Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (7), 819-822, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 819

Praca oryginalna Original paper

Choroby odzwierzêce stanowi¹ powa¿ny problem dotycz¹cy szkodliwoœci dla zdrowia i ¿ycia cz³owie-ka. Przyk³adem takich zoonoz s¹ salmonellozy. U lu-dzi najczêœciej wystêpuj¹ zaka¿enia alimentarne spo-wodowane produktami spo¿ywczymi pochodz¹cymi od drobiu, zanieczyszczonymi pa³eczkami Salmonel-la. G³ównym Ÿród³em zaka¿eñ salmonellami s¹ pro-dukty zwierzêce, do których zalicza siê m.in.: jaja, miêso, zw³aszcza drobiowe i jego przetwory oraz pro-dukty zawieraj¹ce w swoim sk³adzie surowe jaja, ta-kie jak: lody, ciasta, kremy, majonezy, sosy i inne (3, 9, 12). Chorobotwórcze salmonelle stanowi¹ problem na skalê globaln¹, gdy¿ ich obecnoœæ stwierdzono w wielu krajach, zarówno rozwiniêtych, jak i rozwija-j¹cych siê. W pañstwach o ni¿szym poziomie rozwoju kontakt ludzi ze zwierzêtami domowymi jest bli¿szy. Prowadzi to z kolei do pogorszenia warunków higie-nicznych, a w rezultacie do zwiêkszenia liczby zacho-rowañ na salmonellozy. Powa¿ny problem z czêstymi zachorowaniami na te choroby obserwowano równie¿ w Stanach Zjednoczonych, gdzie przyczynê zaka¿eñ stanowi³y jaja lub potrawy z ich dodatkiem (9, 14). W ostatnich latach, jak zauwa¿a G³oœnicka (6), nast¹-pi³ iloœciowy wzrost salmonelloz u ludzi i zwierz¹t spo-wodowanych przez nowe czy te¿ rzadziej wystêpuj¹-ce serowary, które najprawdopodobniej pochodzi³y z krajów egzotycznych. Du¿e ryzyko zaka¿enia pa³ecz-kami Salmonella zarówno w Polsce, jak i w innych kra-jach istnieje w szpitalach oraz w innych placówkach

s³u¿by zdrowia. Dotyczy to zarówno krajów Europy Zachodniej, w szczególnoœci Francji oraz afrykañskie-go pañstwa – Kenii (1). Berkley i wsp. (1) oceniaj¹c bakteryjne zaka¿enia szpitalne wywo³ane pa³eczkami Salmonella w Kenii, w krwi dzieci zaka¿onych sal-monelloz¹ stwierdzili znaczn¹ liczbê tych bakterii.

Natomiast powa¿ny problem w stadach niosek sta-nowi¹ siewcy salmonelli, ze wzglêdu na mo¿liwoœæ transowarialnej drogi rozprzestrzeniania siê tych bak-terii (2). Dlatego te¿ zanieczyszczeniom mog¹ ulegaæ równie¿ skorupy jaj. Wa¿n¹ rolê w rozprzestrzenianiu siê zaka¿eñ u zwierz¹t, a nastêpnie u cz³owieka od-grywaj¹ tak¿e pasze (10).

Ze wzglêdu na wysoki stopieñ szkodliwoœci pa-³eczek Salmonella dla zdrowia i ¿ycia cz³owieka w aspekcie zoonoz, szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na zapobieganie przenoszeniu i rozprzestrzenianiu siê ich w œrodowisku. Walka i unieszkodliwianie choro-botwórczych pa³eczek jest zadaniem trudnym i wy-magaj¹cym wyeliminowania wszystkich czynników sprzyjaj¹cych rozprzestrzenianiu siê zaka¿eñ (17). Konieczne jest zatem rygorystyczne przestrzeganie higieny na wszystkich etapach produkcji oraz przepro-wadzanie systematycznej dezynfekcji i deratyzacji w rzeŸniach, przetwórniach miêsnych, magazynach, ch³odniach, restauracjach oraz miejscach, gdzie istnieje kontakt ludzi z ¿ywnoœci¹.

Celem opracowania by³a charakterystyka wystêpo-wania salmonelloz wœród mieszkañców Lublina.

Wystêpowanie pa³eczek Salmonella

u ludzi na terenie Lublina

MARIA TIETZE, BEATA TRAWIÑSKA, MILENA G¥GO£

Katedra Higieny Zwierz¹t i Œrodowiska Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

Tietze M., Trawiñska B., G¹go³ M.

Salmonella rod incidence in humans in Lublin

Summary

The investigations were carried out on the grounds of data supplied by the State Sanitary Epidemiological Station in Lublin and focused on the occurrence of salmonelloses in humans from Lublin. The incidence analysis was made regarding age and sex groups. The percentage of each serovar of Salmonella rods as well as seasonality of salmonellose morbidity was also considered. In the years 1995-2005 2894 cases of salmonelloses were recorded in the city of Lublin, with the peak in 1995 (386). The morbidity rate varied according to year, seasonality, age and sex. The dominant serovars isolated in the diseased human organisms appeared to be S. Enteritidis as well as S. Hadar and S. Virchow. The highest morbidity rate was shown in the youngest age groups, i.e. from 0-4 years and generally higher percentages were recorded for women as opposed to men.

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 820

Materia³ i metody

Dane liczbowe pochodz¹ z Powiatowej Stacji Sanitar-no-Epidemiologicznej w Lublinie i obejmuj¹ lata 1995--2005. Analizy danych dokonano z uwzglêdnieniem wieku i p³ci chorych, podano równie¿ udzia³ poszczególnych se-rowarów pa³eczek Salmonella oraz sezonowoœæ zachoro-walnoœci na salmonellozê. Materia³ stanowi³y wymazy z ka³u pochodz¹ce od osób chorych na salmonellozê, sty-kaj¹cych siê z chorymi, ozdrowieñców i nosicieli.

Badania wykonano metod¹ rutynow¹ wed³ug obowi¹zu-j¹cej metodyki, zgodnie z Polsk¹ Norm¹ (PN-A-82055-8).

Wyniki i omówienie

Wystêpowanie zachorowañ na salmonellozê w Lub-linie przedstawiono na ryc. 1.

Z danych pochodz¹cych z PSSE wynika, ¿e w Lub-linie w poszczególnych latach od 1995 r. do 2005 r. rejestruje siê spadek zachorowañ, z wyj¹tkiem 1998 i 2005 r. Analizuj¹c ogóln¹ liczbê zachorowañ 2894 w przeci¹gu jedenastu lat, najwiêcej z nich wyst¹pi³o w 1995 r., 368, co stanowi³o 12,72% ogó³u. W dwóch nastêpnych latach (1996 i 1997) obserwuje siê spadek liczby zachorowañ z 247 (8,53%) do 195 (6,74%). Ponowny wzrost zachorowañ na salmonellozy mia³ miejsce 1998 r., gdy¿ wtedy ich liczba wzros³a do 328 przypadków (11,33%). W czterech kolejnych latach liczba osób zaka¿onych pa³eczkami Salmonella obni-¿y³a siê i by³a zbli¿ona, zaœ do 2004 r. obserwowano w dalszym ci¹gu spadek zachorowañ do 159 przypad-ków (5,49%). W 2005 r. nast¹pi³ nieznaczny wzrost zaka¿eñ, którym uleg³o 229 osób (7,91%). WyraŸnie obserwuje siê jednak tendencjê spadkow¹ liczby za-chorowañ na salmonellozy w odniesieniu do 1995 r. Zmniejszenie siê zachorowañ w ca³ym kraju w latach 1995-2000 wykaza³a równie¿ Gonera (7, 8) stwier-dzaj¹c w 1995 r. 30 093 zachorowañ, zaœ w 2000 r. 19 881. Jej zdaniem równie¿ ponad 60% przypadków salmonelloz dotyczy³o mieszkañców miast, przy naj-wiêkszej zapadalnoœci w miejscowoœciach od 20 do

29 tys. mieszkañców. Z danych autorki (8) pochodz¹-cych z 1998 r. wynika, ¿e salmonellozy najczêœciej stwierdzano w miastach od 20 do 100 tys. mieszkañ-ców.

Wystêpowanie salmonelloz w poszczególnych mie-si¹cach w latach 1995-2005 przedstawia tab. 1. W oma-wianym 11-letnim okresie obserwacji odnotowano pewn¹ powtarzalnoœæ wzrostu liczby zachorowañ w ci¹gu ka¿dego roku w poszczególnych miesi¹cach tzw. sezonowoœæ. Wykazano, ¿e najmniej zachorowañ na salmonellozy mia³o miejsce w miesi¹cach zimo-wych, przy czym najmniejsz¹ ich liczbê zanotowano w styczniu i marcu 2005 r., w lutym 1999 r., w grud-niu 1995 i 2002 zbli¿on¹ do tej wartoœci. Natomiast w lutym 2004 r. nie zarejestrowano ¿adnego przypad-ku zachorowania. W okresie od kwietnia do paŸdzier-nika obserwuje siê wzrost liczby zachorowañ na sal-monellozy. Najwiêcej zachorowañ wyst¹pi³o w lipcu w 1997 r., we wrzeœniu 2002 r. oraz w czerwcu 2001 r. Zwiêkszenie siê liczby zachorowañ na salmonello-zy od kwietnia do paŸdziernika nie jest zjawiskiem przypadkowym. W miesi¹cach tych ma miejsce naj-wiêcej zbiorowych imprez i ró¿nych uroczystoœci ro-dzinnych, takich jak komunie, przyjêcia weselne,

ban-0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Ryc. 1. Wystêpowanie zachorowañ na salmonellozy w Lubli-nie w latach 1995-2005

Tab. 1. Wystêpowanie salmonelloz w poszczególnych miesi¹cach w latach 1995-2005 (%)

c ¹ i s e i M I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII _ _ _ Rok 5 9 9 1 3,53 1,63 2,45 4,89 10,87 14,95 18,21 17,88 15,22 16,02 3,26 1,09 6 9 9 1 5,26 4,05 2,83 7,30 15,26 19,84 14,98 15,67 21,86 15,26 3,64 4,05 7 9 9 1 2,56 1,54 1,54 2,56 18,72 10,77 31,80 19,23 13,13 12,82 1,54 3,59 8 9 9 1 3,96 3,35 1,52 3,96 18,30 17,99 11,89 14,33 17,62 13,66 9,14 4,28 9 9 9 1 2,11 1,05 1,75 4,91 15,26 17,72 15,09 14,39 21,05 18,95 3,16 4,56 0 0 0 2 4,23 3,87 6,69 2,74 15,28 13,73 10,92 18,10 14,08 11,27 10,561 8,80 1 0 0 2 4,03 1,46 2,19 5,11 17,30 24,45 13,87 19,85 10,58 11,31 7,30 2,55 2 0 0 2 3,90 2,48 6,75 3,19 19,22 19,22 14,18 10,99 28,37 18,51 2,13 1,06 3 0 0 2 2,06 3,70 3,29 3,29 10,29 16,05 19,88 14,40 10,29 20,16 5,35 1,24 4 0 0 2 1,89 0,00 3,77 4,40 18,18 20,76 15,09 11,32 18,24 10,69 1,89 3,77 5 0 0 2 0,87 1,75 0,87 7,86 18,30 16,59 12,66 13,10 13,97 11,79 8,30 3,93

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 821

kiety i inne. Istnieje wówczas najwiêksze ryzyko wy-stêpowania zbiorowych zaka¿eñ spowodowanych pa-³eczkami Salmonella. Chocia¿ wed³ug Przybylskiej (15) liczba zbiorowych zachorowañ w latach od 1990 do 1996 r. zmniejszy³a siê z 43% do 23,4%, nie œwiad-czy to jednak o braku nara¿enia na zaka¿enie salmo-nellozami. Wed³ug autorki, g³ównymi przyczynami zachorowañ w tym okresie by³y pa³eczki Salmonella pochodz¹ce z jaj 54%, nastêpnie z miêsa i jaj 15%, z miêsa 4%, z drobiu i jaj 3% oraz z mleka i jaj 2 %.

Zatrucia spowodowane przez pa³eczki z rodzaju Salmonella pochodz¹ce z surowych jaj zajmuj¹ czo-³owe miejsce wœród wszystkich zachorowañ na sal-monellozy, gdy¿ w tym okresie czêsto podawane s¹ lody, kremy, ciasta, majonezy i sosy, które zawieraj¹ w swym sk³adzie surowe jaja. Na ryzyko zaka¿enia pa³eczkami Salmonella jest siê równie¿ nara¿onym po spo¿yciu potraw miêsnych (zw³aszcza mocno rozdrob-nionych) oraz produktów miêsno-jajecznych czy mleczno-jajecznych.

Tryb ¿ycia, kultura spo³eczeñstwa i miejsce spo¿y-wania posi³ków, a tak¿e sposób ich przyrz¹dzania oraz jakoœæ produktów niezbêdnych do ich wykonania s¹

bardzo wa¿nymi elementami w profilaktyce szerzenia siê salmonelloz.

Oceniano równie¿ wystêpowanie salmonelloz w zale¿noœci od p³ci i przedstawiono na ryc. 2. Wy¿-sz¹ liczbê zachorowañ odnotowano wœród osób p³ci ¿eñskiej. Wyj¹tek stanowi¹ lata 1997, 2003 i 2005, w których odnotowano wiêcej salmonelloz u osób p³ci mêskiej. Badania przeprowadzone przez Vugia Duc (18) wykaza³y, ¿e zachorowalnoœæ na salmonellozy w latach 1996-1999 by³a wy¿sza u mê¿czyzn ni¿ u kobiet, szczególnie rasy czarnej, Hiszpanów i Azjatów.

Wystêpowanie serowarów pa³e-czek Salmonella w latach 1995-2003 i 2005 przedstawia tab. 2. Wykaza-no, ¿e w ogólnej liczbie zachorowañ przez ca³y okres badañ dominowa³y zaka¿enia wywo³ane przez S. Enteriti-dis. Na kolejnych pozycjach znajduj¹ siê: S. Hadar, S. Virchow i S. Typhi-murium. Natomiast w nieznacznym odsetku wystêpowa³y S. Cholerae-suis i S. Kottbus.

Najwiêcej zaka¿eñ wywo³anych przez S. Enteritidis odnotowano w 1998 r., zaœ najmniej w 2002 r. Po-dobne wyniki uzyskali Hoszowski i wsp. (10), którzy wykazali, ¿e spo-œród serowarów Salmonella przeba-danych w latach 2002-2005 najczêœ-ciej stwierdzano S. Enteritidis (powy-¿ej 80%). Na drugim miejscu co do czêstoœci wystêpowania by³ serowar S. Hadar, którego najwiêksze nasile-nie przypada³o na rok 2002 19,15%, na trzeciej pozycji znalaz³y siê pa³ecz-ki S. Virchow, najwiêcej odnotowano ich w 2002 r. Na kolejnych pozycjach wystêpowa³y: S. Typhimurium, S. In-fantis, S. Isangi, S. Dublin, S. Agona i S. Gallinarum. Natomiast Roy i wsp. (16), izoluj¹c pa³eczki Salmonella

Tab. 2. Wystêpowanie serowarów pa³eczek Salmonella w latach 1995, 1999-2003 i 2005 (%) r a w o r e S 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2005 s i d it ir e t e n E . S 91,801 95,101 93,311 87,231 64,90 89,721 94,321 m u ir u m i h p y T . S 1,90 1,75 2,12 1,10 10,71 0,82 1,31 s it n a f n I . S 0,54 – – 0,36 10,35 3,29 – i g n a s I . S 0,27 – 0,35 – 10,35 – – r a d a H . S 3,59 0,35 1,41 1,46 19,15 1,65 2,18 w o h c ri V . S 1,09 0,70 1,76 1,10 12,07 1,23 0,88 a n o g A . S 0,27 – – – – – – s u b tt o K . S – – – 0,36 0,35 – – s i u s e a r e l o h C . S – – – 0,36 0,35 – – g r e b l e d i e H . S – – – – – 0,41 – g r e b n e tf e S . S 0,27 – – – – – – n il b u D . S – – – – – 0,82 – n o i s s i M . S – – – – – – – e e s s e n n e T . S – – – – – – – e a n a i d n I . S – – – – – – – n a tt a h n a M . S 0,27 – – – – – – u r u j D . S – – – – – 0,41 – g r u b n e d n a r B . S – – – – – – – m u r a n il l a G . S – – – 1,10 – – – a w li K . S – 0,35 – – – – – u m m I . S – – – – – – – e w g n o i h s T . S – – – 0,36 – – – n o s p m o h T . S – – – – 0,35 – – M E £ Ó G O 100 100 100 100 100 100 100 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kobiety Mê¿czyŸni

Ryc. 2. Wystêpowanie salmonelloz w Lublinie w zale¿noœci od p³ci

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 822

z produktów drobiarskich i drobiu, stwierdzili, ¿e do-minuj¹cym serowarem by³ S. Heidelberg (25,77%), który równie¿ mo¿e przyczyniaæ siê do zachorowañ u ludzi. Wed³ug Mumma i wsp. (14), 74% przypad-ków zachorowañ wywo³ywa³y pa³eczki S. Typhimu-rium, S. Typhi, S. Enteritidis, S. Heidelberg, S. Dublin i S. Choleraesuis.

Wystêpowanie salmonelloz w zale¿noœci od grup wiekowych przedstawiono na ryc. 3.

W badaniach w³asnych wyodrêbniono 3 grupy wie-kowe spoœród chorych na salmonellozy. W okresie od 1996 do 2003 r. oraz w 2005 r. najwy¿sz¹ liczbê za-chorowañ stwierdzono w najni¿szej grupie wiekowej od 0 do 4 lat, a tak¿e od 5 do 9 lat. Szczególne nasile-nie zachorowañ w najni¿szej grupie wiekowej od 0 do 4 lat wyst¹pi³o w 2000 r. i 2005 r. i wynosi³o 43,51% i 43,23% oraz w 2003 r. 32,51%, w pozosta³ych latach liczba zachorowañ mieœci³a siê w granicach oko³o 26,00%. Podobne wyniki uzyskali Forquet i wsp. (5). Autorzy ci, oceniaj¹c zaka¿enia szpitalne, stwierdzili najwiêksz¹ zachorowalnoœæ na salmonellozy u dzieci do 5 lat. Nieco ni¿szy, ale równie wysoki odsetek za-chorowañ stanowi³y przypadki wœród dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Najwiêcej z nich wyst¹pi³o w 2005 r. 19,21%, 2001 r. 17,89%, w 1999 r. 14,04% oraz w 2003 r. 12,76%.W pozosta³ych latach liczba zacho-rowañ w tej grupie wiekowej oscylowa³a w granicach od 8% do 10%.

Wed³ug Gonery (7), podobnie jak wykazano w ba-daniach w³asnych, najni¿sze grupy najbardziej podat-ne na zaka¿enia pa³eczkami Salmopodat-nella to dzieci. Autorka stwierdzi³a, ¿e 30% zachorowañ wywo³anych przez serowar S. Enteritidis wystêpuje u dzieci w wie-ku do lat 5. W latach osiemdziesi¹tych udzia³ dzieci w tym wieku wynosi³ od 60% do 80% ogó³u zachoro-wañ spowodowanych przez S. Agona. W 2000 r. do-minowa³y zachorowania wœród niemowl¹t. Natomiast u nieco starszych dzieci (do 5 lat) zaka¿enie salmo-nellami znacznie czêœciej stwierdzano w miastach ni¿ wsiach. Gonera (7) podaje, ¿e optymistycznym obja-wem jest jednak spadek zachorowalnoœci wœród naj-m³odszych dzieci, u których zachorowania s¹ najle-piej rozpoznawane i rejestrowane. W badaniach w³as-nych wykazano równie¿, ¿e pa³eczki Salmonella

po-woduj¹ tak¿e niebezpieczne zatrucia wœród ludzi w wieku 60. roku ¿ycia i powy¿ej. W tej grupie wie-kowej najwiêksza liczba zachorowañ wyst¹pi³a w 2001 r. i wynios³a 16,42% ogó³u oraz w 2000 r. 12,68%. Najni¿szy odsetek zachorowañ w tej grupie odnotowano w 2002 r. (6,03%). Podobnie, zdaniem Gonery (8), grupa wiekowa 60 lat i powy¿ej stanowi szczególnie podatn¹ na zaka¿enia wywo³ane pa³ecz-kami Salmonella ze wzglêdu na os³abion¹ odpornoœæ i wspó³istnienie jeszcze innych chorób towarzysz¹-cych, takich jak: cukrzyca, marskoœæ w¹troby, bia³acz-ka, nowotwory i inne.

Podsumowuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e w latach 1995--2005 w Lublinie odnotowano 2894 przypadki salmo-nelloz, wœród których najwiêcej zachorowañ wykaza-no w 1995 r. (368) zaœ ogólna ich liczba zale¿a³a od pory roku, wieku i p³ci chorych. Dominuj¹cym sero-warem izolowanym od chorych by³a S. Eneteritidis. Najwiêksza liczba zachorowañ wyst¹pi³a u dzieci od 0 do 4 lat.

Piœmiennictwo

1.Berkley J. A., Lowe B. S., Mwangi I., Williams T., Bauni E., Mwarumba S., Ngetsa C.: Bacteriemia among children admitted to a rural hospital in Kenia. New Engl. Med. 2005, 352, 39-47.

2.B³aszczak B., Binek M.: Nosicielstwo w stadzie oraz obecnoœæ S. Eneritidis w jajach i zarodkach kurzych. Medycyna. Wet. 1999, 55, 39-41.

3.Chmielewski R., Wieliczko A., Kuczkowski M., Mazurkiewicz M., Ugorski M.: Analiza genotypowa pa³eczek S. Gallinarum i S. Pullorum wyizolowanych od niosek. Medycyna. Wet. 2001, 57, 731-735.

4.Dera-Tomaszewska B., G³oœnicka R.: Zestawienie serowarów Salmonella wy-stêpuj¹cych w Polsce. Przegl. Epidemiol. 1999, 53, 355-364.

5.Forquet F., Maurage C., Baron S.: Acute gastro – enteritis in children in France: estimates of disease burden through national hospital discharge data. Archives de Pediatrie 2003, 10, 861.

6.G³oœnicka R.: Rola i zadania Krajowego Oœrodka Salmonella. Przegl. Epide-miol. 2001, 55, 13-18.

7.Gonera E.: Salmonellozy w 1995 roku. Przegl. Epidemiol. 1997, 51, 79-88. 8.Gonera E.: Salmonellozy w 2001 roku. Przegl. Epidemiol. 2003, 57, 67-76. 9.Hennessy T. W., Cheng Lay Har, Angolo F. J.: Egg consumption is the principal risk factor for sporadic Salmonella serotype Heidelberg infections: a case – control study in foodnet sites. Clin. Infect. Dis., Supplement 2004, 38, 237-243.

10.Hoszowski A., Wasyl D., Kwiatek K.: Znaczenie epidemiologiczne wystêpo-wania pa³eczek Salmonella w produkcji drobiarskiej w Polsce. Magazyn Wet. Suplement – Drób 2006, 48-50.

11.Jones P.: Salmonelloza œwiñ i perspektywy jej zwalczania. ¯ycie Wet. 2003, 78, 207-211.

12.Koohmaraie M., Artur T. M., Bosilevac J. M., Guerini M., Shackelford S. D., Wheeler T. L.: Post – harvest interventions to reduce/eliminate pathogens in beef. Meat Sci. 2005, 71, 79-91.

13.Molenda J., Malicki A.: Salmonelle g³ówn¹ przyczyn¹ zatruæ pokarmowych. ¯ycie Wet. 2003, 78, 105-109.

14.Mumma Gerard A., Griffin P. M., Melzer M. I., Braden C. R., Tauxe R. V.: Egg quality assurance programs and egg – associated Salmonella Enteritidis infections, United States. Emerging Infect. Dis. 2004, 10, 1782-1789. 15.Przybylska A.: Ogniska zbiorowych zatruæ i zaka¿eñ pokarmowych w Polsce

w latach 1985-1999. Przegl. Epidemiol. 2001, 55, 261-273.

16.Roy P., Dhillon A. S., Lauerman L. H., Shaberg D. M., Bandli D., John-son S.: Results of Salmonella isolation from poultry products, poultry, poultry environment, and other characteristics. Avian Dis. 2002, 46, 17-24. 17.Rzedzicki J., Boœ M.: Sytuacja epizootyczna patogenów zaka¿eñ

pokarmo-wych (salmonellozy). Przegl. Epidemiol. 2001, 55, 7-11.

18.Vugia Duc J.: Invasive Salmonella infections in the United States, FoodNet, 1996-1999: incidence, serotype distribution, and outcome. Clin. Infect. Dis., Supplement 2004, 38, 149-156.

Adres autora: prof. dr hab. Maria Tietze, ul. Samsonowicza 17/18, 20-485 Lublin; e-mail: maria.tietze@ar.lublin.pl

Ryc. 3. Wystêpowanie salmonelloz w zale¿noœci od wieku

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% 45,00% 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 2005 0-4 5-9 60>