A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA SOCIOLOGIC A 4, 1982
Ingrid Hölzler*
STOSUNEK K O BIET PRACUJĄCYCH DO PRACY W N IEM IECK IEJ REPUBLICE DEM OKRATYCZNEJ **
Udział kobiet w społecznym procesie pracy je?t jedną z w ażniejszych przesłanek ich w szechstronnego rozw oju i kształtow ania socjalistycznej osobowości, tw orzenia świadomości, rozw ijania wiedzy, um iejętności i spraw ności. Praca zawodowa daje kobietom możliwość w ykazania um iejętności i potw ierdzenia w łasnej w artości. W alka o lepsze w yniki pracy w socjalistycznym w spółzaw odnictw ie oraz zrozum ienie zakłado-w ych i społecznych zależności uzyskizakłado-w ane poprzez codzienną pracę, daje kobietom możliwość m yślenia i działania w ykraczającego poza własne m iejsce pracy, poznania procesów produkcyjnych zakładu oraz kształtu je ich stosunek do rozw oju społecznego. W raz z w ykonyw aniem społecznie p ro d uktyw nej pracy rozw ija się samodzielność kobiet, rosną możliwości energiczniejszego i świadomego ich w pływ u na tem po ro z -w oju produkcji socjalistycznej i pod-w yższanie efekty-w ności pracy. W NRD 86,5% zdolnych do pracy kobiet i dziew cząt jest czynnych za-wodowo, co stanow i 49,6% w szystkich zatrudnionych i .
W kilku gałęziach gospodarki narodow ej kobiety tw orzą głów ną siłę ekonomiczną i stanow ią o techniczno-ekonom icznym postępie i pod-wyższaniu efektyw ności pracy. Poza przem ysłem kobiety p rac u ją w służbie zdrow ia, ubezpieczeniach społecznych, urzędach pocztow o-tele- kom unikacyjnych oraz w handlu. „Do klasy robotniczej należy 3,5 m iliona kobiet. Je st to więcej niż połowa w szystkich robotników i u rzę d -ników ” 2. W roku akadem ickim 1976 w wyższych uczelniach i szkołach
* Dr ekonomii, Zakład Socjologii Uniwersytetu im. Martina Luthera w Kalle- -Wittenberg.
** Tłumaczenia dokonał J. Jeziorski. 1 „Neues Deutschland” 27 IX 1976.
! E. H o n e c k e r , Bericht des Zentralkomitees der Sozialistischen
zawodowych udział kobiet wynosił na w szystkich rodzajach studiów 47,7%, natom iast w szkołach zawodowych 69% 3.
A naliza p rac y zawodowej kobiet nie może ograniczać się tylko do ukazania ich liczbowego udziału w rozw oju socjalistycznej gospodarki. Równie ważne jest zagadnienie m otyw ów skłaniających do pracy za-wodowej oraz zagadnienie stosunku kobiet do pracy zaza-wodowej. M a r-ksistow sko-leninow ska socjologia wychodzi z założenia, że stosunek człowieka do pracy stanow i jedną stronę stosunków produkcyjnych. W stosunku do pracy zaw arte są w artości, przekonania, skłonności oraz postaw y wobec pracy. Socjalistyczny stosunek do pracy ch arak tery zu je się przede w szystkim tym , że praca staje się stopniow o potrzebą i roz-w ija się roz-w łaściroz-w a m u m otyroz-w acja pracy. Cechy tej m otyroz-w acji to: za-m iłow anie do pracy, świadoza-mość, odpowiedzialność wobec społeczeń-stw a i zakładu, dążenie do w szechstronnego oraz aktyw nego udziału w kierow aniu i planow aniu ponadto potrzeba w spółdziałania z innym i.
Z adaniem socjologii jest zbadanie poziomu kształtow ania się socja-listycznego stosunku do pracy u kobiet oraz w skazanie czynników w pływ ających m obilizująco lub ham ująco na ten proces. Szczególne zainteresow anie socjologów stosunkiem kobiet do pracy w ynika z n a stę -pujących przyczyn:
1. Nowa pozycja kobiet w społeczeństw ie socjalistycznym tw orzy now y sposób trak to w an ia pracy zawodowej. Z m iany te w inny być peł-niej poznane.
2. P raca zawodowa kobiet przyczynia się do pow staw ania nowej relacji zawód rodzina. N ależy więc przeanalizow ać czynniki w p ły w a -jące na ten proces, zw racając uw agę na pow staw anie socjalistycznego sposobu życia, a w szczególności rozw oju socjalistycznych stosunków rodzinnych.
3. In teresu jące są też czynniki ham ujące realizację procesu pełnego rów noupraw nienia kobiet. Zaliczam y do nich m. in.: niski poziom kw a-lifikacji kobiet, uprzedzenie kierow nictw a przedsiębiorstw względem zatrudniania kobiet na stanow iskach kierow niczych, a także trad y cy jn e sądy m ężczyzn o m iejscu kobiet w zawodzie i w rodzinie.
W ym ienione zadania w inny być rozp atry w an e w procesie podejm o-wania decyzji m ających na celu utrw alen ie socjalistycznego stosunku do pracy, a przez to um ocnienie ro li kobiet w społeczeństw ie socjalistycz-nym.
A ktualnie obserw ujem y przeobrażanie się stosunku do pracy — sta -je się ona nie tyle w arunkiem egzystencji co potrzebą życiową. Praca tak rozum iana w yraża się m. in. tym , że:
—• kobiety św iadom ie p rac u ją dla społeczeństw a oraz jego rozw oju, — praca zawodowa określa w znacznym stopniu treść ich życia,
— w ykazują rosnącą świadomość odpowiedzialności w pracy i poza pracą,
— w ykonują sw oją pracę coraz chętniej.
Proces staw ania się pracy potrzebą życiową uw idacznia się w n a j-przeróżniejszych o niej opiniach. Przeprow adzone w 1977 r. badania w skazują w zrost roli pracy w świadom ości kobiet; 92% w szystkich ankietow anych kobiet stw ierdziło, że chętnie p rac u ją (w 1967 r. w po-dobnej ankiecie 89%). Jednocześnie 2£>% kobiet podkreśliło, że często odczuw ają niezbędność pracy, zaś 38% czasami w przypadku gdy są chore, m ają urlop itd. (odpowiednio u m ężczyzn 28% i 3 5 % )4.
Stosunek do pracy w yraża się w n astępujących stw ierdzeniach 5: „ P racu ję chętnie, jest się przecież po trzeb n y m ”.
„P racuję chętnie. G dy byłam na urlopie, cieszyłam się że znów będę w m oim kolektyw ie”.
„Nie mogę w yobrazić sobie życia bez pracy, człowiek potw ierdza się w p ra c y ”.
Uzyskane poprzez w yw iady opinie o pracy potw ierdzają tezę, że człowiek pracu je nie tylko w celach zarobkow ych, lecz że istnieją inne m otyw y, które k sz ta łtu ją jego stosunek do pracy. Użyteczność pracy dla społeczeństw a, potrzeba k o n tak tu z innym i ludźm i albo uznania oraz sam orealizacja są m otyw am i, co potw ierdzają w ym ienione wyżej opinie. Także w yniki innych badań w skazują na w zrost zaangażowania kobiet. Zdaniem kobiet praw idłow a organizacja pracy jest nie tylko spraw ą k a d ry kierow niczej. Ten pogląd w yraziło 84% ankietow anych kobiet, a m ężczyzn ok. 89%. Ja k dalece praca zawodow7a u większości kobiet stała się już potrzebą pokazują następujące w yniki. Na pytanie: „Istnieje wriele przyczyn k u tem u by dążyć do dobrych wyników w pracy. W jakim stopniu następujące powody są w ażne dla P a n a /P a -ni?” uzyskano odpowiedzi zestaw ione w tab. 1.
Porów nanie m ężczyzn z kobietam i pozwala stw ierdzić, że proces tw orzenia się socjalistycznego stosunku do pracy przebiegał praw ie po-dobnie. Tylko w altern aty w ach , w któ ry ch praca odnoszona jest do społeczeństw a („ponieważ tylko w tedy m ożną kupić dobre tow ary, gdy się p ro dukuje dobre” albo „dla dobrej pozycji zak ład u ”) widoczne są nieznaczne odchylenia. W iększe zróżnicow anie pojaw ia się tylko przy
4 Wyniki badań socjologicznych Insytutu Socjologii U niwersytetu Marcina Lu-tra w Halle-W ittenberg przeprowadzonych w 1977 r. w różnych zakładach przem y-słowych okręgu Halle.
5 Wywiady pogłębione — przeprowadzone w kombinacie Schwarze Pumpe 1977.
T a b e l a 1 Stosunek do pracy (w °/o)
Stopień ważności Powody dobrej
pracy
bardzo
duży duży średni niezna-czny
w ogóle nieważne M к M К M К M К M К Wzrost w ydaj-ności pracy 43 30 38 35 13 22 2 5 3 8 Uznanie u kolegów 19 17 36 27 23 31 10 12 11 12
Pokazanie, że coś
potrafię 24 17 39 33 18 27 9 9 10 15
Dla dobrej
po-zycji zakładu 37 34 40 41 14 17 3 3 5 4
Tylko wtedy można kupić dobre towary, gdy się dobre
produkuje 57 53 33 33 7 9 1 1 2 3
Znalezienie uznania u
przełożonych 16 12 25 23 22 24 16 11 21 30
Mężczyźni N = 606, kobiety N = 240.
eksponow aniu bodźca m aterialnego, co jest potw ierdzeniem tezy, że kobiety dążą do lepszych osiągnięć w p rac y nie tylko ze w zględu na płacę. Proces tw orzenia się nowego stosunku do pracy potw ierdza tab. 2.
T a b e l a 2 Opinie o wartości pracy (w %)
Opinie Kobiety
N = 244
Mężczyźni N = 502 Dobra jest praca dzięki której
tworzy się korzyści i dla któ-rej jest się koniecznie
potrze-bnym 25 22
Wartość i korzyści pracy są główną przyczyną, ale nie
można zapomnieć o płacy 45 51
Najistotniejszą jest płaca, ale także znaczenie i korzyść
od-grywają pewną rolę 19 17
Każda praca jest dobra, jeśli
W yraźna akceptacja pierw szych trzech w ariantów odpowiedzi w ska-zuje na to, że społeczne i osobiste in teresy we w zrastającym stopniu pokryw ają się i trak to w an e są jako jedność. Nieznaczne tylko w ystę-powanie jedynie instrum entalnego stosunku do pracy („każda praca jest dobra, jeśli tylko jest dobrze p ła tn a ”) pozwala wnioskować, że m a-m y do czynienia ogólnie z pozytyw nya-m w artościow aniea-m pracy przez ankietow anych pracow ników .
Ścisły związek pom iędzy uznaniem osiągnięć a korzyścią pracy p o tw ierdził się także w w yw iadach z pracow nikam i produkcyjnym i, k tó -ry ch w ypow iedzi cytujem y:
„Pieniądze są ważne, ale człowiek chce także coś osiągnąć, pokazać co um ie” .
„Nie mogę w yobrazić sobie życia bez pracy — zarabianie pieniędzy i przeżycie sukcesu są w ażnym i m otyw am i m ojej p ra c y ”.
„P racu ję ze względu na pieniądze, ale chcę m ieć rów nież k o ntakt z ludźm i, a oprócz tego chcę rów nież coś osiągnąć”.
Pow yższe poglądy w skazują na jednoczesne łączenie m otyw u za-robkowego z innym i m otyw am i. Przedstaw ione w yniki dają wgląd w proces tw orzenia się socjalistycznego stosunku do pracy. Jednakże rozw ój socjalistycznej świadom ości nie przebiega jednolicie. Jeśli uw zględnim y konkretne w aru n k i socjalne oraz rozw ój osobowości, uw dacznia się zróżnicow anie znaczenia poszczególnych m otyw ów . D om i-n u ją zawsze takie m otyw y, do któ ry ch zaspokojei-nia dąży w dai-nym m omencie pracow nik, to znaczy, że w określonych grupach pracow ni-ków i określonym czasie jedne m otyw y w ysuw ają się na pierw szy plan, a inne schodzą czasowo na p lan drugi. I tak np. u jednego p ra -cownika n ajp ie rw czynnik m ate ria ln y mógł być decydującym m oty-wem dla podjęcia określonej czynności, ale później został w yparty, gdyż praca spraw iała m u przyjem ność. P raca jako tak a stała się decy-dującym m otyw em jego ustosunkow ania się do niej. Tę praw idłow ość obserw ujem y bardzo często u zam ężnych kobiet. P o dejm ują one ponow -nie pracę (najczęściej po urodzeniu dziecka) z powodu zwiększonych w ydatków . B adania w ykazują, że kobiety te nie rezygnow ały z pracy naw et wówczas, gdy zaspokoiły podstaw ow e potrzeby m aterialn e i to w p rzypadku dostatecznych zarobków męża.
Z fak tu zróżnicow ania m otyw ów pracy nie m ożna wyciągnąć w nio-sku co do podziału ich na pozytyw ne lub negatyw ne. W ynagrodzenie za pracę odgryw a faktycznie dużą rolę w życiu człowieka. W u stroju socjalistycznym płaca staje się, na bazie socjalistycznej zasady podzia-łu, m iarą osiągnięć poszczególnych jednostek. M otyw „zarabiania pie-niędzy” w socjalizm ie jest nierozłącznie zw iązany z w ykonyw aniem
pracy zawodowej. Płace decydują w pow ażnym stopniu na jakim p o -ziomie m ogą być zaspokojone potrzeby m aterialn e oraz k u ltu ra ln e . Za-robki zajm ują więc w m otyw acji pracy pracow ników , w tym także kobiet, w ażne m iejsce. W kształtow aniu stosunku do pracy powinno się dążyć do zm iany m iejsca zarobków w h ierarchii m otyw acji. Istotą so-cjalistycznej m otyw acji pracy są zawsze takie m otyw y, które zostają zaspokajane poprzez pracę. Uzyskane w yniki badań dowodzą, iż m o-ty w y m ate ria ln e oraz k u ltu ra ln e u kobiet bardzo ściśle są powiązane. W yniki badania m otyw ów p rac y 208 kobiet w ykazano w zestaw ieniu e:
dodatkow y zarobek w budżecie rodzinnym 53,4% chęć przyczynienia się do rozw oju gospodarki
uspołecznionej 51,9%
zapew nienie sobie utrzym ania 51,4%
aktyw ność zawodowa 40,4%
pragnienie przebyw ania w kolektyw ie 35,1%
Obok m aterialn y ch m otyw ów pracy zawodowej pojaw iają się w co-raz w iększym stopniu inne m otyw y, które pobudzają kobiety do pracy zawodowej. Z najduje to w yraz m. in w pozytyw nym stosunku wielu kobiet do podnoszenia kw alifikacji oraz udziału w kierow aniu, co do-strzec m ożna w wielu w ynikach badań. W yniki uzyskane w okręgu H alle w skazują, że 39% ankietow anych kobiet chce stale pracow ać za-wodowo, 43% z okresow ym i przerw am i (opieka nad dziećmi), a jedynie 15% nie chce podjąć pracy. W zm ienionych w aru n k ach społecznych nie odczuwa się już pracy jako przygniatającego ciężaru.
Badania 1390 pracow nic przem ysłu elektrycznego w RFN przyniosły natom iast następujące rezu ltaty : „Za pracą zaw odow ą” opowiedziało się 69% kobiet (powinny w edług możliwości także pracow ać zawodowo), 31% stoi na stanow isku, że pow inny w yłącznie pełnić funkcję gospodyń dom owych 7.
Te różnice poglądów pozw alają uzmysłowić zm ianę jaka dokonała się w NRD, a która sw oje przyczyny m a także w zm ienionych opiniach o przydatności zawodowej kobiet. „Poglądy o m niejszych zdolnościach kobiet, o ich szczególnej naturze, k tó ra skłania się w swoich zaintere-sow aniach i tendencjach wyłącznie albo w wysokim stopniu tylko w k ieru n k u rodziny, niezdolności kobiet do rozpoznaw ania problem ów
6 B o l a c h , G u t s c h a l k , Die Einstellung der Frau zu ihrer sozial?n Rolle
unter Berücksichtigung ihrer Teilnahme an der Leitung und Planung, Diplom
-arbeit an der Sektion W irtschaftswissenschaften der Martin Luther-Universität Halle-W ittenberg, Halle 1973, s. 49.
7 H. S t u b b e , W. T i n e , Zum Interesse ungelernter Arbeitsnehmerinnen an
neuen Formen der Arbeitsgestaltung- Eine empirische Untersuchung, „Psychologie
politycznych, o podrzędnym znaczeniu ich pracy zawodowej w porów -naniu do pracy m ężczyzn itp. zostały w dużej części przezw yciężone” 8. K obieta w NRD m a m ożliwość pełnienia rów norzędnych z m ężczy-zną funkcji w społeczeństw ie, państw ie i gospodarce. Inaczej p rzed sta-wia się rola kobiet w k raja ch kapitalistycznych. W ychow anie oraz spo-łeczne w yobrażenie o roli kobiety, jak rów nież ograniczone p erspektyw y zawodowe i m ożliwości aw ansu prow adzą do „niesam odzielności” oraz „szukania o parcia” przez kobiety. „K obiety czują się generalnie bardziej zależne, potrzebujące pom ocy i bardziej są zdane na innych niż m ężczyź-n i” 9. Floreężczyź-nce H erve w ężczyź-nioskuje z tego, że „ężczyź-na podstaw ie zdobytego w y-chow ania dziewczęta nie są tak w ym agające w odniesieniu do ich zawo-dow ych perspektyw i że zazawo-dow alają się one funkcjam i pom ocniczym i w hierarchii zawodowej, aby pogodzić w łasny zawód z rolą m atk i i żo-n y ” 10.
Inaczej jest natom iast w NRD. T utaj za pom ocą odpow iednich de-cyzji udało się pogodzić pracę zawodową kobiet z życiem rodzinnym . Większość kobiet ocenia pracę zawodową oraz życie rodzinne jako sp ra -w y ró-w norzędne, co pokazuje tab. 3 n .
Większość kobiet w ybiera opinię czw artą, poniew aż p rag n ą pogodzić życie rodzinne z p racą zawodową. Kobietom w coraz m niejszym stop-niu odpowiada rola w spółzarabiających m ałżonek, chcą być traktow ane jako w spółtw órczynie życia społecznego. Opinia, z k tó rą się m ożna obec-nie spotkać, że praca w dom u posiada pierw szeństw o w stosunku do pracy zawodowej jest rezu ltatem obciążenia kobiet pracam i domowymi. Na pytanie: „Czy praca zawodowa m a takie samo znaczenie dla P ani jak praca w dom u” uzyskano odpow iedzi12, k tó re zaw arto w tab. 4.
Budżet czasu rodzin z dw ojgiem dzieci potw ierdził przypuszczenie, że obecnie większy udział w w ykonyw aniu prac dom owych (przeciętnie w tygodniu 37,1 godz. = 78,7%) m ają kobiety. Mąż ciągle jeszcze tra k tu je pracę w dom u jako pomoc żonie, coś co nie należy w pierw -szym rzędzie do zakresu jego obowiązków (6,1 godz. w tygodniu = 13,1% )13. Dla wielu mężczyzn praca zawodowa żon jest przejściowa.
8 W. H a r t k e , Referat auf der Arbeitstagung des Wissenschaftlichen Rates
„Die Frau in der sozialistischen Geselschaft” am 21/22.3.1967, „Die Frau in der
sozialistischen G eselschaft” 1967, nr 2, s. 9.
9 H. R a s c h k e , Die Beruflichen Chancen der Frauen, „Zs. Personla” 1975, nr 4.
10 F. H e r v e , Studentien in der BRD. Eine soziologische Untersuchung, Köln 1973, s. 39.
11 B o l a c h , G u t s c h a l k , Die Einstellung..., s. 64.
11 Wyniki badań socjologicznych Instytutu Socjologii. Halle 1977.
18 Por. I. L a n g e , Beziehungen zw ischen Ideologie, Hausarbeit und beruflicher
Tätigkeit, „Wirtschaft” 1975, nr 22, s. 12, 13.
T a b e l a 3 Stosunek kobiet do pracy zawodowej oraz rodziny (w «/o, N =206)
Opinie Poniżej 25 lat 25—35lat 35—45 lat
45—60 lat Kobieta troszczy się
przeważnie o ro-dzinę, pracuje za-wodowo tylko w przypadkach
ko-niecznych 4,4 12,8 1,7 2,5
Kobieta pracuje za-wodowo, ale życie rodzinne stoi na
pierwszym planie 20,6 25,6 27,6 12,5
Kobieta daje pierw -szeństwo pracy zawodowej i spo-łecznej w sto-sunku do rodziny 1,5 Kobieta próbuje sprostać życiu rodzinnemu oraz pracy zawodowej w jednakowym stopniu 52,9 59,0 67,3 57,5 Bez odpowiedzi 20,6 2,6 3,4 27,5 Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 T a b e l a 4 Praca zawdowa a praca domowa (N = 244)
Opinie Odsetki
Praca w domu ma w iększe znaczenie niż
praca zawodowa 35,0
Praca w domu ma takie samo znaczenie
jak praca zawodowa 49,0
Praca w domu ma mniejsze znaczenie niż
praca zawodowa 1.2,0
N ie dotyczy w zględnie brak odpowiedzi 4,0
Razem 100,0
Na pytanie: „Czy życzyłby P an sobie, żeby P ańska żona, narzeczona w zględnie przyjaciółka była zawsze czynna zawodowo?” 46% mężczyzn odpowiedziało „nie”, 19% „ ta k ”, a 29% zdecydowało się na pracę za-wodową z koniecznym i przerw am i u .
W ydaje się, że proces przem iany w stosunku do pracy zawodowej postępow ał u kobiet znacznie szybciej niż u m ężczyzn. S ta re poglądy odnajdujem y nie tylko u m ężczyzn, k tó rzy m ają zastrzeżenia wobec s ta łej pracy zawodowej sw ych żon. Również kierow nicy zakładów — m ężczyźni — m ają w ątpliw ości czy zatrudniać kobiety na stanow iskach kierow niczych. Boją się kłopotów zw iązanych z pracą kobiet na stano-wiskach: kierow nika działu, m istrza albo brygadzisty. Choroby dzieci, trudności w ich w ychow aniu, odpowiedzialność za gospodarstw o do-mowe zm uszają kobiety do „odłożenia” swoich obowiązków w y n ik ają-cych z pracy zawodowej. Pow oduje to niekiedy nierytm iczność procesu produkcyjnego oraz inne kom plikacje. Z tej przyczyny faw oryzuje się m ężczyzn w zajm ow aniu funkcji kierow niczych.
Na stosunek m ężczyzn do kobiet w procesie pro d u k cji m a często w pływ fakt, że kobiety nie w ykorzystują w dostatecznym stopniu sw ych upraw nień w zakładzie pracy. W skazuje na to porów nanie w ybranych sposobów zachow ania się w zakładzie p rac y (tab. 5).
T a b e l a 5 Aktywność pracowników w zakładzie
Płeć Udział w ruchu no-watorskim w okresie pięciolet-nim Udział w zdobywa-niu kw ali-fikacji w okresie pięciolet-nim Udział w dysku-sjach w brygadzie o problemach produkcji
tak nie tak nie czę-sto rzad-ko nigdy
Kobiety 45 55 39 61 34 26 40
Mężczyźni 63 37 60 40 63 18 18
K o b ie ty N = 244, m ę ż c z y ź n i N - 505 w o d s e t k a c h .
Dane zaw arte w tab. 5 u kazują różnice w pojm ow aniu przez m ęż-czyzn i kobiety roli w spółw łaściciela środków produkcji. Podejście do roli współwłaściciela środków p rodukcji zależy nie tylko od stosunKu do pracy, lecz od w ielu innych czynników . N ależy do nich m. in. treść pracy. Interesująca treść pracy jest w ażnym w arunkiem identyfikacji kobiet z pracą. Obecnie poziom kw alifikacji kobiet jest niższy niż m ęż-czyzn: na 100 zatrudnionych m ężczyzn ukończone w ykształcenie zawo- dow-e posiada 78, na 100 zatrudnionych kobiet takie w ykształcenie m a 5 2 15. Dlatego też kobiety w ykonują prace m niej złożone. Skutkiem
Weiterbiltego proces integracji z zakładem przebiega w olniej. Socjologowie r a -dzieccy rów nież w ykazali, że treść pracy jest podstaw ow ym , albo jak to nazyw ają, „wiodącym m otyw em ” p r a c y ie. Nie w każdym jednak w ypadku treść pracy sprzyja „twórczości, inicjatyw ie, kolektyw ności, dążeniu do kształcenia się, świadomości społecznej, odpowiedzialności, w zajem nej pomocy i k u ltu ra ln e m u sposobowi życia” 17. Treści pracy są bardzo zróżnicow ane, m onotonne i urozm aicone, um ysłow e i fizycz-ne, prace wykonaw cze i kierow nicze, w ym agające w ysokiej odpow ie-dzialności i in icjaty w y lub z ograniczoną odpowieie-dzialnością i inicja-tyw ą.
Badania w ykazały, że jedna trzecia zatrudnionych w ykonuje prace eksploatujące fizycznie i nerw ow o, nie dając satysfakcji i w łaśnie ko-biety m ają w iększy udział w tym typie zajęć. Te różnice treści pracy są w istotnej części przyczyną odm iennych społecznych w arunków roz-w oju osoboroz-wości, a tym sam ym zróżnicoroz-wanego stosunku do pracy.
Zm iana treści pracy nie może następow ać jedynie ze w zględu na w zrost efektyw ności produkcji. M usi ona służyć podstaw ow em u zada-niu społeczeństw a socjalistycznego — rozw ojow i socjalistycznej osobowości. W ychodząc z takiego założenia należy nasycić prace takim i tre -ściami, k tó re staw iałyby wyższe i różnorodniejsze w ym agania pod względem kw alifikacji oraz tw órczych zdolności człowieka.
Z dotychczasow ych rozw ażań m ożna wnioskować, że n astąpiły zm ia-n y w yrażające się pozytyw ia-nym stosuia-nkiem kobiet do pracy zawodowej. Zm iana świadomości jest skutkiem now ej społecznej pozycji kobiet w społeczeństw ie socjalistycznym . Jednocześnie należy stw ierdzić, że proces pełnego rów noupraw nienia kobiet i m ężczyzn nie jest zakończo-ny. Rozwój socjalistycznego stosunku do pracy dokonuje się przew ażnie w kolektyw ie pracow niczym , przy rozw iązyw aniu codziennych zadań. C zynnikam i w pływ ającym i ham ująco, są m. in. niższy poziom k w alifi-kacji, większe obciążenie kobiet pracą domową oraz pew ne problem y ideologiczne. Dlatego też SED skupia uw agę na stw orzeniu takich w a-runków , „ażeby kobiety coraz lepiej m ogły sprostać ich rów nopraw nej pozycji w społeczeństw ie” 18. Już V III Zjazd p a rtii zakładał konieczność kształcenia pracow nic produkcyjnych, podnoszenia kw alifikacji, syste-m atyczne zsyste-m niejszanie udziału niew ykształconych i z niepełnysyste-m w y-kształceniem . W d y rektyw ach IX Z jazdu p a rtii czytam y w zw iązku z tym : „N ależy kontynuow ać zawodowo ukierunkow ane kształcenie
ko-dung der Produktionsarbeiterinnen in der DDR, „Sozialistische Arbeitswissenschaft'’
1974, nr 1, s. 65.
18 Programm der Sozialistischen Einheitspartei Deutschlands, Berlin 1976, s. 37. 17 Der Mensch und seine Arbeit, Berlin 1971, s. 207.
biet, szczególnie zatrudnionych w p ro d u k cji” ,9. W raz z rosnącym poli- tyczno-ideologicznym oraz zawodowym w ykształceniem rośnie także po-czucie odpowiedzialności, w zrasta możliwość w pływ ania na to, co dzieje się w zakładzie.
Dalszym w ażnym aspektem w przeprow adzeniu pełnego rów no-upraw nienia m ężczyzn i kobiet, a tym sam ym czynnikiem w pływ ającym na stosunek do pracy jest redukow anie prac domowych. Lenin pisał: ,,Do pełnego w yzw olenia kobiet, do ich praw dziw ego rów noupraw nienia z m ężczyznam i potrzeba in sty tu cji społecznych” 20. P roblem te n dostrze-żono. Z n ajd u je on sw oje odbicie w w ielu dokum entach p a rtii i rządu NRD. W przyszłych lata ch przew idziano różnorodne środki zm ierzające do dalszej popraw y gospodarki żywnościow ej, rozszerzenia usług, roz-budow y żłobków i przedszkoli dla dzieci.
Jednocześnie poprzez naukowo uzasadnioną działalność kierow niczą trzeba działać, by „stym ulow ać socjalistyczny stosunek do p rac y ” 21. K ierow nicy obowiązani są popierać proces rozw oju osobowości kobiet, ale sami m uszą w ykazyw ać się wzorową postaw ą polityczno-ideologicz- ną oraz socjalistycznym stosunkiem do pracy zawodowej. Ich zadaniem jest nobilitow anie kobiet do podnosznia poziomu w y k ształcen ia oraz kw a-lifikacji, a także udzielanie pomocy w p rzypadku podejm ow ania przez nie funkcji społecznych. W m yśl IX Zjazdu p a rtii zakłady pow inny szu-kać dróg udzielania poparcia kobietom oraz znalezienia środków , które um ożliw iałyby im „podołanie zarów no obowiązkom zawodowym jak też m acierzyńskim ” 22. Pokonanie obciążeń, które m ają teraz jeszcze w pływ na życie kobiet „[...] będzie w ażnym przyczynkiem do rozw oju nowego socjalistycznego sposobu życia”, k tó ry „jest wolny od przestarzałych trad y cji oraz naw yków ” 23.
Na dalsze u trw alenie socjalistycznego stosunku do pracy będzie m ia-ło istotny w’plyw to, jak dalece kobiety odczuwać będą, że popraw a ich życia jest trak to w an a przez organy społeczne i zakładow e oraz przez nie sam e jako ważne zadanie polityczno-społeczne.
13 D irektive des IX. Parteitages der SED zum Fünfjahrplan für die Ent-wicklung der V olkswirtschaft der DDR in den Jahren ’ 976— 1980.
20 W. I. L e n i n , Über die Aufgaben der proletarischen Frauenbewegung in der
Sowjetrepublik, [w:] Werke, t. 30, Berlin 1961, s. 26.
21 Programm..., s. 35.
22 H o n e c k e r , Bericht des Zentralkomitees..., s. 116, 23 Ibidem.
Ingrid Hölzler
ATTITUDE OF WORKING WOMEN TO WORK IN TIIE GERMAN DEMOCRATIC REPUBLIC
The author, presenting the attitude of women to work in the GDR, proves a hypothesis that work for women is more of a life need than a condition of existence. Comparing the attitude to work and to problems connected with it of women and men she finds confirmation for deep transformations which have been effected and are taking place in the GDR’s society. The second part of the article deals with the problem of the place held by the fam ily life and duties ensuing from it in the life of wom en against the background of attitude to work. The author points out that majority of women in the German Democratic Republic place on the sam e level professional tasks and fam ily duties.
Since — as it w as confirmed by studies — women perform less com plex functions, their integration with the enterprise is slower, which exerts some impact on the analyzed participation of women in the rationalization movement, involvem ent with production problems, and interest in improvement of professio-nal qualifications.
