K. Myśliwiec,B. Ruszczyc,F.
Pawlicki,H. Meyza,A.
Południkiewicz,J. Dobrowolski,G.
Wyrzykowski,A. Krzyżanowska,B.
Lichocka,T. Scholl,K. Kamiński,A.
Łajtar,T. Górecki,G. Kubaszewski,J.
Wałkuski,T. Szmagier
Tell Atrib. Delta Centralna
Informator Archeologiczny : badania 22, 162-163
162
BADANIA ZAGRANICZNEu sc h y łk u epoki k a m ie n ia . W ty m c e lu w y b ran o o b sz a r o pow. Θ .400 m 2 (8 0 0 χ Θ00 m), położony n a w sc h ó d od w io sk i Т а л е Ida. n a s z la k u w iodącym z O azy D ach la do O azy C h a rg a . Nie był o n je s z c z e b a d a n y przez arch eo lo g a. P la n u je s ię p rzep ro w ad zen ie tu ta j b a d a ń zaró w n o s ta n o w is k o sa d n ic z y c h m e to d ą w ykopaliskow ą j a k I petrogtlfów .
W k w a d ra c ie tym o d k ry to 2 3 s ta n o w isk petrogllfów . W yk o n an o Ich d o k u m e n ta c ję fo to g ra ficzną. a ta k ż e częściow ą d o k u m e n ta c ję ry s u n k o w ą (przerysy) I opisow ą; w y k o n an o tak że Je d e n n e g a ty w latek so w y s c e n y ry tu a ln e j. W edług trad y cy jn ej c h ro n o lo g ii rytów n a s k a ln y c h w P u s ty n i Z ach o d n iej, o d k ry te s ta n o w is k a m o ż n a d ato w ać n a c z a sy od e p lp a le o litu 1 w c z e s n e go n e o litu (sc e n y łow ieckie, fa u n a łow na), p o p rzez n eo lit (sc e n y ry tu a ln e - tzw . bog in ie w a so c ja c ji ze zw ierzętam i u d o m ow ionym i 1 łow nym i), aż do czasó w S ta re g o P a ń s tw a (scen y p a s t e r s k o -ry tu a ln e 1 łowieckie).
J a k się w ydaje, u zy sk an o także Inform acje, k tó re mogą zm ienić trad y cy jn e poglądy na chronologię rytów n a sk a ln y c h w tej części P u sty n i Z achodniej, Ich związki z d o lin ą Nilu I k o n te k s t społeczny, w k tó ry m o n e pow stały.
B a d i n i i b ę d ą k o n ty n u o w a n e w 1ΘΘΟ r,
Q ЛЬ K EL-SAGHA
M ia s to к o k r e s u Ö re d n le g o P art « tw a i II O k re a u P rz e jś c io w e g o _____________
U n iw ersy tet Ja g ie llo ń sk i, I n s ty tu t A r cheologii we w sp ó łp ra c y z N iem iec k im I n s t y t u t e m A rc h e o lo g ic z n y m w Kairze.
P racam i kierow ał prof, d r h a b . Jo a c h im Śliw a, u c z e s tn ic y !! ; m gr A ndrzej M aloga 1 d r K rzysztof Clalowlcz. S iódm y sezon p ra c w ykopaliskow ych. B a d a n ia w yko p alisk o w e p ro w ad zo n e s ą n a te re n ie m ia s ta założonego w o k re s ie Ś re d n ie g o P a ń s tw a (p rz y p u sz c z a ln ie u s c h y łk u XII d y n astii) w rejonie d e p re s ji faju m sk lcj n a p ó łn o cn y m b rzeg u Jeziora M ocrls (o becnie w odległości ок. β k m o brzeg u Jeziora B lrk c t Q a ru n ). O b iek t p o s ia d a re g u la rn ą zab u d o w ę w y k o n a n ą zgodnie ze ściśle u s ta lo n y m 1 p rz e m y śla n y m p ro je k te m . C ały z e sp ó l m iejsk i zało ż o n y n a p lan ie p ro s to k ą ta p o sia d a w y m iary 116 x 82 m, o to czo n y Je s t m asy w n y m i m u ra m i o b ro n n y m i o g ru b o ś c i 2 ,2 0 m. M ateriał b u d o w la n y sta n o w i s u s z o n a cegła p iask o w a, w z m o c n io n a n a n a ro ż n ik a c h blo k am i w ap ien ia . Z w a p ie n iu w z n ie sio n e były ta k ż e k o n s tru k c je o b u b r a m m iejsk ich , o d sło n ię te w p o p rz e d n ic h k a m p a n ia c h .
Z a d a n ie m 4 - tygodniow ej k a m p a n ii w ykopaliskow ej 1988 r. było ro z p o z n a n ie zab u d o w y m ie sz k a ln e j w z a c h o d n ie j części m ia s ta [p rzeb ad an o p o w ierzch n ię o k. 8 5 0 m 2). o d s ła n ia ją c trz y Je d n o s tk i m ie sz k a ln e , s y s te m k o m u n ik a c y jn y w rejo n ie p ó ln o en cj b ra m y m iejskiej o ra z cią g m u ró w m ie jsk ic h n a o d c in k u 2 0 m. W yniki tegorocznego s e z o n u pozw oliły n a u z u p e łn ie n ie p la n u m ia s ta , d o sta rc z y ły też w ażnych m a te ria łó w m a ją c y c h Is to tn e z n a c z e n ie d la u s ta le n ia ch ronologii I faz u ż y tk o w a n ia o d sła n ia n e g o o śro d k a m iejsk ieg o (c e ra m ik a , n a rz ę d z ia , n a c z y n ia k a m ie n n e , p a le ty k o sm ety czn e, ro zcleracze do z la m a a ta k ż e fra g m e n t reliefu I frag m e n t w tó rn ie użytej s te li z d e k o ra c ją fig u raln ą , d o b rze z a c h o w a n a pieczęć z w a p ie n ia 1 a m e ty sto w y s k a r a b e u s z ). M iasto zo stało o p u sz c z o n e pod ko n iec И O k re s u Przejściow ego.
B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e . T E L L A TR IB D ELTA CENTRALNA Polska S ta c ja A rcheologii Ś ró d z ie m no m o rsk iej UW w K airze we w spół- p ra c y z E g ip sk ą S łu ż b ą S ta ro ż y tn o śc i Trzy k a m p a n ie w ykopaliskow e kierow ane przez prof. d r. h a b . K arola Myśliwca [ZA5 PAN): - D r B a rb a ra R uszczyc (M uzeum N arodow e W arsza wa). d r F ran ciszek Pawlicki (Polska S ta c ja Archeologii Ś ró d ziem n o m o rs kiej Kair), m gr H en ry k Meyza (ZAS PAN), m gr A nna Połudnlklcw lcz (Państw ow e M uzeum E tnograficzne W arszaw a), J a ro s ła w D obrow olski - a rc h ite k t, G rzegorz W yrzykowski - fo to g raf D ziesiąty sezo n p rac ( 1.03 * 6.04 1987). R zym ska i bizantyjska dzielnica m ie jsk a staro ży tn e g o A thrl- bls. - D r B a rb a ra R uszczyc (M uzeum N arodow e W arszaw a 1, d r F ran ciszek Paw licki (Polska S ta c ja Archeologu Śródziem nom orskiej Kair), d r A lek san d ra K rzyżanow ska (M uzeum N arodowe W arszaw a), d r h ab . B a rb a ra LI· ch o ck a (ZAS PAN), d r T om asz S c ho I) (U W), m gr A nna Połudnlklcw lcz (PME W arszaw a), K rzysztof K am iński - a rc h ite k t, G rzegorz W yrzykow ski - foto graf. J e d e n a s ty sezon p rac (29.08 - 0 8 .1 0 .1 9 8 7 ). P to lem cjsk a 1 w czesno- rzym ska dzielnica A lhrtbls. Dr B a rb a ra Ruszczyc (M uzeum N arodow e W arsza wa ), d r F ra n c lsz c к l’a wile kl (Polska S ta c ja A rcheo lo g iiŚ ró d zlcm n o - m orskiej Kair), m gr A nna Połudnlklcw lcz (PME W arszaw a], m gr A dam Łaj ta r (ŹAS PAN), m gr T om asz G órecki (M uzeum N arodow e W arszaw a), m gr G rzegorz K ubaszcw skl (archeolog), J a n u s z W ałk u sk l - a rc h ite k t.
Inform a lor A rcheologiczny 1988
163
T om asz S zm ag ier - fotograf. D w u n a sty sezon p rac (5.09 - 2 7 .1 0 .1 9 8 8 ). P ó łn o cn a część ptolem ejsklej dzielnicy A thrlbls.
W c ią g u trz e c h k a m p a n ii w ykopaliskow ych k o n ty n u o w a n a o d s ła n ia n ie m iejsk iej zab u d o w y s ta ro ż y tn e g o A th rlb ls w tej Jego części, k tó ra położona Je s t na p o łu d n ie l p o łu d n io w y w sch ó d od d zisiejszeg o w zgórza K o m S ld l J u s uf. P race te n a w ią z u ją do so n d a ż y w y k o n a n y c h w 19 8 5 r. 1 ro zszerzo n y ch w 1986 r. S tw ierd zo n o , że w s c h o d n ia część b a d a n e g o te r e n u m a zab u d o w ę rzym ski), n a k tó rą n ało ży ły się w n ie k tó ry c h s e k to ra c h k o n s tru k c je b izan ty jsk ie. N a to m ia st Jego cz ę ść z a c h o d n ia zaw iera n ie zak łó c o n e w arstw y o k re s u p lolem ejskiego, p o zw alające w y o d ręb n ić w y raźn ie c z te ry fazy z a b u d o w y o b e jm u ją c e o k re s m iędzy połow ą 111 w. p .n .e. 1 p ierw szą połow ą 1 w. n .e. K ilk an aście pleców cera m ic z n y c h , fra g m e n ty nie w y p alo n y ch n a czyń, b a rw n ik i w ró żn y ch fa z a c h o p ra c o w a n ia , o d w ażn ik i z ró żn y ch m ateriałó w , a ta k ż e m in ia tu ro w e m iseczk i do ro z ra b ia n ia b a rw n ik ó w pozw alają Identyfikow ać tę d zieln icę Jako c e n tr u m p ro d u k c ji rzem ieślniczej, p rz e d e w szy stk im ceram iczn ej. Z a p ro d u k ty ty ch w a rs z ta tów m oże b y ć u w a ż a n a z n a c z n a część z n ale zio n y ch w tej d zieln icy n a c z y ń g lin ia n y c h o d ek o racji m alo w an e j lu b rellcfow ancj, a ta k ż e liczne lam p k i I te r ra ko ty. M onety p to lem ejsk tc p o zw alają d a to w a ć n a jg łęb sze w a rstw y tej d zieln icy n a o k re s P to lem eu sza III.
W śród te r ra k o t p o w ta rz a ją się p ro d u k ty k ilk u s z ta n c , n ajczęściej w y o b rażen ia H a rp o k ra tc - s a z eg ip sk ą k o ro n ą k ró lew sk ą n a głowie o raz B esa z m leczom w ręce. Do n ajciek aw szy ch n a le ż ą figurki, k tó re p rz e d s ta w ia ją nagiego H a rp o k ra tc s a sied ząceg o n a kw iecie lo to su , a ta k ż e w iz e ru n e k tego b o g a w greckiej szacie I z eg ip sk ą k o ro n ą, u k a z a n e g o ob o k am fo ry g reckiej I p a te ry , a sto jąceg o n a bazie, do której przylega p o sta ć k o g u ta. O b o k tego w y stę p u ją figurki o c h a ra k te rz e czy sto h e llen isty czn y m , zbliżone Ikonografią l s ty le m do p la s ty k i a le k s a n d ry j sk ie j, n p . w iz e ru n e k k a p ła n a z d ia d e m e m n a ogolonej głow ie, a k to r a z m a s k ą n a tw a rz y I In n e p o sta c i rodzajow e. W sk azu je lo n a ek lek ty czn y c h a r a k te r tu tejszej k u ltu ry w o k re s ie h e lle n i sty c z n y m .
W szystkie o d sło n ię te b u d o w le to k o n s tru k c je z cegły su s z o n e j. P o w ierzch n ia Ich ś c ia n p o k ry ta Je s t n ajcz ęściej p o lich ro m o w an y m ty n k iem , którego p o w ierzch n ia po d zielo n a Je s t n a d u ż e p o la różnej barw y, n ajczęściej czerw onej, n ieb iesk iej l żólUJ, w y stę p u ją c e j n a p rz e m ia n z Ы аЦ 1 seled y n o w ą. P ola te s ą n iek ied y o d d zielan e od sieb ie profilow anym i gzy m sam i.
N ajciekaw sze z n a c z y ń c e ra m ic z n y c h zn ale zio n y ch w d zieln icy p to lem ejsk lej p o k ry te J e s t w cało ści reliefow ą d e k o ra c ją , k tó rej śro d k o w y p a s p rz e d sta w ia dw ie p a ra le ln e s c e n y litu rg ic z n e o p o d o b n ej kom pozycji: p o sta c i w g re c k ic h s z a ta c h p ro w ad zą bydło do p ło n ące g o o łta rz a , ob o k k tó reg o s to ją p o c h o d n ie. R am ę k ażd ej ze s c e n s ta n o w ią w y o b rażen ia k o ro n d w u b ó stw c ie sz ą c y c h się w ty m o k re s ie szczeg ó ln ą p o p u la rn o śc ią : tzydy l O zyrysa. Id en ty fik u je to s c e n y r y tu a ln e Jak o ep izo d y ś w ią t n a cześć ty c h bóstw . In n e o ry g in a ln e n a c z y n ie Je s t p o jem n ik iem zasobow ym o trz e c h Im a d ła c h w rów nych o d s tę p a c h od sieb ie przy w ylew ie. N ależy on o do niezw ykle rzad k ieg o w E gipcie ty p u n a c z y ń u k sz ta łto w a n e g o w o k re s ie Nowego P a ń stw a pod w pływ em c e ra m ik i m y k cń sk lcj.
W dzielnicy rzym .sklr‘J, po ło żo n ej wc w schodniej czę£cl b ad an eg o a re a łu , przew ażają k o n s tr u kcje z ccgły palonej, o dpow iadające kilk u fazom chronologicznym d a to w an y m na podstaw ie m o n et I Innych d ro b n y ch znalezisk. Szczególnie In ten sy w n a działalność b u d o w lan a m lala tu m iejsce w 11 w .n.e., a w okresie bizantyjskim nastąpiły liczne przebudow y w idoczne szczególnie w yraźnie w północnej części b ad an eg o k w artału . Istn iał tu rozległy plac o pow ierzchni wyłożonej p ły tk am i w apiennym i. Dwie różne w arstw y płytkow a ula w sk azu ją n a jej przeróbki w c z a sa c h późnego a n ty k u . W górnej w arstw ie p la c u odkryto w tórnie użyty okrągły b a se n z białego g ra n itu , który pierw otnie um ieszczony byl n a niskiej k o lu m n ie z tego sam eg o m ateriału .
M uty z cegły su szo n ej (» k ry ty s ą rów nież w bud o w lach rzym skich w arstw ą, a najczęściej kilkom a w arstw am i m alow anego tynku. Jeg o polichrom ia n a śla d u je przew ażnie fa k tu rę k am ien n y ch płyt, rzadziej zaw iera m otywy iloratne. Pod p o sad zk ą Jednego z pom ieszczeń odkryto d u ż e n a c jy n łe zasobow e z szero k ą ry n ien k ą doklejoną do b rz u śc a tu ż pod wylewem. O d dzielnicy ptolem ejsklej oddziela k w artał rzym ski korytarz utw orzony przez dw a rów noległe m ury.
TELL EL FA RKHA D e lta W s c h o d n ia
C e n tru m S tu d ió w I B a d a ń Liga b u e (L.S.R.C) w W enecji przy w sp ó łp ra c y Polskiej S tacji A rcheologii Ś ró d z ie m nom o rsk iej UW w K airze 1 M u zeu m A rcheologicznego w P o zn an iu ._______ B a d a n ia m i k ierow ał prof. Rodolfo F a tta v le h , w b a d a n ia c h u d z ia ł wzięli d r d r M arek C h ło d n lck l (a u to r sp ra w o z d a n ia ). S a n d ro S a lv ato rl, K arim S a d r I Llvlo C reseen zl, F in an so w ało C e n tru m S tu d ió w 1 B ad a ń L lgabue (L.S.R.C.) w W enecji. D rugi se z o n b a d a ń .
S ta n o w is k o Tell e l F a rk h a o d k ry to Je s le n lą 1987 r. w tra k c ie b a d a ń p ow ierzchniow ych n a o b sz a rz e D elty W sch o d n iej. S tw ierd zo n o w ów czas ob o k m a te ria łó w d a to w a n y c h n a o k re s
