Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 59
Praca oryginalna Original paper
Choroby okresu poporodowego stanowi¹
zagro¿e-nie dla zdrowia i ¿ycia zarówno matki, jak i jej
potom-stwa (15). Zapalenie gruczo³u sutkowego u suk,
po-dobnie jak u innych gatunków zwierz¹t mo¿e
doty-czyæ ca³ej listwy mlecznej lub te¿ pojedynczych
sut-ków (1, 11, 21). Mastitis mo¿e przybieraæ postaæ ostr¹,
podostr¹ lub przewlek³¹ oraz mieæ charakter ropny lub
zgorzelinowy (5, 11, 20, 24, 25). Gruczo³ sutkowy
dotkniêty zapaleniem ostrym staje siê gor¹cy, bolesny,
twardy oraz zaczerwieniony (2, 16, 17, 23, 26, 27).
Nierzadko wystêpuj¹ objawy ogólne
uzewnêtrzniaj¹-ce siê gor¹czk¹, anoreksj¹ i ogóln¹ depresj¹ (19, 28).
Zmianom ulega równie¿ wygl¹d mleka, które mo¿e
staæ siê ¿ó³tawe, mêtne, ró¿owe, a nawet br¹zowe.
W przypadku postaci zgorzelinowej sutki objête
za-paleniem mog¹ ulec ca³kowitemu zniszczeniu na
sku-tek szybko przebiegaj¹cych procesów demarkacyjnych
i postêpuj¹cego rozpadu tkanek (11, 27). Do
zaka¿e-nia dochodzi drog¹ hematogenn¹, limfogenn¹ lub przez
skórê, co u³atwiaæ mog¹ urazy spowodowane przez
ostre pazury i zêby szczeni¹t (6, 7, 11, 26). Zdaniem
Schmida (22), mastitis chronica wystêpuje czêciej
w czasie ci¹¿y urojonej, podczas gdy mastitis acuta
ma raczej zwi¹zek z laktacj¹ poporodow¹.
Celem pracy by³o zbadanie zachowania siê
wybra-nych wskaników mleka i krwi suk z zapaleniem
gru-czo³u sutkowego oraz ocena mo¿liwoci
wykorzysta-nia ich w ramach badañ dodatkowych w diagnostyce
mastitis.
Materia³y i metody
Badania przeprowadzono w latach 2000-2002, na 34 sukach, ró¿nych ras (wiêkszoæ stanowi³y owczarki niemieckie), w wie-ku od 2 do 8 lat. Na podstawie wywiadu oraz badania klinicz-nego suki klasyfikowano do trzech grup. Grupê I stanowi³y zwierzêta zdrowe bêd¹ce w trakcie laktacji poporodowej, gru-pê II suki zdrowe w okresie ci¹¿y urojonej. Do grupy P (patolo-gia) zaliczono zwierzêta z chorym gruczo³em sutkowym, u któ-rych stwierdzono kliniczne objawy mastitis (obrzêk, zaczerwie-nienie, bolesnoæ gruczo³u oraz zmiana konsystencji mleka).
Ze wzglêdu na d³ugoæ okresu laktacji i mo¿liwoæ wystêpo-wania fizjologicznych zmian dotycz¹cych liczby komórek somatycznych, laktacjê poporodow¹ podzielono na trzy okresy: I okres (Gr. I a) do 2. tygodnia po porodzie, II okres (Gr. I b) 3.-5. tydzieñ, III okres (Gr. Ic) 6.-8. tydzieñ laktacji. Podzia³ na poszczególne etapy wynika³ ze sposobu utrzymy-wania szczeni¹t przy matce w hodowlach, z których pochodzi-³y badane zwierzêta (dokarmianie szczeni¹t od 3 tyg., od³¹cza-nie szczeni¹t na noc od 6 tyg.). Zarówno dokarmiaod³¹cza-nie miotu, jak i czasowa izolacja od matki wp³ywaj¹ na pobór pokarmu z gruczo³u sutkowego przez szczeniêta, co z kolei mo¿e wy-wieraæ wp³yw na poziom laktacji u suki (12, 13, 18).
Próbki mleka poddawano nastêpuj¹cym badaniom: badanie cytologiczne, odczyn pH, poziom chlorków, a w krwi oznacza-no liczbê erytrocytów, liczbê leukocytów (odsetek limfocytów, monocytów, granulocytów kwasoch³onnych, zasadoch³onnych i obojêtnoch³onnych formy z j¹drem pa³eczkowatym i podzie-lonym). Oprócz tego w surowicy krwi oznaczano poziom hap-toglobiny (Hp).
Badanie cytologiczne mleka przeprowadzano wed³ug meto-dy Prescott-Breeda w mometo-dyfikacji w³asnej (14). Ze wzglêdu na stosunkowo ma³¹ objêtoæ mleka, jak¹ jednorazowo mo¿na
Wybrane wskaniki mleka i krwi suk
ze zdrowym i chorym gruczo³em sutkowym
MICHA£ DZIÊCIO£, TADEUSZ STEFANIAK, JAN TWARDOÑ, ROLAND KOZDROWSKI
Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Prze¿uwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw
Dziêcio³ M., Stefaniak T., Twardoñ J., Kozdrowski R.
Chosen parameters of the milk and blood of bitches with healthy mammary glands
and those suffering from mastitis
Summary
The aim of the study was to examine chosen parameters of milk and blood taken from bitches suffering from mastitis and to evaluate the possibility of its use as an additional method in mastitis diagnosis. During the experiment 34 bitches of different breeds in postpartum lactation and during lactation connected with pseudopregnancy were used. Somatic cell count, pH and Cl levels were measured in the milk. Besides hemato-logical examination, the concentration of haptoglobin was investigated in the blood. An elevation of somatic cells and increased levels of Cl were discovered in the milk from bitches suffering from mastitis. Furthermore the elevation of milk pH in the healthy pseudopregnant bitches and females with mastitis was determined. The inflammation of the mammary glands was connected with leukocytosis and elevated levels of haptoglobin in the blood.
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 60
pozyskaæ od suki, do pomiaru pH zastosowano najprostsz¹ i wymagaj¹ca minimalnej iloci materia³u metodê z u¿yciem papierka lakmusowego. Dok³adnoæ wskazañ zweryfikowana zosta³a w badaniach kontrolnych przy u¿yciu pH-metru (pH-Metr N 5710 E, firmy Teleko). Poziom chlorków w mleku oznaczano wed³ug metody Volharda (3). Stê¿enie haptoglobi-ny w surowicy krwi suk oznaczano metod¹ gwajakolow¹ (8). Erytrocyty oznaczano metod¹ kolorymetryczn¹, leukocyty liczono w komorze Thoma-Zeissa, hematokryt oznaczano przy u¿yciu wirówki hematokrytowej, za hemoglobinê metod¹ fotokolorymetryczn¹. Wyniki poddano analizie statystycznej testem wariancji jednoczynnikowej oraz testem Duncana, na poziomie istotnoci a = 0,05.
Wyniki i omówienie
Stwierdzono, i¿ redni poziom pH wydzieliny mlecznej pochodz¹cej od suk z zapaleniem gruczo³u sutkowego (rednio pH = 7,0) by³ istotnie wy¿szy od wartoci obser-wowanych u samic z grupy I (rednio pH = 6,3). Ponadto stwierdzono istotne statystycznie ró¿nice pomiêdzy grup¹ I i II. Nie zaobserwowano natomiast takich ró¿nic w war-tociach pH wydzieliny mlecznej pomiêdzy grup¹ P i gru-p¹ II (rednio pH = 6,7) (a £ 0,05).
Wzrost zawartoci chlorków w mleku krów uwa¿any jest za istotny wskanik zaburzeñ funkcjonowania gruczo³u mlekowego (3). Podobne zale¿noci zaobserwowano w od-niesieniu do badanych próbek mleka u suk. W porówna-niu z grupami I i II stwierdzono istotny wzrost zawartoci Cl w materiale pochodz¹cym od suk z grupy P (rednio
199 mg%). Nie wykazano istotnych ró¿nic pomiêdzy p¹ I (84,3 mg%) i II (84,1 mg%). Ró¿nica pomiêdzy gru-pami I, II oraz grup¹ P by³a istotna statystycznie (a £ 0,05). Doniesienia dotycz¹ce okrelenia liczby komórek soma-tycznych w mleku suk s¹ nieliczne. Wiêkszoæ badaczy za podwy¿szon¹ uwa¿a liczbê komórek przekraczaj¹c¹ 3 × 106 ml1, choæ jednoczenie zanotowano przypadki
znacznie przekraczaj¹ce tê wartoæ u suk zupe³nie zdro-wych (18, 19, 26, 27).
W grupie I (suki zdrowe) rednia liczba komórek soma-tycznych kszta³towa³a siê poni¿ej wartoci 3 × 106 ml1,
jedynie u samic bêd¹cych w pierwszym etapie laktacji (Gr. I a). W dwóch kolejnych etapach, rednia liczba ko-mórek wynosi³a odpowiednio 3,8 × 106 ml1 i 4,9 × 106 ml1.
Ró¿nice pomiêdzy rednimi w po-szczególnych okresach laktacji by-³y istotne statystycznie. O wzras-taj¹cej liczbie komórek, szczegól-nie w okresie oko³oodsadzenio-wym, informowali inni autorzy (18).
Ró¿nicê istotn¹ statystycznie stwierdzono ponadto pomiêdzy redni¹ liczb¹ komórek somatycz-nych w kolejsomatycz-nych etapach lak-tacji poporodowej u suk zdrowych (grupa I) i bêd¹cych w ci¹¿y uro-jonej (grupa II). Najwy¿sz¹ licz-bê komórek somatycznych stwier-dzono w grupie P. Ró¿nice pomiê-dzy rednimi wartociami l.k.s. grup: I, II oraz P by³y istotne sta-tystycznie (ryc. 1).
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e charakterystycz-ny dla mastitis jest wzrost odsetka neutrofili w obrazie cytologicznym wydzieliny mlecznej. Natomiast u zdro-wych suk pod koniec laktacji wystêpuje zwiêkszona licz-ba makrofagów.
W toku badañ hematologicznych (tab. 1) stwierdzono wyran¹ leukocytozê u suk dotkniêtych zapaleniem gru-czo³u mlekowego (ró¿nica istotna statystycznie). W przy-padku pomiaru liczby krwinek czerwonych, pomimo za-notowania ró¿nic istotnych statystycznie pomiêdzy red-nimi w poszczególnych grupach (a £ 0,05), stwierdzono,
0 1 2 3 4 5 6 7 8 mg/ml
Grupa I Grupa II Grupa P
Ryc. 2 Poziom haptoglobiny (mg/ml) w surowicy suk z grup I, II oraz P
Objanienia: a, b, c ró¿nice istotne statystycznie przy a £ 0,05. Du¿y rozrzut danych uniemo¿liwi³ wykonanie poprawnej anali-zy statystycznej leukogramu y t y c o k u e L 0 1 9l/ Er1y0rto12cyl/ty Hemmomgololbl/ina Hemaltl/okryt I a p u r G 19,6±2,4a 6,3±0,5a 9,1±1,0a 0,41±0,05a II a p u r G 10,4±1,1a 6,9±0,6b 9,3±0,4a 0,40±0,02a P a p u r G 20,8±5,9b 5,6±0,6c 8,7±1,9a 0,39±0,10a
Tab. 1. Wyniki badañ hematologicznych badanych suk
0 2 4 6 8 10 12 Gr I a Gr I b Gr I c Gr II Gr P
Ryc. 1. rednia iloæ komórek somatycznych (106/ml) w
mle-ku suk grupy I (trzy okresy laktacji), II oraz P
Objanienia: Gr I a grupa I, pierwszy okres laktacji; Gr I b grupa I, drugi okres laktacji; Gr I c grupa I, trzeci okres laktacji
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 61 i¿ wszystkie wyniki pozostawa³y w granicach norm
fizjo-logicznych. rednie wartoci hematokrytu i rednia zawar-toæ hemoglobiny nie ró¿ni³y siê pomiêdzy grupami istot-nie, a uzyskane wartoci w przypadku obu parametrów pozostawa³y w granicach normy (tab. 1).
W przypadku haptoglobiny (Hp), du¿y rozrzut w prób-kach uniemo¿liwi³ przeprowadzenie prawid³owej oceny statystycznej uzyskanych wyników. Niemniej ze wzglêdu na fakt istnienia ustalonych norm, mówi¹cych o granicz-nych, fizjologicznych wartociach tego parametru, uzyska-ne rezultaty poddano analizie pod tym w³anie k¹tem.
Poziom haptoglobiny wiadcz¹cy o tocz¹cym siê w or-ganizmie procesie zapalnym wynosi 4-9 mg/ml (9, 10). Sporód 30 suk, których surowicê krwi poddano analizie (cztery próbki uleg³y zniszczeniu w trakcie przechowywa-nia) 9 nale¿a³o do grupy P (ryc. 2). By³y to suki, u których zarówno w badaniu klinicznym, jak i w dodatkowych ba-daniach laboratoryjnych stwierdzono mastitis. Zapalenie gruczo³u sutkowego dotyczy³o szeciu suk w okresie po-porodowym i trzech w ci¹¿y urojonej. Sporód tej grupy u siedmiu zanotowano poziom Hp przekraczaj¹cy znacz-nie 4 mg/ml (5,3-7,5). U dwóch zanotowano stê¿eznacz-nie Hp na poziomie 2,2 i 2,4 mg/ml. By³y to zwierzêta dotkniête przewlek³ym stanem zapalnym, który rozwin¹³ siê w trak-cie trwania ci¹¿y urojonej. Zaobserwowany u tych suk po-ziom Hp by³ ni¿szy od uznawanego za górn¹ wartoæ gra-niczn¹ (4 mg/ml), niemniej znacznie przewy¿sza³ warto-ci uzyskane, zanotowane u suk z grupy II (warto-ci¹¿a urojona suki zdrowe), gdzie maksymalne stê¿enie Hp w surowicy krwi nie przekracza³o 0,6 mg/ml (n = 9). Zanotowane w tych dwóch przypadkach wartoci poziomu Hp w suro-wicy krwi suk wynikaj¹ z faktu, i¿ intensywny wzrost tego bia³ka towarzyszy g³ównie zapaleniom ostrym, a maksy-malne jego stê¿enie, które jest cile skorelowane ze stop-niem uszkodzenia tkanek, notowane jest zwykle w okresie trzech do piêciu dni. Powrót stê¿enia haptoglobiny do war-toci zbli¿onych do normy, obserwuje siê najczêciej miê-dzy siódmym a dziesi¹tym dniem (9). Bior¹c pod uwagê przewlek³y charakter zapalenia w tych dwóch przypadkach, stosunkowo d³ugi czas jego trwania oraz wyran¹ ró¿nicê w stosunku do wartoci zanotowanych w grupie II wydaje siê, i¿ uzyskane wyniki mo¿na uznaæ za pozytywne.
Poziom Hp przekraczaj¹cy 4 mg/ml, stwierdzony u trzech samic z grupy I by³ wynikiem przebytych zabie-gów ciêcia cesarskiego, za w jednym przypadku ³agodne-go metritis. Ani jednak zabieg chirurgiczny, ani ³a³agodne-godne zapalenie macicy, jak wykaza³y dodatkowe badania kon-trolne, nie wp³ynê³y na zdrowotnoæ szczeni¹t oraz na pa-rametry mleka pochodz¹cego od tych samic (4).
Analizuj¹c uzyskane wyniki dotycz¹ce poziomu Hp w surowicy krwi zwierz¹t w poszczególnych grupach na-le¿y zwróciæ uwagê na znacz¹c¹ ró¿nicê pomiêdzy war-tociami uzyskanymi w grupie I laktacja poporodowa i II ci¹¿a urojona. Choæ poziom niektórych bia³ek ostrej fazy wzrasta w ci¹¿y i bezporednio po porodzie (np. bia³ko CRP norma 0,19-0,82 µg/ml; ci¹¿a > 70 µg/ml; poród > 120 µg/ml), to takich prawid³owoci nie zanotowano w od-niesieniu do haptoglobiny (9). W tym kontekcie wydaje siê uzasadnione wykonanie dodatkowych, bardziej szcze-gó³owych badañ dotycz¹cych tego zagadnienia.
Z przeprowadzonych badañ wynika, i¿ pomiar stê¿enia chlorków w mleku suk jest przydatn¹ metod¹ w
diagnozo-waniu mastitis u tego gatunku zwierz¹t. Pomiar wartoci pH mleka mo¿e byæ równie¿ stosowany w rozpoznawaniu stanów zapalnych gruczo³u sutkowego u suk bêd¹cych w laktacji poporodowej. Okrelanie stê¿enia haptoglobi-ny w surowicy krwi suk mo¿e byæ badaniem skutecznie wykorzystywanym w diagnozowaniu mastitis, jednak ze wzglêdu na ma³¹ specyficznoæ nale¿y je traktowaæ jako badanie dodatkowe, uzupe³niaj¹ce, a w interpretacji uzys-kanych wyników nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê na dynamikê zmian stê¿enia tego parametru. Istotn¹ wartoæ diagnostyczn¹ w rozpoznawaniu zapalenia gruczo³u sut-kowego ma badanie cytologiczne mleka, szczególnie w po-³¹czeniu z ocen¹ jakociow¹ (rodzaj komórek) oraz przy uwzglêdnieniu okresu i rodzaju laktacji.
Pimiennictwo
1.Adkinson R. W., Ingawa K. H., Blouin D. C., Nickerson S. C.: Distribution of clinical mastitis among quarters of the bovine udder. J. Dairy. Sci. 1993, 76, 3453-3458.
2.Bostedt H., Gajewski Z., Boryczko Z.: Schorzenia gruczo³u mlekowego u suk i kotek. Nowa Weterynaria 1996, 16, 53-57.
3.Chmielowski W.: Higiena mleka badania laboratoryjne. Wydawnictwo AR, Wroc³aw 1991, 52-53.
4.Conner J. G., Eckersall P. D.: Acute phase response in dog following surgical trauma. Res. Vet. Sci. 1988, 45, 107-110.
5.Hasegawa T., Fujii M., Fukada T., Tsuji C., Fujita T., Goto Y., Shinjo T., Ogawa A.: Plateled abnormalities in a dog suffering from gangrenous mastitis by Staphylococcus aureus infection. J. Vet. Med. Sci. 1993, 55, 169-171. 6.Johnson C. A.: Non-neoplastic disorders of the mammary gland. Vet. Clin. N. Am
Small Anim 1986, 16, 539-542.
7.Johnston S. D., Hayden D. W.: Non-neoplastic disorders of the mammary glands. Current Veterinary Therapy VI., Saunders W. B. Co, Philadelphia 1980, 1224--1226.
8.Jones G. E., Mould D. L.: Adaptation of the guaiacol (peroxidase) test for hap-toglobins to a microtitration plate system. Res. Vet. Sci. 1984, 37, 87-92. 9.Kostro K., Sobieska M., Wiktorowicz K., Wo³oszyn S.: Bia³ka ostrej fazy u
zwie-rz¹t wystêpowanie i charakterystyka. Medycyna Wet. 1996, 52, 152-154. 10.Kostro K., Krakowski L.: Przydatnoæ w diagnostyce oznaczanie bia³ek ostrej
fazy u psów i kotów. Magazyn Wet. 2001, 10, 57-62.
11.Loar A. S.: Diseases of the mammary gland, [w:] Handbook of Small Animal Practice, Rhea V. M. Churchill Livingstone Inc. New York 1992, 675-685. 12.Lonnerdal B., Keen C., Hurley L. S., Fisher G. L.: Developmental changes in
the composition of beagle dog milk. Am. J. Vet. Res. 1981, 42, 662-666. 13.Lonnerdal B.: Lactation and neonatal nutrition in the dog and cat. Canine
repro-ductive health. Proc. North Am. Vet. Conf., Orlando, Florida 1997, s. 13-15. 14.Malinowski E., K³ossowska A.: Laboratoryjna diagnostyka stanu zapalnego, [w:]
Diagnostyka zaka¿eñ i zapaleñ wymienia. Wyd. PIW Pu³awy 2002, 83-89. 15.Max A.: Wspó³zale¿noci etiologiczne w okresie oko³oporodowym. Magazyn
Wet. 2001, 58, 5-8.
16.Mosier J. E.: Disorders in the postpartum bitch, [w:] Current Therapy in Therio-genology. Saunders W. B. Co, Philadelphia 1980, 608-614.
17.Mosier J. E.: Pre- & postnatal care of female dogs, [w:] Small Animal Re-production and Fertility. A Clinical Approach to Diagnosis and Treatment. Burke T. J., Lea&Febiger, Philadelphia 1986, 335-337.
18.Olson P. N., Olson A. L.: Cytologic evaluation of canine milk. Vet. Med. Small. Anim. Clin. 1984, 79, 641-646.
19.Olson J. D., Olson P. N.: Disorders of the canine mammary gland, [w:] Hand-book of Veterinary Obstetrics. Saunders W. B. Comp. London 1995, 506-509. 20.Rejesh M., Kamboj D. S., Bansal B. K., Singh K. B., Nauriyal D. C.: Preacute
staphylococcal mastitis in bitches. Ind. J. Vet. Med. 1994, 14, 46-51. 21.Samborski Z., Birger M., Ni¿añski W.: Laktomania u suk. Zesz. Nauk. AR.
Wroc-³aw nr 240, Konferencja I 1994, s. 79-85.
22.Schmid G.: Ci¹¿a urojona i zapalenie gruczo³ów sutkowych u suk, [w:] Aktual-ne problemy w patologii psów i kotów. Miêdzynarodowe Targi Techniki, Tech-nologii i Organizacji Weterynaryjnej PRO ANIMALI, Wroc³aw 1996. 23.Smith F. O.: Postpartum diseases. Vet. Clin. N. Am-Small Anim. 1986, 16,
521--524.
24.Twardoñ J., Dejneka G. J.: Poporodowe zaburzenia w laktacji suk. ¯ycie Wet. 2001, 76, 267-269.
25.Walser K., Henschelchen O.: Beitrag zur Ätiologie der akuten Mastitis der Hündin. Berl. Münch. Tierärztl. Wschr. 1983, 96, 195-197.
26.Wheeler S. L., Magne M. L., Kaufman J., Husted P. W., Allen T. A., Olson P. N.: Postpartum disorders in the bitch. Compend. Contin. Educ. Pract. Vet. 1984, 6, 493-504
27.White R. N.: Diseases of the mammary glands, [w:] Handbook of Small Animal Practice, Morgan R. V. Churchill Livingstone Inc., New York 2002, 608-613. 28.Vijayan R., Srinivasan S. R., Dhanapalan P.: Acute mastitis in a female dog:
a case report. J. Vet. Anim. Sci. 1996, 27, 169-170.
Adres autora: dr Micha³ Dziêcio³, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw; e-mail: michaldzieciol@wp.pl
