Wiedza kobiet na temat zachowań zdrowotnych w okresie ciąży i połogu

Anna Toporska

Wiedza kobiet na temat zachowań

zdrowotnych w okresie ciąży i

połogu

2008

W ie d z a k o b ie t

na te m a t z a c h o w a ń z d ro w o tn y c h

w o k re s ie c ią ż y i p o ło g u

T h e k n o w l e d g e o f w o m e n o n h e a l t h y b e h a v i o u r s in t h e p e r i o d o f p r e g n a n c y a n d c o n f i n e m e n t

A b s t r a c t : T he artic le p r e s e n ts t h e s tu d ie s concerning th e k now ledge of w om en on h e a l­

th y b e h a v io u rs in th e perio d of p re g n a n c y a n d confinem ent. T h e a u th o r c o n c e n tra te s on m e dical ca re in th e p erio d of pregnancy, n o u r is h m e n t, s u b sta n c e , hygiene, ph y sic al activity, se x u al life a n d b r e a s t feeding.

K e y w o r d s : m otherhood, h e a lth y b eh a v io u rs, lifestyle, m e d ica l care, n o u r is h m e n t,

M acierzyństw o i ojcostwo je s t unik ato w y m , n ie p o w tarzaln y m w y d a­ rzen iem w życiu kobiety i mężczyzny, zarów no p lan u jący ch p ie rw s z ą cią­ żę, ja k i posiadających już potom stwo. O dpow iedzialne rodzicielstw o w y­ znacza przyszłym rodzicom priorytety, zw iązane z w łaściw ym przygoto­ w an iem ich organizm ów do planow anej ciąży i jej przebiegu.

Rodzicielstwo w iąże się z pew nym i p ra w a m i i obow iązkam i wobec dzieci. Dbałość przyszłych rodziców o w łasn e zdrow ie p rzed ciążą, a t a k ­ że w czasie jej trw a n ia je s t w yrazem w łaściw ie rozum ianej rodzicielskiej tro sk i o dobro dziecka. To od zdrowia, postaw oraz zachow ań zdrow otnych kobiety i mężczyzny zależy w dużej m ierze rozwój fizyczny i psychiczny ich dziecka. P opełniane błędy czy zan ied b an ia m o g ą się przyczynić do ró ż­ n o rak ich kłopotów lub pow ikłań. W praw dzie to k o b ieta nosi pod swoim sercem dziecko przez okres ciąży, ale czas te n i pojaw iające się w n im problem y pow inni przeżyw ać oboje rodzice, poniew aż przyjęcie ta k iej p ostaw y sprzyja zarów no h arm o n ii u k ła d u rodzinnego, ja k i rozwojowi dziecka ( Ł e p e c k a - K l u s e k , 2003, s. 116).

Dbałość o zdrowie, po staw y i zachow ania zdrow otne w ią ż ą się ze s ty ­ lem życia, czyli c ało k ształtem cech ch ara k tery sty c zn y ch dla zachow ania się jednostki, ujaw niającym się zwłaszcza w życiu codziennym, w sposobie odżywiania się, spędzania czasu wolnego, aktywności fizycznej, stosunkach m iędzyludzkich itp. (Nowa encyklopedia p ow szechna PW N, 1997, s. 301).

Zachow ania zdrow otne o k reśla się jako postępow anie, d zia ła n ia (lub ich zaniechanie), k tó re bezpośrednio lub pośrednio w p ły w ają n a zdrowie i sam opoczucie człowieka. Z achow ania te m ożna podzielić n a zachow a­ n ia sprzyjające zdrow iu (prozdrow otne, pozytywne) i zag rażające zd ro ­ w iu (antyzdrow otne, negatyw ne). Do pierw szej g ru p y zaliczamy: a k ty w ­ ność fizyczną, racjo n aln e odżyw ianie się, dbałość o higienę ciała i otocze­ n ia, h ig ien ę psychiczną, zachow anie bezpieczeństw a, p o d d aw an ie się okresow ym b ad an io m s ta n u zdrow ia oraz u trz y m y w an ie w łaściw ych r e ­ lacji m iędzy ludźm i, o ptym alizacja s tre s u i rad ze n ie sobie z n im ( W o y ­ n a r o w s k a , S o k o ł o w s k a , 2000, s. 15) oraz w łaściw y odpoczynek i p o siad an ie jakiegoś hobby ( G a w ę c k i , M o s s o r - P i e t r a s z e w s k a , 2004, s. 4). Z achow ania biopozytyw ne w y k a z u ją pozytyw ny wpływ n a s ta n zdrow ia człowieka, m a ją n a celu lub d a ją w efekcie podtrzy m an ie, u m acn ian ie, p rzy w racan ie zdrow ia i spraw ności ( K u l i k , L a t a l s k i , 2002, s. 75-76). Z achow ania an ty zd ro w o tn e to: p alen ie ty to n iu , n a d ­ używ anie alkoholu, używ anie in n y ch su b stan cji psychoaktyw nych, ry zy ­ kow ne zachow ania sek su aln e ( W o y n a r o w s k a , S o k o ł o w s k a , 2000, s. 15). Zachow ania b ionegatyw ne n iek o rzy stn ie w p ły w ają n a zdrowie, w yw ołują chorobę lub u tr a tę spraw ności, u tr u d n ia ją profilaktykę, w cze­ sn ą diagnozę oraz opóźniają proces leczenia i reh ab ilitacji ( K u l i k , L a ­ t a l s k i , 2002, s. 75-76).

Zachow ania zdrow otne, czyli zw iązane ze zdrow iem , to jakiekolw iek zachow ania lub aktyw ność człowieka, będące elem en tem codziennego życia, a p onadto w pływ ające n a s ta n jego zdrow ia. D ziałan ia te p o leg ają n a p rak ty czn y m zasto so w an iu przez jed n o stk ę w iedzy n a te m a t zdrow ia i choroby, stan o w ią przedm iot względnie wolnych, indyw idualnych decyzji i wyborów ( K u l i k , L a t a l s k i , 2002, s. 75-76).

Człowiek odziedziczył zdolność p rzek a zy w an ia życia in n y m osobni­ kom, zapew niając w te n sposób ciągłość g a tu n k u . D ziedzictwo to m ożna d o sk o n alić s ta r a n ie m obojga p a r tn e r ó w o zdrow ie p rz e d p la n o w a n ą ciążą, w czasie jej trw a n ia i po niej, z w ykorzystaniem w szystkich środków współczesnej wiedzy ( R o s z k o w s k i , 1989, s. 6).

O rganizm kobiety stanow i dla płodu idealne środowisko w zrostu i roz­ woju, n ien aro d zo n e dziecko może k o rzy stać z funkcjonow ania organów m atki. W zw iązku z ty m w szelkie zm iany w organizm ie kobiety - zarówno korzystne, ja k i n iekorzystne - m a ją wpływ n a rozwój dziecka. Tylko zdro­ w a kobieta je st w stan ie dać nien aro d zo n em u dziecku optym alne w aru n k i rozwoju. D latego isto tn e jest, aby w śród ciężarnych i plan u jący ch ciążę kobiet prowadzić bad an ia, k tóre m iałyby umożliwić ocenę s ta n u ich wiedzy n a te m a t zachow ań zdrow otnych oraz podnoszenie poziom u tej wiedzy dzięki edukacji zdrowotnej.

B a d a n ia przeprow adzono n a populacji 100 resp o n d en tek : 43 kobiet ciężarnych oraz 57 kobiet po porodzie (położnic), w w ieku 1 9-40 lat. M a ­ te ria ł badaw czy n a te m a t w iedzy kobiet o zachow aniach zdrow otnych w okresie ciąży i połogu zebrano za pom ocą specjalnie opracow anego n a ­ rzędzia badawczego, ja k im był k w estio n ariu sz ankiety.

Czas oczekiw ania n a n aro d zin y dziecka je s t najczęściej okresem n a j­ większej motywacji rodziców do zdobyw ania wiedzy n a te m a t zdrow ia m a ­ jącego urodzić się dziecka, a także własnego zdrowia. Edukacja w tym okresie je s t bardzo efek ty w n ą fo rm ą podnoszenia poziom u w iedzy przyszłych ro ­ dziców, u czenia ich nowych um iejętności, k szta łto w a n ia pozytyw nych po­ staw wobec dziecka, wobec p a rtn e ra , porodu i rodzicielstwa oraz prom ow a­ n ia zachow ań zdrow otnych ( O p p e n h e i m , 1994, s. 228). W iedza kobiet, dotycząca zachow ań zdrow otnych w okresie ciąży i połogu oraz jej z a sto ­ sow anie w p rak ty c e życia codziennego zaw ie rała elem en ty sty lu życia, ta k ie jak: opieka m edyczna, odżywianie, higiena, aktyw ność fizyczna, ży­ cie sek su aln e i stosow anie używek.

Opieka medyczna w okresie ciąży i połogu

O pieka p r e n a ta ln a je s t p ie rw sz ą f a z ą opieki m a tk i n a d dzieckiem. R eg u larn e w izyty u le k a rz a ginekologa, m onitorow anie przeb ieg u ciąży, s ta n u zdrow ia płodu i kobiety ciężarnej, błyskaw iczne reag o w an ie n a niepokojące sym ptom y - to w szystko daje szan se nie tylko n a u rodzenie zdrowego dziecka, ale też n a praw idłow y przebieg porodu (M u r a w s k i , 2005, s. 75). W szelkie d zia ła n ia kobiet w czasie ciąży pow inny opierać się n a zdobytej wiedzy, dotyczącej tego okresu.

W iedza k obiet n a te m a t czasu trw a n ia ciąży fizjologicznej je s t dobra: 87 re sp o n d en te k podaw ało, że ciąża trw a 40 tygodni, licząc od p ierw sze­ go d n ia o statn iej m iesiączki, 6 kobiet tw ierdziło, iż ciąża trw a dłużej niż 40 tygodni, a 5 - że krócej. Tylko 2 resp o n d e n tk i nie wiedziały, ja k długo trw a ciąża fizjologiczna kobiety.

W opinii 89 re s p o n d en te k liczba w izyt k o n tro ln y ch w czasie trw a n ia ciąży p ow inna wynosić co najm n iej 13, n a to m ia st 10 kobiet uw ażało, że w ystarczy 1 w izy ta w m iesiącu, o ile le k arz nie zaleca inaczej, 1 respon- d e n tk a stw ierdziła, że w izyty pow inny odbywać się w razie w y stąp ie n ia dolegliwości.

K obieta spodziew ająca się dziecka p o w in n a znać objawy, któ ry ch w y­ stąp ien ie w ym aga naty ch m iasto w eg o k o n ta k tu z lek arzem , a jeśli je s t to niem ożliw e - zgłoszenia się do sz p itala ( C h a z a n , 1994, s. 179).

W szystkie b a d a n e kobiety uznały, że w sk azan iem do w izyty u le k a rz a je s t b r a k ru ch ó w dziecka, 99 k o b iet w ym ieniło p la m ie n ie lub k r w a ­ w ienie z dróg rodnych, a 97 kobiet - stały ból b rz u c h a lub bolesne odczu­ w anie skurczów. Zw iększona ilość płynnej w ydzieliny z pochwy je s t w sk a ­ zan iem do w izyty w edług 70 kobiet, nieco m niej, bo 68% an k ieto w an y ch w skazało stały, silny ból głowy, 66 kobiet uznało, że obrzęki, k tó re nie z n ik a ją po w ypoczynku nocnym , s ą w sk a zan ie m do k o n ta k tu z lek arzem prow adzącym ciążę. W zrost te m p e ra tu ry powyżej 37,5oC jako sygnał do w izyty kontrolnej w skazało 55 kobiet, a nudności i w ym ioty - 37 respon- den tek . W śród an k ieto w an y ch zn alazły się 2 kobiety, w opinii k tórych bezsenność, ogólny niepokój i podwyższone ciśnienie k rw i s ą w sk azan iem do w izyty u le k a rz a prow adzącego ciążę.

Zastosow anie u ltraso n o g ra fii w położnictwie pozw ala lek arzo m oce­ nić, czy rozwój ciąży i jej przebieg je s t prawidłowy, czy płód nie w ykazuje w ad wrodzonych, czy n ie z ag ra ża m u ja k ieś niebezpieczeństw o. Głowica a p a r a tu U SG w ysyła fale dźwiękowe o bardzo wysokiej częstotliwości, k tó ry ch k om puterow o p rzetw o rzo n e odbicia d a ją n a m onitorze obraz n arząd ó w w ew nętrznych. Zarysy widoczne n a ek ra n ie nie s ą więc praw

-dziwym obrazem płodu, a jedynie w izu alizacją e fek tu odbicia fal u lt r a ­ dźwiękowych (Encyklopedia zdrow ia dziecka, 1999, s. 88; K o r n a s - B i e - l a , 1993, s. 87-88). B ad an ie U SG pow inno być p rzep ro w ad za n e jedynie ze w sk a zań lekarskich. Do chwili obecnej nie stw ierdzono szkodliwości fal dźw iękow ych dla płodu, co w cale nie oznacza, że b a d a n ie je s t całkowicie bezpieczne. W piśm iennictw ie medycznym w skazuje się n a możliwy zw ią­ zek m iędzy częstym i b a d a n ia m i U SG w ciąży a pew nym i zab u rz en ia m i u k ła d u nerw owego dzieci, np. dysleksją. J e d n a k zag ad n ien ie to w ym aga p rzep ro w ad ze n ia jeszcze w ielu n aukow ych an aliz, aby potw ierdzić lub wykluczyć p o sta w io n ą hipotezę. B ad an ie U SG stało się w Polsce b a r ­ dzo p o p u larn e, obecnie p raw ie k a ż d a c ię żarn a k o b ieta poddaje m u się chociaż ra z (Encyklopedia zd ro w ia dziecka, 1999, s. 85-88). W szystkie re sp o n d e n tk i uznały, że k a ż d a k o b ieta ciężarn a p ow inna m ieć w ykonane ta k ie badanie.

Poród je s t jed n y m z n ajw ażniejszych przeżyć w życiu kobiety i m ęż­ czyzny. Zw łaszcza dla przyszłej m a tk i może być dozn an iem ek sta ty c z ­ nym , żadne in n e doznanie nie pozw ala n a ta k silne odczucie biologicznej żywotności w łasnego organizm u, chociaż wiele kobiet tr a k tu je poród jako koszm ar, którego nie chciałyby powtórzyć. A k t porodu kojarzony je st z potw ornym bólem, co wywołuje silny lęk, napięcie, a ty m sam ym w ięk ­ s z ą bolesność skurczów i in n e dolegliw ości ( K o r n a s - B i e l a , 1993, s. 62). Część kobiet (82 b ad an e) kojarzy poród z bólem, a część (79 b a d a ­ nych ) - z radością. D la 47 kobiet chw ila porodu w iąże się z odczuw aniem lęku, n a to m ia st dla 44 - z ulgą. 36 re s p o n d en te k uznało, że poród kojarzy im się z satysfakcją, 13 kobiet kojarzy z p rzerażen iem , 2 kobiety w ią ż ą poród z p rzy k ro ścią oraz ta k a s am a liczba kobiet - ze stra c h e m o dziecko. Z a led w ie 1 k o b ie ta w ią ż e p o ró d z p o czu ciem d u m y z d z ie c k a o raz

1 k obieta n aro d zin y dziecka kojarzy z upokorzeniem .

Połogiem o k reśla się okres 6 -8 tygodni po porodzie, w czasie którego u s tę p u ją zm ian y pow stałe w organizm ie kobiety podczas ciąży i porodu oraz w ystępuje la k ta c ja i w znow ienie czynności horm o n aln ej jajników ( M a r i a n o w s k i , 2005, s. 77). Podobnie ja k w w y p ad k u o k reślan ia czasu trw a n ia ciąży fizjologicznej u kobiety zdecydow ana w iększość b ad an y c h (89 osób) połóg definiow ała popraw nie, zgodnie z p rz e d sta w io n ą wcześniej definicją. Z o k resem k a rm ie n ia n ow orodka n a ż ąd a n ie k o jarzy połóg 5 kobiet, n a to m ia st 3 osoby ank ieto w an e uznały, że połóg to zm iany n a s tę ­ pujące w u k ład zie rozrodczym kobiety, 3 kobiety zaś nie u m iały odpow ie­ dzieć n a p y tan ie, co n azyw am y połogiem. Większość b ad an y c h (72 osoby), czas trw a n ia połogu o k reśliła praw idłow o jako 6 -8 tygodni od chw ili po­ rodu. 14 re sp o n d en te k nie wiedziało, ile trw a okres połogu, 10 b ad an y ch kobiet uznało, że okres te n trw a 4 tygodnie. Znikom a liczba an k ie to w a ­

n y ch (2 osoby) o k re ś liła te n czas jak o 6 m iesięcy od chw ili porodu, a 2 pozostałe uznały, że połóg trw a tylko 2 godziny od chwili porodu.

W czasie połogu m o g ą w ystąpić objawy, o k tó ry ch k o b ieta pow inna poinform ować le k a rz a ginekologa i któ re są w sk azan iem do w izyty u sp e­ cjalisty ( M a r i a n o w s k i , 2005, s. 79). W iększość bad an y ch , czyli 92 re- spondentki, u zn ała, że w sk a zan ie m do w izyty u le k a rz a ginekologa je st obfite k rw aw ien ie z dróg rodnych, n a to m ia s t 80 kobiet jako powód w izy­ ty u le k a rz a w skazało n a cuchnące odchody lub b ra k wydzieliny. Podob­ n a liczba resp o n d e n te k (78) stw ierdziła, iż u trz y m u ją cy się ból w dole b rz u ch a lub w kroczu oraz zaczerw ienienie ra n y pooperacyjnej lub k ro ­ cza s ą sygnałem do w izyty u lek arza. W opinii 67 an k ieto w an y ch kobiet w sk azan iem do w izyty kontrolnej je s t podw yższona te m p e ra tu ra , dla 43 re s p o n d e n te k ta k im w sk a z a n ie m byłby ból, obrzęk i zaczerw ien ien ie w okolicy kończyn dolnych, 34 b a d a n e kobiety za dolegliwość, k tó ra je st w sk azan iem do sk o n tak to w an ia się z lekarzem , u zn ały zab u rzen ia w k a r ­ m ieniu piersią.

P ierw sza po n aro d zin ach dziecka w izy ta k o n tro ln a u le k a rz a gineko­ loga p o w in n a się odbyć po w y stąp ie n iu pierw szej m iesiączki po porodzie, lecz nie później niż 6 -8 tygodni od chwili porodu ( S t e r n a l , B i ń k o w - s k a , S t a r z y k a , 1991, s. 131). W iększość re s p o n d en te k (73 osoby) p r a ­ widłowo w sk a zała czas pierw szej w izyty kontrolnej, 20 osób a n k ie to w a ­ nych stwierdziło, że pierw sza w izyta k o n tro ln a pow inna odbyć się po 2 ty ­ godniach od porodu, 6 kobiet uznało, że po 6 m iesiącach, a 1 k o b ieta nie w iedziała, kiedy pow inna się odbyć p ierw sza w izyta.

D la zdecydowanej w iększości b ad an y c h (84 kobiet) źródłem in fo rm a­ cji o zachow aniach zdrow otnych i p rzebiegu ciąży, porodu i połogu były książki, lite r a tu r a fachowa, dla 72 an k ieto w an y ch był n im lekarz, a dla 58 - p ra s a . Blisko połow a a n k ieto w an y ch (45 kobiet) stw ierd ziła, że źródłem informacji o zachowaniach zdrowotnych i okresie ciąży, porodu i po­ łogu je s t ro d zin a i znajom i, dla 24 resp o n d e n te k ta k im źródłem były po­ łożne. W g rupie badaw czej znalazło się 12 osób, k tó re czerpały in fo rm a­ cje z In te rn e tu , 2 kobiety stwierdziły, że źródłem w iedzy były d la nich dośw iadczenia z poprzedniej ciąży.

Większość ankietow anych (60 kobiet), aby potw ierdzić ciążę, odwiedzi­ ła le k a rz a ginekologa-położnika tu ż po spodziew anym te rm in ie k rw aw ie­ n ia m iesięcznego, 36 k o b iet u d ało się n a w izy tę po 1 -2 m iesiącach , 4 osoby po 3 m iesiącach i później.

Częstotliwość w izyt lek arsk ich w czasie ciąży p rzed staw iała się w b a ­ danej gru p ie następująco: 60 kobiet - 6 -1 2 wizyt, 34 kobiety - powyżej 13 wizyt, 5 kobiet - 1-5 wizyt, 1 k o b ieta nie p a m ię ta ła liczby wizyt.

W ykonyw anie b a d a ń k o n tro ln y ch w czasie trw a n ia ciąży je s t isto tn e d la oceny d o b ro stan u ciężarnej i płodu. Do g ru p y b ad ań , k tó re w czasie

ciąży w ykonało 100 kobiet, n ależą: morfologia krw i, ogólne b a d a n ie m o­ czu i b a d a n ie USG. S ta ty sty k a pozostałych b a d a ń p rz e d sta w ia się n a ­ stępująco: 83 kobiety w ykonały b a d a n ie n a poziom glukozy we krw i, 75 m iało w ykonane b a d a n ie KTG (kardiotokograficzne), 73 - b a d a n ie n a obecność a n ty g e n u H bs, 71 - te s t ciążowy. W iększość b a d an y c h (66 ko­ biet) w ykonała te s t obciążenia glukozą, 65 kobiet zrobiło b a d a n ie g ru p y k rw i i czynnika Rh, 58 kobiet miało w y k o n a n ą cytologię w czasie ciąży. Połowa re sp o n d en te k p o d d ała się b a d a n iu n a odczyny kiłowe (WR), 47 kobiet w ykonało w ym az n a czystość pochwy, 46 kobiet zrobiło b ad an ie n a przeciw ciała toksoplazmozy, 38 - n a przeciw ciała różyczki. Niewiele, bo tylko 7 kobiet, w ykonało b a d a n ia n a obecność w iru s a HIV, 2 kobiety m iały w ykonane n a stę p u ją c e b ad an ia: próby w ątrobow e (ALAT, ASPAT), horm ony tarczycy (TSH, FT3, FT4), przeciw ciała anty-C M V (cytomegalo- w irusa). W g ru p ie b ad an y c h zn ala zła się 1 osoba, k tó ra m iała w ykonany rezo n an s m agnetyczny, oraz 1, której w ykonano te s t In s le ra (te st n a k r y ­ stalizację).

Obecnie p raw ie k aż d a k o b ieta c iężarn a przy n ajm n iej ra z poddaje się b a d a n iu USG. Liczba i czas w ykonyw anych b a d a ń u ltraso n o g raficzn y ch z a le ż ą od przeb ieg u ciąży i w pew nej m ierze od z a p a try w a ń le k arza. S pe­ cjaliści u w ażają, że k a żd a k o b ieta podczas ciąży pow inna m ieć choć raz w ykonane USG, a kolejne b a d a n ia w razie potrzeby. R ozsądne w ydaje się w ykonanie tego b a d a n ia trz y k ro tn ie w czasie ciąży, czyli ra z w k ażd y m try m estrze. W I try m estrze ciąży U SG pozw ala stwierdzić:

- czy rzeczywiście ciąża w ystąpiła i czy rozwija się prawidłowo, jest to istotne zw łaszcza p rzy objaw ach zagrażającego p o ro n ien ia lub p o d ejrzen iu ciąży pozamacicznej,

- w k tó ry m tyg o d n iu ciąży je s t p acjen tk a, jeśli nie zn a ona dokładnego te rm in u o statniej m iesiączki lub jeśli cykle były n iereg u larn e,

- ja k i będzie przew idyw any te rm in porodu, - czy ciąża je s t pojedyncza czy m noga,

- czy płód nie m a pow ażnych w ad rozwojowych.

B ad an ie u ltraso n o g raficz n e w II try m e s trz e ciąży odgryw a w a ż n ą rolę w diagnostyce p re n a ta ln e j, w spom agając b a d a n ia k rw i m a tk i (test potrójny), co pozw ala n a ocenę budow y płodu i wykrycie w rodzonych w ad rozwojowych. W ty m czasie pod k o n tro lą a p a r a tu r y U SG możliwe je st pobieranie m a te ria łu do b a d a ń genetycznych - am nioskopia i biopsja tro- foblastu. O cenia się rów nież ilość p ły n u owodniowego oraz ew en tu a ln e zw iązane z ty m niepraw idłow ości (małowodzie lub wielowodzie), a t a k że niewydolność szyjki macicy. U SG w o sta tn im try m e s trz e pozw ala ocenić położenie i p rzy p u sz c z a ln ą w agę płodu oraz u sadow ienie łożyska. Wyko­ n a n ie tego b a d a n ia p rzed porodem po m ag a w podjęciu decyzji dotyczącej

porodu siłam i n a tu r y czy w y k o n an ia cięcia cesarskiego (Encyklopedia

zdro w ia dziecka, 1999, s. 85-88).

W g ru p ie re s p o n d en te k częstotliw ość b a d a n ia U SG p rzed sta w ia się następująco: 92 kobiety poddały się b a d a n iu więcej niż 4 razy, 7 kobiet - 3 razy, 1 k o b ieta nie p a m ię ta ła liczby b ad ań .

W okresie ciąży zachodzi ryzyko w y stąp ie n ia zab u rz eń w gospodarce wapniowo-fosforowej i h o rm onalnej, w w y n ik u k tó ry ch m o g ą pow stać u szk o d zen ia kośćca i zębów zarów no płodu, ja k i kobiety ciężarnej ( J a ń - c z u k K., J a ń c z u k Z., 1991, s. 143). D latego isto tn e jest, aby kobie­ ty spodziew ające się dziecka dbały o p raw id ło w ą higienę zębów, ja k rów ­ nież ko rzy stały z w izyt k ontrolnych u stom atologa.

Z opieki stomatologicznej w czasie trw a n ia ciąży k o rzy stała tylko nieco więcej niż połowa resp o n d en te k (53 kobiety).

K obieta ciężarn a uczestnicząc w zajęciach szkoły ro d zen ia u zyskuje fachow ą pomoc w w y jaśn ien iu w ielu w ątpliw ości zw iązanych z ciążą. Zajęcia d o ty czą przeb ieg u ciąży, porodu i połogu, a ta k ż e aktyw ności fi­ zycznej i n a u k i właściwego relak su , co sprzyja zm n iejszen iu lęk u kobie­ ty p rzed n iezn an y m . Część zajęć pośw ięcona je s t problem om n a tu r y p sy ­ chologicznej zw iązanej z o k resem p re n a ta ln y m , okołoporodowym, ja k rów nież poporodowym ( B a n a s z a k - Z a k , 2003, s. 19). P rzyszli rodzice biorąc u d ział w zajęciach szkoły ro d zen ia m o g ą w łaściw ie przygotow ać się do porodu, odzyskać spokój i pewność siebie, otrzym ać wiedzę i u m iejęt­ ności, k tó re sp raw ią, że poród okaże się m niej bolesny, a początek m a ­ cierzyństw a i ojcostwa będzie spokojniejszy ( T e l e ż y ń s k a , O t f f i n o w - s k a , 1998, s. 10).

N a zajęcia w szkole rodzenia uczęszczało zaledw ie 12 respondentek.

Odżywianie w okresie ciąży

S z a n se n a d a ją c ą rad o ść, zdrow o p rz e b ie g a ją c ą ciążę n a pew no się zw iększą, jeśli kobiety b ę d ą się odpowiednio odżywiać ( Z o n e , 2003, s. 164). W opinii 94 b a d an y c h kobiet, w łaściw e odżyw ianie ko rzy stn ie w pływ a n a rozwój płodu i przebieg ciąży, 72 re sp o n d en tk i stwierdziły, że zm niejsza ryzyko niedow agi i w ad rozwojowych noworodków, 67 kobiet uw ażało, że zm n iejsza ryzyko w y stą p ie n ia gestozy ciążowej i anem ii. S pora liczba an k ieto w an y ch (37 kobiet) stw ierdziła, że w łaściw e odży­ w ianie zm niejsza ryzyko w ystąpienia poronień i porodów przedwczesnych. W g ru p ie badaw czej zn alazły się 2 kobiety, k tó re stwierdziły, że odżyw ia­

nie nie m a żadnego w pływ u n a przebieg ciąży, oraz 1 re sp o n d en tk a , k tó ­ r a nie w iedziała, w ja k i sposób w łaściwe odżyw ianie w pływ a n a ciążę.

P rzyjm ow anie w ita m in y A w dużych ilościach w okresie ciąży je st szkodliwe dla rozw oju płodu i zdrow ia m a tk i ( J o n e s S., J o n e s M., 2005, s. 163), może powodować w ady rozwojowe w u k ład zie nerw owym , moczowym i płciowym dziecka ( C z e k a n o w s k i , 1982, s. 155). Z o p in ią 0 n iek o rzy stn y m w pływie dużej ilości w ita m in y A zgodziło się 38 re sp o n ­ d en tek , 16 kobiet tw ierdziło, że w ita m in a w pływ a korzystnie. W opinii 1 kobiety przyjm ow anie w ita m in y A w dużych ilościach nie m a żadnego w pływ u n a rozwój płodu i zdrow ie m atk i, zaś 45 kobiet nie wiedziało, ja k w ym ieniona w ita m in a w pływ a n a płód i m atkę.

K w as foliowy, czyli w ita m in a z g ru p y B, w pływ a n a praw idłow y ro z­ wój cewy nerw owej płodu, n a to m ia st jej b ra k powoduje ryzyko pow aż­ nych w ad w rodzonych tej stru k tu ry , k tó ra daje początek całem u u k ła d o ­ wi nerw ow em u dziecka ( J o n e s S., J o n e s M., 2005, s. 164). P rzyjm o­ w anie k w a su foliowego p rzed c ią ż ą i w czasie jej trw a n ia je s t w opinii p raw ie w szystkich kobiet (99) k o rzy stn e dla rozw oju płodu, tylko 1 osoba nie w iedziała, ja k w pływ a k w as foliowy n a nienaro d zo n e dziecko.

K obieta w ciąży p ow inna jeść tyle, ile p otrzebuje jej o rganizm do p r a ­ widłowego funkcjonow ania. Z bytnia dbałość o linię je s t w okresie ciąży ta k sam o g roźna ja k n a d m ie rn e objadanie się ( M u r a w s k i , 2005, s. 76). Z daniem zdecydowanej większości b ad an y c h (71 kobiet), ciąża d efo rm u ­ je figurę kobiety. Z t a k ą o p in ią nie zgadzało się 29 resp o n d en tek .

Sposobu odżyw iania się w ciąży nie zm ieniło 19 resp o n d en tek , n a to ­ m ia s t 81 kobiet postanow iło zm ienić n aw y k i żywieniowe. Spośród 81 kobiet, k tó re zm ieniły sposób dożyw iania się w czasie ciąży, 71 zw iększy­ ło spożycie owoców, 64 resp o n d e n tk i w codziennym jadłospisie zam ieści­ ły więcej warzyw, 54 kobiety spożyw ały więcej pro d u k tó w mlecznych. P ro d u k ty zbożowe częściej spożywało 20 ankietow anych, 3 osoby zw ięk­ szyły w swoim jadłospisie ilość m ięsa i wędlin, 2 resp o n d en tk i zwiększyły ilość w ypijanych soków i wody m ineralnej, 2 spożywały więcej słodyczy.

W naszym k ręg u kulturow ym w ystępuje skłonność do w iary w praw ie m ag iczn ą moc p rep ara tó w w itam inow ych. N iestety je st to przekonanie n a w skroś błędne, poniew aż żadne p re p a ra ty farm akologiczne nie z a s tą p ią n a tu ra ln y c h pokarmów, z których organizm najlepiej przysw aja witaminy, m in erały i in n e cenne składniki. J e ś li k o b ieta c iężarn a odżyw ia się w łaś­ ciwie, zazwyczaj nie potrzebuje suplem entów , inaczej je s t z kobietam i, k tó ry ch n aw y k i żywieniowe s ą niew łaściw e. D la ty ch kobiet u z u p e łn ia ­ nie w ita m in i m inerałów w sztuczny sposób je s t łatw y m ro zw iązan iem - aczkolw iek n ie ta k sk u te c z n y m ja k z m ia n a naw y k ó w żyw ieniow ych ( J o n e s S., J o n e s M., 2005, s. 165). Konieczność przy jm o w an ia w i­ ta m in w czasie ciąży p ow inna być uzgodniona z le k arzem prow adzącym .

P raw ie w szystkie resp o n d e n tk i (95 kobiet) w czasie obecnej ciąży p rzy j­ m ow ały p re p a ra ty w itam inow e, zaledw ie 5 kobiet nie zażywało ich. Zde­ cydow ana większość kobiet (94) p rzed c ią ż ą i w czasie jej trw a n ia p rzy j­ m ow ała k w as foliowy w zalecanej dziennej dawce 0,4 mg, pozostałe 6 ko­ b ie t nie zażywało k w a su foliowego.

U trz y m an ie praw idłow ej w agi ciała w czasie ciąży je s t isto tn e d la do- b ro s ta n u kobiety ciężarnej i jej dziecka. K obieta w ciąży pow inna przytyć do 12,5 kg ( B a t o r , 2002, s. 104), zaledw ie 29 osób w g ru p ie re sp o n d e n ­ te k prawidłowo przybrało n a wadze, 55 resp o n d en tek przytyło w ciąży 13­ 20 kg, w agę ciała w g ran icach 2 1 -3 0 kg w y ższą niż p rzed c ią ż ą m iało 14 kobiet, 2 kobiety nie potrafiły podać, ile kilogram ów przytyły.

Używki w okresie ciąży

Alkohol je s t d la rozw ijającego się płodu zw iązkiem silnie toksycznym ( G a w e ł , 2003, s. 29). Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) spowodowany piciem alkoholu przez m a tk ę to n ajczęstsza przyczyna w ad w rodzonych płodu, której m ożna zapobiec. W ym ieniona je d n o stk a chorobow a fo rm al­ nie zo stała u z n a n a w 1973 roku. FAS powoduje upośledzenie um ysłowe, n is k ą w agę u ro d zen io w ą i je s t trz e c ią pod w zględem częstotliw ości (po zespole D ow na i rozszczepie k ręg o słu p a) p rz y cz y n ą w ad w rodzonych. Z arazem je s t to jed y n a w ada, której m ożna zapobiegać, w ykorzystując w łaściw ą edukację i poradnictw o ( P e t e r k o , 1998, s. 31).

Z daniem zdecydowanej w iększości an k ieto w an y ch kobiet (77), picie alkoholu w pływ a n iek o rzy stn ie n a przebieg ciąży i rozwój płodu, powo­ dując u dziecka Alkoholowy Zespół Płodowy. Spośród re sp o n d e n te k aż 23 osoby nie wiedziały, ja k alkohol w pływ a n a rozwój płodu i przebieg ciąży.

P rzed zajściem w o b ecn ą ciążę paliło p ap iero sy 19 resp o n d en tek , 81 kobiet zadeklarow ało się jak o osoby niepalące. O dw rotne proporcje do­ ty c z ą spożyw ania kaw y: 75 kobiet piło k aw ę p rzed ciążą, nie piło kaw y 25 an k ieto w an y ch kobiet. P rzed zajściem w ciążę 64 kobiety nie piło alko­ holu, 36 resp o n d en tek piło alkohol.

W p rzy p a d k u większości re sp o n d en te k stosujących używ ki p rzed c ią­ ż ą w iadom ość o ciąży spowodow ała zm ian y w ich stosow aniu. Z 19 k o ­ biet, k tó re p aliły p ap iero sy p rzed zajściem w ciążę, aż 14 (73,68%) zrezy­ gnowało z p alen ia, 4 resp o n d e n tk i (21,05%) p a lą znacznie mniej, 1 ko­ b ie ta (5,26%) p ali tyle samo, ile p rzed zajściem w ciążę. Z g ru p y osób p iją ­ cych kaw ę po zajściu w ciążę 30 kobiet (40%) zrezygnowało z picia kawy,

45 re s p o n d e n te k (60%) pije k aw y znacznie m niej. Spośród 36 (100%) an k ieto w an y ch kobiet pijących alkohol p rzed c ią ż ą po o trz y m an iu w ia­ domości o ciąży ze stosow ania tej używ ki zrezygnowały 34 osoby (94,44%), 2 resp o n d en tk i (5,55%) stwierdziły, że p iją znacznie mniej alkoholu.

Osoby palące szk o d zą nie tylko sobie, ale ta k ż e w szystkim , k tórzy przebyw ając w ich pobliżu w d y ch ają dym z papierosów, czyli s ą tzw. b ie r­ nym i p alaczam i ( Z o n e , 2003, s. 67). W grupie 81 (100 %) resp onden tek, k tó re nie paliły p rzed ciążą, n a b iern e p alen ie przez osoby z ich otoczenia n araż o n y ch było 30 k obiet (37,03%). Osób bad an y ch , k tó re nie stw ierd zi­ ły takiego zagrożenia w ich otoczeniu, było 51 (62,96%).

Higiena w okresie ciąży i połogu

O dpoczynek i sen nocny s ą isto tn e dla d o b ro stan u płodu i kobiety ciężarnej. W edług zdecydowanej w iększości b ad a n y c h (82 osób), sen noc­ n y kobiety w ciąży pow inien trw ać nie krócej niż 8 -9 godzin, 13 respon- d e n te k było zdania, że pow inien on być dłuższy niż 9 godzin, 4 kobiety nie wiedziały, ile pow inien trw ać sen w nocy kobiety ciężarnej, 1 respon- d e n tk a tw ierdziła, że pow inien on trw ać zaledw ie 6 -7 godzin.

Zachow anie higieny w czasie połogu je s t bardzo w ażne. W edług 89 resp o n d en tek , k ąp iel kobiety po porodzie pow inna odbywać się pod p ry sz­ nicem w ciepłej wodzie, 8 kobiet uznało, że ta k a k ąp iel p o w in n a n astą p ić po 2 -3 d n iach od chwili porodu, 3 osoby uznały, że n ie wolno się k ąp ać po porodzie.

W edług w szy stk ich re s p o n d e n te k p ielęg n acja n aciętego k rocza po porodzie pow inna obejmować ta k ie czynności, jak: w ietrzenie i osuszanie, u trz y m y w an ie w czystości m iejsca nacięcia, stosow anie okładów z lodu, częsta z m ian a podpasek, używ anie do higieny in ty m n ej szarego m ydła.

Aktywność fizyczna w okresie ciąży i połogu

ć w icz en ia fizyczne przeznaczone dla kobiet w ciąży przebiegającej fizjologicznie, w edług p raw ie w szystkich an k ieto w an y ch (96 kobiet) s ą k o rzy stn e dla m a tk i i dziecka, u ła tw ia ją poród, relak su ją, p o p ra w ia ją samopoczucie i kondycję. Tylko 2 kobiety nie m iały z d an ia n a te n te m at,

a kolejne 2 stwierdziły, że ćw iczenia m a ją n ie k o rzy stn y wpływ n a m a tk ę i dziecko.

Ćw iczenia fizyczne przeznaczone dla kobiet w połogu, w edług w ięk ­ szości an k ieto w an y ch (89 resp o n d en tek ) s ą korzystne, u ła tw ia ją pow rót do form y po porodzie, relak su ją, p o p raw iają samopoczucie i kondycję, 8 kobiet nie miało zd an ia n a te n te m at, 1 resp o n d e n tk a tw ierdziła, że ćwi­ czenia s ą n iep o trzeb n e i nie m a ją żadnego w pływ u n a organizm kobiety. W opinii 2 resp o n d en tek , ćw iczenia fizyczne w połogu m a ją n iek o rzy stn y wpływ n a organizm kobiety, m o g ą powodować zakrzepow e z ap alen ie żył.

Życie seksualne w okresie ciąży i połogu

W opinii 96 respondentek, do sytuacji wykluczających współżycie płcio­ we podczas ciąży należy zaliczyć p lam ien ie lub k rw aw ien ie z dróg ro d ­ nych, a w edług 94 kobiet - zagrożenie poronieniem lub porodem p rz e d ­ w czesnym. Zdecydow ana większość b ad an y c h (76 osób) u zn ała , że w spół­ życie płciowe je s t w ykluczone w razie p ęk n ięcia p ęch erza płodowego, 72 osoby uznały, że n ależy z ap rz estać w spółżycia w I try m estrze, jeśli wcze­ śniej były p o ro n ien ia sam oistne, 63 resp o n d e n tk i tw ierdziły, że w o s ta t­ n im try m e strz e ciąży mnogiej współżycie je st wykluczone, 61 kobiet u z n a ­ ło, iż podobna sy tu acja dotyczy przypadków , kiedy łożysko znajduje się nisko w macicy lub przoduje, 1 re s p o n d e n tk a nie m iała zd a n ia n a te m a t współżycia w czasie ciąży, 1 k o b ieta w ym ieniła jako przeciw w skazanie k o n ta k tó w sek su aln y ch b r a k satysfakcji i lęk odczuw any przez cię ż a rn ą kobietę.

W opinii 81 kobiet objętych b ad an iam i, czas n a w znow ienie w spół­ życia płciowego po porodzie pow inien n astą p ić po 6 -8 tygodniach, 2 kobie­ ty uznały, że m o m en t te n p rz y p a d a po 3 tygodniach od porodu, w edług 6 kobiet - po 6 m iesiącach od n a ro d zin dziecka. Z d an ia n a te n te m a t nie miało 6 respondentek, 3 kobiety stwierdziły, że pow rót do współżycia płcio­ wego je s t in d y w id u a ln ą sp ra w ą partnerów , u zależn io n ą od sam opoczu­ cia. W edług 2 osób, m ożna wznowić życie sek su aln e po zakończeniu p ro ­ cesów gojenia ran .

O p in ia resp o n d e n te k co do pow ro tu płodności kobiety po porodzie p rz e d sta w ia się następująco: 55 kobiet uw ażało, że płodność pow raca p rzed w y stąp ien iem pierw szego k rw aw ien ia m iesięcznego po porodzie, 17 kobiet uznało, że te n m o m en t n a s tę p u je za ra z po porodzie dziecka. Z daniem 15 resp o n d en tek , płodność pow raca po zakończeniu o k resu k a r ­ m ienia p ie rsią (laktacji), 13 kobiet nie wiedziało, kiedy ta k i czas przypada.

W edług 44 kobiet, n a jlep szą m eto d ą antyk o n cep cy jn ą w okresie poło­ gowym i po n im je s t prezerw aty w a, 23 kobiety za ta k ą m etodę u zn ały ta b le tk i antykoncepcyjne. W opinii 8 kobiet okres k a rm ie n ia p ie r s ią je st najlep szy m zabezpieczeniem p rzed ciążą, 7 re sp o n d e n te k u w aża, że ta k ą funkcję sp ełn ia w k ład k a dom aciczna. Nie m iało z d an ia w sp raw ie n a j­ lepszej m etody antykoncepcyjnej 15 resp o n d en te k , 2 kobiety były za sto ­ sow aniem m etody objawow o-term icznej, czyli n a tu ra ln e j, 1 osoba a n k ie ­ to w an a u zn ała, że stosow anie zastrzyków h o rm o n aln y ch to odpowiednie zabezpieczenie przed kolejną ciążą.

W obecnej ciąży 81 kobiet współżyło płciowo, 19 kobiet nie podjęło życia seksualnego. O becną ciążę planow ało 78 kobiet, d la 22 responden- te k ciąża była w ynikiem p rzypadku.

Z aplanow anie rodziny je s t problem em kobiety i mężczyzny od m o­ m e n tu rozpoczęcia w spółżycia seksualnego aż do w ygaśnięcia czynności jajników. Osoby zajm ujące się ed u k acją zdrow otną p ow inny znać z ag a d ­ n ie n ia z z a k re s u p la n o w a n ia ro d zin y w m ożliw ie szero k im zak resie. U m iejętność ta je s t n iezbędna, aby pomóc kobiecie i m ężczyźnie w doko­ n a n iu wyboru: po pierw sze - odpowiedniej n a tu ra ln e j lub sztucznej m e­ tody p la n o w an ia rodziny w różnych o k resach ich życia, po dru g ie - w ła ­ ściwego m o m en tu n a okres ciąży ( B o ż k o w a , 1994, s. 213-220).

Karmienie dziecka piersią

W yróżnia się dw a sposoby żyw ienia niem ow ląt: k arm ie n ie n a tu r a ln e p iersią, k arm ie n ie sztuczne. D la now orodka i niem ow lęcia n ajw łaściw ­ sze i n ajk o rzy stn iejsze je s t k arm ie n ie n a tu r a ln e ze w zględu n a id ealn y d la dziecka sk ład m lek a kobiecego ( B o ż k o w a , 1994, s. 121).

W edług opinii 99 kobiet, najlep szy m sposobem żyw ienia niem o w ląt je s t k arm ie n ie p o k arm em m atk i, nie zg ad zała się z ty m zd an iem tylko

1 a n k ieto w an a osoba, k tó ra uw aża, iż sztuczne k arm ien ie je st właściwe. Pierw sze p rzy staw ien ie now orodka do p ie rsi pow inno n a s tą p ić zaraz po porodzie ( J o n e s S., J o n e s M . 2005, s. 404), nie później niż do 2 go­ dzin. Zgadzało się z t ą o p in ią 79 resp o n d en te k , 18 kobiet stw ierdziło, że należy to uczynić do 2 dn i po n aro d zin ach , 3 kobiety nie wiedziały, kiedy ta k i m om ent pow inien nastąpić.

O pinie dotyczące o k resu k a rm ie n ia dziecka p ie rsią były podzielone: 57 kobiet uznało, że k arm ie n ie p ie r s ią pow inno trw ać do 1. ro k u życia dziecka, 28 kobiet stw ierdziło, że do 6. m iesiąca życia, 4 kobiety - do 3. m iesiąca życia dziecka. O pinię o ja k n ajd łu ższy m k a rm ie n iu p ie rsią

podzielało 6 kobiet, 2 p acjen tk i tw ierdziły, że do 3. ro k u życia, 3 respon- d en tk i nie m iały zd an ia n a te n te m at.

Praw ie w szystkie pacjentki biorące udział w b a d an iach (93 osoby) po­ dzielały zdanie, że k arm ie n ie n a tu r a ln e zw iększa odporność n a choroby infekcyjne u dziecka, 82 kobiety uważały, że p rzy śp iesza to obkurcza- nie macicy po porodzie, 80 re sp o n d en te k uw ażało, że u ła tw ia to pow rót do m a sy ciała sp rzed ciąży. P o n ad połowa, bo 59 an k ieto w an y ch p acjen ­ te k tw ierd ziła, że n a tu r a ln e k arm ie n ie zap ew n ia praw idłow y rozwój zę­ bów i zgryzu dziecka, 57 kobiet było p rzekonanych, że zm niejsza ryzyko w y stąp ie n ia r a k a piersi, 44 kobiety uważały, że k a rm ien ie p ie r s ią zap ew ­ n ia praw idłow y rozwój m ózgu dziecka (wyższy iloraz inteligencji, łatw ość z ap a m ię ty w an ia i u czen ia się w przyszłości), a 32 p acjen tk i twierdziły, że zm n iejsz a p raw d o p o d o b ień stw o zajścia w k o le jn ą ciążę. Zaledw ie 3 kobiety stwierdziły, że n a tu r a ln e k arm ie n ie rozw ija więź em ocjonal­ n ą m iędzy m a tk ą a dzieckiem , 1 re s p o n d e n tk a nie m iała n a te n te m a t zdania.

Podsumowanie

W iedza re s p o n d e n te k dotycząca czasu tr w a n ia ciąży fizjologicznej i o k resu po n im w w iększości przypadków nie sp ra w ia ła problemów, po­ dobnie ja k zdefiniow anie pojęcia połogu. T ak a sam a sy tu ac ja dotyczyła w iedzy n a te m a t liczby w izyt k o n tro ln y ch w czasie ciąży u le k a rz a gin e­ kologa. W większości przypadków resp o n d e n tk i w ykazały się zad o w ala­ ją c ą w iedzą, dotycząca dolegliwości w czasie ciąży i połogu w y m ag ają­ cych sk o n tak to w a n ia się z ginekologiem. W szystkie re sp o n d en tk i były p rze k o n a n e o zasad n o ści w y k o n y w an ia b a d a n ia U SG w czasie ciąży. O pinia re s p o n d en te k co do pozytyw nych i n eg aty w n y ch emocji zw iąza­ nych z porodem podzieliła g ru p ę badaw czą. Źródłem w iedzy n a te m a t zachow ań zdrow otnych i p rzebiegu ciąży, porodu i połogu dla większości re s p o n d en te k były k siąż k i i lite r a tu r a fachowa, p ra sa , a n a s tę p n ie p e r ­ sonel m edyczny - lek arze oraz ro d zin a i znajom i. D la niew ielkiej liczby kobiet źródłem w iedzy były położne. W iedza kobiet dotycząca w łaściw e­ go odżyw iania się w czasie ciąży je s t dobra, choć n iew y starczająca. P o­ dobnie p reze n tu je się w iedza n a te m a t higieny i używ ek stosow anych w czasie ciąży. Zdecydow ana w iększość re sp o n d en te k widzi zasadność aktyw ności fizycznej w okresie ciąży i połogu. N ależałoby położyć n acisk n a podniesienie poziom u w iedzy kobiet, w ykorzystując edukację zdro­ w o tn ą dotycząca p ow rotu płodności po porodzie i stosow ania m etod z a ­

pobiegania ciąży. W iedza re s p o n d e n te k dotycząca k a rm ie n ia n a tu r a ln e ­ go je st zadow alająca.

Zastosow anie w p rak ty c e w iedzy dotyczącej opieki położniczej w cza­ sie ciąży je s t w w iększości zadow alające, choć należy zwrócić uw agę, że połowa kobiet nie w idziała zasadności k o rz y sta n ia z opieki sto m ato lo ­ gicznej. P raw ie ż ad n a z re sp o n d en te k nie k o rzy sta ła z zajęć w szkole rodzenia, co mogłoby podnieść poziom ich świadom ości n a te m a t ok resu ciąży, porodu i połogu. Zadow alające je s t zastosow anie w iedzy o odży­ w ian iu się i używ kach w czasie ciąży.

C iąża i okres połogu oznaczały d la b a d an y c h kobiet zm ian ę w ich dotychczasow ym sty lu życia, co przejaw iało się w zachow aniach zdro­ w otnych. W iedza re sp o n d e n te k n a te m a t zachow ań zdrow otnych w o k re­ sie ciąży i połogu je s t dobra, podobnie je s t z jej zastosow aniem , co nie w yklucza konieczności p opularyzacji wiedzy, dotyczącej ty ch w ażnych okresów w życiu kobiety.

O kres ciąży stan o w i z n a k o m itą okazję do sk u p ie n ia się n a zdrow iu w łasn y m i całej rodziny. P rzy szła m a tk a , uzbrojona w fachow ą w iedzę 0 funkcjonow aniu jej org an izm u w tych niezw ykłych chw ilach, m a w szel­ kie szanse n a trw ałe przysw ojenie sobie zdrowego sty lu życia i zaszczepie­ nie go swoim n ajbliższym ( J o n e s S., J o n e s M., 2005, s. 17).

E d u k acja zdrow otna, opieka profilak ty czn a i prom ocja praw idłow ych zachow ań zdrow otnych p ow inna dotyczyć kobiety i mężczyzny w okresie p rzedkoncepcyjnym (przedciążow ym ), p re n a ta ln y m , przedporodow ym 1 poporodowym. Zostało udow odnione, że p ro fila k ty k a zd ro w o tn a je s t mniej kosztow na i daje lepsze efekty długofalowe zw iązane ze zdrow iem globalnego społeczeństw a. W ykształcenie w społeczeństw ie świadomości odpow iedzialnego rodzicielstw a oraz korzyści płynących z zastosow ania p osiadanej w iedzy n a te m a t zachow ań zdrow otnych przyczyni się do po­ praw y zdrow ia ludności globalnej. N ależy pam iętać, że zdrowie przyszłych pokoleń zależy od zdrow ia ich rodziców.

Bibliografia

B a n a s z e k - Z a k B., 2003: S ty l ży cia kobiet w okresie ciąży. „N asze S p ra w y ”, n r 7. B a t o r A., 2002: J a k nie p r z y ty ć w ciąży. „C laudia. C iąż a - p o ra d n ik d la przyszłych

m a m ”, n r 1.

B o ż k o w a K., 1994: Ż yw ienie. W: O pieka z d ro w o tn a n a d rodziną. Red. K. B o ż k o - w a, A. S i t o. W arszaw a.

C h a z a n B., 1994: O pieka zd r o w o tn a p rze d p o ro d o w a (w okresie ciąży). W: O pieka

C z e k a n o w s k i R., 1982: W ybrane z a g a d n ie n ia z perinatologii. W arszaw a. „E ncyklopedia Z drow ia D ziecka. P o ra d n ik d la rodziców”, 1999, n r 3.

G a w e ł A., 2003: P edagodzy wobec w artości zdrow ia. Kraków.

G a w ę c k i J., M o s s o r - P i e t r a s z e w s k a T., 2004: K o m p e n d iu m w iedzy o ży w n o ­

ści, ży w ie n iu i zdrow iu. W arszaw a.

J a ń c z u k K , J a ń c z u k Z., 1991: Zęby - w a r u n e k zdrow ia. W: Kobieta, m ężc zyzn a

d zie ck o . W arszaw a.

J o n e s S., J o n e s M., 2005: B ęd zie m y rod zica m i! C iąża i opieka n a d now orodkiem . W a rs z a w a .

K o r n a s - B i e l a D., 1993: Wokół p o c z ą tk u życia ludzkiego. W arszaw a. K u l i k T.B., L a t a l s k i M., 2002: Z drow ie p u b liczn e . Lublin.

Ł e p e c k a - K l u s e k C., 2003: O pieka przedporodow a. W: P ielęgniarstw o we w spółcze­

sn y m poło żn ictw ie i ginekologii. Red. C. Ł e p e c k a - K l u s e k . Lublin.

M a r i a n o w s k i L., 2005: O d poczęcia do narodzin. P o ra d n ik d la p rzy szły c h rodziców. W a rs z a w a .

M u r a w s k i A ., 2005: P ro fila k ty k a w ciąży. „Zdrowie kobiet”, n r 2.

N o w a encyklopedia p o w sze c h n a P W N , 1997. W arszaw a.

O p p e n h e i m R., 1994: E d u k a c ja prze d p o ro d o w a rodziców. W: O pieka zd ro w o tn a n a d

rodziną. Red. K. B o ż k o w a , A. S i t o . W arszaw a.

P e t e r k o E., 1998: A lk o h o lo w y Z espół P łodowy. „N asze S p raw y ”, n r 5. R o s z k o w s k i I., 1989: Z drow ie kobiety. W arszaw a.

S t e r n a l Z., B i ń k o w s k a M. , S t a r z y k a A., 1991: Z a g a d n ie n ia zw ią za n e z roz­

m n a ż a n ie m człowieka. W: Kobieta, m ężczyzna, dziecko. W arszaw a.

T e l e ż y ń s k a A., O t f f i n o w s k a A., 1998: P rze w o d n ik p o szkołach rodzenia i p o ­

ra d n ia c h laktacyjnych. W arszaw a.

W o y n a r o w s k a B., S o k o ł o w s k a M., 2000: S z k o ła p r o m u ją c a zdrow ie. W a r­ s z a w a .