruk. i nakł. J. P ieniężna) cm 32 x24, s. 8.

B ył w y d a w a n y o d r. 1924.

13. Głos E w an g elijny . Olsztyn. W yd. Reinhold Barcz ze Szczytna, (d ru k . Sew eryn Pieniężny w O lsztynie). Cm 3 1 ,5 x 2 3 ,5 , s. nlb. 8.

B ył w y d a w a n y druk iem gotyckim i, raz n a m iesią c , w latach

1925— 1939.. D w ie o sta tn ie str o n y b y ły d ru k o w a n e w ję z y k u n ie ­ m ieck im .

14. Gość Niedzielny. Ilu stro w an y T ygodnik Katolicki. Olsztyn. (D ruk. i nakł. S. P ien iężn y ). Cm 3 1 ,3 x 2 3 ,3 , s. 12.

P ra w d o p o d o b n ie b y ł w y d a w a n y od r. 1931 zam iast d a w n eg o d o ­ d atk u do G a z e t y O l s z t y ń s k i e j .

11. RO ZPR A W Y O W A R M II I M AZURACH

1. Sieniaw ski [E m ilian]: B iskupstw o W arm ińskie, jego założenie i rozwój na ziemi p ru sk ie j, z uw zględnieniem dziejów, ludności i stosunków jeo g raficzn ych ziem daw niej krzyżackich. Tom I i II. P oznań 1878. K sięg arn ia J a n a K onstantego Żupańskiego, druk. J[özef] I[gnący] K raszew ski (D r W. Ł ęb ińsk i). 8° s. 279, nlb. 5, 119, nlb. 1.

2. P e ty c ja ojców rodzin i osób z P ru s W schodnich, pociągniętych do podatków szkolnych, o zniesienie rozporządzenia naczelnego prezesa z d n ia 24 lipca 1873, tyczącego szkół ludowych w tejże prow incji, a o spowodow anie zaprow adzenia innego. (P oznań) [1885]. W yd. J . I. K raszew ski. 4° s. nlb. 2.

(7)

O b ok te k stu p o lsk ieg o zo sta ł w y d r u k o w a n y ta k że te k st n ie m ie ck i p e ty c ji. P osiad a W o je w ó d z k ie A rch iw u m P a ń stw o w e w O lszty n ie .

3. [Buchholz Eugeniusz] W arm iak (pseud.) : Szkice W arm ińskie. Poznań 1888, Odbitka z D ziennika Poznańskiego. 16° s. 13, nlb. 3.

4. [Buchholz E.] : Ksiądz d r Szreiber F[eliks], szkic biograficzny oraz przyczynek do dziejów ludu polskiego na W arm ii. Olsztyn 1890. Nakł. E. Buchholz, d ru k : K ato lik tu B ytom iu. 8° sw 12. 5. U staw y wyborcze dla P ru s Zachodnich i W arm ii. Gdańsk 1898.

D ruk. B [ernard] Milski.*2

KS. W ALEN TY BARCZEWSKI

6. G eografia polskiej W arm ii. Olsztyn 1918. Nakł. autor, druk J. Pieniężna. 16° s. 128.

Z najd uje s ię w B ib lio tece Sem inariu m D u ch o w n eg o w O lszty n ie , w sk ró c ie BSDO.

7. K ierm asy na W arm ii. Wyd. 3 znacznie rozszerzone. Olsztyn 1919— 22. D ruk. Gazeta O lsztyńska. 16° s. 119, nlb. 1.

P osiad a B ib lio tek a N a r o d o w a w W a rsza w ie. W yd . 1 i 2 n ie u k a ­

za ło s ię w form ie k sią ż k o w ej. F e lie to n y d ru k ow an e n a łam ach

P ie lg r z y m f i w r. 1883 i K u r ier a P o z n a ń s k i e g o w r. 1886/7 z o s ta ły za lic zo n e jak o 1 i 2 w y d .

8. K ierm asy n a W arm ii. Wyd. 4. znacznie rozszerzone. Olsztyn 1923. D ruk. Gazeta O lsztyńska. 16° s. 139, nlb. 1.

9. Nowe kościoły katolickie n a M azurach. Wyd. 2. Olsztyn 1926. D ruk. Gazeta O lsztyńska. 8°. s. 132, nlb. 4.

Za w y d . 1 z o sta ły u zn an e a rty k u ły z a m ieszczo n e w N o w i n a c h

W a r m i ń s k i c h 1890/1.

10. W ierzbiński M aciej : Ziemia W arm ińska. Poznań 1919. Nakł. W arm iński K om itet Plebiscytowy, druk. „ P ra c a ” . 16° s. 16. 11. U staw a Zw iązku Polaków w P ru sach W schodnich. (O lsztyn

1921). D ru k Gazeta Olsztyńska. 16° s. 8.

P osia d a W o j. A rch . Państw , w O lszty n ie'

12. Sukertow a E m ilia: Polskość Mazowsza Pruskiego, Olsztyn b.r. D ruk. J. Pieniężna, 16° s. 8.

Ta i n a stęp n a broszurka jest dru k ow an a literam i g o ty ck im i.

O b ie broszurki p osiad a B ib lio te k a S ta cji N a u k o w e j P.T.H. w O l­ sz ty n ie . W e d łu g nadruku m ia ły b y ć on e w y d a n e w O lszty n ie, w ła ­ śc iw ie je d n a k b y ły tło c z o n e w W a r sza w ie nak ład em red ak cji

G a z e t y M a z u r s k i e j , a p o d firmą J. P ien iężn ej rozp o w szech n ia n e w śród M azu rów w Prusach W sc h o d n ich . To sam o od n osi się i do k a le n d a rzy m azu rsk ich z lat 1924— 39 w rozd ziale

X-13. S ukertow a E .: Legendy M azurskie. Olsztyn 1923. D ruk. J. P ie ­ niężna. 16° s. 15, nlb. 1.

14. M em oriał dotyczący spraw kościelnych polskiej m niejszości narodow ej w Niemczech. Olsztyn 1929. Nakł. „Związek P o la­ ków w Niemczech” , druk. Gazeta O lsztyńska. 16° s. 157, nlb. 1. 15. Sowa P[aweł] : W arm ia M azury. Rodzimej poezji, zwyczajom i obyczajom oraz k ulturze i h istorii poświęcone. Poznań 1927. Nakł. auto r., druk. D ru k a rn ia Przem ysłow a w Poznaniu. 8° s. 31, nlb. 1.

P osiad a B ib lio tek a S tacji N a u k o w e j P.T.H., In sty tu t M azu rski

w O lszty n ie .

2) P o d a jem y na p o d sta w ie je d y n ie d o stęp n ej od b itk i fo to g ra ficzn ej k arty ty tu ło w e j, zn a jd u ją cej s ię w M uzeu m M azu rskim w O ls zty n ie

(8)

16. Sowa P .: W inczara R ajek w gw arze w arm iń sk iej. W ąbrzeźno 1932. Nakł. au to r. 16° s. 30.

P o sia d a p. A lo jz y Ś liw a w O lszty n ie .

17. S teffen A u g u sty n : N asi Poeci. K raków 1935. Nakł. au to r, druk. „Pow ściągliw ość i P r a c a ” w K rakow ie. 16° s. 38, nlb. 4.

18. S teffen A .: B iblioteka W arm ijsk a, dział B : E tn o g ra fia N r 1: Rym y dziecięce, zagadki i przysłow ia rym ow ane z W arm ii. K raków 1937. N akł. „K lub M łodzieży Polskiej z Z ag ran icy ” w K rakowie. 16° s. 98, nlb. 2.

Oba te u tw o ry p o sia d a B ib lio tek a Stacjii N a u k o w e j P.T.H. In stytu t M azu rsk i w O ls zty n ie .

III. UTW O RY L IT E R A C K IE

1. B rodziński K azim ierz: W iesław czyli córka opłakana. Sielanka to je s t powieść wieyska.* Olsztyn i O lsztynek b.r. D ruk. H ary ch .:!

Druk literam i g o ty c k im i.

2. Ja siń sk i J a k u b : P o k u ta dwóch zabóyców to iest L ist Zboynie- kiego i X. A lek sju sza: P ieśń o E w ie Turkowey.*

Olsztyn i O lsztynek b.r. Wycl. G [ustaw ] Gizewiusz, druk. Ha-rych.

Druk litera m i g o ty c k im i.

3. Liszew ski J a n : Sw aty W arm ińskie. Sztuka te a tra ln a w trzech aktach.* Gniezno 1882. Nakł. au to r, druk. J . B. L ange.4

4. Liszew ski J a n : S w aty W arm ińskie. Sztuczka te a tra ln a . Gniezno 1886. D ruk. J . B. L[ange]. W yd. 2. 16° s. 27, nlb. 1.

U tw ó r te n n a le ż y do u n ik a tó w . E gzem p larz w y d . 2 ze z n isz cz o ­ n y m i p ie rw sz y m i kartkam i p o sia d a p. A lo jz y Ś liw a z O lszty n a . HENRYK SIENKIEW ICZ

5 Krzyżacy. Pow ieść histo ryczn a z 9 ilu stracjam i. Olsztyn 1930. Nakł. M azur, d ru k G azeta O lsztyńska. 8° s. V, 547, nlb. 2.

To ja k i n a s tęp n e d z ieła S ie n k ie w ic z a b y ły d ru k o w a n e literam i g o ty ck im i.

6. W p u sty n i i w puszczy. Olsztyn 1933. Nakł. M azur, dru k

S. Pieniężny. 8° s. 252.

7. B a rte k zwycięzca. O lsztyn 1933. Nakł. M azur, druk. Gazeta

O lsztyńska. 8° s. 60, nlb. 6.

8. Zbiór to astó w z okazji chrzcin i wesela oraz różnych mów n a ­ dających się do w ygłaszania podczas niektórych uroczystości rodzinnych. Olsztyn, b.r. N akł. M azur, druk. S. Pieniężny. 8o s. 56.

Druk cfotycki.

IV. PO D R Ę C Z N IK I SZK O LN E

D O N A U K I J Ę Z Y K A P O L S K IE G O

1. Xiążka uczebna dla szkół b isk u p stw a w arm ińskiego. Za naywyż- szym zw ierzchności k ra jo w e y y biskupiey pozwoleniem. Gdańsk

1822. N akł. i druk. W edel. 16° ss. 410, nlb. 4.

P o sia d a BSDO.

3 O tym i n a s tę p n y c h u tw o ra ch p od nr. 2 d o w ia d u je m y s ię r ó w n ież ty lk o

z od b itk i fo to g ra fic zn ej k a r ty ty tu ło w e j, ja k a zn a jd u je s ię w M uzeum M azurskim w O ls z ty n ie .

4 W o je w ó d z k ie A rch iw u m P a ń stw o w e w O ls zty n ie rk. IV. 538, fol. 30.

(9)

2. G runenberg M ateusz: Początki czytania dla szkół elem entar­ nych.* D ruk. C. L. R au ten b erg .5

3. G runenberg M.: Początki czytania dla szkół elem entarnych.* Wyd. 2. popraw ione. D ruk. C. L. R au tenb erg .6

4. Polnisch - deutsches E lem entarbuch f ü r katholische Volks­ schulen.* Kwidzyń. Druk. K a n te r.7

5. P rzyjaciel Dzieci Polski. K siążka do czytania z niem ieckiego na polskie przetłum aczona w edług nakładu dziesiątego P rzy jaciela Dzieci przez A. E. P reu ssa i J. A. V e ttra w ydana dla szkół początkowych katolickich przez niektórych katolickich k ap ła­ nów na użytek szkół katolickich w ypracow ana. Za zezwoleniem J.W .M .X .B iskupa dyecezyi chełm ińskiej. Królewiec 1845. Nakł. J. H. Bona 16° s. X, 318, nlb. 2.

6. [Buchholz Eugeniusz] Ornecki (pseud.) : D er echte Pole. Sam m lung der notw endigsten W örter, Regeln, Gespräche, R edensarten, um in k ü rzester Zeit die polnische U m g an g ssp ra­ che g rüdlich zu erlernen. M it vollständiger, ganz neuer A n g a­ be d er A ussprache.* s. 80.8

7. Dzieje legendarne Polski. Opow iadania historyczne dla dzieci. Olsztyn 1935 Nakł. i druk. Gazeta O lsztyńska. 8° s. 48, nlb. 2.

Z nany egzem p larz jest w ła sn o śc ią p. M arii Kensbofc w S k ajb otach k oło O lsztyn a.

8. [Jankow ski Franciszek] Zapolski Szczęsny (pseud.) : A-B-C dziatw y polskiej w Niemczech. Olsztyn 1939. Wyd. na 10-lecie szkolnictw a polskiego w Rzeszy przez „Zw iązek Polaków w Niem czech” . D ruk. Gazeta O lsztyńska. 8° s. 48, nlb. 2.

P osiad a B ib lio tek a S tacji N a u k o w ej P.T.H. (In stytu t M azurski)

w O lszty n ie.

DO N A U K I R E L IG II

9. Rzym sko-katolicki katechyzm dla dzieci w torego ordynku. Do zażyw ania szkół królew skich kraiow ich w Zachodnich P rusach y W arm ii. Kwidzyń b.r. D ruk. J à n Jak u b K anter. 16° fol. 38,36.

P osiad a BSDO. T ek st na jed n ej stro n ie w ję z y k u n iem ieck im , n a drugiej w ję z y k u polsk im .

10. A chterfeld J[an] H [enryk]: K atechizm nauki chrześciańsko- katolickiey dla szkół elem entarnych biskupstw a w arm ińskiego. Na język polski przełożony przez x. J[ana] W erm ter. Za Wyso­

kiem dozwoleniem rządow em i biskupiem . Królewiec [1828]. D ruk. H artu n g . 16° s. IV, 188.

P osiad a B ib lio tek a U n iw er sy te ck a w Toruniu.

11. O ntrup G o tard: Katechizm w iary i obyczajów chrześciańsko- katolickich. W języku niem ieckim ułożony a teraz dla dyecezyi warmdńskiey na język polski przetłum aczony. Za pozwoleniem

5 N a p o d sta w ie: V e rz e ic h n is s der V e rla g s -W e r k e , w e lc h e vom Jahre 1831 bis

1838 u n tern om m en und au sgefü h rt sind v om B ücherm agazin für P reu ssen In sterb urg, R astenburg un d L yck. B raunsberg 1838.

c N a p o d sta w ie : V e r la g s -V e r z e ic h n iss der k a th o lis ch en S ch riften , w e lc h e un ter A p p ro b a tio n der h o c h w ü r d ig ste n H erren B isch ö fe bei B. L. R au ten berg in M oh run gen b is zum Jahr 1860 e rsc h ie n e n un d ste ts zu h a b en sind. B. m.r.

7 N a p o d sta w ie : V e r la g s -V e z e ic h n is s der k ö n ig l, w e stp re u ss. K anter'schen

H olb u ch d ru ck erei zu M arien w erd er. (M arien w erd er 1864).

8 N a p o d sta w ie: K alendarz p o lsk o - w arm iń sk i na rok p r z e stę p n y 1892.

O lsztyn . ,

(10)

zw ierzchności duchowney. M orąg 1844. Nakł. i druk. C. L. R autenb erg . 16° s. 218, nlb. 2.

P o sia d a BSDO. Tłum . M a teu sz G ru nenb erg..

12. G runenb erg M .: H isto ry a Biblijna...* Olsztyn... 1851. D ru k : A : H ary ch .9

13. D eharbe J [a n ]: K atechizm katolicki z zarysem h isto ry i religii dla szkół ludowych.. Z a zezwoleniem wielebnego a u to ra wedle najnow szego w ydania, potw ierdzonego przez w szystkich n a j- przew ielebniej szych ks. arcybiskupów i biskupów królestw a baw arskiego, n a języ k polski przełożony. B raniew o 1862. Nakł. J. R. H u j e s. V III, 1550, nlb. 2.

V. L IST Y P A S T E R S K IE i® B P A JÓ Z E F A V. H O H E N Z O L L E R N A

1. [O dobrym w ychow aniu dzieci i posyłaniu ich n a naukę do szkoły]. In c.: „Jó zef z m iłosierdzia Boskiego y z łaski Stolicy Ś. A postolskiey xiąże biskup w arm ińsk i z x iąż ą t H ohenzollern e. c. D uchow ieństw u y w szystkim w iernym dyecezyi naszey w P a n u N aszym zbaw ienie y błogosław ieństw o’". B. m. (1820), Cm. 19,4 X 16,9, s. 16.

2. N au k a y rozporządzenie n a posty w roku 1821. B. m. Cm. 19,1 X 16,8, s. 12.

3. N auka i urządzenie n a post roku 1824. B. m. Cm. 18,8 x 17, s. 8. 4. [Zachęta do zachow ania postu i przepisy postne.] In c: „Józef z m iłosierdzia Boskiego i łaski Stolicy św iętey A postolskiey xiąże biskup w arm iń sk i, xiąże H ohenzollern. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym naszego bisk u p stw a w arm ińskiego zba­ w ienie i błogosław ieństw o w P a n u N aszym ” . B. m. (1827). Cm. 18,9 x 16,9, s. 10.

5. [Potrzeba pokuty i przep isy postne.] In c : „Jo zef z m iłosier­ dzia Boskiego i z łaski św. Stolicy A postolskiey xiąże biskup w arm iński, xiąże Hohenzollern. D uchow ieństw u d wszystkim w iernym diecezyi naszey w arm ińskiey zbaw ienie i błogosła­ w ieństw o w P a n u N aszym ” . B. m. (1829). Cm. 19,9 x 17,7, s. 8. 6. [O pokucie i przepisach postnych.] In c: „Jozef z m iłosierdzia

Boskiego i z łaski św iętey Stolicy A postolskiey xiąże biskup w arm iń sk i, xiąże H ohenzollern. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyi naszey w arm ińsk iey zbaw ienie i błogosła­ w ieństw o w P a n u N aszym ” . B. m. (1830). Cm. 1 9 x 1 7 , s. 7, nlb. 1.

7. [O czystości duszy i przepisach postnych.] In c: „Jozef z m i­ łosierdzia Boskiego i łaski św iętey Stolicy A postolskiey xiąże

biskup w arm iń sk i, xiąże H ohenzollern. D uchow ieństw u i wszy­ stkim w iern ym dyecezyi naszey w arm ińsk iey zbaw ienie i bło­ gosław ieństw o w P a n u naszym .” B. m. (1831). Cm 3 4 ,5 x 2 0 ,1 , s. 3, nlb. 1.

8 N a p o d sta w ie D ie D e ca n a l-B er ic h te ü b er den R e lig io n s-U n te r r ich t im den

S c h u len d es D e ca n a ts W arten b u rg 1839— 53 (A D W O ); K o resp o n d en cja

H arych a z 1867 (A D W O ).

1 0 W sz y s tk ie lis ty p a s ter sk ie w y m ie n io n e p o sia d a BSDO. 58

(11)

8. [O męce C hrystusow ej i uczynkach pokutnych.] In c: „Joseph z m iłosierdzia Boskiego i Stolicy św iętey Apostolskiey łaski xiąże biskup w arm iński, xiąże z Hohenzollern. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym biskupstw a naszego w arm ińskiego zdro­

wie i błogosławieństwo w P a n u naszym .” B. m. (1832). Cm 2 0 ,1 x 1 7 ,7 , s. 4.

9. [O oczyszczeniu serca i o poście.] In c: „Jozef z m iłosierdzia Boskiego i łaski świetey Stolicy Apostolskiey xiąże biskup w arm iński, xiąże z Hohenzollern. Duchow ieństw u i w szystkim w iernym bisk u p stw a naszego w arm ińskiego zbawienie i bło­ gosław ieństw o w P an u naszym .” B. m. (1833). Cm 2 0 ,6 x 1 9 , s. 4.

10. [O pokucie i poście.] In c: ,J o z e f z m iłosierdzia Boskiego i z łaski Stolicy S. Apostolskiey xiąże biskup w arm iński z xią- ż ą t H ohenzollern e. c. Duchow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyii naszey w P an u naszym zbaw ienie i błogosław ieństw o” .

B. m. (1834). Cm 1 9,5 x1 7 ,1 , s. 4.

11. [Uczestnictwo w królestw ie Chrystusow ym i przepisy postne.] In c.: „Jo sef z m iłosierdzia Boskiego i łaski Stolicy S. A posto­ lskiey xiąże biskup w arm iyski z x iąż ą t Hohenzollern e. c. D u­ chow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyi naszey w P a n u naszym zbaw ienie i błogosław ieństw o”. B. m.. (1835). Cm 20,9 X 17,3, s. nlb. 4.

12. [O ewangelii, doskonałości i poście.] In c: ,,Jozef z m iłosierdzia Boskiego i łaski Stolicy S. Apostolskiey xiąże biskup w arm iy ­ ski z x iąż ą t Hohenzollern. Duchow ieństw u i w szystkim w ie r­ nym b isk u pstw a naszego w arm iyskiego zbawienie i błogosła­ w ieństw o w P an u naszym ’1. B. m. (1836). Cm. 3 4,3 x 1 9 ,9 , s. 41

B P A A N D R Z E JA STA N ISŁA W A H A T T E N A 11

13. [Orędzie do w iernych z okazji objęcia rządów.] In c: „Jędrzey S tanisław de H a tte n z Bożey i św iętey Stolicy Apostolskiey łaski biskup w arm iński, św. teologii doktor i orderu orła czer­ wonego kaw aler. W ielebnem u duchow ieństw u niem niey w ie r­ nym C hrystusow ym biskupstw a naszego, nasze pozdrow ienie i błogosław ieństw o w P a n u ” . B. m. (1838). Cm 3 6 ,7 x 2 1 ,9 , s. 4.

14. [Znaczenie postu i pokuty i przepisy postne.] In c: „A ndrzey S tan isław z domu H atten, z Bożey i S. Stolicy Apostolskiey łaski biskup w arm iyski, ś. teologii doktor i orderu orła czer­ wonego kaw aler. Kochanym zgrom adzeniom biskupstw a n a ­ szego w arm iyskiego pozdrow ienie i błogosławieństwo p a s te r­ skie w C hrystusie Jezusie P an u naszym ”. B. m. (1839). Cm 35,2 X 20, s. 6.

15. [Zachęta do pokuty i przepisy postne.] Inc: „Jędrzey S ta n i­ sław H a tte n z Bożey i św ietey Stolicy A postolskiey łaski b i­ skup w arm iński, św. teologii doktor i ofderu orła czerwonego

11 L isty bpa H atten a tłu m a czy ł na ję z y k p o lsk i ks. J ó zef J a g ie lsk i prob, w M a-

ryn ow ach . A c ta d es fü rstb isch ö flich en G en era l-O fficia la ts v o n Ermland,

(12)

kaw aler. D uchow ieństw u niem niey w iernym w szystkim b i­ skupstw a naszego w arm ińskiego zbaw ienie i błogosław ień­ stw o w P a n u ” . B. m. (1841). Cm. 20 x 17,8 s. 8.

B P A JÓ Z E F A AMBROŻEGO G E R IT Z A 12)

16. [O sakram encie pokuty i poście.] In c: ,J o z e f Am broży z m i­ łosierdzia Bożego i łaski ś. Stolicy A postolskiey biskup w ar- m iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym biskupstw a n a ­ szego zbaw ienie i błogosław ieństw o w P a n u naszym ” . B. m.

(1843). Cm 2 2 ,7 x 20,5, s. 9, nlb. 1.

15. [O zbaw ieniu duszy i przepisy postne.] In c : ,,Jozef Am broży z m iłosierdzia Bożego i łaski św iętey Stolicy A postolskiey bi­ skup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym b i­ skupstw a naszego w arm iyskiego zbaw ienie i błogosław ieństw o

w P a n u naszym ” . B. m. (1846). Cm. 3 6 ,3 x 2 1 ,3 , s. 6.

18. [W sp raw ie odpustu jubileuszow ego.] In c: ,,Jozef Am broży przez m iłosierdzie Boże i łaskę św iętey Stolicy Apostolskiey biskup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym bisku p stw a naszego w arm iyskiego zbaw ienie i błogosław ień­ stwo w P a n u naszym ” . B. m. (1847). Cm 2 1 ,8 x 1 8 , s. 14. 19. [O jedności kościoła i wytrwTaniu we wierze.] In c: „Jozef

A m broży przez m iłosierdzie Boże i łaskę św ietey Stolicy Apo­ stolskiey biskup w arm iyski. W szystkim w iernym biskupstw a naszego zbaw ienie i błogosław ieństw o w P a n u naszym ” . (B raniew o, 1849. D ruk. C. A. H eyne). Cm 2 2 ,2 x 1 8 ,8 s. 12. 20. [Orędzie do w iernych pow iatu szczycieńskiego.] In c: „Jozef A m broży przez m iłosierdzie Boże ,i łaskę św iętey Stolicy A po­ stolskiey biskup w arm iy sk i. Rozm ieszkałym w powiecie szczy-

cieńskim społw iernym zbaw ienie i błogosław ieństw o w P anu naszym Jezusie C h ry stu sie !” (B raniew o 1850. D ru k C. A. H eyne). Cm. 2 2 x 1 9 ,1 , s. 4.

21. [O w ierze chrześcijańskiej.] In c: „Jozef A m broży przez m i­ łosierdzie Boskie i łaskę św iętey Stolicy A postolskiey biskup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyi w arm iyskiey pozdrow ienie i błogosław ieństw o w P a n u naszym Jezusie C h ry stu sie !” (B raniew o 1851. D ruk C. A. H eyne). Cm. 23 x 19, s. 8.

22. [W sp raw ie odpustu jubileuszowego.] In c: „Jozef Am broży z Bożey i św iętey Stolicy A postolskiey łaski biskup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyi w arm iyskiey pozdrow ienie i błogosław ieństw o w P a n u naszym Jezusie C h ry stu sie !” (B raniew o 1851. D ru k C. A. H eyne). Cm." 21,5 x 18,7, s. 6, nlb. 2.

23. [O dobrym w ychow aniu dzieci i przepisy postne]. In c: ,J o z e f A m broży przez m iłosierdzie Boskie i św iętey Stolicy A postol­

skiey łaskę biskup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym dyecezyi w arm iyskiey pozdrow ienie i błogosław ień­

la) L isty bpa G eritza z la t 1843— 54 tłu m a czy ł na ję z y k p o lsk i ks. A n to n i P a sch k e prob, w Starym T argu, p óźn iej d o c e n t L iceum H osian u m . F a ste n ­

(13)

stwo w P an u naszym Jezusie C h ry stu sie!” (B raniew o 1852. Druk. C. A. H eyne). Cm. 21,9, x 18,5, s. 7, nlb. 1.

24. [W arunki odpustu jubileuszowego.] In c: „Józef Am broży przez m iłosierdzie Boskie i świętey Stolicy Apostolskiey ła ­ skę biskup w arm iyski, doktor teologii, orderu orła czerwonego II klasy kaw aler. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym dyece- zyi w arm iyskiey pozdrow ienie i błogosławieństwo w P an u n a ­ szym Jezusie C hrystusie” . (B raniew o 1852. D ruk. C. A. H ey­ n e). Cm. 2 2 ,9 x 1 9 , s. 8.

25. [Poszanow anie dni świętych i przepisy postne.] Inc: „Jozef Am broży przez m iłosierdzie Boże i łaskę świętey Stolicy A po­ stolskiey biskup w arm iyski. D uchow ieństw u i w szystkim w ie r­ nym dyecezyi w arm iyskiey pozdrow ienie i błogosławieństwo

w P a n u naszym Jezusie C h ry stu sie!” (B raniew o 1853. D ruk C. A. H eyne). Cm. 2 1 ,9 x 1 8 ,1 , s. 7, nlb. 1.

26. [Zachowanie 3 przykazania Boskiego i przepisy postu.] Inc: „Józef A m broży z łaski Boskiej i św. Stolicy Apostolskiej biskup w arm iński, św. teologii doktor, orła czerwonego II kl. z gw iazdą kaw aler. W szystkim dyecezanom naszym pozdro­ wienie i błogosławieństwo od Boga Oyca i Jezusa C hrystusa P an a naszego!” (B raniew o 1855. D ruk C. A. H eyne). Cm.22 x 18,8, s. 8.

27. [Ogłoszenie dogm atu N iepokalanego Poczęcia N.M .P.] In c: „Józef A m broży z m iłosierdzia Boskiego i z łaski św. Stolicy Apostolskiej biskup w arm iński, św. teologii doktor, orła czer­ wonego II kl. z gw iazdą kaw aler. D uchow ieństw u i w szystkim w iernym biskupstw a w arm ińskiego pozdrowienie i błogosła­ w ieństw o!” (B raniew o 1855. Druk. C. A. H eyne). Cm 22,2x 19, s. 5, nlb. 1.

28. [Troska rodziców o zbawienie dzieci i przepisy postu.] Inc: „Józef Am broży z m iłosierdzia Boskiego i z łaski św. Stolicy Apostolskiej biskup w arm iński. D uchow ieństw u i wszystkim w iernym b iskupstw a w arm ińskiego pozdrow ienie i błogosła­

w ieństw o w Jezusie C hrystusie P an u naszym !” (B raniew o 1856. D ruk C. A. H eyne). Cm. 22,1 x 19, s. 8.

29. [W arunki dostąpienia odpustu zupełnego.] Inc: „Józef A m bro­ ży z m iłosierdzia Boskiego i z łaski św. Stolicy Apostolskiej biskup w arm iński. Duchow ieństw u i wszystkim w iernym b i­ skupstw a w arm ińskiego pozdrow ienie i błogosławieństwo w Jezusie C hrystusie P anu n aszym !” (B raniew o 1857. D ruk. C. A. H eyne). Cm 22 x 17,5, s. 8 /

30. [O pielgrzym ow aniu do nieba i przepisach postnych.] Inc: J ó ­ zef A m broży z m iłosierdzia Boskiego i z łaski św. Stolicy Apostolskiej biskup w arm iński. Duchowieństwu i w szystkim w iernym dyecezyi w arm ińskiej pozdrowienie i błogosław ień­ stwo wr P anu naszym Jezusie C h ry stusie!” (B raniew o 1858. D ruk. C. A. H eyne). Cm. 2 2 ,5 x 1 8 ,2 s. 8.

Cytaty

Powiązane dokumenty

ISBN 978-83-948171-2-1 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Literatura faktu, eseje, publicystyka Gatunek: Antologia ; Pamiętniki i wspomnienia Przynależność kulturowa: Literatura

Finansowanie: Uniwersytet Gdański ISBN 978-83-8206-162-8 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Literatura faktu, eseje, publicystyka Gatunek: Antologia ; Pamiętniki i

w Toruniu odbyło się seminarium dla ad­ wokatów i aplikantów adwokackich z Polski Północnej na temat: „Adwokat polski wobec europejskiego systemu ochrony praw

ISBN 978-83-957304-9-8 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Publikacje naukowe Gatunek: Praca zbiorowa Czas powstania dzieła: 2021.. Temat: Etyka ; Europeizacja ; Kompetencje zawodowe

ISBN 978-83-65945-17-4 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Publikacje naukowe Gatunek: Opracowanie ; Praca zbiorowa Czas powstania dzieła: 2020.. Temat: Dziedzictwo kulturowe ;

Współfinansowanie: Unia Europejska (UE) ISBN 978-83-8009-357-7 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Poradniki i przewodniki Gatunek: Broszura ; Przewodnik turystyczny Czas powstania

ISBN 978-83-7421-318-9 (oprawa miękka) Typ: Książki ; Publikacje naukowe Gatunek: Praca zbiorowa Czas powstania dzieła: 2020 Temat: Logistyka.. Ujęcie / dziedzina: Gospodarka,

W mia- rę rozwoju populacji korelacja ta stała się jednak ujemna (rysunek 1), to jest eksploatato- rzy odznaczali się istotnie wyższą skłonnością do karania niż