A rch eo lo g ia Polski Ś rodkow ow schodniej, t. III, 1998
W y n i k i n a d z o r ó w a r c h e o l o g i c z n y c h p r z e p r o w a d z o n y c h w Ch e ł m i e w 1 9 9 7 r o k u To m a s z Dz ie ń k o w s k i, St a n isł a w Go ł u b
N adzory archeologiczne w sezonie 1997 przeprow a dzone w C hełm ie przez firm ę „U sługi A rcheologiczne” objęły sw oim zasięgiem :
1) teren Starego M iasta - ul. R eform acka, Podw al- na, Strażacka, L ubelska, O grodow a i Zacisze (S. Gołub, A. Mazur, W. R atajczyk 1997);
2) obszar położony w pobliżu kościoła i klasztoru oo. R eform atów - zbieg ulic: R eform ackiej, Lwowskiej i A rm ii Krajow ej (T. D zieńkow ski, S. G ołub, I. Jarszak, A. M azur 1997; S. G ołub, A. M azur 1997);
3) rejon ulicy Ż w irki i W igury 20 (S. Gołub 1997); 4) rejon B ieław ina (północno-zachodnia dzielnica C hełm a) - n adzory przy regulacji U herki (S. G ołub, T. D zieńkow ski, A. M azur 1997).
Prace prow adzone w centrum m iasta pozw oliły na zaobserw ow anie średniow iecznych i now ożytnych na w arstw ień osadniczych oraz obiektów ziem nych i frag m entów m urów kam iennych i ceglanych. Takie inten sywne ślady osadnicze zarejestrow ano w wykopach usy tuow anych w rejonie ulicy R eform ackiej i Podwalnej. W oparciu o pisane źródła historyczne przypuszcza się, iż na tym terenie w X V I w ieku przebiegały m ury obron ne w yznaczające obręb starego m iasta, będącego zara zem kum ulację przestrzenną dla średniow iecznego i no
w o ży tn eg o o sa d n ic tw a (B. Z im m er 1974, s. 41-42; S. Rudnik 1996, s. 222).
N iezw ykle interesujące okazały się wyniki nadzorów usytuowanych u zbiegu ulic: Reform ackiej, Lwowskiej i Armii Krajowej. W pierw szym etapie prac objęte obser w acją w ykopy (ode. I-IV), leżące na wschód od zespołu sakralnego o.o Reformatów, w ykazały istnienie nowożyt nej w arstw y kulturowej (XV I-X V II w.) w postaci czamo- brązowej ziemi o m iąższości od 20 do 100 cm.
O bserw acja dalszych odcinków V-VII w okolicach bazaru w arzyw nego potw ierdziła rów nież obecność no w ożytnej w arstw y kulturow ej i obiektów z XVI-XVII w ieku (ryc. 1). N adzorow any teren położony poza mura mi m iejskim i w ykazał intensyw ne ślady osadnicze, któ re w stępnie m ożna w iązać z rozw ijającym się w tym okresie Przedm ieściem Lw ow skim , w ykształconym na terenach należących do parafii rzym sko-katolickiej i za konu pijarów , o sied lo n y ch przy k o ściele Rozesłania Świętych A postołów oraz p ó źniejszą zabudow ą miejską skupiającą się opodal sakralnego zespołu Reformatów w ybudow anego w latach 1743-1750 (S. Rudnik 1996, s. 223, 225).
N ieco inny charakter m iały nadzory przeprow adzo ne w C hełm ie - B ieław inie. Prace ziem ne m ające na celu
Wy n ik in a d z o r ó w a r c h e o l o g ic z n y c hp r z e p r o w a d z o n y c h w Ch e ł m i e 225
Ryc. 2. Chełm-Bieławin, stan.10. Wybór ceramiki: 1, 2, 4, 6 - okres wpływów rzymskich; 3, 5 - wczesne średniowiecze (rys. A. Mazur).
uregulow anie biegu rzeki U herki przeprow adzano w p o b liżu X IV-wiecznej kam iennej w ieży oraz stanow iska odkrytego w czasie badań AZP. Wyniki nadzorów na tym terenie pozw oliły na pozytyw ną w eryfikację i poszerze nie zasięgu stanow iska 10 znanego z prac pow ierzch niow ych (ryc. 2). Ponadto na obu brzegach rzeki stw ier dzono występow anie w arstw y kulturow ej, a analiza źró
deł archeologicznych i archiw alnych potw ierdziła tezę o istnieniu starej przepraw y przez rzekę znanej jako „Sta ra G robla” oraz w stępne datow ane jej użytkow ania od okresu w pływ ów rzym skich do now ożytności.
W trakcie nadzorów odkryto dw a now e stanow iska (ślady osadnicze), które w prow adzono do ewidencji sta now isk A ZP pod num eram i: 146 i 147.
Lit e r a t u r a
D z i e ń k o w s k i T., G o ł u b S., J a r s z a k I., M a z u r A.
1997 Dokumentacja z badań ratowniczych i nadzo
rów pod instalacje w rejonie ulic: Reformacka, Armii Krajowej, odcinki V-VII, mps PSOZ
Chełm. G o ł u b S.
1997 Nadzory konserwatorsko-archeologiczne nad
wykopami pod przyłącze elektroenegetyczne,
mps PSOZ Chełm.
G o ł u b S., D z i e ń k o w s k i T., M a z u r A.
1997 Dokumentacja z nadzorów
konserwatorsko-ar-cheologicznych p rzy regulacji rzeki Uherki w Chełmie, mps PSOZ Chełm.
G o ł u b S., M a z u r A.
1997 Dokumentacja z nadzorów archeologicznych
wykopów pod instalacje w rejonie ulic: Refor macka, Armii Krajowej, odcinki I-IV, mps PSOZ
Chełm.
G o ł u b S., M a z u r A., R a t a j c z y k W.
1997 Dokumentacja z nadzorów archeologicznych
wykopów pod instalację gazową, mps PSOZ
Chełm. R u d n i k S.
1996 Rozwój przestrzenny Chełma - tendencje histo
ryczne i perspektywy, [w:] Chełm i Chełmskie
w dziejach, Chełm, s. 215-244.
Z i m m e r В.
226 To m a s z Dz i e ń k o w s k i, St a n is ł a w Go ł u b
To m a s z Dz i e ń k o w s k ia n d St a n i s ł a w Go ł u b
Re s u l t s o f Ar c h a e o l o g i c a l Su p e r v is io n Ca r r i e d o u tin Ch e ł m in 1 9 9 7
In the course of archaeological supervision in Chełm ear ly Medieval and modem layers and features were revealed in Reformacka and Podwalna Streets. Traces o f 16th and 17th century settlements were recorded east of the church and the Reformatory monastery connected with the so called Przed mieście Lwowskie.
During the supervision o f regulation works on the ri ver Uherka traces o f an old water crossing place, which is mentioned in sources as the „Stara Grobla” (old dyke), were discovered. It is estimated that it functioned already at the time of the Roman Period, and continued to do so until mo dern times.
