• Nie Znaleziono Wyników

Die Funktionen der mit "niech" gebildeten Formen des Imperativs im Polnischen und deren Wiedergabe im Deutschen

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Funktionen der mit "niech" gebildeten Formen des Imperativs im Polnischen und deren Wiedergabe im Deutschen"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ______________________ FOLIA LINCUISTICA 19, 1988 _____ _______

A l e k s a n d r a C z e a h o w s k a - B ł a o h i e w i o z

DIE FUNKTIONEN DER MIT "NIECH" GEBILDETEN FORMEN

' DES IMPERATIVS IM POLNISCHEN

UND DEREN WIEDERGABE IM DEUTSCHEN

H i n s i c h t l i c h d e r 3 . p . S g . / P l . e n t s t e h t d i e F r a g e , o b e s s i c h Im F a l l e d e r F ü g u n g N ieoh + p a n /p a n i/p a iis tw o + 3. P. S g . / P l . I n d ik a ­ t i v P rä sen s A k t i v w i r k l i c h um e i n e I m p e r a t i v f o r m h a n d e l t . E i n e r ­ s e i t s k ö n n t e man d i e s e F o rm a l s e i n e i n d i k a t i v i s c h e F o rm b e ­ t r a c h t e n , d i e u n t e r b e s t i m m t e n B e d i n g u n g e n d i e I m p e r a t i v b e d e u t u n g ü b e r n i m m t , w i e a u c h d i e F ä h i g k e i t z e i g t , A u f f o r d e r u n g s c h a r a k t e r im w e i t e s t e n S i n n e z u t r a g e n . A n d e r e r s e i t s a b e r i s t d a s im P o l ­ n i s c h e n d i e e i n z i g e F o r m , m i t d e r e n H i l f e m an I n h a l t e , d i e e i ­ n e n i m p e r a t i v i s c h e n C h a r a k t e r t r a g e n , a n e i n e P e r s o n r i c h t e n k a n n , d i e p e r " S i e " a n g e s p r o c h e n w i r d . I n d i e s e m S i n n e k ö n n t e man d i e ­ s e F o r m a l s e i n e s e k u n d ä r e I m p e r a t i v f o r m b e t r a c h t e n , w i e s i e J . A. C z o c h r a l s k i ' b e z e i c h n e t . F ü r d i e E i n o r d n u n g d e r F ü g u n g " N i e c h + 3 . P . S g . / P l , . I n d i k a ­ t i v " i n d e n A n w e n d u n g s b e r e i c h d e s p o l n i s c h e n I m p e r a t i v s k ö n n t e n o c h d i e T a t s a c h e s p r e c h e n , d a s s d i e s e F o rm F u n k t i o n e n e r f ü l l t , d i e i n a n d e r e n S p r a c h e n m e i s t e n s m i t I m p e r a t i v e n , z . T . a u c h m i t H i l f e d e r k o n j u n k t i v i s c h e n o d e r o p t a t i v i s c h e n F o r m e n w i e d e r g e ­ g e b e n w i r d . i n u n s e r e r U n t e r s u c h u n g w e r d e n w i r d e n B e g r i f f " N ie c h - - I m p e r a t i v " v e r w e n d e n , w a s a u f d i e T a t s a c h e z u r ü c k z u f ü h r e n i s t , d a s s w i r h i e r m i t k e i n e m m o r p h o l o g i s c h g e k e n n z e i c h n e t e n I m p e r a ­ t i v z u t u n h a b e n . E i n ä h n l i c h e s P r o b l e m b e s t e h t im D e u t s c h e n . D i e F o r m e n d e s Vg l . J . A. C z o c h r a l s k i , S eku n d ä re Im p e r a tiv fo r m e n im P o l­ n is c h e n und D e u tsc h e n , "A cta P h i l o l o g i c a " 1980, 10.

(2)

I m p e r a t i v s d e r 3 . P . S g . / P l . - "Kommen S i e " , d e s I n d i k a t i v s d e r 3 . P . S g . / P l . P r ä s e n s A k t i v - " S i e kom m en" u n d d e s K o n j u n k ­ t i v s I P r ä s e n s - " S i e kom m en" v e r l a n g t e n u . E . e i n e g e n a u e r e A n a ­ l y s e , d i e j e d o c h n i c h t m e h r G e g e n s t a n d d e r v o r l i e g e n d e n Un­ t e r s u c h u n g i s t . Im A n w e n d u n g s b e r e i c h d e s p o l n i s c h e n N i e c h - I m p e r a t i v s d e r 3 . P . S g . / P l . w e r d e n d r e i s e m a n t i s c h e G r u p p e n u n t e r s c h i e d e n , d i e v o n d e r F u n k t i o n h e r u n t e r s c h i e d l i c h s i n d u n d s o m i t a u c h e i n e b e s t i m m t e A r g u m e n t a t i o n v e r l a n g e n . Zu d e n d r e i H a u p t g r u p p e n w e r ­ d e n g e r e c h n e t : I m p e r a t iv is c h e F u n k tio n d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P e r s o n ( p = A ) J u s e iv ie o h e F u n k tio n d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P e r s o n ( p ^ a ) O p ta tiv ie a h e und p e r m i e s i v e / z e s e i v e F u n k t i o n d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P e r s o n ( s = a ) D i e i m p e r a t i v i s c h e F u n k t i o n w o l l e n w i r u n t e r d em G e s i c h t s -2 p u n k t d e r M e r k m a l l o s i g k e i t / M e r k m a l h a f t i g k e i t u n t e r s u c h e n .

I . IMPERATIVISCHE FUNKTION DES IMPERATIVS DER 3 . P. SG ./P L.

1 . M e r k m a l l o s e V e r w e n d u n g s w e i s e d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P . S g . / P l . i n i m p e r a t i v i s c h e r F u n k t i o n Z u r e r s t e n G r u p p e g e h ö r e n a l l e d i e F o r m e n d e s I m p e r a t i v s , d i e i m B e r e i c h d e r 3 . P . S g . / P l . l i e g e n u n d v o n i m p e r a t i v i s c h e m C h a r a k t e r im e n g e r e n S i n n e s i n d . E s h a n d e l t s i c h i m m e r um e i n e n k o n k r e t e n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g , d e r z u r A u s f ü h r u n g e i n e r b e s t i m m t e n H a n d l u n g a u f g e f o r d e r t w i r d . D i e i m p e r a t i v i s c h e F u n k ­ t i o n e r ö f f n e t a l s o e i n e R e l a t i o n , i n d e r s i c h d e r S p r e c h e r ( s ) u n m i t t e l b a r a n d e n A d r e s s a t e n d e r ' A u f f o r d e r u n g (a) w e n d e t , d . h . e s kom m t h i e r zum Z u s a m m e n f a l l v o n G e s p r ä c h s p a r t n e r ( p ) u n d A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g ( P = a) . I n d i e s e r F u n k t i o n e r s c h e i n t d e r p o l n i s c h e I m p e r a t i v i n e i n e r F o r m , d i e m an s c h e m a t i s c h f o l g e n d e r m a s s e n d a r s t e l l e n k a n n : 2 Merkmal l o s h e i s s t h i e r : s i n g u l a r i s c h e Formen d e s N i e c h - I m p e r a t i v s , d i e nur an e i n e n A d r e s s a t e n g e r i c h t e t werden und d i e p l u r a i i s c h e n Formen, d i e vom S p r e c h e r g e g en ü b e r mehr er en A d r è s s a t e n angewend et werden.’ Merkmal- h a f c b e d e u t e t : d e r ( d i e ) G e s p r ä c h s p a r t n e r i s t ( s i n d ) m i t dem ( d e n ) Ad re s­ s a t e n d e r A u ffo rd er u n g n i c h t i d e n t i s c h .

(3)

A u ff o r d e r u n g s p a r ti k e l " n ie c h " + S u b s t a n ti v " p a n /p a n i/p a ń stw o " + V erb i n d e r 3. P. S g . / P l . I n d i k a t i v P r ä s e n s , z . B. ( 1 ) A le n ie c h pan p a m ię ta , t o j a o s t r z e g a ł a m p a n a p r z e d t y m r o z b i e r a n i e m s i ę ( T . O . ) A b er denken S i e da ra n , d a s s i c h S i e v o r dem A u s z i e h e n g e w a r n t h a b e . I n d e n F ä l l e n , i n d e n e n man d e r A u f f o r d e r u n g e i n e n n a c h - d r ü c k - l i c h e n C h a r a k t e r v e r l e i h e n w i l l , v e r w e n d e t m an d i e P a r t i k e l " n i e c h ż e " , z . B. ( 2 ) Więc n ie c h ż e pan w r e s z c ie r u s z a ( т . О . ) Nun f a h r e n S i e d o c h e n d l i c h . D e r n a c h d r ü c k l i c h e C h a r a k t e r d e r o . g . I m p e r a t i v s a t z k o n s t r u k ­ t i o n w i r d m i t H i l f e d e r e n t s p r e c h e n d e n I n t o n a t i o n h e r v o r g e h o ­ b e n . Im A n w e n d u n g s b e r e i c h d e s N i e c h - I m p e r a t i v s k a n n d i e P a r t i ­ k e l " n i e c h " a u c h i n V e r b i n d u n g m i t dem p a r t i k e l h a f t e n " n o " i n b e s t i m m t e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n v e r w e n d e t w e r d e n , z . B.*. ( 3 ) N iech no p a n i poda m i t e g a z e t y . ( s a l o p p o d e r s c h e r z h a f t ) G e b e n S i e m i r b i t t e m a l d i e s e Z e i t u n g e n . ( 4 ) N iech no pan p r z e s t a n i e w tr ą c a ć s i ę d o t e j s p r a w y , ( g r o b bzw. d r o h e n d ) Nun h ö r e n S i e a b e r m a l a u f , s i c h i n d i e s e A n g e l e g e n h e i t e i n z u m i s c h e n . Nam en a l s A n r e d e b e i m N i e c h - I m p e r a t i v I n d e n S p r e c h s i t u a t i o n e n , i n d e n e n d e r S p r e c h e r u n d d e r ( d i e ) G e s p r ä c h s p a r t n e r s i c h s i e z e n , g i b t e s a n d e r e M ö g l i c h k e i t e n d e s A p s p r e c h e n s a l s im D e u t s c h e n . D i e s e U n t e r s c h i e d e e r g e b e n s i c h v o r a l l e m a u s d e r u n t e r s c h i e d l i c h e n B e d e u t u n g d e r N a m e n v e r w e n ­ d u n g i n d e r A n r e d e im Z u s a m m e n h a n g m i t dem I m p e r a t i v . a . Im P o l n i s c h e n w i r d d i e F o r m "P a n ie /p a n i + Name, n ie a h • p a n / /p a n i + I n d i k a t i v 3. p. S g " i n n e u t r a l e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a - • t i o n e n g e w ö h n l i c h n i c h t g e b r a u c h t . U n t e r b e s t i m m t e n k o n t e x t u e l - l e n B e d i n g u n g e n k a n n s i e z u r V e r d e u t l i c h u n g d e r g e g e b e n e n S prech­ s i t u a t i o n d i e n e n , z . B. w e n n d e r S p r e c h e r k e i n e a n d e r e Mög­ l i c h k e i t h a t , d i e A u f m e r k s a m k e i t d e s A n g e s p r o c h e n e n a u f s i c h z u r i c h t e n , w e i l e r a u f d i e A n r e d e " P r o s z ę p a n a / p a n i , n i e c h p a n / / p a n i . . . " n i c h t r e a g i e r t h a t , z . B. P a n ie /p a n i Nowak, n ie c h p a n /p a n i o tw o rz y o a zy . - H e r r / F r a u N o w a k , m a c h e n S i e d i e A u g e n a u f . ( i m K r a n k e n h a u s : zum P a t i e n t e n , d e r n a c h d e r N a r k o s e g e w e c k t w i r d ) .

(4)

D i e s e A r t A n r e d e k a n n a u s s e r d e m s a l o p p w i r k e n o d e r zum A u s ­ d r u c k v o n I r o n i e , D r o h u n g o d e r M a h n u n g d i e n e n , z . B.

P a n ie J a b ł o ń s k i, n ie c h pan uuaża z tą z a r o z u m ia ło ś c ią . H e r r J a b ł o ń ­ s k i , n e h m e n S i e s i c h m i t I h r e r Ü b e r h e b l i c h k e i t i n a c h t . P ani S o b c zy k , co s i ę p a n i ta k wymalowała j a k na b a l ( ? ) . F r a u S o b ­ c z y k , w a s h a b e n S i e s i c h z u r e c h t g e m a c h t , a l s w o l l t e n S i e z u e i n e m B a l l ( ? ) . Im D e u t s c h e n i s t d i e F o r m d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P . P l . m i t e i n e m d a v o r g e s e t z t e n Namen a l s A n r e d e d i e ü b l i c h s t e , n e u t r a l e A n r e d e f o r m u n t e r G e s p r ä c h s p a r t n e r n , d i e i n e i n e m o f f i z i e l l e n V e r ­ h ä l t n i s z u e i n a n d e r s t e h e n , z . B . " H e r r / F r a u S t a r k e , b r i n g e n S i e d i e D o k u m e n t e m i t . "

b.

A l s N o r m a l f a l l

für

d i e A n w e n d u n g d e s I m p e r a t i v s d e r

3.

P e r s o n m i t e i n e m Namen i n A n r e d e f u n k t i o n w o l l e n w i r im P o l n i ­ s c h e n d i e F o r m " P a n i e / p a n i + V o r n a m e , n i e c h p a n / p a n i +

3.

P . S g . I n d i k a t i v P r ä s e n s " h a l t e n , z . B. P anie M ie tk u /p a n i Ewo, n ie c h p a n /p a n i z a p la n u je n a sz e s p o t k a n ie na ś r o ­ dę . - P l a n e n S i e b i t t e u n s e r e Z u s a m m e n k u n f t f ü r M i t t w o c h . D i e A n r e d e f o r m " p a n / p a n i + V o r n a m e . . . " k a n n n u r d o r t v e r ­ w e n d e t w e r d e n , w o « d i e G e s p r ä c h s p a r t n e r i n k e i n e m o f f i z i e l l e n V e r h ä l t n i s z u e i n a n d e r s t e h e n u n d s i c h n i c h t m e h r m i t d e r n e u ­ t r a l e n a b e r d o c h o f f i z i e l l e n F o r m " N i e c h p a n / p à n i . . . " a n s p r e ­ c h e n . S o m i t k a n n d i e A n r e d e vom T y p " p a n i e / p a n i + V o r n a m e a l s e i n e S t u f e z u r D u z e b e n e b e t r a c h t e t w e r d e n . Im D e u t s c h e n i s t d i e V e r b i n d u n g " I m p e r a t i v d e r 3 . P . P l . + V o r n a m e " i n f o l g e n d e n R e d e s i t u a t i o n e n m ö g l i c h , z . B. Z ie h e n S ie s i c h an, Derome. ( M . C . ) - N i e c h s i ę p a n i u b i e r z e , D e r o m e . I n e s , s c h r e ib e n S i e d i e s e s R e fe r a t f ü r m orgen. — I n e s , n i e c h p a n i n a p i s z e t e n r e f e r a t n a j u t r o . N i c h t m ö g l i c h s i n d i m D e u t s c h e n f o l g e n d e S a t z s t r u k t u r e n ; F r a u D e r o m e , z i e h e n S i e s i c h a n . F r ä u l e i n / F r a u I n e s , s c h r e i ­ b e n S i e d i e s e s R e f e r a t f ü r m o r g e n . c . I n d e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n , i n d e n e n s i c h d i e G e ­ s p r ä c h s p a r t n e r s i e z e n , b e s t e h e n im P o l n i s c h e n n o c h f o l g e n d e ü b ­ l i c h e A n r e d e f o r m e n : I . Ko le g o /k o le ż a n k o + Name + Im p e r a tiv d e r 3. P. S g. - e i n e o f ­ f i z i e l l e u n d z u g l e i c h n e u t r a l e A n r e d e f o r m g e g e n ü b e r j ü n g e r e n G e ­ s p r ä c h s p a r t n e r n , U n t e r s t e l l t e n , w i e a u c h g e g e n ü b e r g l e i c h g e ­

(5)

s e t z t e n P a r t n e r n , z . B . K o le g o /k o le ża n k o K w ia tko w ski/K w ia tko w ska , n ie c h rrmie p a n /p a n i z a e t ą p i w śro d ę - K o l l e g e / K o l l e g i n K . , v e r t r e t e n S i e m i c h b i t t e am M i t t w o c h . 3 I I . P anie k o le g o + I m p e r a tiv d e r 3. P. Sg. - e i n e o f f i z i e l l e A n r e d e f o r m g e g e n ü b e r j ü n g e r e n G e s p r ä c h s p a r t n e r n , d e n U n t e r s t e l l ­ t e n , w i e a u c h g e g e n ü b e r d e n g l e i c h g e s e t z t e n P a r t n e r n v e r w e n d e t , z . B . P anie k o le g o , n ie o h pan p r z e a n a l i z u je d o b tz e h i s t o r i ę t e j spraw y. - H e r r K o l l e g e , a n a l y s i e r e n S i e g r ü n d l i c h d i e G e s c h i c h t e d i e s e r A n g e l e g e n h e i t . S a l o p p , i r o n i s i e r e n d o d e r d r o h e n d k a n n im P o l n i s c h e n f o l g e n ­ d e A n r e d e w i r k e n , z . B . : / P a n i e / k o le g o , n ie o h k o le g a n i e p r z e s a d z a , / P a n i e / k o le g o , n ie c h pan n ie p r z e s a d z a . - H e r r K o l l e g e , ü b e r t r e i ­ b e n S i e ( b i t t e ) n i c h t . I n w i e w e i t s i c h d i e H ä u f i g k e i t d e s A n s p r e c h e n s p e r " k o l e ż a n ­ k o " o d e r p e r " k o l e g o " u n t e r s c h e i d e t , h ä n g t im P o l n i s c h e n v o n d e n S p r e c h e r n s e l b s t a b , w i e a u c h v o n d e r g e g e b e n e n K o m m u n i k a ­ t i o n s s i t u a t i o n . D a s P r o b l e m l i e g t a l l g e m e i n , i n d e n M ö g l i c h k e i ­ t e n d e r p o l n i s c h e n S p r a c h e , e i n e F r a u im p r i v a t e n L e b e n a u f A r ­ b e i t u n d im H i n b l i c k a u f i h r e g e s e l l s c h a f t l i c h e T ä t i g k e i t a n z u ­ s p r e c h e n 4 . Im D e u t s c h e n u n t e r l i e g t d i e A n r e d e f o r m u n t e r V e r w e n d u n g d e s v o k a t i v i s c . i e n " K o l l e g e / K o l l e g i n " e i n e r g r ö s s e r e n D i f f e r e n z i e r u n g a l s im P o l n i s c h e n . E s i s t v o r a l l e m k o m p l i z i e r t e r , d i e S i t u a ­ t i o n s m u s t e r f ü r d i e A n w e n d u n g s m ö g l i c h k e i t e n d i e s e r A n r e d e f o r m z u f i n d e n , w e i l im D e u t s c h e n a u c h im g e s e l l s c h a f t l i c h e n B e r e i c h ( i n g e s e l l s c h a f t l i c h e n O r g a n i s a t i o n e n w i e F DJ u n d SE D , im B e r u f , b e s o n d e r s u n t e r K o l l e g e n e i n e s B e t r i e b s 5) d i e v e r t r a u l i c h e A n r e ­ d e f o r m p e r " d u " v e r w e n d e t w i r d , d i e i m P o l n i s c h e n v o r a l l e m i m p e r s ö n l i c h e n B e r e i c h ( i n d e r F a m i l i e u n d u n t e r B e k a n n t e n u n d F r e u n d e n ) a n z u t r e f f e n i s t 6 . Im B e r e i c h d e r A n w e n d u n g s m ö g l i c h k e i t e n d e r A n r e d e f o r m m i t 3 Pani k o le ż a n k o - n i c h t m ö g l i c h .

V g l . M. К u с a ł a , Języko w e k ło p o t y z k o b ie ta m i p ra c u ją c y m i,. ’P rze ­

k r ó j " 1978, 174o.

3 V g l . G. H e l b i g , J. B u s c h a , D eu tsch e Grammatik, E in Hand­

b u c h f ü r den A u s lä n d e r u n te r r ic h t, L e i p z i g 197 2 , S. 2 1 9 .

In den p o l n i s c h e n g e s e l l s c h a f t l i c h e n J u g e n d - und S t u d e n t e n o r g a n i s a ­ t i o n e n w ird i n e r s t e r L i n i e g e d u z t . Nur a u f o f f i z i e l l e n Versaimtlungen wird d i e Form " k o l e g o / k o l e ż a n k o " v e r w e n d e t .

(6)

d e m v o k a t i v i s c h g e b r a u c h t e n " K o l l e g e / K o l l e g i n " 7 l a s s e n s i c h im D e u t s c h e n f o l g e n d e R e d e s i t u a t i o n e n u n t e r s c h e i d e n : I . K o lle g e + N a m e .,.: K o l l e g e S c h m i d t , s c h r e i b e n S i e b i t t e f ü r m o r g e n d a s P r o t o k o l l v o n d e r h e u t i g e n V e r s a m m l u n g . D i e s e A n -4 r e d e k a n n m an g e g e n ü b e r A r b e i t s k o l l e g e n v e r w e n d e n , ^ u n a b h ä n g i g d a v o n , i n w e l c h e m A l t e r d e r A n g e s p r o c h e n e i s t . D i e s e F o rm i s t z w a r o f f i z i e l l , a b e r n i c h t o f f i z i e l l e r a l s d i e F o r m " H e r r S c h m i d t , s c h r e i b e n S i e b i t t e . . . " . " K o l l e g e + Name" i n d e r An­ r e d e f u n k t i o n g i l t i n k o n k r e t e n S i t u a t i o n e n a l s T i t e l e r s a t z . I n d e r G e w e r k s c h a f t i s t d i e s e F o r m d i e ü b l i c h e F o r m d e s A n s p r e ­ c h e n s . I I . H err + K o lle g e + N a m e ...: H e r r K o l l e g e S c h m i d t , e r k l ä r e n S i e u n s b i t t e , w a r u m d e r F a l l v o n E g o n H a h n a l s A u s n a h m e f a l l h i n s i c h t l i c h d i e s e s V e r b r e c h e n s z u b e t r a c h t e n i s t . D i e s e A n r e ­ d e f o r m k a n n v o r a l l e m i n e i n e r g r ö s s e r e n S p r e c h s i t u a t i o n v e r w e n ­ d e t w e r d e n , a u c h z w e c k s d e r V e r m e i d u n g d e r V e r w e c h s l u n g . S o n s t w i r d d i e A n r e d e a u s d e r R e d e s i t u a t i o n 1 a n g e w e n d e t . I n e i n e m S c h r e i b e n ( B r i e f ) k a n n d i e A n r e d e " S e h r g e e h r t e r H e r K o l l e g e " d i e F o r m " S e h r g e e h r t e r H e r r P r o f e s s o r + Nam e" e r s e t z e n , w e n n d e r A b s e n d e r u n d d e r A d r e s s a t d e n s e l b e n T i t e l h a b e n , u n d w e n n d e r S c h r e i b e n d e d e m B r i e f - k e i n e n s t r e n g o f f i z i e l l e n T o n g e b e n w i l l . I I I . H err + K o l l e g e . . . : H e r r K o l l e g e , u n t e r s u c h e n S i e d e n P a ­ t i e n t e n n o c h e i n m a l . D i e s e A n r e d e f o r m i s t i m D e u t s c h e n v o r a l ­ l e m u n t e r M e d i z i n e r n u n d i n d e r e v a n g e l i s c h e n K i r c h e u n t e r d e n P f a r r e r n ü b l i c h . I n a l l e n a n d e r e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n w i r k t s i e i r o n i s i e r e n d ^ . IV. K o l l e g e . . . : K o l l e g i n , w e c h s e l n S i e m i r b i t t e 1 0 0 M ark ( i n e i n e m W a r e n h a u s : e i n e V e r k ä u f e r i n z u d e r a n d e r e n ) . F ü r d i e A n w e n a u n g s m ö g l i c h k e i t e n d i e s e r A n r e d e f o r m l a s s e n s i c h f o l g e n d e R e d e s i t u a t i o n e n u n t e r s c h e i d e n : a . U n t e r A r b e i t s k o l l e g e n ( B e t r i e b s k l i m a i n G e s c h ä f t e n ) . b . E i n K u n d e z u r V e r k ä u f e r i n / a u c h am F a h r k a r t e n s c h a l t e r , w e n n z . B . j e m a n d i n E i l e i s t u n d t r o t z e i n e r v o r dem S c h a l t e r

7 Die b e s p ro c h e n e n Anredeformen werden nur a u f das S u b s t a n t i v " K o lle g e" b e g r e n z t , was aber b e d e u t e n s o l l , d a s s a l l e E r lä u t e r u n g e n auch fü r d i e An- red e " K o l le g i n " g e l t e n .

g

(7)

s t e h e n d e n S c h l a n g e e i n e F a h r k a r t e k a u f e n w i l l , o h n e s i c h a n z u ­ s t e l l e n , z . B. " K o l l e g i n , b i t t e g e b e n S i e m i r e i n e F a h r k a r t e n a c h 9 R o s t o c k . M e i n Z u g f ä h r t i n 5 M i n u t e n a b . c . Im G a s t s t ä t t e w e s e n w i r d d e r K e l l n e r i m m e r m i t " H e r r O b e r " a n g e s p r o c h e n . D i e A n r e d e g e g e n ü b e r e i n e r K e l l n e r i n m u s s im D e u t ­ s c h e n d i f f e r e n z i e r t w e r d e n . " F r ä u l e i n " k ö n n e n n u r ä l t e r e L e u t e g e g e n ü b e r j ü n g e r e n K e l l n e r i n n e n s a g e n . A l s " F r ä u l e i n " k a n n a u c h e i n e ä l t e r e F r a u a n g e s p r o c h e n w e r d e n , w e n n d i e S p r e c h s i t u a t i o n s i c h i n e i n e r G a s t s t ä t t e n i e d r i g e r K a t e g o r i e a b s p i e l t . D i e s e A n r e d e f o r m w i r k t d a n n e x p r e s s i v . I n j e d e m R e s t a u r a n t k a n n e i n e K e l l n e r i n a u c h m i t " K o l l e g i n " a n g e s p r o c h e n w e r d e n .

Die A nrede fo rm "paAatwo + Name" k a n n i n V e r b i n d u n g m i t dem I m ­ p e r a t i v d e r 3 . p . p l . n u r d a n n a l s h ö f l i c h a n g e s e h e n w e r d e n , w e n n d i e V e r b i n d u n g " p a r i s t w o + Nam e" k e i n e A n r e d e f o r m im e n ­ g e r e n S i n n e d a r s t e l l t , s o n d e r n m e h r a l s e i n A u f r u f f u n g i e r t , d e m d e r I m p e r a t i v d e r 3 . P , P l . f o l g t . D. h . man k a n n d i e s e F o r m d e r A n r e d e i n s o l c h e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n v e r w e n d e n , i n d e n e n w i r d i e g e m e i n t e n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g v o n d e n a n d e r e n a n w e s e n d e n P e r s o n e n a b h e b e n w o l l e n , z . B . : S i t u a t i o n s m u B t e r : D i e S e k r e t ä r i n d e s N o t a r s g e h t a u s dem B ü r o h e r a u s ' u n d s a g t . : "Parfstwo W oźniakow ie, p r o s z ę n ie c h pań8 two w e j­

dą". - H e r r u n d F r a u W o ź n i a k , b i t t e kommen S i e h e r e i n . Wenn d e r S p r e c h e r s e i n e G e s p r ä c h s p a r t n e r ( p f a ) k e n n t o d e r w en n e r n ä h e r o r i e n t i e r t i s t , m i t wem e r s p r e c h e n w i r d , b r a u c h t e r k e i n e A n r e d e f o r m z u v e r w e n d e n , s o n d e r n n u r d e n I m p e r a t i v d e r 3 . P . P l . , z . B. " P r o s z ę , n i e c h p a ń s t w o w e j d ą . " . - B i t t e kommen S i e h e r e i n . Ir.i D e u t s c h e n w i r d d i e A n r e d e " p a r t s t w o + N am e" m e i s t e n s d u r c h " H e r r u n d F r a u + Nam e" w i e d e r g e g e b e n . 2 . M e r k m a l h a f t e r G e b r a u c h d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P . S g . / P l . i n i m p e r a t i v i s c h e r F u n k t i o n D e r N i e c h - I m p e r a t i v i n i m p e r a t i v i s c h e r F u n k t i o n i s t d a n n m e r k m a l h a f t , w e n n a u s dem S c h e m a A u ffo p d e r u n g s p a r tik e l " n ie c h ” ( 1 ) +

9

E in e Im p er a t iv fo r m w ir d i n s o l c h e n S p r e c h s i t u a t i o n e n s e l t e n gebraucht, w e i l s i e n i c h t s o h ö f l i c h i s t w i e z . B. e i n e k o n d i t i o n a l e o d er e i n e kon­ j u n k t i v i s c h e Form: " K o l l e g i n , würden S i e m ir b i t t e . . . / K o l l e g i n , kön nten S i e mir b i t t e . . . "

(8)

+ S u b s t a n t i v " p a n /p a n i/p a ń s tw o " ( 2 ) + Verb in d e r 2. P. S g . / P l . ( з ) d a s G l i e d ( 2 ) w e g g e l a s s e n w i r d , z . 3 .

( 5 ) N ieoh z a b i e r z e t e dokum enty z sobą.

a . Nehme s i e ( e r ) d i e s e D o k u m e n t e m i t . b . S e i s o g n ä d i g u n d n im m d i e s e D o k u m e n t e m i t . c . N e h m e n S i e m a l d i e s e D o k u m e n t e m i t . 1 0 D a s o . g . B e i s p i e l k a n n e n t w e d e r a l s e i n e v e r a l t e t e , n i c h t i r e h r a k t u e l l e F o r m b e t r a c h t e t w e r d e n o d e r s i e k a n n i m a k t u e l l e n S p r a c h g e b r a u c h i n b e s t i m m t e n K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n s c h e r z ­ h a f t g e b r a u c h t w e r d e n . Im P o l n i s c h e n i s t d i e s e F o r m d e s A n s p r e ­ c h e n s s o w o h l im v e r a l t e t e n a l s a u c h i m a k t u e l l e n S p r a c h g e b r a u c h e i n e V e r b a l f o r m , d i e o h n e Z w e i f e l a l s I m p e r a t i v d e r 3 . p . S g . z u b e t r a c h t e n i s t . I n d e r v e r a l t e t e n F o r m t r a t a n d i e S t e l l e , a n d e r h e u t e " p a n / p a n i " v e r w e n d e t w i r d , o f t e i n V o r n a m e e i n , z . B. N ieo h Jan p o s p r z ą ta , w a s h e u t e d u r c h " N i e c h p a n / p a n i p o s p r z ą t a " e r s e t z t w e r d e n k a n n . F r ü h e r d i e n t e a l s o d i e s e F o r m d a z u , e i n e n G e s p r ä c h s p a r t n e r a n z u s p r e c h e n , m i t dem man n i c h t p e r " d u " w a r , d e n m a n a b e r w e g e n s e i n e r s o z i a l e n P o s i t i o n n i c h t m i t " S i e " a n ­ s p r e c h e n k o n n t e b z w . w o l l t e . E s w u r d e d e s h a l b e i n e s o l c h e A n r e ­ d e f o r m g e w ä h l t , d i e m i t d e r D u z f o r m " P o s p r z ą t a j ! " , n i c h t ä q u i ­ v a l e n t w a r , s i c h a b e r u n t e r U m s t ä n d e n m i t dem I m p e r a t i v d e r 3 . P.. S g . i d e n t i f i z i e r e n l i e s s e ( N i e c h Jan p o s p r z ą t a = N i e c h pan p o s p r z ą t a ) . Im a k t u e l l e n S p r a c h g e b r a u c h d a g e g e n w i r d d i e s e F o rm d e s A n s p r e c h e n s g e g e n ü b e r e i n e m G e s p r ä c h s p a r t n e r v e r v / e n d e t , m i t d em m a n s i c h d u z t . D a s w ü r d e h e i s s e n , d a s s d i e s e F o r m d e s An­ s p r e c h e n s h e u t e n u r d e r F o r m n a c h e i n I m p e r a t i v d e r 3 . P . S g . i s t . G e m e i n t i s t a b e r i m m e r d i e 2 . P . S g . , z , B.

( 6 ) N ieo h poda m i t ę k s i ą ż k ę = Podaj m i t ę k s i ą ż k ę .

D i e a n a l y t i s c h e F o r m d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P . S g . d i e n t z u r H e r v o r h e b u n g d e s s e m a n t i s c h - p r a g m a t i s c h e n W e r t e s d e s S a t z e s , d e r im a k t u e l l e n S p r a c h g e b r a u c h n u r s c h e r z h a f t o d e r i r o n i s i e r e n d , b e s o n d e r s a l s J a r g o n , v e r w e n d e t w e r d e n k a n n . D a s h i e r u n t e r s u c h t e B e i s p i e l ( u n d i h m ä h n l i c h e ) k a n n a u c h i n P l u r a l v e r w e n d e t w e r d e n , z .

в.

( 7 ) N ieoh j u ż i d ą , bo p ó źn o . - Na v e r s c h v / i n d e t e n d l i c h , e s i s t s c h o n s p ä t . In a l t e r e n T e x ten i s t d i e s e Form a l s S i g n a l f ü r d i e g e s e l l s c h a f t l i ­ che M i n d e r w e r t i g k e i t d e s A d r e s s a t e n zu b e t r a c h t e n .

(9)

D i e s e r S a t z k a n n n u r g e g e n ü b e r G e s p r ä c h s p a r t n e r n a n g e w e n d e t w e r d e n , m i t d e n e n d e r S p r e c h e r p e r " d u " i s t . D i e g a n z e Ä u s s e ­ r u n g k l i n g t e b e n f a l l s w i e d i e e n t s p r e c h e n d e s i n g u l a r i s c h e F o rm s a l o p p u n d s c h e r z h a f t .

Im D e u t s c h e n n a b e n w i r d r e i M ö g l i c h k e i t e n , d e n S a t z " N i e c h j u ż i d z i e . . . " w i e d e r z u g e b e n . I s t man m i t dem A d r e s s a t e n d e r Auf­ f o r d e r u n g p e r " S i e " , k a n n n u r d i e k o n j u n k t i v i s c h e 11 F o r m v e r ­ w e n d e t w e r d e n , d i e im m o d e r n e n d e u t s c h e n S p r a c h g e b r a u c h , g e n a u s o w i e im P o l n i s c h e n s c h e r z h a f t o d e r s a l o p p w i r k t . D u z e n s i c h d i e G e s p r ä c h s p a r t n e r , s i n d a u c h a n d e r e A b w e i c h u n g e n m ö g l i c h . W i r k ö n n e n e n t w e d e r d i e k o n j u n k t i v i s c h e F o r m g e b r a u c h e n o d e r w i r k ö n n e n d e n G e s p r ä c h s p a r t n e r m i t " d u " a n s p r e c h e n u n d d a b e i d i e i r o n i s i e r e n d e F o r m vom T y p " S e i s o g n ä d i g . . . " v e r w e n d e n . W i r K ö n n e n a u c h ( d r i t t e M ö g l i c h k e i t ) d i e H ö f l i c h k e i t s f o r m m i t d e r A n r e d e p e r " S i e " a n w e n d e n u n d s o m i t d i e s c h e r z h a f t - i r o n i s i e r e n - d e A u s s a g e d e s p o l n i s c h e n S a t z e s zum A u s d r u c k b r i n g e n . Im F a l l e d e r S a t z k o n s t r u k t i o n " N i e c h j u ż i d ą . . . ” kommen a l l e h i e r g e n a n n ­ t e n Ü b e r s e t z u n g s v a r i a n t e n i n F r a g e . D i e K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n t s c h e i d e t i m m e r d a r ü b e r , w e l c h e v o n d e n d r e i M ö g l i c h k e i t e n g e w ä h l t , w i r d .

I I . JUSSIVISCHE FUNKTION DES NIECH-IMPERATIVS

D e r I m p e r a t i v d e r 3 . p . S g . / P l . i n j u s s i v i s c h e r F u n k t i o n h a t h i n s i c h t l i c h d e r A d r e s s a t e n b e s t i m m u n g f o l g e n d e M e r k m a l e : a ) d e r G e s p r ä c h s p a r t n e r i s t n i c h t A g e n s d e s b e f o h l e n e n u s w . G e s c h e h e n s u n d s o m i t a u c h n i c h t d e r A d r e s s a t d e r A u f f o r d e r u n g ; d e r A d r e s s a t d e r A u f f o r d e r u n g i s t n i c h t a n w e s e n d . b ) d e r G e s p r ä c h s p a r t n e r s p i e l t i n d i e s e r F u n k t i o n d i e R o l l e d e s V e r m i t t l e r s . I n d e r j u s s i v i s c h e n F u n k t i o n d e s I m p e r a t i v s d e r 3 . P. S g . / P l . u n t e r s c h e i d e n w i r z w e i G r u p p e n , v o n d e n e n d i e e i n e s i c h a u f d i e w i r k l i c h e u n d d i e a n d e r e a u f e i n e f i k t i v e W e l t b e z i e h t . I n d e r e r s t e n G r u p p e h a b e n w i r e s d e m z u f o l g e m i t e i n e m r e a l e n A d r e s s a

-Ob e s s i c h im D eutsch en e i n d e u t i g um e i n e k o n j u n k t i v i s c h e Form han­ d e l t , kann h e u t e n i c h t mehr p r ä z i s f e s t g e s t e l l t w erd en . Manche Formen d i e ­ s e n Typs s i n d n ä n l i c h m o r p h o l o g i s ch m i t dem I m p e r a t i v i d e n t i s c h (M ach e e r O rd n u n g !), s o d a s s e s s i c h h i e r auch um den I m p e r a t i v a l s e i g e n e K a t e g o r ie h a n d e ln k ö n n t e . Welche von den b e i d e n Formen t a t s ä c h l i c h h i e r g e m ein t i s t ,

(10)

t e n z u t u n , w ä h r e n d i n d e r z w e i t e n G r u p p e e i n f i k t i v e r A d r e s s a t a u f t r i t t . I n d e r G r u p p e m i t r e a l e m A d r e s s a t e n u n t e r s c h e i d e n w i r f o l g e n d e G r u p p e n : Der A d r e e e a t d e r A u ffo r d e r u n g i s t s p e z i f i z i e r t , d . h . e s w i r d i m ­ m e r e i n d e u t i g a u s g e d r ü c k t , w e n d i e A u f f o r d e r u n g b e t r i f f t , z . B . ( 8 ) N i e c h p r o k u r a to r Wola w y s t a w i n a k a z a r e s z t o w a n i a . ( T . 0.) D e r S t a a t s a n w a l t W o l a s o l l d e n H a f t b e f e h l a u s s t e l l e n . ( 9 ) N i e c h Tomek s p r z ą t a z a b a w k i 1 T o m e k s o l l s e i n S p i e l z e u g a u f r ä u m e n . Im F a l l e e i n e s s p e z i f i z i e r t e n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g k ö n n e n u n t e r b e s t i m m t e n B e d i n g u n g e n Ü b e r g ä n g e v o n d e r j u s s i v i - s c h e n z u r i m p e r a t i v i s c h e n F u n k t i o n Z u s t a n d e k o m m e n . W i r w o l l e n s i e a n h a n d f o l g e n d e r R e d e s i t u a t i o n e n u n t e r s u c h e n : a ) N ie c h + p a n ( i ) /p a r i s t w o ,.. : d i e s e Ä u s s e r u n g k a n n s i c h n u r u n m i t t e l b a r a n d e n K o i m m i n i k a t i o n s p a r t n e r r i c h t e n ( i m p e r a t i v i s c h e F u n k t i o n ) , z . B. ( 1 0 ) N iech pan n a t y c h m i a s t z a t r z y m a p o c i ą g . - i m p . ' ' H a l t e n S i e s o f o r t d e n Z u g a n .

b ) N ie c h + p a n (V )/p a ń s tw o + F a m ilien n a m e/V o rn a m e.. . : d i e s e Ä u s ­ s e r u n g k a n n s i c h e n t w e d e r a n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g r i c h ­ t e n , d i e n i c h t a n w e s e n d s i n d ( p Ф A - j u s s i v i s c h e r G e b r a u c h ) o d e r a n u n m i t t e l b a r e A d r e s s a t e n ( p = A - i m p e r a t i v i s c h e r G e ­ b r a u c h ) , z . B .

( 1 1 ) N iech pan J a n ko w ski o d b i e r z e p a s z p o r t . - j u s s . o d e r i m p . H e r r J a n k o w s k i s o l l s e i n e n P a s s a b h o l e n . H e r r J a n k o w s k i , h o l e n S i e I h r e n P a s s a b . ( 1 2 ) N iech p a ństw o ( J e d le w s c y ) w r e s z c i e u s i ą d ą . - i m p . N ehm en S i e d o c h e n d l i c h P l a t z ( m e i n e H e r r s c h a f t e n ) . I m p e r a t i v i s c h f u n g i e r e n d i e o . g . S ä t z e n u r i n s o l c h e n S i ­ t u a t i o n e n , i n d e n e n s i c h d i e G e s p r ä c h s p a r t n e r * d u z e n . I n e i n e m s o l c h e n F a l l e s i n d d i e s e I m p e r a t i v f o r m e n s t i l i s t i s c h m e r k m a l h a f t u n d d ü r f e n i n d e n o b e n a n g e d e u t e t e n R e d e s i t u a t i o n e n n u r s c h e r z ­ h a f t v e r w e n d e t w e r d e n . c ) N ie c h + p a lp i ') + T i t e l ( o d e r a u s g e ü b te r B e r u f ) + ( Name) kann h e u t e m i t H i l f e vo n Proben f e s t g e s t e l l t werd en . "Die S i c h e r h e i t der E n t s c h e i d u n g i s t dadurch b e s c h r ä n k t , d a s s d i e s e Formen nu r noch i n T e x ten vorkoimnen, w i r a l s o k e i n e I n fo rm a n ten mehr h a b en , zu deren Kompetenz s i e g e ­ h ö r e n . " ( H . G 1 i n z , D eutsche G ra m m tik I , S a tz-V e rb -H o d u s-T e m p u s, Frank­

(11)

d i e s e Ä u s s e r u n g k a n n s o w o h l i m p e r a t i v i s c h a l s a u c h j u s s i v i s c h f u n g i e r e n , z . B. ( 1 3 ) N ieoh pan d o c e n t n i e p r z y w i ą z u j e d o t e g o w a g i . - i m p . o d e r j u s s . N e h m e n S i e e s n i c h t e r n s t . S i e b r a u c h e n d a s n i c h t e r n s t z u n e h m e n . E r s o l l ( b r a u c h t ) d a s n i c h t j a r n s t z u n e h m e n . ( 1 4 ) N ieoh ( p a n ) d y r e k t o r H a lic k i u z u p e ł n i d a n e . - j u s s . D i r e k t o r H a l i c k i m ö c h t e d i e A n g a b e n v e r v o l l s t ä n d i g e n . d ) N iech + T i t e l + ( Name) . . . : d i e s e Ä u s s e r ü n g k a n n n u r a l s j u s s i v i s c h c h a r a k t e r i s i e r t w e r d e n , z . B. ( 1 5 ) N ieoh p r o f e e o r ( J a n i s z ) z a m ó w i g o ä c i n a 7 ° ° . D e r P r o f e s s o r s o l l d i e G ä s t e f ü r 7 U h r b e s t e l l e n . P r o f e s s o r J a n i s z s o l l d i e G ä s t e f ü r 7 U h r b e s t e l l e n . Der A d r e s s a t d e r A u ffo r d e r u n g i s t u n s p e z i f i z i e r t , d . h . i n s o l c h e n F ä l l e n , i n d e n e n d e r d e r A d r e s s a t d e r A u f f o r d e r u n g n i c h t n ä h e r b e s t i m m t i s t , i s t d e m S p r e c h e r u n b e k a n n t , w e r d i e H a n d l u n g a u s ­ f ü h r e n w i r d . D as V e r b s t e h t o b l i g a t o r i s c h i n d e r 3 . p . p l . , z . B . ( 1 6 ) N ieoh d o k ła d n ie o b e jr z ą i o b fo t o g r a f u ją p r z e d z i a ł K a n t a . ( T . 0 . ) S i e s o l l e n d a s A b t e i l , wo K a n t g e s e s s e n h a t , s i c h g e ­ n a u a n s e h e n u n d f o t o g r a f i e r e n . ( 1 7 ) M a j o r z e , p r o s z ę n i e c h p r z y p r o w a d z ą R o m a n a K w i a t k a , ( t . 0

.)

H e r r M a j o r , , Roman K w i a t e k s o l l h e r e i n g e f ü h r t w e r d e n . Wenn a l s A d r e s s a t d e r A u f f o r d e r u n g n u r e i n e P e r s o n v e r s t a n ­ d e n w i r d , d a n n i s t d e r A d r e s s a t n i c h t , m e h r u n s p e z i f i z i e r t . E i n e s o l c h e S a t z k o n s t r u k t i o n k a n n d a n n v e r w e n d e t w e r d e n , w e n n : - d a s V e r b i n d e r 3 . P . S g . v e r w e n d e t w i r d - d i e g e m e i n t e P e r s o n (a) i n d e m g e g e b e n e n K o n t e x t v o m S p r e ­ c h e r e r w ä h n t w o r d e n i s t , b e v o r d i e S a t z k o n s t r u k t i o n m i t d e r V e r ­ b i n d u n g " N i e c h + I n d i k a t i v d e r 3 . P . S g . •' im G e s p r ä c h e r s c h e i n t . Wenn d i e z w e i t e B e d i n g u n g n i c h t e r f ü l l t w i r d , w i r k t d i e g a n z e Ä u s s e r u n g o h n e K o n t e x t h e r a b w ü r d i g e n d , z . B . X: - Na k i e d y s e k r e ta r k a ma p r z y g o t o w a ć p r z e m ó w i e n i e ? Y : - N ie c h p r z y g o t u j e to na j u t r o na g o d z. 1400. S i e s o l l d a s f ü r m o r g e n 14 U h r v o r b e r e i t e n .

(12)

I I I . OPTATIVISCHE FUNKTION DES NIECH-IMPERATIVS I n d i e s e r G r u p p e h a n d e l t e s s i c h um s o l c h e I m p e r a t i v f o r m e n , i n d e n e n d a s S u b j e k t d i e H a n d l u n g n i c h t a u s f ü h r e n k a n n . E s s i n d h i e r v o r a l l e m d i e j e n i g e n I m p e r a t i v f o r m e n g e m e i n t , d i e i n b e i ­ d e n S p r a c h e n z u L o s u n g e n o d e r f e s t e n W e n d u n g e n g e r e c h n e t w e r ­ d e n , z . В . ( 1 8 ) N ieo h ż y j e p o kó j! E s l e b e d e r F r i e d e n 1 ( 1 9 ) N ieo h• ż y j e n a sz k r ó l! E s l e b e u n s e r K ö n i g ! I n d i e s e n B e i s p i e l s ä t z e n h a b e n w i r e s m i t k e i n e m A d r e s s a t e n z u t u n , s o n d e r n m i t d e m T r ä g e r d e s g e w ü n s c h t e n G e s c h e h e n s ( v g l . B e i s p i e l 1 9 ) o d e r m i t d em G e g e n s t a n d d e s W u n s c h e s ( v g l . B e i ­ s p i e l 1 8 ) . Wenn d i e o . g . S ä t z e n u r g e s c h r i e b e n ( z . B . a u f P l a ­ k a t e n ) a u f t r e t e n , d a n n h a b e n w i r e s i n e i n e m s o l c h e n F a l l e m i t k e i n e m S p r e c h e r i n e n g e r e m S i n n e z u t u n . Z u r n ä c h s t e n s e m a n t i s c h e n G r u p p e d e r o p t a t i v i s c h e n F u n k t i o n g e h ö r e n d i e j e n i g e n I m p e r a t i v f o r m e n , d i e a l s A u s r u f e a u f z u f a s s e n s i n d . S i e w e r d e n vom S p r e c h e r d a n n v e r w e n d e t , w e n n e r s i c h e m o ­ t i o n a l e n t l a d e n w i l l . S i e w i r k e n d e s h a l b s t a r k e x p r e s s i v , z . B. ( 2 0 ) n ie o h o ię d i a b l i wezmą! D e r T e u f e l s o l l d i c h h o l e n ! ( 2 1 ) n ie o h o ię p io r u n tr z a ś n i e ! D e r S c h l a g s o l l d i c h t r e f f e n ! A l l e A u s r u f e d i e s e s T y p s d r ü c k e n W u t , Ä r g e r , U n g e d u l d , Em­ p ö r u n g o d e r V e r w u n d e r u n g a u s . S i e n e i g e n z u P h r a s e o l o g i s m e n u n d w e r d e n m e i s t e n s a l s V e r w ü n s c h u n g e n v e r w e n d e t . S o l c h e I m p e r a ­ t i v s ä t z e b e s i t z e n e n t w e d e r e i n e n H a n d l u n g s t r ä g e r o d e r d e n G e­ g e n s t a n d d e s " W u n s c h e s " . E i n A d r e s s a t d e r A u f f o r d e r u n g komm t n i e r n i c h t i n F r a g e . D i e n ä c h s t e G r u p p e d e r o p t a t i v i s c h e n I m p e r a t i v k o n s t r u k t i o n e n u m f a s s t d i e j e n i g e n I m p e r a t i v f o r m e n , d i e a b h ä n g i g v o n d e r Kom­ m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n e n t w e d e r o p t a t i v i s c n o d e r i m p e r a t i v i s c h o d e r a u c h j u s s i v i s c h z u i n t e r p r e t i e r e n s i n d . A u f G r u n d d e s M e r k m a l s a b e r , d a s s d i e h i e r g e m e i n t e n I m p e r a t i v k o n s t r u k t i o n e n i n e r s t e r L i n i e a l s W ü n s c h e a u f z u f a s s e n s i n d , i n d e n e n d i e R o l l e d e s A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g v o m ' G e g e n s t a n d d e s Wun­

(13)

s c h e s o d e r vom H a n d l u n g s t r ä g e r ü b e r n o m m e n w i r d , r e c h n e n w i r s i e z u I m p e r a t i v s ä t z e n i n o p t a t i v i s c h e r F u n k t i o n , z . B. ( 72 ) N ie c h ( * o ) sto rtc e p r z e s t a n i e j u ż ś w ie c i ć , ( o p t , o d e r i m p . o d e r j u s s . ) D i e S o n n e s o l l e n d l i c h a u f h ö r e n z u s c h e i n e n . S o n n , h ö r e n d l i c h a u f z u s c h e i n e n . ( s ł o ń c e , p r z e s t a ń j u ż ś w i e c i ć . )

( 2 3 ) N ieah ( t o ) d z ie a k o nauczy e i ę p o r z ą d n ie mówić. ( o p t . o d e r i m p . o d e r j u s s . ) D a s K i n d s o l l e n d l i c h l e r n e n , o r d e n t l i c h z u s p r e c h e n . K i n d , l e r n e e n d l i c h , o r d e n t l i c h z u s p r e c h e n . ( D z i e c k o , n a u c z s i ę w r e s z c i e p o r z ą d n i e m ó w i ć . ) D i e S ä t z e ( 2 2 ) u n d ( 2 3 ) k ö n n e n i n b e s t i m m t e n K o m m u n i k a t i o n s ­ s i t u a t i o n e n a u c h j u s s i v i s c h w i r k e n , d . h . d e r S a t z ( 2 2 ) n u r i n M ä r c h e n , d e r S a t z ( 2 3 ) , w e n n d e r S p r e c h e r z . B. s a g t : " I p o ­ w i e d z mu, n i e c h t o d z i e c k o n a u c z y s i ę p o r z ą d n i e m ó w i ć . 11 Zu d i e ­ s e r G r u p p e r e c h n e n w i r a u c h d i e j e n i g e n I m p e r a t i v f o r m e n , d i e i n d e r P o e ö * ie a u f t r e t e n . E s i s t h i e r e i n K o m m u n i k a t i o n s p a r t n e r v o r h a n d e n ( d e r L e s e r ) u n d a n s t e l l e d e s A d r e s s a t e n d e r A u f f o r ­ d e r u n g e r s c h e i n t w i e d e r u m d e r G e g e n s t a n d d e s W u n s c h e s ( z . B. E r ­ s c h e i n u n g e n d e r N a t u r ) o d e r d e r H a n d l u n g s t r ä g e r ( d e r M e n s c h ) . I n ü b e r w i e g e n d e m M a s s e w e r d e n d i e s e I m p e r a t i v f o r m e n d u r c h W ün- s c n e o d e r A p p e l l e r e p r ä s e n t i e r t , z . B. ( 2 4 ) N i e c h ż e m i r a n o s ł o ń c e ś w i e c i . N i e c h ś w i e c i j a s n o , m o c n o g r z e j e ,

(st.

W.) I n d e r L y r i k v e r l i e r t d i e P a r t i k e l " n i e c h ż e " i n m a n c h e n K o n ­ t e x t e n i h r e n n a c h d r ü c k l i c h e n C h a r a k t e r , d e n s i e z . B . i n d e r Ä u s s e r u n g : " N i e c h ż e t o w s z y s t k o s i ę z a p a d n i e " t r ä g t . I n d e n K o n t e x t e n , i n d e n e n e s s i c h um W ü n s c h e o d e r A p p e l l e h a n d e l t , w i r d d i e s e r P a r t i k e l e i n z u s ä t z l i c h e s M e r k m a l z u g e s c h r i e b e n , u n d z w a r d i e H e r v o r h e b u n g d e s v e r m i t t e l t e n I n h a l t s im p o s i t i v e n S i n n e , z . B. ( 2 5 ) J e s t t y l e s i ł w n a r o d z i e . J e s t t y l e m n o g o l u d z i , N ie c h że w n i e d u c h t w ó j w s t ą p i I ś p i ą c e n i e c h p o b u d z i . ( S t . W.) E i n e s p e z i e l l e A r t s o n W u n s c h , d e r k e i n e n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g h a t , s t e l l e n f o l g e n d e S a t z k o n s t r u k t i o n e n d a r :

(14)

( 2 6 ) N ie c h c ię to je d n a k n ie d e m o b ili z u je . D a s s o l l d i c h d o c h n i c h t e n t m u t i g e n . ( 2 7 ) N ie c h was to ró w n ie ż w j a k i ś apoaób d o ty c z y . D a s s o l l e u c h a u c h i n g e w i s s e m G r a d e b e t r e f f e n . D e r G e s p r ä c h s p a r t n e r i s t i n d e n o b e n a n g e d e u t e t e n R e d e s i t u a ­ t i o n e n g e g e b e n u n d e r k a n n s o g a r a u f d i e A u s f ü h r u n g d e r g e w ü n ­ s c h t e n H a n d l u n g e i n e n g e w i s s e n E i n f l u s s h a b e n . Am R a n d e d e r o p t a t i v i s c h e n F u n k t i o n w o l l e n w i r I m p e r a t i v ­ f o r m e n u n t e r s u c h e n , d i e w e d e r e i n e n A d r e s s a t e n d e r A u f f o r d e r u n g n o c h e i n e n H a n d l u n g s t r ä g e r n o c h e i n e n G e g e n s t a n d d e s W u n s c h e s b e s i t z e n , z . B. ( 2 8 ) X: - To j e s t k a l k u l a t o r p o l s k i . D a s i s t e i n p o l n i s c h e r T a s c h e n r e c h n e r . Y : - N i e , j a p o ń s k i . N e i n , e i n j a p a n i s c h e r . X: - M ó w ię c i , ż e p o l s k i . I c h s a g e d i r d o c h , e i n p o l n i s c h e r . Y : - N i e c h b ę d z i e ( p o l s k i ) . M e i n e t w e g e n , ( e i n p o l n i s c h e r . ) . ( 2 9 ) - N i e w i e m d l a c z e g o , a l e o d c z u w a m n i e p r z e p a r t ą c h ę ć z ł o ­ ż e n i a w i z y t y z a s t ę p c y A r t u r a K a n t a , p r o k u r a t o r o w i Z e ­ n o n o w i W o l i . I c h w e i s s n i c h t w a r u m , a b e r i c h v e r s p ü r e d e n u n w i d e r ­ s t e h l i c h e n W u n s c h , d e m S t e l l v e r t r e t e r v o n A r t u r K a n t e i n e n B e s u c h a b z u s t a t t e n . - N a p r a w d ę n i e w i e c i e d l a c z e g o ? W i s s e n S i e w i r k l i c h n i c h t , w a r u m ? - S ł o w o d a j ę , n i e w i e m . A m o ż e o n c o ś w i e ? E h r e n w o r t , i c h w e i s s n i c h t . A b e r v i e l l e i c h t w e i s s e r e t w a s ? - E j t e w a s z e m e t o d y , k a p i t a n i e . A c h , i h r e M e t h o d e n , K a p i t ä n .

- W t e j w i z y c i e n i e ma ż a d n e j m eto d y. Z w y c z a jn ie , chcę czym ś wy­ p e ł n i ć c z a s . D i e s e r B e s u c h h a t n i c h t s m i t e i n e r M e t h o d e z u t u n . I c h w i l l m i r n u r g a n z e i n f a c h m i t i r g e n d e t w a s d i e Z e i t v e r ­ t r e i b e n . - N ie c h i t a k b ę d z i e . . .

(т. О.)

W ie S i e w o l l e n .

(15)

D i e o . g . B e i s p i e l s ä t z e d r ü c k e n u . E . e i n e g e w i s s e G l e i c h ­ g ü l t i g k e i t d e s S p r e c h e r s a u s . S i e b e s t e h t d a r i n , d a s s d e r S p r e ­ c h e r m i t t e n i m G e s p r ä c h p l ö t z l i c h d a s I n t e r e s s e v e r l i e r t , d i e D i s k u s s i o n w e i t e r z u f ü h r e n . E r m a c h t s e i n e m G e s p r ä c h s p a r t n e r e i n Z u g e s t ä n d n i s u n d g i b t i h m d a m i t z u v e r s t e h e n , d a s s e r w e i t e r n i c h t d i s k u t i e r e n w i l l . I n d i e s e m S i n n e k ö n n e n s i e a l s z e s s iiie I m p e r a t i v f o r m e n b e z e i c h n e t w e r d e n . U n iw e r s y t e t Łódzki K a t e d r a Językoznaw stwa N iem ieckie go

i Stosowanego

ABKÜRZUNGEN

S t . W. - S t . W y s p i a ń s k i , Wybór w i e r s z y , Kraków 1975.

T. 0 . - T . O s t a s z e w s k i , Ś m ie rć p r o k u r a to r a K a n ta , O l s z t y n 1977.

A le k sa n d r a C zech o w ska -B ła c h iew icz

FUNKCJE. FORM TRYBU ROZKAZUJĄCEGO TWORZONYCH Z PARTYKUŁĄ "NIECH" W JĘZYKU POLSKIM I ICH ODPOWIEDNIKI W JĘZYKU NIEMIECKIM

Celem a r t y k u ł u j e s t o g ó ln a c h a r a k t e r y s t y k a f u n k c j i r o z k a ź n i k a 3. o s . 1. p o j . / m n . w ję z y k u p o l s k i m . W yodrę bnienie f u n k c j i im p e r a t y w n e j , ju syw nej i o p- t a t y w n e j , ze szczególnym u w zglę dnie nie m poprawnego u ż y c i a i m i e n i a / n a z w i s k a / t y t u ł u / s t a n o w i s k a i t p . , w form ach, k t ó r e sto s u je m y z w r a c a ją c s i ę do n aszych rozmówców p e r " p a n / p a n i / p a ń s t w o " , s ta n o w i próbę z a s y g n a l i z o w a n i a r ó ż n i c m i ę ­ dzy ję zykiem ^ p o l s k i m i n ie m ie c k i m , w y n ik a ją c y c h z r ó ż n e j m o r f o l o g i c z n e j mo­ t y w a c j i t r y b u r o z k a z u j ą c e g o w t y c h ję z y k a c h , j a k i z s e m an ty czn o -p rag m aty cz- nego o p i s u s y t u a c j i kom unikacyjn ych, w k t ó r y c h imperatyw 3. o s . 1. p o j . / m n . może być u ż y t y .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Rozkład gamma, który uznaje się za dobrze odzwierciadlający empiryczne rozkła- dy częstości miesięcznych sum opadów (Kaczmarek, 1970), a przez to jest powszechnie stosowany

Around a quarter of the arguers in the current study choose to frame their confrontation departing from a counter-position of some opponents. Indeed, 24% of them

Pro- blem ten wiąże się nie tylko z właściwością zarządzania tymi obszarami przez organy gminne, ale też z czynnikami determinującymi wiedzę o  zasadach planowania

Finally, the corporate social responsibility concept was presented and its role from the perspective of trust and wider, corporate social capital creation, was discussed.. It

Możliwość dostosowania czasu pracy do obowiązków rodzinnych i  spraw oso- bistych była jedną z najważniejszych zalet pracy tymczasowej tylko dla jednej piątej

[r]

Niejasno przedstaw ia się kwestia muru gotyckiego, w górnej partii'zfazowanego^ w wykopie 3, ze śladam i tynku, posadowionego w odległości około 2 m od zew

M ateriał zabytkowy z tych warstw pozwala na przesunięcie chronologii 2-go zamku na drugą połowę XIV w.. Fin an so­ wał WKZ w