Restrukturyzacja przedsiębiorstw energetyki cieplnej oraz kryteria jej oceny

Pełen tekst

(1)Piotr Bartkowiak Politechnika. Częstochowska. Tomasz Rojek Katedra Ekonomiki l Organlxacll. PrzedslęblDrstw. Restrukturyzacja przedsiębiorstw energetyki cieplnej oraz kryteria • • Jej oceny Restrukturyzacja jest dla każdego przedsiębiorstwa ważnym procesem poprawy efektywności jego gospodarowania. Jest ona szczególnie istotnym elementem przemian na gruncie polskim, gdyż decyduje o przetrwaniu i rozwoju przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej. Oferuje ona bowiem zbiór technik ratowania oraz rozwoju przedsiębiorstwa. Pod pojęciem restrukturyzacji rozumie się zmiany struktury produkcyjnej i organizacyjnej przedsiębiorstwa w odniesieniu do techniki, technologii, form organizacji produkcji i systemu zarządzania, jak również jego statusu prawnoorganizacyjnego (por. Kowalczuk-Jakubowska, Malewicz 1992, s. ID; Pelka 1992, s. 73]. Dlatego też terminu restrukturyzacja używa się przede wszystkim w znaczeniu dostosowania organizacyjnego, ekonomicznego i technicznego najlepiej odpowiadającego postawionemu przed przedsiębiorstwem celowi. Jest to zawsze proces zindywidualizowany w odniesieniu do każdego przedsiębiorstwa, pozwalający jednak na wyróżnienie kilku podstawowych faz występujących podczas opracowywania programu restrukturyzacyjnego: - postawienie diagnozy stanu istniejącego oraz sformułowanie kierunków i obszarów restrukturyzacji, - dokonanie wyboru strategii rozwoju przedsiębiorstwa i wynikających z niej działaJ\ krótkookresowych, - opracowanie harmonogramu realizacji strategii rozwoju przedsiębiorstwa, - przedstawienie głównych zagrozeń, czy tez uwarunkowm\ mogących mieć wpływ na wdrożenie przyjętego programu restrukturyzacji,.

(2) Piotr Bartkowiak, Tomasz. - przygotowanie planu finansowego realizacji przyjętego programu restrukturyzacji. Celem tak rozumianej i systematycznie przeprowadzanej restrukturyzacji jest poprawa efektywności działania poprzez zmiany systemowe związane z przekształceniami następujących obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa [Ostrowska 1999, s. 130-131]: - technika i technołogia, - organizacja i zarządzanie, - ekonomika i rynek, - przekształcenia prawno-własnościowe. Ogólnie można stwierdzić, że cełem restrukturyzacji jest odzyskanie, utrzymanie łub zwiększenie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku, czyli wybór takiej strategii rynkowej oraz takie przekształcenie organizacji i zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa, które zapewnią mu wzrost konkurencyjności, co oznacza stałe posiadanie zdolności do utrzymania się na rynku oraz rozwoju. Restrukturyzację można zatem pojmować jako zmianę stosunków wewnętrznych i relacji zewnętrznych przedsiębiorstwa z otoczeniem mającą na celu przystosowanie i poprawę jego działałności w nowych uwarunkowaniach systemowych i reałnych [Ostrowska 1999, s. 131 i nast]. Można powiedzieć, że jest ona istotnym i pożądanym czynnikiem wzrostu i poprawy efektywności działania przedsiębiorstw, w szczegółności na gruncie polskim. Wiedząc o istocie i głównych ceł ach procesu restrukturyzacyjnego, oczywiste staje się jego określenie jako podstawowego narzędzia zmian w gospodarkach transformowanych. Dla Polski ma to duże znaczenie w kontekście jej staral\ o członkostwo w Unii Europejskiej. W momencie stowarzyszenia przedsię biorstwa połskie znajdą się bowiem w zupełnie innej jakościowo sytuacji. Dotyczy to całokształtu ich ekonomiki, organizacji wewnętrznej i powiązań zewnętrznych, procedur podejmowania decyzji, zasad tworzenia bieżących i krótkoterminowych planów działania oraz długofalowych programów rozwoju, rozpoczynania przedsięwzięć adaptacyjnych i antycypacyjnych, wprowadzania innowacji, wykorzystania posiadanego kapitału i tworzenia nowych zasobów potencjału wytwórczego, organizacji procesów gospodarczych oraz systemu zarządzania. Przedsiębiorstwa, aby przetrwać i utrzymać się na rynku, muszą nauczyć się przewidywać i trafnie oceniać swoją sytuację, tj. zdolność efektywnego działania i zdolność rozwoju w stale zmieniającym się otoczeniu, a także ciągle podejmować decyzje określające sposób, formę, zakres i tempo realizacji przemian restrukturyzacyjnych. Są to bowiem aktuałne wyznaczniki nie tylko przetrwania przedsiębiorstwa i przywracania mu równowagi z otoczeniem, ale też formułowania przez niego ekspansywnych (dynamicznych) zamierzeń zapewniających sprawne jego funkcjonowanie i utrzymanie pozycji konkurencyjnej oraz dalszy rozwój. Zwrócić należy uwagę, że w krajach człon kowskich Unii proces restrukturyzacji dokonywał się stopniowo w stosunkowo długim okresie. W Polsce i innych pm\stwach kandydujących musi on zostać.

(3) Re s,ruk'"ryzacja. energe,yki. przeprowadzony szybko i objąć nim całą gospodarkę. Dlatego w procesie akcesji strona unijna kładzie tak wielki nacisk na prywntyzację gospodarek krajów wstępujących, a co za tym idzie również na restrukturyzację przedsiębiorstw fun kcjonujących w tych gospodarkach. Restrukturyzacja przedsiębiorstw musi być w głównej mierze ukierunkowana na wzrost ich konkurencyjności. W Białej Księdze - dokumencie dotyczącym przygotowania krajów Europy Śroclko wowschoclniej do integracji z Unią Europejską - wskazuje na wprowadzanie i egzekwowanie w tych krajach skutecznej polityki prokonkurencyjnej jako niezbędny warunek akcesji. Dlatego konieczne, by w systemie prawnym, administracji publicznej oraz w środowiskach gospodarczych tych pm\stw ugruntowane zostalo wystarczające zrozumienie dla istoty konkurencyjności i jej instrumentów [Kaczurba 1998, s. 42). Ponadto przystępuj'lC do negocjacji akcesyjnych, Polska potwierdziła wolę oraz gotowość stosowania postanowiel\ unijnych dotyczących polityki przemysłowej i restrukturyzacji potencja lu wytwórczego. Stanowiska nnszych partnerów w tej kwestii ulegly istotnym zmianom . W koncepcjach leżących u podstaw Traktatu Rzymskiego przyjmowano bowiem zalożenie, Że sama liberalizacja handlu.i otwarta gra sil rynkowych powinny doprowadzić do pożądanych zmian strukturalnych. W miarę rozwoju Wspólnot Europejskich ten pierwotny pogląd ulegał rewizji opartej na uznaniu regulacyjnej, a niekiedy także materialnej funkcji władz publicznych w tym procesie (por. [Moussis 1997, s. 309-350). Dla celów naszych negocjacji akcesyjnych przyjmowany jest tak poszerzony zakres pojęciowy restrukturyzacji. Jest też istotne, że jej szczegółowe rozwią zania trzeba traktować jako adresowane w zasadzie do szczebla pojedynczych przedsiębiorstw. Cele tak rozumianej polityki są następujące: - stworzenie ram prawnych i instytucjonalnych określających zachowania przedsiębiorstwa w zakresie jednolitego rynku, - pobudzanie rozwoju przedsiębiorstwa, - zachęcanie podmiotów gospodarczych do przekraczania granic narodowych. W Polsce trwające już ponad dziesięć lat przeobrażenia systemowe dowod zą, że warunkiem przetrwania i rozwoju przedsiębiorstwa jest podejmowanie różnorodnych procesów restrukturyzacyjnych , obejmujących zmiany systemowe związane z przekształceniami jlrawno-organizacyjnymi i dostosowujqcyc h rozmiary oraz rzeczową strukturę jego d zialal no ści do sytuacji rynkowej. Działalność zatem polskich przedsiębiorstw na rynku unijnym, gdzie zetkną się one z dojrzalszą gospodarkl) rynkową zdeterminowana będzie przede wszystkim tym, co dzieje się w stale ewoluującym otoczeniu. Orientacja przedsię biorstwa na sytuacje i zmiany zachodzące w jego makro- i mikrootoczeniu, podporzijdkowanie się jego potrzebom teraźniejszym i przyszłym jest wymogiem egzystencji przedsiębiorstwa oraz jego rozwoju. Większość przedsię biorstw, które nie będą chciały bądź nie będą mogły dostosować się do rynku i warunków wynikających z integracji Polski z Unią przestanie się rozwijać,.

(4) I. Piotr Bartkowiak, Tomasz Rojek. z czasem straci zdolność zaspokajania potrzeb otoczenia i tym samym skazana na niepowodzenie. Mówiąc o transformacji gospodarki polskiej, należy jednoznacznie stwierdzić, że szczególnym problemem w realizacji tego procesu jest restrukturyzacja strategicznych branż przemysłowych. W praktyce istniejE) dwie przeciwstawne opcje jej reałizacji. Według jednej z nich branże strategiczne, takie jak energetyka czy przemysł zbrojeniowy powinny pozostać w formie przedsiębiorstw państwowych. Według drugiej powinny być zrestrukturyzowane i przynajmniej częściowo sprywatyzowane, ponieważ tylko w ten sposób można polepszyć ich efektywność, zapewnić dopływ obcego kapitału, czy też zwiększyć stopie" konkurencyjności na rynkach światowych [Krupski, Włodarczyk 1994, s. 8]. Obecna sytuacja przedsiębiorstw pmlstwowych w Polsce jest wielce zróż nicowana ze względu m.in. na specyfikę i pozycję ekonomiczno-finansową oraz rynkową branż w gospodarce, wielkość popytu efektywnego na produkcję i usługi, konkurencję na rynku, wielkość i strukturę aktywów oraz stopie" ich efektywnego wykorzystania, zdolność do sprostania konkurencji międzynaro dowej, politykę budżetową i celną rządu. Dlatego proponuje się, aby dokonywać oceny sytuacji wewnętrznej przedsiębiorstwa. Składa się na nią analiza zasobów oraz możliwości, jakie posiada podmiot gospodarczy na wolnym rynku i w warunkach narastającej konkurencji. W skład zasobów przedsię biorstw wchodzą [Peszko 1996, s. 30]: - finanse - rentowność, poziom zadłużenia, przepływy gotówkowe, płynność finansowa, - majątek - budynki, urządzenia i inne wyposażenie, -ludzie - personeł podstawowy i specjaliści, kadra)nżyniersko-kierownicza, - struktura organizacji - jej poziom, systemy informatyczne, - technologia -licencje, patenty ,jakość, możliwości badawczo-rozwojowe. Mimo ogromnych niekiedy różnic w pozycji wyjściowej do restrukturyzacji, wspólną troską przedsiębiorstw powinien być skuteczny i korzystny przebieg tych procesów w obliczu szybko zmieniającego się otoczenia, co wiąże się z potrzebą racjonalnego zarówno w sensie rzeczowym, jak i metodologicznym podejścia do tych skomplikowanych i nowych procesów przemian strukturalnych i świadomościowych. Technika i postęp techniczny zaczynają mieć wpływ na zmniejszenie kosztów z jednoczesnym spełnieniem warunków niezawodności i ochrony środo wiska. Szczególnie trudna sytuacja panuje w sferze zaopatrzenia w ciepło, gdzie oprócz niezbędnych działa" restrukturyzacyjnych występują uwarunkowania ekonomiczne i własnościowo-organizacyjne. Są to: - istniejące stosunki własnościowe, - zasady rozlicze" finansowych z tytułu produkcji, przesyłania i sprzedaży. będzie. ciepła,. - niewłaściwy poziom oraz promocja cen paliw i energii w całej gospodarce. Dlatego decyzja o modernizacji systemu ciepłowniczego powinna być podjęta na podstawie następujących przesłanek [Rubik 1993, s. 269]:.

(5) Restrukturyzacja przedsiębiorstw energetyki cieplnej.... I. - dążenia do zmniejszenia kosztów wytwarzania i przesyłania ciepła w wyniku zastosowania nowoczesnych urządzeń i technologii, - konieczności renowacji wyeksploatowanych urządzeń i instalacji, co pośrednio związane jest z modernizacją. Niezależnie od wyżej wymienionych przesłanek podstawą decyzji wyboru optymalnego wariantu dowolnego przedsięwzięcia modernizacyjnego w warunkach gospodarki rynkowej powinien być wynik rachunku efektywności. Opła calność modernizacji (zwana niekiedy ekonomiczną efektywnością) zależy głównie od następujących czynników: - relacji cen nośników energii do cen urządzeń i robót instalacyjnych, - stopy procentowej kredytu, która powinna być minimalną granicą efektywności służącą do oceny opłacalności modernizacji [Rubik 1993, s. 269]. Czynnikami podstawowymi efektywności ekonomicznej są: - wydajność pracy, - produktywność majątku trwałego, - efektywność inwestycji, - materiałochłonność, - energochłonność produkcji. Dla każdego przedsiębiorstwa istotne jest, aby wydajność pracy i produktywność majątku trwałego z każdym miesiącem rosła. Świadczy to bowiem o rozwoju gospodarczym przedsiębiorstwa. Wzrost ten można również osią gnąć, gdy materiałochłonność i energochłonność produkcji maleje. Przedsiębiorstwo jako podstawowa komórka w gospodarce narodowej ma realizować postęp technologiczny, techniczny i ekonomiczny, który jest warunkowany wzrostem wydajności pracy żywej i uprzedmiotowionej. Jednocześnie jest ono jednostką, która została wyodrębniona pod względem prawnym, ekonomicznym i organizacyjnym i ma funkcjonować w obrębie trzech płaszczyzn [Krawczyk 1995, s. 5]: - marketingu mającego za zadanie nabycie i przygotowanie czynników produkcji, - działalności związanej z procesami technologicznymi przetworzenia czynników produkcji na wyrób finalny, - sprzedaży przetworzonych czynników produkcji lub możliwości świad czenia usług. Już w początkowym okresie istnienia przedsiębiorstwo przedstawia się jako bardzo złożony układ kapitałowo-majątkowy, strukturalny oraz organizacyjny, który funkcjonuje na zasadzie dużego "organizmu", gdzie podstawowe jego czynności zazębiają się, przenikają oraz uzupełniają. Układ ten przedstawia rys. l. Większość działal\ zarządczych powinno prowadzić do określenia cało kształtu działalności przedsiębiorstwa przy użyciu analizy ekonomicznej, która daje możliwość szczegółowego monitorowania kondycji badanego przedsię biorstwa, a jednocześnie dostosowuje ją do aktualnych poczynal\ mających na celu wszechstronną ocenę zdarzel\ i procesów występujących bądź mogących.

(6) I. Piotr Bartkowiak, Tomasz Rojek. wystąpić. obecnie w gospodarce. Ta analiza często ujawnia w sposób obiektywny stan przedsiębiorstwa. Daje także możliwość wskazania kierunków restrukturyzacji. Każde przedsiębiorstwo, w tym również analizowany sektor przedsiębiorstw ciepłowniczych, wymaga, aby decyzję o wszczęciu procedury przeksztalceniowej podjąć w sposób indywidualny, gdyż każdy podmiot gospodarczy posiada swoją własną, indywidualną strukturę techniczno-technologiczną, sposób zarzą dzania i - co z tym jest powiązane - ukłacl organizacyjny, strukturę ekonomiczno-finansową, ale także te cechy zaliczane do zewnętrznych i wewnętrz nych, które stanowią o jego indywidualności [Borowiecki 1996, s. 19].. Obszary działalności. zarz~dzanie. DZial~lllość. I. I. I. .. Ocena. P anowame. ekonomiczno~finansowa. informacyjna. Gospodarka finansowa. 1 przygotowaniJ, działalności. U: ~I. I. Analiza. Księgowość. działalności. I. t. Gospodarka kadrowa I~. Marketing. +. I. ł. I. Produkcja. I. I. t. I-. ł. I. Gospodarka środkami produkcji. Rys. l. Działalność. I. Zbyt. ~. I. przedsiębiorstwa przemysłowego. Źródlo: [Krawczyk 1995, s.. 61.. W literaturze przedmiotu oraz praktyce można zauważyć, że do przeksztalpm\stwowych coraz częściej zaczyna być stosowana metoda spin-off("rozpinania firmy"). Koncepcja ta powinna w bardzo dobry sposób zaistnieć m.in. w analizowanych przedsiębiorstwach cieplowniczych. Idea spin-off dla ciepłowni polega na tworzeniu przez indywidualnych wewnętrznych przedsiębiorców, często pracowników danej firmy, odrębnych ceń przedsiębiorstw.

(7) jednostek organizacyjnych, które są pośrednio i (lub) bezpośrednio powiązane z jednostką macierzystą [Bednarczyk 1994, s. 5]. Metodę tę można zastosować w restrukturyzacji organizacyjno-własnościowej Wojewódzkich Przedsiębiorstw Energetyki Cieplnej, w dużych miejskich ciepłowniach łub ełektrociepłowniach . Wewnątrzzakładową restrukturyzację pl'zeprowadza się na podstawie różnych założell, do których np. załicza się: - aktywny udział pracowników tych działów czy komórek, które mają podlegać procesom przemian, oparty na stworzeniu w nowych podmiotach gospodarczych miejsc pracy, - reorganizację zatrudnienia, która powinna przebiegać w sposób stopniowy, nie prowadząc do zwołnień grupowych, - ograniczenie kosztów funkcjonowania przed s iębiorstwa, - zagospodarowanie kompleksowe majątku działów czy komórek na podstawie zasad komercyjnych. Poczynione założenia powinny wyłonić te obszary działalności przedsię biorstw ciepłowniczych, które można przekazać mającym powstać w ramach metody spin-alf podmiotom gospodarczym - spółkom. W ciepłownictwi e transport, zaopatrzenie w nośnik enel'getyczny, służby utl'zymania ruchu (brygady l'emontowe) mogą zostać zaliczone clo tych działów, które najpierw zostaną wyłączone z całej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. W myśł zasady "biznes poprzez biznes" stymułuje się rozwój wewnętrznej przedsię biorczości w nieefektywnych przedsiębiorstwach ciepłowniczych [Prokopenko, Pavlin 1991, s. 25]. Metoda spin-off zmierza z jednej strony do właściwego prowadzenia działań restrukturyzacyjnych w obszarze własnościowo-organi zacyjnym, z dl'ugiej zaś wspiera i wymusza wśród pracowników podej ście przedsiębiorcze, kształtowane w łegalnych formach organizacyjnych [Bednarczyk 1994, s. 11]. Idea "rozpinania firm" ma także wpływ na przedsiębiorczość zewnętrzną ciepłownictwa, która powinna obejmować następujące etapy: - wskazanie, a następnie wyodrębnienie rzeczowych funkcji przedsiębior stwa energetyki cieplnej na poziomie działalności głównej, określanej mianem podstawowej, pomocniczej oraz ubocznej; - oddanie nowo utworzonym przez pracowników podmiotom gospodarczym działalności pomocniczej i ubocznej, ałe przy założeniu, że przedsiębiorstwo ciepłownicze jako jednostka macierzysta nie ma w powstałych spółkach udziałów, a spółki te swój kapitał zakładowy zgromadziły od pracowników tworzą cych je. Jedynie nowe podmioty mogą od przedsiębiorstwa macierzystego dzierżawić maszyny, urządzenia, transport samochodowy czy kolejowy, jak i budynki na zasadach ogólnych; - prywatyzacja w sposób przewidziany prawem, m.in. ustawą "Prawo energetyczne" (Dz.U. nr 54, poz. 348 z dnia 4 czerwca 1997 r.) przedsiębiorstw ciepłowniczych w części dotyczącej działałności podstawowej firmy. Takie ujęcie metody spin-off jest najbardziej jednoznaczne. Jednak nie we wszystkich przedsiębiorstwach energetyki cieplnej taki modeł może zostać.

(8) I. Piotr Bartkowiak, Tomasz Rojek. przyjęty.. Dlatego też często spotyka się tak zwany model mieszany, który ma za zadanie wspomóc przedsiębiorczość wewnętrzną wśród pracowników. W jego teoretycznym kształcie występują odmiany [Bednarczyk 1994, s. 12]: - powstałe nowe podmioty gospodarcze zgodnie z kierunkiem spin-off są w 100% własnością przedsiębiorstwa energetyki cieplnej. Sprzyja to strategicznemu rozwojowi jednostki macierzystej w okresie długofalowym dzięki przedsiębiorczości wewnętrznej,. - powstałe nowe podmioty gospodarcze tylko w części są własnością przedsiębiorstwa macierzystego, natomiast pozostała ich część należy do prywatnych osób fizycznych. Istotna staje się podmiotowa działalność spółki i strategicznego programu rozwoju przedsiębiorstwa ciepłowniczego. Należy (hlżyć przy takim układzie do współdziałania utworzonego podmiotu gospodarczego, celem rozwoju jednostki macierzystej w dłuższym okresie. Można więc mówić, że nowe spółki albo będą wspomagały przedsiębiorczość wewnętrzną przekształconego przedsiębiorstwa ciepłowniczego, albo wystąpią jako alians strategiczny całej struktury [Entrepreneurship ... , 1986, s. 77], - powstałe nowe podmioty gospodarcze są w 100% odrębną własnością osób fizycznych, w większości pracowników macierzystego przedsiębiorstwa ciepłowniczego i wspomagają pogłębianie przedsiębiorczości zewnętrznej w jednostce macierzystej. Aby mieć pewność co do powodzenia całościowej restrukturyzacji, oprócz zmian i analizy wewnątrzzakładowej, należy również uwzględnić zmieniające się czy też istniejące już otoczenie wokół przedsiębiorstwa poprzez zastosowanie analizy zewnętrznej warunków działalności przedsiębiorstwa. Do analizy tej w przypadku przedsiębiorstwa ciepłowniczego należy badanie: - popytu na energię cieplną, a w konsekwencji calego rynku, - możliwości kooperacyjnych z innymi podmiotami gospodarczymi, - warunków lokalnych, - konkurencyjności wyrobów, tj. energii cieplnej i ciepłej wody, wytworzonych na bazie technologicznej z innymi nośnikami energii, - systemu ekonomicznego (dotacje, subwencje), - polityki gospodarczej pat\stwa, województwa czy gminy. Jak wiadomo, celem analizy zewnętrzncj jest określenie wplywu otoczenia na bieżącą i perspektywiczną działalność przedsiębiorstwa, a także możliwych ewentualnych zagroże!\ w jego prawidłowym funkcjonowaniu. Wyniki prowadzonych analiz ekonomiczno-finansowych dają podstawę do weryfikowania przyjętych decyzji oraz kierunków, zakresu i form restrukturyzacji tego sektora gospodarki. Analizując zagadnienia finansowe oraz zewnętrzne danego przedsiębior stwa ciepłowniczego, aby dokonać oceny eksperckiej badanej firmy, nie można również pomijać analiz techniczno-ekonomicznych. Wynika to ze ścisłego powiązania, a nawet wzajemnego przenikania się tych trzech analiz w sytuacji, gdy tworzony jest nowy system ekonomiczny. W skład obszaru działania tej formy oceny wchodzą [Borowiecki 1996, s. 21]:.

(9) Restrukturyzacja przedsiębiorstw. -. produkcja i dystrybucja energii cieplnej, koszty wytworzenia I GJ energii, zatrudnienie i płace, wprowadzanie nowych technologii i działania proekologiczne, organizacja pracy i produkcji energii cieplnej, umiejętne gospodarowanie środkami produkcji. Każdy z tych obszarów można zilustrować odpowiednimi wskaźnikami, a prawidłowe połączenie i korelacja ich wskaże aktualny stan produkcji, a także przyszłościowe możliwości rozwoju przedsiębiorstwa. Jak można zauważyć wszystkie te czynniki mają istotny wpływ na prawidłowy przebieg procesów związanych z restrukturyzacją przedsiębiorstw, w tym także przedsiębiorstw ciepłowniczych. Nie oznacza to, że przekształce nia dokonujące się w gospodarce mogą przebiegać w sposób bezzakłóceniowy, gdyż ich złożoność wyłania wiele problemów, uwag, dylematów i barier o róż norodnym charakterze. Jednak wszystkie działania analityczne należy przeprowadzać kompleksowo w ujęciu wewnętrznym i zewnętrznym, tak aby przedsiębiorstwo ciepłownicze ujmować jako system otwarty, badając wszystko co w nim zachodzi. Takie działanie pozwala osiągnąć przez podmiot gospodarczy przewagi konkurencyjnej, którą to uzyskuje się przez [Waśniewski, Skoczylas 1996, s. 9]: - minimalizację kosztów poprzez zwiększenie skali produkcji, działanie proekologiczne, udoskonalanie posiadanej technologii, racjonalizację systemów zarządzania, marketingu i dystrybucji, - wybiórczość działania, wtedy gdy przedsiębiorstwo ciepłownicze ustala dla swojego działania jedną lub więcej cech, które dla odbiorców są ważne, a tym samym firma wyróżnia swoją działalność wśród innych podmiotów gospodarczych, - koncentrację swojego dzialania na konkretnej grupie odbiorców. Wszystkie poczynania mają na celu określenie metody oceny, która jako ocena ekspercka przedsiębiorstwa ma stanowić ujęcie obiektywne. W literaturze przedmiotu do cech wynikających z działalności przedsiębiorstwa i mogą cych przyczynić się do znalezienia metody zalicza się [Borowiecki 1996, s. 22]: - zdolność do ekonomicznej racjonalności działania, - wykazanie przez firmę wysokiej efektywności w działaniu, - umiejętność prawidłowego zaspokajania potrzeb otoczenia, w którym funkcjonuje podmiot gospodarczy, - możliwości rozbudowy i rozwoju potencjału gospodarczego, - zdolność do ciągłego wzmacniania pozycji na rynku oraz akumulowania czynników niematerialnych tworzących wartość reputacji, warunkującą wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa. Na rzetelność analizy i obiektywność oceny każdego przedsiębiorstwa istotny wpływ ma charakter i rodzaj informacji źródłowych. Dla każdego analityka podstawowym źródłem danych do przeprowadzenia prawidłowej analizy.

(10) I. Piolr Bartkowiak, Tomasz Rojek. działalności przedsiębiorstwa jest jego sprawozdawczość finansowa i jej części składowe sporząd zane okresowo, tj. bilans i rachunek zysków i strat, która ujmuje najistotniejsze dla ekonomiki firmy informacje. Można również zaliczyć. do przedmiotu analizy finansowej sprawozdania o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz sprawozdanie o stanie i ruchu środków trwałych. Na cele analizy techniczno-ekonomicznej oraz do oceny wykorzystywane są liczne zestawienia i wykazy oraz liczne źródła informacji spoza przedsiębiorstwa. Wszystkie te dzialania,jak i otrzymane wyniki mog,! być przydatne do określania wartości przedsiębiorstwa. Zagadnienie to w ostatnim czasie nabiera szczególnego znaczenia w związku z procesami restrukturyzacyjnymi przedsiębiorstw i wdrażaniem nowych procedur ich działania. Zgodne z obowiązu jącymi zasadami gospodarki rynkowej, przedsiębiorstwa dzialają jeszcze w quasi rynkowym otoczeniu, tj. przy: - braku ukształtowanego rynku kapitalowego, - inflacji i (w niektórych gałęziach przemysłu) recesji gospodarczej, - deficycie budżetowym, - spadku poziomu życia. Wartość stanowi kategorię gospodarki rynkowej. Każdy podmiot gospodarczy, w tym i przedsiębiorstwo cieplownicze, jest szczególnym przypadkicm towaru, który funkcjonuje na rynku kapitalowym. Sensem wartości użytkowej przed siębiorstwa jest możliwość takiego korzystania z niego, aby zyski z działalności pokrywały poniesione wydatki, jak również można bylo uzyskiwać w firmie dodatkowe dochody [Budziak 1990, s. 11]. Cele,jakie obejmuje wycenianie każdego przedsiębiorstwa, to [Ekonomia ... , 1995, s. 124]: - możliwość demonopolizacji przeds iębiorstwa , - wyznaczenie wartości nominalnej i ceny emisyjnej akcji , - wyznaczenie cen, jakie są oferowane, gdy ma być dokonana sprzedaż podmiotów, - ustalenie wysokości opłat wynikających z dzierżawy, - przygotowanie procedur podzialu przedsiębiorstwa, - faktyczne ustalenie wartości do ubezpieczenia przed siębiorstw, - możliwo ść lokaty majątku w spólce, - przyjmowanie bądź wyłączanie udziałowców w s półkach. Globalnie te wszystkie cele można połączyć w trzy grupy wyceniania przeds iębiorstwa obejmujące [Borowiecki, Czaja, Jaki 1997, s . 129]: - przesłanki o charakterze wewnętrznym - najbardziej zainteresowane wynikami są osoby kierujące podmiotem gospodarczym lub ich właściciele, - przesłanki o charakterze zewnętrznym - dotyczą organów podatkowych, sądowych i ubezpieczeniowych, - przeslanki o charakterze micszanym, tj. wewnętrzno-zewnętrznym wycena dotyczy glównie transakcji kupna i sprzedaży, d zierżawy ,jak i leasingu majątku przeds iębiorstwa ..

(11) Restrukturyzacja. Przeprowadzanie wyceny przedsiębiorstw nie odbywa się na rynku, jak to ma miejsce w przypadku przedsiębiorstw, zakładów, czy firm, które S'l notowane na giełdzie papierów wartościowych, lecz dokonuje się na podstawie rachunku kalkulacyjnego, który warunkowany jest celem, funkcją, podmiotem, a także sytuacją społeczno-ekonomiczną obiektu wyceny [Kufel 1993, s. 16]. Przedsiębiorstwo można traktować na wolnym rynku jako towar. Jednak sam rynek dokonuje w swoim otoczeniu różnych zmian w czasie, które wpły wają bądź mogą wpływać na wartość zysków w przedsiębiorstwie, np. przez podniesienie niepewności i ryzyka w działaniu. Dodatkowym argumentem świadczącym o chwiejności przyszłych dochodów firmy jest niewątpliwie wzrost konkurencji rynkowej przedsiębiorstw, przez zmieniającą się ich liczbę, jak równicż zwiększenie inwestycji rozwojowych. Dla firm ciepłowniczych, które praktycznie do chwili obecnej stanowiły monopol na rynku lokalnym, od wejścia w życie ustawy "Prawo energetyczne" (Dz.U. nr 54, poz. 348 z dn. 4.06.1997 r., art. 33,37,43) rozdz. 5, stwarza się możliwość realnej konkurencji funkcjonowania na danym obszarze nie tylko istniejącego już przedsiębior stwa ciepłowniczego, ale także wielu innych podmiotów gospodarczych, które mogą prowadzić taką samą działalność,jak ciepłownie. Wymaga to niewątpli wie przez działające jednostki gospodarcze wielu istotnych zmian prorozwojowych i restrukturyzacyjnych. Branża ciepłownicza w Polsce, podobnie jak i inne sektory strategiczne gospodarki narodowej, musi być poddana gruntownym przeobrażeniom. Wymusza to zarówno rynek jako podstawowy weryfikator działalności gospodarczej, jak i zobowiązania, jakie podjęliśmy w związku z chęcią przystąpienia do Unii Europejskiej. Celowi temu służyć powinna restrukturyzacja dostosowująca przedsiębiorstwa branży do potrzeb współczesnego rynku. Istotne, aby opierając się na zaprezentowanych kryteriach, obecnie oprócz prowadzenia działaI\ o charakterze dostosowalI wewnętrznych i zewnętrznych wszystkie działania restrukturyzacyjne można było poddać analizie i ocenie ekonomicznej. Literatura. Borowiecki R., Czaja J., Jaki A. [1997], Strategia gospodarowania kapitalem II' przedsię biorstwie. Zagadnienia wybralle , TN01K, Warszawa-Kraków 1997. Budziak T. [1990], Ile jest warte przedsiębiorstwo? Wyd. Poltext, Warszawa 1990. Borowiecki R. [1996], Podstawy systemu oceny przedsiębiorstJlla restrlfkturyzowanego, "Przegl'ld Organizacji" 1996, nr 12 Bednarczyk M. [1994], Zastosowallie kOllcepcji spill-oil w przekształcenia przedsię biorstw pmistwowych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków, nr 444. Dz.U. nr 54, poz. 348 z dn. 4.06.1997, art. 33, 37,43. Ekonomika przedsiębiorstwa, Wybrane zagadnienia [1995], pod red. M.W. Jerzaka i M. Nowickiej-Skowron, Wyd. Politechniki Częstochowskicj, Częstochowa. Entrepreneurship, intrapreflcurship, and Venture Capitlll [1986], ed. R.D. Hisrich, Lexing-. c". ton Books, Massachusetts-Toronto..

(12) Piotr Bartkowiak Toma sz j. Kaczurba 1. [1 998]. Dostosowanie pl'zemyslu polskiego do jellltolitego ryuku lowarów i usług [w: ] Prze dsiębiorstwa w perspektywie przystqpiellia Po/ski do Unii Europejski ej, materiały konferencyjne, Warszawa 30,11-1.12. Kowalczuk-Jakubowska D., Malewicz A. [1992], Restruklllryzacja jllko technika ratowlInia i rozwoju przedsiębiorstwa, JOPM "Orgmasz" . Warszawa. Krawc zyk W. ( ł995], Gospodarka aktywami przedsiębiorstwa, Wyd. AGH w Krakowie, Kraków. Krupski R., Wło darczyk J. [1994], Metody generOWał/hl i wyboru wariantów prywalyzacji i restrtlklllryzacji braJli przemysłowych /la przyk ładzie energetyki, Zeszyty Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław, nr 676. Kufel M. [1993], Wyce/Ul przedsiębiorstw IV świetle reglllacji prl/lVlI)'ch, "Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw". nr 7. Moussis N. [1997], Acces lo EllropealJ Ullio,,: Law, Ecallomics, Policies, Euroconfldellliel. Ostrowska A. [1 999). Reslruktllryzacja jako czynnik IVzroSIII kOllkurcllcyjllo.\-ci pr ze dsię biorstwa [w:] Uwarunkowania kOllkurenC)UIIO'<:ci restl'llkturyzowallych prze dsiębiorstw w Europie ŚrodkowowscllOdniej, pod red. C. Glinkowskiego, AE w Poznaniu, Pozna ń. Pelka B. [1992], Polityka prze11lys!owa, strategie i resll'lIktllrYZCIc.ja przedsiębiorstw, IOPM uOrgmasz", Warszawa. Peszko A . [1996] , E/emellly organizacji i zarzqdzania przedsiębiorstwem , Wyd. AGH w Krakow ie, Kraków. Prokopenko J., Pavlin L [1991]. Enlraprelleurship Developmellt in Pllb/ie EJlterprises , ILD Management Development Series No. 29, Geneva , International Labom Office. Rubik M. [1993], Tec"llicZflO-ekollol1licwe uwarullkowania racjonali'wcji użytkowania energii i ciepła 1\1 cieplowlliclwie i kU/1l(l(yzacji , "Ciep ł ownic t wo , Ogrzewnic two, WenIylacja". nr 9. Waśniewski T ., Skoczy\as W. [1 996), Kierunki analizy w zarządUllliu fhulJlsami firmy, Wyd. Zachodniopomorskiej Szkoły Businessu w Szczecinie, Szczecin.. The Reslruclurlng of Thermal Energy Enlerprises and Ihe Crilerla Used in ils Assessmenl At present, the Polish eccnomy fnces the diffi clllt challenge of adjllsting its structures and mechanisms to the reąuiremenls set by the globa] market, especially in the context of Poland's desire to join Ihe European Union. This problem concerns, in particular, enterprises which pit themselves agai nst competitors from countries with heller s łnt c tured and deve łoped market econo mies. For that reason, rap id and effeclive adjustment and reslructuring measures should be taken today sa as to ensure that al the moment of accession the country can cope with the new conditions dictated by the EU market. In this nrticle, the nuthors disCllSS problems nnd solulians reła ti ng to the restructuring of the thermal energy sector. They also present crileria for measuring the efficiency ar activitics, which take into acco unt the specific charactcr of the sector in queslion..

(13)