Jacek Wójcicki
Słowa ponad granicami : literackie
świadectwa kontaktów kulturowych
Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 11, 3-6
Seria X I 2 0 0 5
Słowa ponad granicam i.
Literackie świadectwa kontaktów kulturowych
A
rtykuły zgrom adzone w niniejszym tom ie „N apisu” dokum entują konferencję, która pod takim tytułem od 12 do 14 października 2 0 0 5 roku w złotym je sie n n y m C ieszy nie zgrom adziła szereg referentów z różnych ośrodków badawczych kraju. N adgraniczne m iasto w krainie hojnie obdarow anej przez przyrodę i nieoszczędzanej przez historię, pełne m alow niczych zabytków trudnej w spólnej egzystencji kilku narodów, centru m żywej m ię dzynarodow ej w ym iany kulturalnej i naukowej — Cieszyn ja k m ało które m iejsce unaocz nia jed n oczesn ą realność i u m ow ność granic; twardą rzeczyw istość i dziejową nieu chron ność podziałów etnicznych, religijnych czy p o lityczno-ad m inistracyjn ych, a zarazem ich w zględność, płynność i przenikalność w aspekcie in telektu aln e—duchow ym . D zieje Śląska C ieszyńskiego uśw iadam iają, ja k liczne i nieu nikn ione bywają przyczyny, zm uszające ludzi bliskich kulturą, języ k iem i obyczajam i do w rogiego stawania przeciw sobie, i zarazem jak niew iele nieraz trzeba, by ten dystans skracać. Ale przybywając na tę ziem ię ludzi rzetel nych i trzeźw ych, nie ma też sensu się łudzić: znacznie częściej przychodzi pokonywać bariery z m ozołem niż ze śpiewem.U czestnicy konferencji, stawiający sobie za cel nam ysł nad różnorodnym i literackim i śladam i m iędzykulturow ych spotkań i sporów, trafili zatem do m iejsca, gdzie tchnie ożyw czy dla podobnych rozważań genius loci. Przekonali się zarazem, że to chyba tenże duch m iejsca w yzw ala w naw ykłych do tolerancji Cieszynianach gościnność i otw artość, dzięki której obrady i dyskusja m iały tyleż charakter intensyw nej w ym iany poglądów, co serdecz nego spotkania znajom ych.
Siedzibą tej kilkudniow ej rozm ow y była K siążnica Cieszyńska, której dyrektor m gr K rzy szto f Szelong wraz z życzliw ym personelem zapewnił uczestnikom m ożliw ość obrad w im ponu jącym gm achu biblioteki, już samą architekturą sym bolizującym w spom nianą am biw alencję pojęcia granicy oraz ciągłość tradycji — za now oczesną szklaną ścianą w ch o
4 Słow a po n ad g r an ic am i. Lite rackie św ia d ec tw a k o n t a k t ó w k u ltu r o w y c h
dzący czytelnicy od razu dostrzec mogą zabytkowe regały z b ezcennym i zbioram i pioniera cieszyńskiego m uzealnictw a i bibliotekarstw a, Leopolda Jan a Szersznika (1747-1814), w ro ku 1802 udostępnionym i przezeń publiczności ja k o pierwsza tego typu placówka na Śląsku austriackim . W tym sam ym w nętrzu goście m ogli zapoznać się z trw ającą od lata ciekawą w ystawą G ranice wytyczane słowam i. K onflikty na Śląsku C ieszyńskim w świetle literatury p o li tycznej (1 8 4 8 -1 9 4 7 ), św ietnie korespondującą z protilem konterencji.
U roczystego otw arcia obrad dokonali przedstawiciele władz regionalnych: Starosta P o w iatu C ieszyńskiego W itold D zierżaw ski, B u rm istrz Cieszyna dr inż. Bogdan Ficek i je g o zastępca, m gr inż. Jan M atuszek. Po inauguracji przystąpiono do obrad, zaplanow anych kolejno w sześciu blokach tem atycznych:
I. M iędzy Śląskiem a K urlandią
1. prof. dr hab. Anna Tyrpa (Akademia Św iętokrzyska, Kielce; Instytut Języka Polskiego P A N ) — Pieśni ludowe ja k o dokument kontaktów Ś lązaków z cudzoziem cam i i obcymi krajami', 2. dr Paweł Kaczyński (U n iw ersytet W rocław ski) — C zeskie przygody polskich oświeconych
— podróże P olaków do C zech w X V T II wiekw,
3. dr Aleksandra N orkow ska (U n iw ersytet Kazim ierza W ielkiego, Bydgoszcz) — „D ie Deutsche M use wagst Dir, H en, ein L ied zu singen". K urlandia i poetycki konterfekt Stanisław a Augusta Poniatowskiego;
4. dr Lucja Dawid (U niw ersytet Śląski w Katow icach) — Je d n a religia, dw ie poetyki. Ja n a K u bisza przygoda translatorska.
II. W idoki z z a przedm urza
5. dr P iotr P irecki (U niw ersytet Ł ódzki) — Rybałt w drodze;
6. m gr W eronika G iry s-C z a g o w iec (In stytu t Slaw istyki P A N , W arszawa) — O braz sie dem nastow iecznej Polski i je j m ieszkańców w oczach cudzoziem ców ;
7. m gr M ałgorzata Trębska (U n iw ersytet W arszawski) — „K tórzy głow y swych ojców je d li” — kultury obce w staropolskich oracjach weselnych;
8. m gr M arcin Bauer (U n iw ersytet Ł ódzki) — N ad „Przew agam i elearóir p olskich " Wojciecha Dend)ołęckiego. O apologetyczuym pam iętniku z w alk lisow czyków w krajach monarchii habs burskiej podczas pierwszych lat wojny trzydziestoletniej;
9. dr M ichał Kuran (U n iw ersytet Łódzki) — Turcy i Tatarzy w oczach Ja k u b a K im ikow skiego według „D ziejów tureckich’’ M arcina Paszkow skiego;
10. dr Elw ira Buszew iczow a (U niw ersytet Jagielloń ski, Kraków ), dr hab. P io tr U rbański (U niw ersytet Szczeciński) — „Carmen panegyricum ’' W ilhelm a Sm itha (1679) — zw ycię- stw oJan a Sobieskiego nad Turkam i z perspektyw y angielskiej.
III.
Pogra 11 icze polsko-fra 11 ci isk ie11. dr Tom asz Slęczka (U n iw ersytet W rocław ski) — Śląsk i jego m ieszkańcy w oczach polskich żołn ierzy N apoleona 7;
Sł ow a ponad gr anicam i. Literackie ś w ia d ec tw a k o n ta k tó w k u ltu r o w y c h
12. dr Ja ce k W ójcicki (Instytu t Badań Literackich PA N , Warszawa) — O k u p a n t— rozjemcą. O poem acie Onufrego Kopczyńskiego „D c 1 arsai’iensi coiwictu. .
13. prof. dr hab. Rom an Jaskuła (Akademia Pedagogiczna im. K om isji Edukacji N arodow ej, Kraków) — P olak w Paryżu. Z w ią z k i Karola Forstera z kulturą francuską w X I X wieku.
IV. Europa Słow ian — bez granic?
14. prof. dr hab. Elżbieta M alinow ska (U niw ersytet Śląski, K atow ice) — Stanisława Tar nowskiego w rażenia z pobytu w M oskw ie;
15. dr G rażyna Legutko (Akademia Św iętokrzyska, K ielce) — M istrz — przyjaciel - in spirator. Jarosław 1'rchlicki w oczach Z enona Przesmyckiego (M iriam a) w świetle korespondencji z lat 1 8 8 3 -1 9 0 1 ;
16. doc. dr hab. O lga Ciw kacz (U n iw ersytet Podkarpacki im. W. Stefanyka, Iw anofran- kow\sk— U kraina) — O braz H uculszczyzny w listach Stanisława J uicenza;
17. dr Katarzyna Krasoń (U n iw ersytet Szczeciński) — W zw ierciadle obcej literatury (recepcja Z bigniew a Herberta u> N iem czech);
18. m gr M arcin Telicki (U niw ersytet im . Adama M ickiew icza, Poznań) — Z w ią z k i twórcze Ju lii Hartw ig z kulturą francuską.
V. „Kresy" -— swojskie i egzotyczne
19. prof. dr hab. M aria W ichow a (U niw ersytet Łódzki) — Sarm acki ogląd świata w „Nowych A ten ach” ks. Benedykta Chmielo\t’skiego;
20. m gr Aleksandra K ijak (U n iw ersytet Jagielloński, Kraków ) — Świadectwa kontaktów ku l turowych w listach, pam iętnikach i wspomnieniach Wacława Sieroszew skiego;
21. dr Paweł Zajas (U niw ersytet im. Adama M ickiew icza, Poznań) — Postkolonialue echa z P o łudniowej Afryki. Egzotyczny kostium patriotyzmu w etnografii Antoniego Rehm aua (1840-1917). V I. Z n ad książek
22. dr Magdalena Rzadkowolska (U niw ersytet Łódzki) — Kobieta żydowska, kobieta czytająca; 23. dr Daria M azur (U niw ersytet Kazim ierza W ielkiego, Bydgoszcz) — Pośrednictwo lektu
rowe. Literackie inspiracje w eseistyce Jó z e fa C zapskiego;
24. dr Ryszard N ow icki (U n iw ersytet K azim ierza W ielkiego, Bydgoszcz) — Z abezp iecza nie księgozbiorów po I I wojnie św iatowej w Polsce.
W szystkim przedstaw ionym referatom towarzyszyła ożyw iona dyskusja.
G ospodarze zadbali też o w ypoczynek, podtrzym anie sił w italnych uczestników^ i o ich godziwą rozryw kę. Tę część zadań ja k o w spółorganizator wziął na siebie W ydział Etnologii i N auk o Edukacji U n iw ersytetu Śląskiego w Katow icach — Filii w C ieszynie, a bezbłęd na ich realizacja była zasługą im iennie dr Łucji Dawid. D zięki niej biorący udział w kon ferencji m ieli okazję podczas uroczystego spotkania w rotundow ej Kaw iarni M uzealnej w ysłuchać koncertu m uzyki dawnej w w ykonaniu zespołu kam eralnego pod kieru nkiem m gr G rażyny Heller.
6 S łow a ponad granic am i. L it er ac kie ś w ia d ec tw a k o n ta k tó w k u ltu r o w y c h
C ieszyń skim w spółorganizatorom referenci i goście konferencji zawdzięczali też m o żli w ość zw iedzenia Cieszyna z dyrektorem M u zeu m M iejskiego, drem Jan u szem Spyrą, pra cow nikiem naukow ym U n iw ersytetu Śląskiego. Przem ierzając pod je g o k ieru n kiem place, ulice i wzgórza Cieszyna, uczestnicy w ycieczki wędrow ali zarazem w przestrzeni i czasie, bow iem punkt w yjścia — siedziba K siążnicy przy M en n iczej 4 6 na skraju Placu Teatral nego — znajduje się w najstarszej części dawnego podgrodzia, a m ijając secesyjny Teatr im . Adama M ickiew icza i ulicą M enniczą przez Stary Targ przechodząc w stronę Rynku, zw iedzający śledzili zarazem kieru nek rozw oju m iasta nad O lzą.
Realizację konferencji um ożliw ili także pozostali w spółorganizatorzy: Instytu t Filologii Polskiej U n iw ersytetu W rocław skiego, Pracow nia Literatury O kolicznościow ej i U ż y tk o wej U n iw ersytetu W arszawskiego oraz Z espół Badań O bszarów T rzecich L iteratury In stytutu Badań Literackich Polskiej A kadem ii N auk. Patronatem m edialnym konferencję objęły: regionalna rozgłośnia Radia K atow ice, „Gazeta W yborcza” i tygodnik „Polityka”.
Życie, ja k to zwykle bywa, dokonało korekt w projekcie — część referatów została za prezentow ana istotnie „ponad granicam i” czasow ym i bloków pierw otnie w yznaczonych (wystąpienia M ichała Kurana, M arii W ichow ej i M arcina T elickiego), niektórzy referenci, nieobecni w C ieszynie, nadesłali swoje w ystąpienia później (W eronika G iry s-C z a g o w iec, G rażyna Legutko, O lga C iw kacz), dw óch autorów obecnych w K siążnicy poprzestało na form ie m ów ionej, w reszcie cztery osoby — nie zostały dotąd i nie będą tu w ym ienione — m im o zgłoszenia tem atów nie pojaw iły się na konferencji ani nie dostarczyły tekstów do tom u.
U zu p ełnieniem tem atyki konferencji jest w nim nadesłany „ponad granicam i” z Por tugalii artykuł dr Beaty C ieszyńskiej (U n iw ersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy), zaś w dziale Varia prezentujem y tekst dra G rzegorza Szelw acha (Warszawa) i kom entow aną edycję dwóch dokum entów w opracow aniu mgra M arcina Kuźm y, doktoranta U n iw ersy tetu W arszawskiego.
Z am ieszczone powyżej — ja k przystało na pism o pośw ięcone literaturze bliskiej życiu — zestawienia i statystyka obrazują naszą działalność k o n feren cy jn o -red ak cy jn ą w pierw szym roku now ego dziesięciolecia „N apisu”. Teraz ju ż serdecznie zachęcam y do lektury: oto przed Łaskaw ym i C zyteln ikam i stają otw orem granice wiedzy.
