Tomasz Bichta
"Referendum w Polsce i w Europie
Wschodniej", praca zbiorowa pod
red. M. T. Staszewskiego i D. Waniek,
Warszawa 1996 : [recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 7, 130-131
2000
Referendum w Polsce i w Europie Wschodniej, praca zbiorowa pod red. M. T.
Staszewskiego i D. Waniek, Instytut Nauk Politycznych Polskiej Akademii
Nauk, Warszawa 1996, s. 220
In sty tu cja re fe re n d u m je s t n ajw ażn iejszą fo rm ą dem o k racji bezpośredniej w y stępującą w p a ń s t w ach w spółczesnych. O gólnie m ów iąc, p o leg a o n a n a d opuszczeniu w o k reślonych przez przepisy p ra w a w y p ad k ach w ypow iedzi ogółu o byw ateli w sp raw ach istotnych d la p a ń stw a lub jeg o części.
O becnie m o ż n a z ao b serw o w ać w zrost z ain tere so w an ia insty tu cją referendum w wielu k rajach . Szczególnie w n o w o p o w stający ch p ań stw a ch d em o k raty czn y ch , w k tó ry ch w ciąż trw ają procesy p rzeo b rażeń u stro jo w y c h referen d u m spełnia d o n io słą rolę.
W serii w ydaw niczej In s ty tu tu S tu d ió w Politycznych Polskiej A kadem ii N a u k w y d an a zo stała in teresu jąca p u b lik a c ja , w k tó rej p rz ed sta w io n o zakres, c h a ra k te r i treść instytucji referendum w ujęciu teo rety czn y m o ra z p ra k ty k ę p ra w n o u stro jo w ą , ja k rów nież jej w ykorzystanie we w spółczesnych p a ń stw a ch . Ja k we w stępie d e k la ru ją re d ak to rzy tego o p ra co w a n ia M ich ał T. Staszew ski i D a n u ta W an iek : „celem było w skazanie n a to , czym je s t faktycznie insty tu cja referen d u m w e w spółczesnych p a ń stw a ch d em o k raty cz n y ch , a także zaprezen to w an ie koncepcji zw iązanych z k o n sty tu c y jn ą reg u la cją referen d u m w Polsce i k ra ja ch E u ro p y W schodniej o raz przed staw ien ie w n io sk ó w w y n ik a ją cy ch z regulacji k onstytucyjnej tej insty tu cji” . Innym pro b lem em om ó w io n y m w niniejszej p u b lik ac ji je s t p ra k ty c z n e zasto so w an ie referendum w w ybranych p ań stw ach .
T reść recen zo w an ej p ra c y p o d z ie lo n a z o sta ła n a dw ie zasadnicze części, p o p rz ed z o n e słowem w stępnym . W części pierw szej pośw ięconej Polsce i zaty tu ło w an ej: N orm atyw ne i społeczne a sp e k ty
referendum w Polsce z aw a rte są trzy ro zd ziały . Pierw szy z nich: R eferendum w p ra k ty c e parlam entar nej X , i i I I kadencji S e jm u R zeczyp o sp o litej P o lskiej o m aw ia n iepo d ejm o w an e wcześniej w szerszym
zakresie zag ad n ien ie b ad aw cz e - referen d u m w p ra k ty c e p a rla m e n tarn e j. C hodzi tu o proces stan o w ien ia p rzez p a rla m e n t poszczególnych a k tó w praw odaw czych odnoszących się d o m aterii referen d aln ej. P rz e d staw io n o zam ierzenia praw o d aw cze, ja k też proces d o ch o d zen ia d o p oszczegól nych ro zstrzy g n ięć p ra w n o u stro jo w y c h w p rzed m io cie referendum . R o z d ział d rugi: Społeczne
uwarunkow ania referendum zajm u je się ko n cep cjam i d em o k racji w Polsce i um iejscow ieniem w tym
ustroju in stytucji re fe re n d u m . P rzed m io tem trzeciego rozdziału części pierw szej je s t insty tu cja referen d u m w p ro je k ta c h k o n sty tu cy jn y c h z lat 1989-1995. R o zd ział ostatn i tra k tu je o referendum g m innym , p rz ed sta w iają c z a ró w n o p o d sta w y p raw n e, ja k i funk cjo n o w an ie referendum w p rak ty ce.
C zęść d ru g a , z a ty tu ło w a n a R eferendum tv p ra k tyc e polityczno-ustrojow ej krajów E uropy
W schodniej zaw iera d w a ro zd ziały , z k tó ry ch pierw szy ch ara k te ry zu je instytucję referendum w R osji,
d ru g i n a to m ia s t n a L itw ie, Ł o tw ie i w E stonii. O b a rozdziały w skazują n a kluczow e kwestie p o lily c zn o -u stro jo w e i społeczne tej insty tu cji, a tak że p o k a zu ją rzeczyw isty c h a ra k te r i p rzed m io t inicjatyw i re fe re n d ó w p rz ep ro w a d z o n y ch we w skazanych krajach.
W obec b ra k u o p ra co w a ń teo rety czn y ch tego p rz ed m io tu w literatu rze polskiej, w ybór tem atu recenzow anej p u b lik acji należy uzn ać za słuszny. A u to rz y sk o ncentrow ali się w swojej p racy na zag ad n ien iach zw iązan y c h z procesem staw an ia się referendum w p rak ty c e, d ą żą c z aró w n o d o przed staw ien ia ujęć zw iązanych z m iejscem tej instytucji w procesie decyzyjnym p a ń stw a , ja k leż zag ad n ień w y n ik ający ch ze sto so w an ej p ro ced u ry p rz ep ro w a d z an ia referendum , jeg o w ażnością zasięgiem i ra ty fik ac ją . S c h a rak tery z o w a li instytucję refe ren d u m w p ra k ty c e p raw n o u stro jo w ej P olski i p a ń stw E u ro p y W sch o d n iej, nie og ra n iczając się jedynie d o p olitologicznego, h istorycznego i p ra w n o u stro jo w eg o a sp e k tu , ale przedstaw ili ją także w szerokim sp ek tru m d ośw iadczeń społecznych, co zw ażyw szy n a trw a ją c ą w o m aw ian y ch k ra ja ch tran sfo rm ację u stro jo w ą , jest b ard zo ciekaw e. O w a in te rd y sc y p lin a rn o ść p ra c y w skazuje n a korzyści dy d ak ty czn e, m o g ą bow iem z niej k o rzy stać nie ty lk o b ad acze p rz e d m io tu , ale rów nież studenci p olitologii, p ra w a czy historii. P ublikacja ta m oże tak że sta n o w ić d o s k o n a łą p o d sta w ę d o b a d a ń k o m p araty sty czn y ch , zwłaszcza
d o p o ró w n y w a n ia in sty tu cji refere n d u m w p a ń stw a ch d e m o k ra ty czn y ch i p a ń stw a ch , k tó re na d ro g ę tran sfo rm a cji u stro jo w ej d o p ie ro w k raczają.
Pow yższa p u b lik a c ja w pew n y ch frag m e n ta c h p o z o staw ia je d n a k niedosyt. Przede w szystkim ro zd ział p o św ięco n y in ic jaty w o m re fe ren d aln y m w Sejmie R P w ydaje się być m ało u sy stem aty zo w a ny. W y n ik a to p ra w d o p o d o b n ie z w ielości w sp o m n ian y ch inicjatyw i ró ż n o ro d n o ści d otyczących ich stan o w isk , sz k o d a je d n a k , iż a u to rz y tej części p ra c y nie um ieścili w niej ogólnej c h ara k tery sty k i p ro c e d u r p a rla m e n ta rn y c h d o ty cz ąc y c h zgłaszanych p ro jek tó w . U łatw iłoby to z pew nością z ro zum ienie teg o tekstu czy teln ik o m n iezo rien to w an y m w p rak ty ce sejm ow ej. A u to rz y lej i kilku innych części o m aw ian ej p ra c y nie p o k u sili się rów nież o po g łęb io n e, n au k o w e analizy o pisyw anych zjawisk, o g ran ic zając się jed y n ie d o p rzed staw ien ia fak tó w . P o m o cn e d la czytelnika m o g ą być n a to m ia st tab ele o p isu jące w yniki referen d ó w , zam ieszczone zw łaszcza w d rugiej części p ublikacji o raz liczne an ek sy - p o n ie k tó ry c h ro z d zia ła ch i n a k o ń cu książki.
M im o kilk u u w a g k ry ty czn y ch o p ra co w an ie R eferendum w Polsce i w Europie W schodniej zasługuje n a p o z y ty w n ą ocenę. Z n alaz ła w n im bow iem odzw ierciedlenie w iedza a u to ró w , p o p a rta licznym i an alizam i i b a d a n ia m i n a u k o w y m i. W y ró żn ia się zw łaszcza część p ub lik acji, k tó rą n apisał A n to n i M a lin o w sk i. Jest o n a nie ty lk o ciekaw a, ale rów nież b o g a to u d o k u m en to w a n a. M n o g o ść p rzy p isó w stan o w i p o k a ź n y in fo rm a to r bibliograficzny. N a szczególną uw agę zasługuje także ro zd ział d o ty cz ąc y in stytucji re fe ren d u m w R osji, k tó ry w obec b ra k u publikacji n a ten tem at jest cennym źró d łem in fo rm acji d la w szystkich z ain tereso w an y ch sy tu a cją w tym k raju .
R ecen zo w an a p u b lik a c ja nie w yczerpuje om aw ian y ch pro b lem ó w . In sty tu cja referendum zyskuje c o ra z w iększe uzn an ie, z aró w n o w śród p o lity k ó w , ja k i społeczeństw p ań stw w spółczesnych, a to, tak ja k i w nioski w yciągnięte p rzez a u to ró w , stw arza p o d staw ę d o dalszych b a d a ń nad p o ru szo n y m i p rzez n ich zag ad n ie n iam i.
T om asz Bichla
Józef Marceli Dołęga, Człowiek w zagrożonym środowisku. Z podstawowych
zagadnień sozologii, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa
1998, s. 238
Od wielu la t uczeni b iją n a a la rm , ujaw n iając najnow sze d a n e dotyczące śro d o w isk a n a tu ra ln e g o , a ściślej m ów iąc zag ro ż eń , ja k ie w iążą się z u rb a n iz ac ją i in d u strializacją. W Polsce od n ied aw n a p ro b lem y o c h ro n y śro d o w is k a in teresu ją przedstaw icieli różnych dziedzin n a u k i. Swoje sp o strzeżenia p u b lik u ją p raw n icy , p o lito lo d zy , ekonom iści, p rz y ro d n icy , a naw et osoby duchow ne. T a k ą o so b ą je s t w łaśnie k siąd z Jó z e f M arceli D o łę g a, k tó rem u zag ad n ien ia o ch ro n y życia i zdrow ia człow ieka są b a rd z o bliskie. Pierw sze w ydanie k siążki u k a za ło się p o n a d pięć lat tem u. O d tego czasu wiele się w y d arzy ło w o c h ro n ie śro d o w isk a, za ró w n o w aspekcie teoretycznym , ja k i praktycznym . Z a istn ia ła p o trz e b a zw ery fik o w an ia in fo rm a cji zaw arty ch w pierw szym w ydaniu książki. N asu w a się pytanie: dlaczeg o k sięża in te res u ją się p ro b lem am i o c h ro n y ś r o d o w is k a - w szak ek ologia je s t przede w szystkim n a u k ą p rzy ro d n iczą?
K sią d z D o łę g a u w aża, że śro d o w isk o n a tu ra ln e , w k tó ry m rozw ija się wszelkie życie (nie tylko człow ieka), p o w in n o u zy sk ać w naszej św iadom ości w a rto ść d o b ra w spólnego. K ościół m oże u k ieru n k o w ać p ra c ę d u s z p a s te rs k ą n a sp raw y ekologiczne i sozologiczne, uw rażliw iając sum ienia na te p ro b lem y . W P olsce z p ew n o śc ią b ra k je s t jeszcze d o b rz e rozw iniętej edukacji ekologicznej, być m oże K o śció ł będzie p ró b o w a ł uzu p ełn ić zaległości w tej dziedzinie. Jest to b ard zo p ra w d o p o d o b n e , zw ażyw szy n a fa k t, że k ażd y człow iek w ierzący żyje w edług p rzy k azań i p rzek azu je p o zn an e w artości
