Med. Weter. 2012, 68 (11) 662
Artyku³ przegl¹dowy Review
Choroba niebieskiego jêzyka (BT) to zakana, lecz nie zaraliwa choroba owiec oraz innych prze¿uwa-czy domowych i dzikich. Choroba ma du¿e znaczenie epizootyczne i ekonomiczne, g³ównie ze wzglêdu na atakowane gatunki zwierz¹t, przebieg i objawy kli-niczne oraz rodzaj i zakres szkód wyrz¹dzanych przez wirusa. Czynnikiem etiologicznym jest wirus choro-by niebieskiego jêzyka (BTV), z rodzaju Orbivirus, rodzina Reoviridae. W warunkach naturalnych wek-torem wirusa s¹ owady k³uj¹co-ss¹ce z rodzaju Culi-coides, rodzina Ceratopogonidae (11), natomiast w wa-runkach dowiadczalnych wykazano równie¿ mo¿li-woæ zaka¿enia wirusem przez nasienie, komórki ja-jowe i zarodki, a tak¿e przypadki zaka¿enia p³odu przez ³o¿ysko chorych matek (1, 6). Do niedawna znane by³y 24 serotypy wirusa, oznaczone od BTV-1 do BTV-24 (7). Dodatkowo, w 2008 r. w Szwajcarii metod¹ sero-neutralizacji zidentyfikowano kolejny, 25. serotyp wi-rusa BT, nazwany Toggenburg orbivirus (TOV), od miejscowoci, w której zosta³ wyizolowany od kóz (8), a ostatnio w Kuwejcie metod¹ seroneutralizacji oraz
real-time RT-PCR (rRT-PCR) u owiec i kóz wykryto nowy 26. serotyp BTV (10).
Choroba jest szeroko rozpowszechniona na wie-cie, g³ównie na kontynentach: amerykañskim, afrykañ-skim, azjatyckim i australijafrykañ-skim, w strefie tropikalnej i subtropikalnej oraz na niektórych obszarach strefy umiarkowanej, na obszarach o ciep³ym i wilgotnym klimacie. Wystêpowanie choroby uzale¿nione jest przede wszystkim od obecnoci wektora i rezerwuaru wirusa, jakim s¹ chore i zaka¿one zwierzêta (18). W Europie do 1998 r. chorobê niebieskiego jêzyka stwierdzano sporadycznie i zwykle wywo³ywana by³a przez pojedyncze serotypy wirusa. Pocz¹wszy od tego roku epizootia choroby spowodowana przez BTV serotypy 1, 2, 4, 9 i 16 szerzy³a siê w kierunku pó³noc-nym i przekroczy³a 40° szerokoci pó³nocnej, obejmu-j¹c obszar basenu Morza ródziemnego i Pó³wyspu Ba³kañskiego (Turcja, Bu³garia, Serbia, Czarnogóra, Kosowo i Macedonia) (15). W kolejnych latach wiêk-szoæ z tych serotypów BTV by³a przyczyn¹ nowych ognisk choroby w ró¿nych regionach Europy oraz
Choroba niebieskiego jêzyka
sytuacja epizootyczna w Europie
WIES£AW NIEDBALSKI
Zak³ad Pryszczycy Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, ul. Wodna 7, 98-220 Zduñska Wola
Niedbalski W.
Bluetongue current epizootiological situation in Europe
Summary
The article reviews the occurrence of bluetongue (BT) in Europe after 2006. In August this year, BT passed the latitude 50ºN for the first time and BT outbreaks caused by bluetongue virus (BTV) serotype 8 occurred in several countries of North-Western Europe: the Netherlands, Belgium, Germany, France and Luxembourg. In the years 2007-2008 diseases caused by BTV-8 spread in many other territories of Europe and new, never previously noticed in Europe BTV serotypes 6 and 11 appeared. In Switzerland, a new orbivirus called Toggenburg Orbivirus (TOV) was diagnosed in goats, and on the basis of its genetic similarity to BTV was recognized as serotype 25 of BTV. The spread of BTV in those areas could be affected by many factors; among others, climate changes (increase in mean annual temperature and humidity) favor the increasing occurrence of Culicoides vector. Mass vaccination campaigns implemented in Europe in spring 2008 limited the spread of BTV, and, consequently, caused a significant reduction of BT outbreaks in Europe. The number of BTV-8 outbreaks has decreased to 350 in 2009, 19 in 2010 and no cases of BTV-8 disease were reported in North--Western Europe throughout 2011. BT has never been found on Polish territory and Poland has a status free from BT. However, the results of the virological monitoring studies by real-time RT-PCR method of animals imported to Poland after 15 September 2006 confirmed the presence of BTV RNA in 38 samples of blood collected from German cattle, in one sample from Dutch fallow deer and one sample of blood from a 4-week--old calf born from a serologically and virologically positive German dam.
Med. Weter. 2012, 68 (11) 663
znacznych strat w pog³owiu zwierz¹t, przede wszyst-kim wród ma³ych prze¿uwaczy (15).
W sierpniu 2006 r., po raz pierwszy w historii, BTV serotyp 8 wykryto powy¿ej 50° szerokoci pó³nocnej i chorobê stwierdzono w kilku krajach Europy pó³noc-no-zachodniej: Holandii, Belgii, Niemczech, Francji i Luksemburgu (20). Przyjmuje siê kilka hipotez doty-cz¹cych wprowadzenia BTV-8 do Europy: import zwierz¹t w okresie wiremii, zaka¿onego nasienia lub embrionów, przypadkowe wprowadzenie zaka¿onych kuczmanów wraz ze zwierzêtami lub rolinami, a tak-¿e mo¿liwoæ samodzielnego ich przelotu na dutak-¿e odleg³oci, b¹d wraz z wiatrem (19). W latach 2007--2008 sytuacja epizootyczna w zakresie BT w Euro-pie zmieni³a siê na niekorzyæ i by³a bardzo z³o¿ona; BTV serotyp 8 wykryto w kolejnych krajach europej-skich (Francja, Dania, Wielka Brytania, Szwajcaria, Czechy, Hiszpania, W³ochy, Austria, Wêgry, Szwecja i Norwegia), a liczba ognisk gwa³townie wzros³a, z oko³o 2000 w 2006 r. do ponad 41 000 w 2007 r. (3). Ponadto, w padzierniku 2008 r. w Holandii wykryto BTV serotyp 6, a w styczniu 2009 r. w Belgii wyizolo-wano BTV-11 (21). Przypuszcza siê, ¿e ród³em obu wirusów mog³a byæ nielegalnie sprowadzona i u¿yta atenuowana szczepionka przeciwko tym serotypom BTV (11). Nowy, nieznany dotychczas serotyp BTV zosta³ rozpoznany na pocz¹tku 2008 r. w regionie Tog-genburg w Szwajcarii (8). Podczas rutynowego bada-nia kóz przeznaczonych na eksport metodami ELISA i rRT-PCR wykryto zwierzêta dodatnie serologicznie i wirusologicznie, jednak¿e profil amplifikacji tego wirusa by³ odmienny od znanych serotypów BTV i nie wszystkie zwierzêta dodatnie w reakcji PCR by³y równie¿ dodatnie serologicznie. Ponadto ¿adna z su-rowic silnie dodatnich w ELISA nie neutralizowa³a ¿adnego ze znanych dotychczas 24 serotypów BTV. Dochodzenie epizootyczne wykaza³o brak jakiegokol-wiek powi¹zania z przypadkami choroby wywo³anej przez BTV-8. Dendrogram skonstruowany na podsta-wie sekwencji nukleotydów 7 z 10 segmentów RNA wirusa nazwanego Toggenburg Orbivirus (TOV) wykaza³ jego podobieñstwo genetyczne do BTV, lecz niektóre z segmentów genomu ró¿ni³y siê od pozosta-³ych 24 serotypów wirusa. Poniewa¿ sekwencja genu koduj¹cego bia³ko VP2, g³ównej determinanty anty-genowej, by³a bardzo zbli¿ona do znanych serotypów BTV, za³o¿ono, ¿e TOV reprezentuje nowy, nieznany dotychczas 25 serotyp BTV (4, 8, 9). Badanie pato-gennoci TOV po dowiadczalnym zaka¿eniu kóz oraz owiec wykaza³o, ¿e wiremia u kóz oraz u niektórych zaka¿onych owiec wystêpuje pomiêdzy 5. i 18. dniem po zaka¿eniu. U kóz nie stwierdzono ¿adnych obja-wów klinicznych choroby, podczas gdy u owiec ob-serwowano jedynie objawy ³agodne. Metod¹ rRT-PCR wirusowy RNA wykryto w migda³kach, p³ucach, wêz-³ach ch³onnych i ledzionie (4). Dotychczas TOV nie uda³o siê namno¿yæ w hodowli komórek ssaków i owa-dów oraz zarodkach kurzych. Dodatkowo, pod koniec
2009 r. na greckiej wyspie Lesbos potwierdzono pierw-szy przypadek choroby spowodowanej przez BTV serotyp 16. Na rozprzestrzenianie siê BTV na tych obszarach mog³o mieæ wp³yw wiele czynników, miê-dzy innymi zmiany klimatyczne (podwy¿szenie red-niej rocznej temperatury i wilgotnoci), sprzyjaj¹ce powiêkszeniu siê zasiêgu wystêpowania wektora Culi-coides imicola. Udowodniono równie¿, ¿e wektorem wirusa mog¹ byæ gatunki kuczmanów: C. obsoletus, C. pulicaris i C. dewulfi (13, 14).
Szerzenie siê BTV serotyp 8 w Europie by³o przy-czyn¹ powa¿nych strat ekonomicznych krajów, w któ-rych choroba wyst¹pi³a. Oprócz strat bezporednich, wynikaj¹cych ze znacznego zmniejszenia produkcji w sektorze zwierzêcym, bardziej dotkliwe by³y straty porednie zwi¹zane z utrat¹ rynków zbytu, z powodu embarga na³o¿onego na zwierzêta i produkty zwierzê-cego pochodzenia. W celu ograniczenia strat ekono-micznych i zminimalizowania cyrkulacji wirusa w ro-dowisku oraz u³atwienia handlu zwierzêtami podat-nymi na zaka¿enie BTV, kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej uzgodni³y i przyjê³y strategiê szczepieñ profilaktycznych przeciwko BTV serotyp 8 (http:// ec.europa.en/food/animal/diseases/controlmeasures/ docs/decision 2008-288-bt-vaccination.pdf). Zastoso-wanie wiosn¹ 2008 r. masowych szczepieñ przeciwko BT (ogó³em zaszczepiono ponad 100 milionów zwie-rz¹t) ograniczy³o szerzenie siê wirusa i w konsekwen-cji przyczyni³o siê do znacznego zmniejszenia liczby ognisk choroby w Europie. W wyniku zastosowania szczepieñ przeciwko BTV-8 liczba ognisk choroby spowodowanej przez ten serotyp wirusa zmniejszy³a siê do 350 w 2009 r., 19 w 2010 r. a w 2011 r. w Euro-pie pó³nocno-zachodniej nie stwierdzono ju¿ ognisk choroby wywo³anej przez serotyp 8 oraz 1 (http:// www.bluetonguevirus.org/EURL/ringtrial/2011/pre-sentations). W okresie od 1 maja 2011 r. do 12 lutego 2012 r. w Europie (W³ochy Sardynia) odnotowano tylko jeden przypadek choroby spowodowanej przez BTV-8 (tab. 1). W tym samym czasie stwierdzono po osiem ognisk BTV-1 (Hiszpania, W³ochy, Portugalia) i BTV-4 (Cypr, Grecja wyspa Rodos) oraz 2 ogniska choroby wywo³anej przez BTV serotyp 16 (Cypr, Gre-cja wyspa Chios) (tab. 1). Serotypy BTV obecnie Tab. 1. Ogniska choroby niebieskiego jêzyka w Europie w okresie od 1 maja 2011 r. do 12 lutego 2012 r. (http:// eubtnet.izs.it/btnet/reports/Outbreaks.html) e c s j e i M a i n a w o p ê t s y w V T B p y t o r e S 1 -V T B BTV-4 BTV-8 BTV-16 ) a i n y d r a S ( y h c o ³ W 2 1 a il a g u tr o P 1 a i n a p z s i H 5 r p y C 5 1 a j c e r G 3 1 m e ³ ó g O 8 8 1 2
Med. Weter. 2012, 68 (11) 664
wystêpuj¹ce w Europie oraz strefy zamkniête (ochron-na i (ochron-nadzoru) (ochron-na dzieñ 15 lutego 2012 r. przedstawia ryc. 1. Strefa zamkniêta okrelona na podstawie wy-st¹pienia ognisk BTV serotyp 1 i 8 jest utrzymywana na terytorium Francji oraz Hiszpanii, natomiast strefa BTV-1 na obszarze Portugalii, a BTV-8 w Szwajcarii. Strefa zamkniêta dla serotypów 1, 4 i 8 zosta³a usta-nowiona i obowi¹zuje w Andaluzji na po³udniu Hisz-panii, strefa BTV-2, 4, 9 i 16 na obszarze po³udnio-wych W³och (Abruzja, Molise, Kampania, Basilicata, Kalabria oraz niemal ca³ym terytorium Sycylii). Po-nadto strefa zamkniêta spowodowana wyst¹pieniem BTV-2 i BTV-16 obowi¹zuje w rodkowych W³oszech (Lacjum), a strefa BTV-2, 4, 8, 9 i 16 na po³udniu tego kraju (Sycylia). Z kolei strefa BTV serotyp 1, 2, 4 i 16 utrzymywana jest na terytorium Sardynii (W³ochy), a strefa BTV-1, 2, 4, 8 i 16 w pó³nocnej czêci Sar-dynii oraz na obszarze Korsyki (Francja). Strefa dla serotypów 4 i 16 obowi¹zuje na Cyprze oraz na nie-wielkich greckich wyspach u wybrze¿y Turcji (Rodos, Kos, Samos i Chios), a dla BTV-1, 8 i 16 na greckich wyspach Lesbos i Limnos (ryc. 1).
BT nigdy nie stwierdzono na terytorium Polski, która posiada status kraju wolnego od tej choroby, jednak¿e wyniki przegl¹dowych badañ wirusologicznych me-tod¹ rRT-PCR zwierz¹t sprowadzonych do Polski po 15 wrzenia 2006 r. wykaza³y obecnoæ wirusowego RNA w 38 próbkach krwi pobranej od byd³a z Nie-miec, w jednej próbce od daniela pochodz¹cego z Holandii oraz w jednej próbce krwi od 4-tygodnio-wego cielêcia urodzonego w Polsce przez serologicz-nie i wirusologiczserologicz-nie dodatni¹ krowê, sprowadzon¹
z Niemiec (17). Wiêk-szoæ zwierz¹t BTV-do-datnich stwierdzono na pocz¹tku 2008 r., kiedy sytuacja epizootyczna w zakresie BT w pó³noc-no-zachodniej Europie pozostawa³a ci¹gle nie-korzystna. Od sierpnia 2008 r. do chwili obecnej zdiagnozowano tylko jedn¹ BTV-dodatni¹ próbkê krwi od krowy pochodz¹cej z Niemiec. Wprowadzenie w Euro-pie masowych szczeEuro-pieñ profilaktycznych prze-ciwko BTV serotyp 8 spowodowa³o drastyczny spadek liczby zaka¿o-nych zwierz¹t i do chwili obecnej nie wykryto wiê-cej osobników wirusolo-gicznie dodatnich wród sprowadzonych do Polski w kolejnych latach. BTV nie wyizolowano z próbek dodatnich w metodzie rRT--PCR, co wskazuje, ¿e zwierzêta te znajdowa³y siê w pónej fazie zaka¿enia (powy¿ej 60 dni), gdy wiru-sowy RNA jest jeszcze wykrywalny, ale zwierzêta nie s¹ ju¿ zakane dla kuczmanów. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e po zaka¿eniu wirusowe RNA mo¿na wykryæ we krwi zwierzêcia przez bardzo d³ugi okres, u byd³a nawet do 222 dni po zaka¿eniu (2), jednak¿e stwierdzenie materia³u genetycznego BTV we krwi zwierzêcia nie jest jednoznaczne z wykryciem aktywnego (¿ywego) wirusa w jego organizmie, lecz jest potwierdzeniem jedynie zaka¿enia, które mia³o miejsce w ostatnim okresie. Wykrycie BTV RNA w próbce krwi 4-tygod-niowego cielêcia urodzonego przez serologicznie i wi-rusologicznie dodatni¹ matkê wskazuje na mo¿liwoæ zaka¿enia p³odu przez ³o¿ysko. Ta droga transmisji wirusa BTV serotyp 8 zosta³a ju¿ wielokrotnie udo-wodniona u byd³a (1, 5, 6, 16). Na podstawie dostêp-nych dadostêp-nych literaturowych przedstawiaj¹cych mo¿-liwoæ wertykalnej transmisji BTV nie mo¿na wyklu-czyæ, ¿e import ciê¿arnych zwierz¹t z krajów dotkniê-tych chorob¹ mo¿e stanowiæ ryzyko dla rodzimego pog³owia wra¿liwych zwierz¹t.
Pimiennictwo
1.Backx A., Heutink R., van Rooij E., van Rijn P.: Transplacental and oral transmission of wild-type bluetongue virus serotype 8 in cattle after experi-mental infection. Vet. Microbiol. 2009, 138, 235-243.
2.Barrat-Boyes S. M., MacLachlan N. J.: Pathogenesis of bluetongue virus infection in cattle. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1995, 2016, 1322-1329. 3.Carpenter S., Wilson A., Mellor P. S.: Culicoides and the emergence of
bluetongue virus in northern Europe. Trends. Microbiol. 2009, 17, 172-178. 4.Chaignat V., Worwa G., Scherrer N., Hilbe M., Ehrensperger F., Batten C., Cortyen M., Hofmann M., Thuer B.: Toggenburg Orbivirus, a new
blue-Ryc. 1. Choroba niebieskiego jêzyka serotypy BTV aktualnie wystêpuj¹ce w Europie oraz strefy zamkniête na dzieñ 15 lutego 2012 r. (http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/control-measures/bluetongue_en.htm)
Med. Weter. 2012, 68 (11) 665
tongue virus: Initial detection, first observations in field and experimental infection of goats and sheep. Vet. Microbiol. 2009, 138, 11-19.
5.Darpel K. E., Batten C. A., Veronesi E., Williamson S., Anderson P., Den-nison M., Clifford S., Smith C., Philips L., Bidewell C., Bachanek-Bankow-ska K., Sanders A., Bin-Tarif A.,Wilson A. J., Gubbins S., Mertens P. P. C., Oura C. A., Mellor P. S.: Transplacental transmission of bluetongue virus 8 in cattle, UK. Emerg. Infect. Dis. 2009, 15, 2025-2028.
6.De Clercq K., De Leeuw I., Verheyden B., Vandemeulebroucke E., Vanbinst T., Herr C., Meroc E., Bertels G., Steurbaut N., Miry C., De Bleecker K., Maquet G., Bughin J., Saulmont M., Lebrun M., Sustronck B., De Deken R., Hooyberghs J., Houdart P., Raemaekers M., Mintiens K., Kerkhofs P., Goris N., Vandenbussche F.: Transplacental infection and apparently im-munotolerance induced by a wild-type bluetongue virus serotype 8 natural infection. Transbound. Emerg. Dis. 2008, 55, 352-359.
7.Gorman B. M.: The bluetongue viruses. Curr. Top. Microbiol. Immunol. 1990, 162, 1-19.
8.Hofmann M. A., Renzullo S., Mader M., Chaignat V., Worva G., Thuer B.: Genetic characterization of toggenburg orbivirus, a new bluetongue virus from goats, Switzerland. Emerg. Infect. Dis. 2008, 14, 1855-1861. 9.Hofmann M., Renzullo S., Planzer J., Mader M., Chaignat V., Thuer B.:
Detection of Toggenburg Orbivirus by a segment 2-specific quantitative RT-PCR. J. Virol. Methods 2010, 165, 325-329.
10.Maan S., Maan N. S., Nomikou K., Batten C., Antony F., Belaganahalli M. N., Samy A. M., Reda A. A., Al-Rashid S. A., El Batel M., Oura C. A., Mertens P. P.: Novel bluetongue virus serotype from Kuwait. Emerg. Infect. Dis. 2011, 17, 886-889.
11.MacLachlan N. J.: Global implications of the recent emergence of blue-tongue virus in Europe. Vet. Clin. of North Am. Food Anim. Pract. 2010, 26, 163-171.
12.MacLachlan N. J.: The pathogenesis and immunology of bluetongue virus infection of ruminants. Comp. Immunol. Microbiol. Infect. Dis. 1994, 17, 197-206.
13.Mehlhorn H., Walldorf V., Klimpel S., Jahn B., Jaeger F., Eschsweiler J., Hoffmann B., Beer M.: First occurrence of Culicoides obsoletus trans-mitted bluetongue virus epidemic in Central Europe. Parasitol. Res. 2007, 101, 219-228.
14.Meiswinkel R., van Rijn P., Goffredo M.: Potential new Culicoides vector of bluetongue virus in northern Europe. Vet. Rec. 2007, 161, 564-565. 15.Mellor P. S., Wittmann E. J.: Bluetongue virus in the Mediterranean Basin
1998-2001. Vet. J. 2002, 164, 20-37.
16.Menzies F. D., McCullough S. J., McKeown I. M., Forster J. L., Jess S., Batten C., Murchie A. K., Gloster J., Fallows J. G., Pelgrim W., Mellor P. S., Oura C. A. L.: Evidence for transplacental and contact transmission of bluetongue virus in cattle. Vet. Rec. 2008, 163, 203-209.
17.Niedbalski W.: Occurrence of bluetongue virus in the population of animals imported to Poland from EU member states. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2009, 53, 9-12.
18.Purse B., Mellor P. S., Rogers D. J., Samuel A. R., Mertens P. P., Baylis M.: Climate change and the recent emergence of bluetongue in Europe. Nat. Rev. Microbiol. 2005, 3, 171-181.
19.Saegerman C., Berkwens D., Mellor P. S.: Bluetongue epidemiology in the European Union. Emerg. Infect. Dis. 2008, 14, 539-544.
20.Wilson A., Carpenter S., Gloster J., Mellor P.: Re-emergence of bluetongue in northern Europe in 2007. Vet. Rec. 2007, 161, 487-489.
21.Wilson A., Mellor P.: Bluetongue in Europe: past, present and future. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B. Biol. Sci. 2009, 364, 2669-2681.
Adres autora: dr hab. Wies³aw Niedbalski, prof. nadzw., ul. Zielona 48/4, 98-220 Zduñska Wola; e-mail: wieslaw.niedbalski @piwzp.pl
