KS. JÓZEF SZYMAN´SKI
Z DZIEJÓW OPIEKI DUSZPASTERSKIEJ NAD POLAKAMI
W DANII W 1927 R.
Temat opieki duszpasterskiej nad wychodz´stwem polskim w Danii znany
jest polskiemu czytelnikowi m.in. z opracowan´: W. Chojnackiego
1,E.S.
Kru-szewskiego
2, S. Kos´cieleckiej
3, E. Olszewskiego
4, W. Zdunka
5, B.
KoVo-dzieja
6. Niemniej na uwageX zasVuguje bezpos´redni raport napisany przez
rek-tora Polskiej Misji Katolickiej (PMK) w Belgii, ks. dra Tadeusza
Kotowskie-go
7, kreatora i zarazem koordynatora opieki religijnej i kulturalno-spoVecznej
nad emigracj Xa polsk Xa w Belgii, ale i w Holandii i Danii
8.
Rektor Polskiej Misji Katolickiej zwróciV sieX do prymasa A. Hlonda z
pro-s´b Xa o rozszerzenie dziaValnos´ci misji w Belgii na HolandieX i DanieX. „De facto
a napisaV a sprawami duszpasterstwa w tych dwóch krajach Polska Misja
Ka-tolicka zajmowaVa sieX od chwili jej powoVania”
9. Prymas Polski 10 kwietnia
KS. DR JÓZEFSZYMAN´SKI a adiunkt Os´rodka Badan´ nad Poloni Xa i Duszpasterstwem Polonijnym KUL; e-mail: szymaj@kul.pl
1
Stan i potrzeby badan´ nad Poloni 3a dun´sk 3a, „Przegl Xad Zachodni” 1977, nr 5/6, s.
131-134. 2
Problemy osadnictwa Polaków w Danii 1893-1939, Londyn 1980.
3
Dzieje Polonii w Danii w latach 1982-1940, Szczecin 1983.
4Emigracja polska w Danii 1893-1993, Warszawa Lublin 1993. 5
Duszpasterstwo Polaków w Danii (1893-1978), „Studia Polonijne” 5(1982), s. 145-177.
6
Opieka duszpasterska nad wychodz´cami polskimi do roku 1939, Poznan´ 2003, s. 300-305.
7Ks. J. S z y m a n´ s k i, Duszpasterze Polonii i Polaków za granic 3
a. SKownik biograficz-ny, t. I, Lublin 2010, s. 72-74.
8Ks. J. S z y m a n´ s k i, Obraz duszpasterstwa polskoje3zycznego w Europie na
podsta-wie wizytacji rektora Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, „Archiwa, Biblioteki i Muzea
Kos´ciel-ne” 97(2012), s. 341-356.
9 Archiwum Archidiecezjalne w Gniez´nie [dalej cyt.: AAG], Archiwum Prymasa Polski [dalej cyt.: APP], Akta Protektora Wychodz´stwa Polskiego [dalej cyt.: APWP], Belgia –
1927 r. na pros´beX Poselstwa Polskiego w Hadze i Konsulatu w Amsterdamie
rozszerzyV kompetencjeX Polskiej Misji Katolickiej w Belgii równiezk na
Holan-dieX i DanieX. Z polecenia prymasa i w porozumieniu z Ministerstwem Spraw
Zagranicznych i UrzeXdem Emigracyjnym w Warszawie, Rektor PMK miaV
„zapoznac´ sieX na miejscu z potrzebami religijnymi naszego wychodz´stwa
w tych krajach, odwiedzic´ ks. ks. Biskupów Holandii i Danii i w
porozu-mieniu z nimi oraz z naszymi Poselstwami w Hadze i Kopenhadze przyst Xapic´
do organizacji opieki religijnej”
10. Sprawa zorganizowania staVej opieki
religijno-kulturalnej w Holandii i Danii byVa omawiana tezk 29 kwietnia
1927 r. w Warszawie, podczas posiedzenia mieXdzyministerialnej Komisji
Opieki nad Polakami Zagranic Xa
11.
Do Danii emigranci polscy zaczeXli przybywac´ od 1893 r. przewazknie
z MaVopolski i S´l Xaska Cieszyn´skiego. Pocz Xatkowo emigracja miaVa charakter
sezonowy i byVa przede wszystkim o charakterze rolniczym. Na ogóln Xa liczbeX
25 tys. katolików w Danii, Polaków byVo 13 tys. W 1927 r. posVugeX
duszpas-tersk Xa ws´ród nich speVniaVo czternastu narodowos´ciowo obcych duszpasterzy,
którzy wVadali jeXzykiem polskim. W kwietniu tego roku Prymas Polski poleciV
rektorowi Polskiej Misji Katolickiej w Belgii ks. T. Kotowskiemu
„pos´redni-czyc´ pomieXdzy Kuri Xa Prymasowsk Xa i Wikariatem Apostolskim w Kopenhadze,
w sprawach opieki religijnej nad Polakami w Danii, jak równiezk celem
uVat-wienia XX. Misjonarzom ich pracy”
12. W zwi Xazku z podjeXtymi dziaVaniami,
w powyzkszej sprawie, ks. Kotowski otrzymaV pisma „od X. Wikariusza
Apo-stolskiego i PosVa polskiego w Kopenhadze, z których wynika[Vo], zke wszelka
opieka duszpasterska kapVanów polskich zalezknych od J. Em. KardynaVa
Pry-masa Polski napotyka na niezwykVy opór szowinistycznie usposobionych
Misjonarzy z pochodzenia przewazknie Holendrów i Niemców. PoseV polski
Generalia, DziaV II, vol. I/44a, Ks. Tadeusz Kotowski Rektor PMK w Belgji, Do Jego Eminencji Najdostojniejszego KsieXdza Metropolity Gniez´nien´sko-Poznan´skiego Prymasa Polski, Poznan´, Nr 317/27.
10Opieka religijna nad Polakami w Holandji i Danji, „Biuletyn Komitetu Opieki Kultural-no-SpoVecznej dla Wychodztwa Polskiego w Belgji”, czerwiec 1927, s. 3.
11
Opieka kulturalna nad emigracj 3a polsk 3a w Belgji, „Biuletyn Komitetu Opieki
Kultural-no-SpoVecznej dla Wychodztwa Polskiego w Belgji”, czerwiec 1927, s. 2-3. Komisja ta praco-waVa od wrzes´nia 1923 r., i w jej skVad wchodzili przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagra-nicznych, UrzeXdu Emigracyjnego, Ministerstwa Os´wiaty, Ministerstwa Spraw WewneXtrznych.
12
Emigracja polska w Danji, „Biuletyn Katolików Polskich w Belgji, Danji i Holandji”
w Kopenhadze
13przewiduje nawet koniecznos´c´ interweniowania u Stolicy
S´w. SpraweX na miejscu zbadam i po powrocie nades´leX wyczerpuj Xace raporty
ze stanu opieki duszpasterskiej w Holandii i Danii”
14. W jednym z
na-steXpnych pism wskazywaV, zke: „Sprawa opieki religijnej w Danii jest
niesVychanie skomplikowana, ze wzgleXdu na zasadnicz Xa politykeX kos´cieln Xa
Wikariatu Apostolskiego, popieran Xa w pewnej mierze przez KongregacjeX
Propagandy, zmierzaj Xacej do wynarodowienia naszej emigracji”
15.
Niemniej, ks. Kotowski jako rektor Polskiej Misji Katolickiej podczas
swoich objazdów misyjnych w Danii przeprowadziV trzytygodniowe misje;
dokonaV czterech objazdów; braV udziaV w jedenastu zebraniach; wygVosiV
dziewieXc´ odczytów oraz zorganizowaV podczas czternastu wykVadów a kurs
dla sióstr zakonnych z nauki jeXzyka i literatury polskiej oraz wygVosiV nauki
o Polsce wspóVczesnej
16.
W publikacji tekstu dokumentu dokonano niezbeXdnego uwspóVczes´nienia
ortografii i interpunkcji, gVównie zasteXpuj Xac duzke litery maVymi. Zachowano
oryginalny styl i skVadnieX.
Dokument oryginalny w formie maszynopisu przechowywany w Archiwum
Archidiecezjalnym w Gniez´nie, Archiwum Prymasa Polski, Akta Protektora
Wychodz´stwa Polskiego, Dania, DziaV III/63, Raport ze stanu opieki religijnej
nad emigracj Xa polsk Xa w Danii. X. Tadeusz Kotowski, Rektor Misji Polskiej
w Belgii, k. 17.
13 PosVami RP w Kopenhadze byli: Aleksander Dzieduszycki (13 paz´dziernika 1919 a (1 stycznia 1924), Kazimierz Papee (1 stycznia 1924 a 24 paz´dziernika 1924), Konstanty Rozwadowski (24 paz´dziernika 1924 a 1 sierpnia 1928). Zob. Rocznik SKuzTby Zagranicznej
Rzeczypospolitej Polskiej wedKug stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 57.
14 AAG, APP, APWP, Belgia – Generalia, DziaV III, vol. I/44a, Ks. Tadeusz Kotowski Rektor P.M.K. w Brukseli, Kancelarja J.E.X. KardynaVa Prymasa Polski, WydziaV Opieki nad Polakami Zagranic Xa, Poznan´, Bruxelles, le 2 sierpnia 1927.
15AAG, APP, APWP, Belgia – Generalia, DziaV III, vol. I/44a, Ks. T. Kotowski Rektor P.M.K. na BelgjeX, DanjeX i HolandjeX, Najdostojniejsza Kurja Poznan´ska, WydziaV Opieki nad Polakami Zagranic Xa, Bruxelles, le 6 paz´dziernika 1927.
16AAG, APP, APWP, Belgia – Generalia, DziaV III, vol. I/44a, Ks. T. Kotowski Rektor P.M.K. w Brukseli, Sprawozdanie z dziaValnos´ci Polskiej Misji Katolickiej w Brukseli za kwartaV od 1-go czerwca do 1-go wrzes´nia 1927.
Polska Misja Kat. w Belgii Nr 287/27
RAPORT ZE STANU OPIEKI RELIGIJNEJ NAD EMIGRACJ 9A POLSK 9A W DANII
Spis rozdziaVów
I. Statystyka wyznaniowa w Danii z roku 1923 II. Katolicka organizacja kos´cielna w Danii
III. Statystyka duchowien´stwa i zken´skich zgromadzen´ zakonnych w Danii IV. Wyniki pracy misyjnej. Poziom kleru i stosunki kos´cielne
V. Wychodz´stwo polskie w Danii 1. Jak powstaVo?
2. Statystyka
3. Warunki pracy i zkycia
4. Poziom moralny i intelektualny 5. Szkolnictwo
6. Zkycie organizacyjne 7. Stosunek do Polski
VI. D Xazknos´c´ kóV kos´cielnych do zasymilowania emigracji polskiej
VII. SzczegóVowe dane o parafiach przewazknie skVadaj Xacych sieX z Polaków VIII. DziaValnos´c´ Poselstwa Polskiego w Danii
IX. Wnioski
I. Statystyka wyznaniowa w Danii z r. 1923 1. Dun´ski Kos´cióV episkopalny 3 mil. 250 tys. 2. Katolicy 23 tys. 3. Reformaci 1 tys. 4. Metodys´ci 5 tys. 5. Irvingici 3 500 6. Baptys´ci 7 tys. 7. Adwentys´ci 2 700 8. Ebrejanie 6 tys. 9. Bezwyznaniowcy 13 tys.
Powyzksze cyfry zostaVy zaczerpnieXte z broszury pt. „Danimarca per Anno Santo” wydanej przez Wikariat Apostolski w r. 1925 z okazji wystawy Misyjnej w Rzymie. Rzecz Xa jest niesVychanie charakterystyczn Xa, zke w powyzkszej broszurze najzupeVniej przemilczano, zke z liczby 25 tysieXcy katolików zaledwie niecaVe 5 tysieXcy – to praw-dziwi Dun´czycy, reszta to 13 tysieXcy Polaków i 5 tysieXcy z mieszanych maVzken´stw Polek z Dun´czykami. Wobec tego Kongregacja Propagandy w Rzymie najzupeVniej nie jest poinformowana, zke wVas´ciwie propaganda katolicyzmu w Danii w ci Xagu ostatnich 25 lat nie zrobiVa prawie zkadnych posteXpów.
II. Katolicka organizacja kos´cielna w Danii
W roku 1892 w Danii zostaV ustanowiony Wikariat Apostolski. I-szym Wikariu-szem Apostolskim Kongregacja Propagandy mianowaVa M-gr’a von Eucha, Niemca, który szczerze zaj XaV sieX wychodz´stwem polskim i wystaraV sieX o paru misjonarzy mówi Xacych po polsku. Po jego s´mierci w r. 1922 Wikariuszem Apostolskim zostaV Mgr. Józef Brems. DanieX podzielono na pareX okreXgów misyjnych, które z kolei skVa-daj Xa sieX z parafii.
Misjonarze nalezk Xacy do rozmaitych Zgromadzen´ Zakonnych podlegaj Xa w duzkej mierze swoim bezpos´rednim przeVozkonym zakonnym, jak równiezk Wikariuszowi Apostolskiemu.
Taki stan rzeczy niesVychanie utrudnia Wikariuszowi Apostolskiemu administrowa-nie swym wikariatem.
III. Statystyka duchowien´stwa i zken´skich zgromadzen´ zakonnych 1) MeXskie Zakony 2) Zgromadzenia Zken´skie
Marystów 8 S.S. S´w. Józefa z Chambery 485 Jezuitów 14 S.S. Elzkbietanki z WrocVawia 34 Redemptorystów 9 S.S. Najs´wieXtszej Maryji Panny 10 Franciszkanów 6 Filles de la Sagesse 27
Lazarystów 2 Szarytek 5
Poza tym paru braciszków. Assumcpjonistek 12 Zgromadzenie s´w. Jadwigi z WrocVawia 25 L’Adorazione perpetua 16 3) S´wieckich ksieXzky; 23
4) Pod wzgleXdem narodowos´ci:
a) zakonnicy: 12 Niemców; 11 Dun´czyków; 11 Holendrów; 5 Belgów; 5 Austria-ków; 2 Francuzów.
b) X.X. S´wieccy: 11 Dun´czyków; 6 Niemców; 2 Belgów (Flamandczyków); 2 Ho-lendrów; 1 Francuz; 1 Austriak.
5) Mówi Xacych mniej lub wieXcej po polsku:
a) kapVanów 13
b) S.S. Polek 11
c) Sióstr mówi Xacych po polsku 7.
IV. Wyniki pracy misyjnej. Poziom kleru katolickiego i stosunki kos´cielne Pomimo tego, zke od kilkudziesieXciu lat Kos´cióV katolicki jest niczem nie kreXpowa-ny w swej Misji Apostolskiej, wyniki pracy s Xa niesVychanie nikVe a nawrócono okoVo 5 tysieXcy dusz.
Protestantyzm w Danii w ci Xagu wieków zrósV sieX z zkyciem narodu i w pierwszym rzeXdzie byV czynnikiem ksztaVtuj Xacym wspóVczesn Xa kultureX dun´sk Xa. Prawodawstwo pan´stwowe, os´wiata, ukVad stosunków socjalnych, wreszcie literatura i sztuka s Xa u podstaw wykVadnikiem liberalizmu dun´skiego Kos´cioVa Episkopalnego, który nie znosi zkadnego dogmatyzmu w doktrynie i bezwzgleXdnego nakazu moralnego w zkyciu. Pozatem, bezsprzecznie wielkie zasVugi, jakie poVozkyV Kos´cióV Episkopalny we wszystkich dziedzinach zkycia narodowego i wysoki poziom intelektualny kleru pro-testanckiego, sprawiVy, zke Dun´czycy na ogóV do tego Kos´cioVa s Xa przywi Xazani, uwa-zkaj Xac naukeX protestanck Xa za czeXs´c´ skVadow Xa dun´skiej kultury narodowej.
W takich warunkach praca Misjonarzy Katolickich z natury rzeczy nie jest Vatwa. Najlepiej pracuj Xa Niemcy ze wzgleXdu na bliskie pokrewien´stwo rasowe z Dun´czy-kami.
Nieliczni konwertyci rekrutuj Xa sieX przewazknie z najmniej os´wieconych warstw wVos´cian´skich. Na mieszczan´stwo, inteligencjeX i koVa ziemian´skie, Misjonarze nie ma-j Xa nama-jmniema-jszego wpVywu z wyma-j Xatkiem mozke O.O. Jezuitów w Kopenhadze i Aarhus. Brak zupeVny wpVywu na os´wiecon Xa czeXs´c´ spoVeczen´stwa nalezky tVumaczyc´ niskim poziomem kulturalnym kleru misyjnego.
Obecny Wikariusz Apostolski X. Biskup Brems, z pochodzenia Flamandczyk z Belgii, uprzednio byV dwadzies´cia pareX lat proboszczem w Vejle w Jutlandji a czVowiek niezwykVej dobroci i szczerej pobozknos´ci, ale bardzo maVo wyksztaVcony, czuj Xacy sieX zawsze obcy w Danii, daleki od jej zkycia i pr Xadów kulturalnych, nie maj Xacy zkadnych stosunków w Kopenhadze, wreszcie, ogromnie sVabego charakteru. W takich warunkach nie mozke byc´ mowy o jakiejs´ okres´lonej celowej polityce misyjnej w Danii.
Kazkdy z Misjonarzy w swej pracy kieruje sieX swoim wVasnym zdaniem i jest faktycznie najzupeVniej niezalezkny.
OgóV kleru misyjnego charakteryzuje brak zainteresowania zkyciem kulturalnym w Danii. Pomimo doskonaVej znajomos´ci jeXzyka, kler bynajmniej nie stara sieX zapoznac´ z mentalnos´ci Xa kulturalnego Dun´czyka. Z powyzkej przytoczonych wzgleXdów o katoli-cyzmie przecieXtnie os´wiecony Dun´czyk ma najzupeVniej faVszywe pojeXcie, a co do katolików, to odnosi sieX do nich z pobVazkliwym lekcewazkeniem.
Jezkeli poziom kulturalny kleru jest bardzo niski, na ogóV duchowien´stwo odznacza sieX wielkim wyrobieniem duchowym i pos´wieXceniem w pracy misyjnej. GVeXboko bolej Xac nad nikVymi rezultatami pracy misyjnej ws´ród warstw os´wieconych, Misjona-rze szczeMisjona-rze zajeXli sieX ludem a z natury Misjona-rzeczy nasz Xa emigracj Xa polsk Xa.
Jednak w tym wypadku tezk, ze wzgleXdu na zupeVny brak dyscypliny kos´cielnej, a st Xad konsekwentnej linii posteXpowania, praca opieraj Xac sieX jedynie na dobrej woli jednostek, nie przynosi oczekiwanych rezultatów.
V. Wychodz´stwo polskie w Danii (patrz zeszyt z gazet) [w zasobach archiwum] 1. Jak powstaVo?
Emigranci polscy zaczeXli przybywac´ do Danii okoVo r. 1895, przewazknie z MaVo-polski i S´l Xaska Cieszyn´skiego. Emigracja miaVa pocz Xatkowo charakter sezonowy. Zaskoczeni wojn Xa emigranci pozostali w Danii na staVe.
2. Statystyka.
W latach 1917-1918 liczba naszej emigracji w Danii dochodziVa do 20 tysieXcy. Obecnie liczy okoVo 13 tysieXcy, z czego okoVo 6 tysieXcy dorosVych i 7 tysieXcy dzieci. Prócz stale zamieszkaVych Polaków rok rocznie przybywa do Danii okoVo 1500 dzie-wcz Xat z MaVopolski na sezonowe roboty na plantacjach cukrowych buraków.
3. Warunki pracy i zkycia.
CaVa nasza emigracja jest zatrudniona na roli, pracuj Xac przewazknie w wielkich maj Xatkach ziemskich, lub na fermach zamozknych chVopów dun´skich. Polacy wykonuj Xa najcieXzksze roboty rolne, lub przy gospodarstwie na folwarkach. Przewazknie mieszka-nia maj Xa bardzo porz Xadne, traktowani s Xa przez pracodawców zkyczliwie. Kontrakty s Xa wykonywane bardzo s´cis´le, wypadków wyzysku prawie nie ma. Pod tym wzgleX-dem warunki pobytu w Danii dla naszych emigrantów s Xa nierównie lepsze nizk w innych krajach Europy.
NajczeXs´ciej na fermie, lub maj Xatku wieXkszym, pracuj Xa 2 lub 3 rodziny polskie. Ze swego losu na ogóV Polacy s Xa zadowoleni. Jest to najzupeVniej zrozumiaVe, jezkeli wez´miemy pod uwageX, zke przewazknie pochodz Xa wszyscy z najbardziej ubogich po-wiatów MaVopolski wschodniej, gdzie za jedyne pozkywienie mieli trocheX ziemniaków i czarny razowiec, maj Xac za mieszkanie jedn Xa izbeX dla caVej rodziny. W Danii odzky-wiaj Xa sieX doskonale, maj Xa mieszkanie skVadaj Xace sieX z 3 lub 4 pokoi, czuj Xa sieX najzu-peVniej dobrze.
4. Poziom moralny i kulturalny naszego wychodz´stwa w Danii.
OgóV ludu naszego, obecnie osiadVego w Danii wyniósV ze wsi maVopolskiej gor Xa-ce przywi Xazanie do wiary s´wieXtej. Mieszkaj Xac na wsi, z dala od miast, pracuj Xac na roli, w warunkach mniej wieXcej identycznych jak w Polsce. Emigracja nasza w Danii zachowaVa zdrow Xa chVopsk Xa moralnos´c´, opart Xa na zachowywaniu przykazan´ Bozkych w zkyciu codziennym. WpVyw Misjonarzy na nasz lud w Danii jest ogromny. Za ma-Vymi wyj Xatkami do Misjonarzy emigracja odnosi sieX z caVym zaufaniem, uwazkaj Xac ich za swoich najblizkszych doradców i opiekunów.
O ile to jest niesVychanie niebezpieczne pod wzgleXdem naszych interesów narodo-wych, o tyle przynajmniej pod wzgleXdem moralnym ochrania od zVych wpVywów naszych emigrantów. Poza tym s´rodowisko pomimo, zke protestanckie, jest na ogóV moralnie zdrowe. O ile poziom moralny jest zadawalaj Xacy – poziom kulturalny jest bardzo niski.
Ws´ród emigracji naszej w Danii nieledwie poVoweX mamy analfabetów. O ile pod wzgleXdem religijnym od lat caVych emigracja miaVa staV Xa opiekeX X.X. Misjonarzy, o tyle pod wzgleXdem opieki kulturalno-os´wiatowej lud nasz, do chwili przybycia do Kopenhagi PosVa Rozwadowskiego, byV kompletnie zaniedbany i zapomniany.
Dopiero od 2 lat rozpoczeXVa sieX planowa robota ze strony Poselstwa i naszych czynników rz Xadowych nad szerzeniem os´wiaty narodowej ws´ród wychodz´stwa. Propa-guje sieX dobr Xa praseX, organizuje sieX biblioteki, popularne odczyty z przezroczami itp. Dopomaga w tej pracy PosVowi p. Henryk Malhomme, radca poselstwa, powszechnie ceniony i szanowany przez wychodz´stwo.
Z pism ostatnio zaczyna sieX bardzo rozchodzic´ „Narodowiec” – dziennik emigra-cyjny, wydawany w Lens, pozatem duzko sieX rozchodzi pisemek z MaVopolski jak „Lud Katolicki”, „Rodzina Seraficka” etc.
5. Szkolnictwo.
Zasadniczo szkolnictwo polskie, w s´cisVym tego sVowa znaczeniu nie istnieje. W Zelandii, Fionii i Jutlandii dzieci nasze uczeXszczaj Xa do szkóV dun´skich pro-testanckich. Misjonarze katoliccy czuwaj Xa nad tem, azkeby dzieci nie uczeXszczaVy na naukeX religii do pastorów. Nauka katechizmu w parafiach, gdzie s Xa ksieXzka mówi Xacy po polsku odbywa sieX czeXs´ciowo po polsku, jednak ostatnio ksieXzka coraz mniej zaczeXli uzkywac´ polskiego jeXzyka, tVumacz Xac sieX tem, zke dzieci po dun´sku mówi Xa lepiej nizk po polsku i nauka po dun´sku jest bardziej celowa, azkeby na przyszVos´c´ umozkliwic´ dzieciom obroneX zasad wiary s´wieXtej wobec protestantów. Wreszcie, czeXsto bardzo misjonarze tVumacz Xa sieX brakiem katechizmów polskich.
Jedynie na wyspach Falster i Lolland, gdzie katolicy skVadaj Xa sieX wyV Xacznie pra-wie z Polaków, gdzie kos´cioVy zostaVy wybudowane przez Polaków i jedynie Polacy utrzymuj Xa Misjonarzy – w szkoVach jest nauka jeXzyka polskiego, mianowicie szkoVa parafialna w Zeribo jest nieledwie wyV Xacznie polsk Xa, w Nykobing i Nakskov nauka odbywa sieX po polsku mniej wieXcej trzy godziny dziennie.
PodreXczniki s Xa dostarczane przez Poselstwo. Nauka jest prowadzona przez S.S. Polki z Kongregacji francuskiej S´w. Józefa. O ile Nakskov i Maribo ma najzupeVniej wykwalifikowane siVy do nauczania po polsku, o tyle w Nykobing naukeX polsk Xa pro-wadzi Siostra Polka bez dostatecznych kwalifikacji.
Ze wzgleXdu na niski poziom kulturalny rodziców dzieci polskie uczeXszczaj Xa do szkóV bardzo nieregularnie. Nauka rozpoczyna sieX w szkoVach ok. 16 sierpnia i winna trwac´ w zasadzie do 1-go lipca, jednak juzk w kwietniu czeXsto rodzice polscy zabiera-j Xa dzieci ze szkóV, gdyzk w tym czasie rozpoczyna sieX praca w ogrodach i w polu nad upraw Xa buraków.
Dzieci nasze przyjezkdzkaj Xa codziennie do szkóV na rowerach, maj Xac do szkóV od 5 do 12 kilometrów, czeXs´c´ mieszka w internacie za opVat Xa 25 koron miesieXcznie. Ostatnio powstaVa mys´l rozbudowy internatu w Maribo, zkeby w ten sposób z Maribo uczynic´ centrum os´wiaty polskiej dla dzieci naszej emigracji w Danii.
Bezw Xatpienia, jest to jedyny sposób uratowania od wynarodowienia najzdolniej-szych i najbardziej wartos´ciowych dzieci emigracji polskiej w Danii. Siostry Polki w szkoVach nie maj Xa dostatecznego poparcia moralnego swoich zakonnych przeVozko-nych (wszystkie nalezk Xa do francuskiej Kongregacji s´w. Józefa z Chambery).
Jestem przekonany, zke o ile S. ProwincjaVka sieX dowie, zke protektorem polskiej emigracji, pod wzgleXdem religijnym, jest Prymas Polski, niew Xatpliwie dla naszej sprawy beXdzie zkyczliwsz Xa.
Sytuacja jest obecnie o tyle trudna, zke Zgromadzenie S´w. Józefa dot Xad zkadnej subwencji ze strony Rz Xadu Polskiego ani Episkopatu naszego nie otrzymaVo – od-wrotnie do internatów w Maribo, Nakskov i Nykobing, musi dokVadac´ ze swych wVasnych funduszy, ze wzgleXdu na staVe deficyty.
6. Zkycie organizacyjne.
Rozwój polskiego zkycia organizacyjnego jest niezmiernie utrudniony wskutek rozproszenia wychodz´stwa po caVej Danii, i zupeVnego braku inteligencji polskiej. Obecnie istnieje Zwi Xazek Robotników Polskich w Nakskov i w Nykobing i KoVo S´piewu w Koge.
Nalezky zwrócic´ uwageX na fakt, zke organizacje robotnicze w Nakskovie i Nykobing powstaVy, w pierwszym rzeXdzie dla obrony polskos´ci w kos´ciele i szkole przeciw asymilatorskiej taktyce Misjonarzy w tych dwóch parafiach.
Wobec braku inteligencji polskiej w Danii i bardzo niskiego poziomu kulturalnego samej emigracji przewazkna czeXs´c´ pracy os´wiatowej spada na Poselstwo w Kopenha-dze. Radca Poselstwa p. Malhomme usiVuje skierowac´ dziaValnos´c´ powstaVych towa-rzystw na tory pozytywnej pracy os´wiatowej z wyeliminowaniem pierwiastków dema-gogicznych, organizuj Xac wykVady pouczaj Xace i zasilaj Xac powstaVe zwi Xazki w ksi Xazkki i pisma.
7. Stosunek do Polski.
OgóV emigracji zachowaV szczere przywi Xazanie do Kraju, ale raczej w pojeXciu „ojcowizny” nizk „Ojczyzny”. Nieledwie caVa emigracja opus´ciVa MaVopolskeX przed wojn Xa. St Xad Polski wspóVczesnej nie zna. Poselstwo Polskie w Kopenhadze dopiero od powoVania na stanowisko posVa p. Rozwadowskiego szczerze zaopiekowaVo sieX emigracj Xa. Od 14 lat emigracja nie miaVa odwiedzin ksieXdza Polaka. Kler Misyjny w Danii pomimo szczerej opieki pod wzgleXdem religijnym z natury rzeczy nie mógV i nie chciaV utrzymywac´ i pogVeXbiac´ s´wiadomego przywi Xazania do Polski (wyj Xatek stanowi ksi Xadz Klessens z Maribo). Obecnie zawdzieXczaj Xac dziaValnos´ci posVa Rozwa-dowskiego i p. Malhomme’a coraz bardziej w emigracji naszej i ugruntowuje sieX poszanowanie dla pan´stwowos´ci polskiej uczucie dumy z tego, zke s Xa obywatelami polskimi. Emigracja niecierpliwie czeka, zke równiezk i Episkopat polski zaopiekuje sieX ni Xa, co ze wzgleXdu na specjalne wpVywy kleru misyjnego w Danii na nasz Xa emig-racjeX beXdzie miaVo wyj Xatkowe znaczenie dla uratowania naszego wychodztwa od wynarodowienia przez Kos´cióV.
VI. D Xazknos´c´ kóV kos´cielnych do zasymilowania emigracji polskiej.
Stolica Apostolska s Xadzi, zke tych kilkanas´cie tysieXcy nowych wiernych – to s Xa neokonwertyci nawróceni w ci Xagu ostatniego dwudziestopieXcio-lecia. De facto, jednak sprawa sieX przedstawia zupeVnie inaczej. PosteXpy katolicyzmu ws´ród Dun´czyków s Xa znikome, wpVywy Misjonarzy na spoVeczen´stwo, mniej lub wieXcej os´wiecone – prawie zkadne. Pozostaje jedyne wyjs´cie – jak najszybciej zasymilowac´ Polaków. W ten sposób uzyska sieX powazkn Xa podstaweX do dalszej pracy misyjnej.
Pod k Xatem takiego rozumowania nalezky ujmowac´ stosunek Ks. Biskupa Bremsa i Kleru misyjnego do Polaków. Kler katolicki w Danii z wyj Xatkiem paru jednostek, zupeVnie sobie nie zdaje sprawy, zke katolicyzm naszego prostego ludu maVopolskiego jest religi Xa przede wszystkim sentymentu, sum Xa pewnych tradycji, obyczajów i pojeXc´ w istocie swojej wieXcej polskich nizk katolickich i zke wyrywaj Xac z duszy naszego ludu polskos´c´ – zabija sieX i religieX. Oczywistos´c´ powyzkszego twierdzenia stwierdza
fakt, zke dzieci urodzone z mieszanych maVzken´stw odznaczaj Xa sieX zupeVnym indyferen-tyzmem religijnym i bynajmniej nie garn Xa sieX do Misjonarza, nauki religii i praktyk religijnych.
Przy kazkdej okazji, w rozmowie z ksieXzkmi i Ks. Biskupem Bremsem w czasie 2 tygodniowego pobytu w Danii z caVym naciskiem podkres´laVem, zke nieznajomos´c´ mentalnos´ci naszego ludu mozke nie tylko Polsce, lecz i w pierwszym rzeXdzie Kos´cio-Vowi, przynies´c´ niesVychan Xa szkodeX i narazic´ akcjeX misyjn Xa w Danii na zupeVne nie-powodzenie.
W poszczególnych miejscowos´ciach, jak na przykVad w Nivaa, chVopi polscy, nie maj Xac polskiego nabozken´stwa w kos´ciele zaczeXli sieX zbierac´ po domach, przypadkowo dostaVy sieX im do r Xak gazety amerykan´skie, z których zapoznali sieX z sekt Xa badaczy Pisma S´wieXtego i sami pierwsz Xa gmineX biblijników zaVozkyli.
Wobec braku zasadniczej linii posteXpowania w tej sprawie KsieXdza Wikariusza Apostolskiego, a w duzkej mierze i pewnego leXku Kongregacji Propagandy w Rzymie, przed któr Xa istotny stan rzeczy sieX ukrywa. S Xa 2 drogi obrony naszego ludu przed wynarodowieniem: 1) nacisku moralnego powoVanych do tego w Polsce czynników duchownych i rz Xadowych na kler misyjny w Danii, 2) praca nad us´wiadomieniem obywatelskim naszej emigracji.
VII. SzczegóVowe dane o parafiach przewazknie skVadaj Xacych sieX z Polaków i du-chowien´stwie znaj Xacym mniej lub wieXcej jeXzyk polski.
Katolicy wysp Lelland Falster w liczbie 6000, s Xa to przewazknie Polacy. Lelland i Falster stanowi Xa oddzielny obwód misyjny oddany przez Wikariusza Apostolskiego O.O. Franciszkanom z prowincji belgijskiej, skVadaj Xacy sieX z 3-ch parafii: Nykobing, Maribo i Nakskov.
1 – Maribo. Kos´cióV i plebania wybudowana przez Polaków. Proboszczem Ks. Klessens, z pochodzenia Holender, kulturalnie najzupeVniej spolonizowany. Jest to jedyna parafia w Danii naprawdeX polska.
O. Klessens zna nasz Xa historieX, literatureX i sztukeX, niew Xatpliwie, lepiej nizk prze-cieXtny proboszcz w Polsce. PareX lat speXdziV w MaVopolsce, celem zapoznania sieX z zkyciem i obyczajami naszego ludu, caV Xa swoja parafieX zorganizowaV na wzór ludowej parafii w diecezji krakowskiej. W Maribo zaVozkyV przy muzeum miejskim, muzeum emigracji polskiej w Danii. Przy kos´ciele istnieje szkoVa i internat prowadzony najzupeVniej w duchu polskim, przez Siostry Zgromadzenia S´w. Józefa z Chambery. O. Klessens w ci Xagu caVych lat prowadziV praceX sam, dopiero od 2-ch lat popiera jego dziaValnos´c´ Poselstwo. Znaj Xa go i szanuj Xa Polacy w caVej Danii. Do internatu dzieci s Xa przysyVane przez wychodz´ców naszych, zwVaszcza na przygotowanie do I-ej Komunii S´w. z najbardziej odlegVych wysp. O. Klessens pareX razy do roku jez´dzi do Polski, utrzymuj Xac stosunki staVe z instytucjami pracuj Xacymi dla emigracji w Warszawie. Przez ogóV duchowien´stwa jest nielubiany.
2 – Nykobing. Kos´cióV wybudowany przez Polaków. Proboszczem O. Janseen, Flamandczyk z Belgii – stopniowo d Xazky do zasymilowania Polaków, nabozken´stwa w kos´ciele po polsku i po dun´sku. SzkoVa Sióstr S´w. Józefa, nauka przewazknie po dun´sku, po polsku nauka trwa okoVo 3 godzin – brak wykwalifikowanej nauczycielki.
NiesVychanie wrogo dla polskos´ci byV usposobiony wikary, O. Luppes, Holender, który nawet zmuszaV dzieci spowiadac´ sieX po dun´sku – obecnie na urlopie. ZawdzieX-czaj Xac interwencji PosVa polskiego u ProwincjaVa prawdopodobnie z urlopu juzk nie wróci.
3 – Nakskov. Kos´cióV wybudowany przez Polaków. Proboszczem O. Smitz, Ho-lender, czVowiek bez zkadnej kultury, bardzo zV Xa cieszy sieX opini Xa pod wzgleXdem moralnym. Konsekwentnie d Xazky do zasymilowania Polaków. W kos´ciele nabozken´-stwa po polsku i po dun´sku. SzkoVa S.S. S´w. Józefa. Nauka polska trwa 3 godziny dziennie prowadzona przez wykwalifikowan Xa nauczycielkeX, zakonniceX.
W powyzkszych trzech parafiach wszyscy ksieXzka (6) mówi Xa po polsku. Falster i Lolland nalezky uwazkac´ za os´rodek naszej emigracji w Danii – gdzie Polacy pod wzgleXdem kos´cielnym maja wyj Xatkowe prawa, gdyzk zawdzieXczaj Xac ich ofiarnos´ci i dla nich powstaVy tam parafie katolickie.
Na innych wyspach na ogóV w kos´cioVach i szkoVach nabozken´stwo i nauka s Xa w jeXzyku dun´skim.
W nasteXpuj Xacych parafiach s Xa ksieXzka i siostry mówi Xace po polsku. I. Zelandia.
1. Roskilde. O. Quadolieg, Holender, bardzo przyjaz´nie usposobiony do Polaków. W szkole gdzie nauka prowadzona jest w jeXzyku francuskim s Xa 2 polskie zgromadze-nia, Filles de Sagesse – Dziec´mi polskimi sieX zajmuj Xa.
2. Kopenhaga. X. Jaworski przy kos´ciele s´w. Anny, z pochodzenia Polak, bardzo z´le mówi po polsku.
3. Ringsted. X. Rouben, Holender. W szkole francuskiej wykVada S. Marja Gab-ryela ze Zgromadzenia S.S. S´w. Józefa, Polka. Dzieci polskich w szkole nie ma.
4. Naestved. O. Steidl, Redemptorysta, odznaczony przez rz Xad Austryjacki za opiekeX nad Polakami, X. Fritz, Redemptorysta.
5. Slagelze. X. Hoppens, Holender, bardzo zkyczliwy dla Polaków. SzkoVa dun´ska prowadzona przez S.S. S´w. Jadwigi z WrocVawia, Niemki, ale mówi Xace po polsku.
II. Fionia.
1. Odenze. Parafi Xa administruj Xa OO. Redemptorys´ci z Wiednia. O. Henryk Daut-scher, S´l Xazak, ma powierzon Xa opiekeX nad Polakami w caVej Fionji. KapVan niezwykVej gorliwos´ci i pos´wiecenia. W parafii jest okoVo 132 dzieci, niestety prawie zupeVnie juzk zdun´czonych.
III. Jutlandia.
1. Aalborg. O. Bender, Niemiec, Misjonarz niezwykVej gorliwos´ci, objezkdzka fermy zamieszkaVe przez Polaków w promieniu stu kilkudziesieXciu kilometrów, na motocyk-lu.
2. Aarhus. Parafia administrowana przez OO. Jezuitów, s Xa usposobieni dobrze dla Polaków. Nieraz nabozken´stwa s Xa odprawiane po polsku.
3. Kolding. Mgr. Orlik, Dun´czyk, bardzo przychylny dla Polaków. VIII. DziaValnos´c´ Poselstwa Polskiego.
PoseV – p. Konstanty Rozwadowski, radca poselstwa, p. Henryk Malhomme, kierownik wydziaVu konsularnego przy poselstwie p. Doman´ski.
Zdaj Xac sobie doskonale spraweX, zke wobec rozproszenia Polaków po caVej Danii nieledwie, ze wzgleXdu zreszt Xa, na gVeXbok Xa religijnos´c´ chVopa maVopolskiego, wpVyw decyduj Xacy na nasze wychodz´stwo w Danii ma kler Misyjny. Poselstwo utrzymuje z duchowien´stwem stosunki staVe i zkyczliwe. DziaValnos´c´ p. PosVa cechuje nie tylko tendencja podniesienia kultury naszej emigracji i zachowania jej dla polskos´ci, lecz równiezk zrozumienie roli czynnika religijnego w zkyciu naszego emigranta zagranic Xa.
Po ust Xapieniu posVa Dzieduszyckiego, przed dwoma laty, obecny PoseV przyst XapiV do swego urzeXdowania w warunkach niesVychanie trudnych. ZupeVna obojeXtnos´c´ dla spraw emigracji, ze strony dawnego PosVa sprawiVy, zke nasza placówka rz Xadowa ws´ród emigracji nie miaVa zkadnego zaufania, a nawet emigracja odnosiVa sieX do poselstwa wprost wrogo.
Po 3 latach stosunki zmieniVy sieX tak dalece, zke w najmniejszych sprawach, nawet natury prywatnej czeXsto, Polacy obecnie zwracaj Xa sieX do naszego Poselstwa w Ko-penhadze z caVym zaufaniem.
Znaj Xac szereg placówek naszych dyplomatycznych zagranic Xa, przygl XadaVem sieX temu z podziwem, gdyzk podobny stosunek do emigracji gdzie indziej sieX prawie nie spotyka.
PoseV Rozwadowski utrzymuje stosunki osobiste z Biskupem Bremsem i szere-giem innych Misjonarzy, oraz z PrzeVozkonymi poszczególnych Kongregacji, nierzadko wywieraj Xac wpVyw decyduj Xacy, nawet o ile chodzi o odwoVanie ksieXzky, zbyt wrogo do polskos´ci usposobionych.
Poselstwo w swoich zarz Xadzeniach odznacza sieX wielk Xa rozwag Xa, spokojem i ogromnym taktem, co umozkliwia niejednokrotnie osi Xagn Xac´ zados´c´uczynienie naszym postulatom, zawsze w ramach dobrach stosunków z Wikariatem Apostolskim.
Ostatnio przez naszego PosVa X. biskup Brems i Ks. Klessens z Maribo zostali przedstawieni do orderu „Polonia restituta” i odznaczenia juzk otrzymali co bezw Xatpie-nia przyczyni sieX do zVagodzeXatpie-nia zapeXdów asymilatorskich ws´ród pewnych jednostek kleru misyjnego.
Zkona PosVa w Kopenhadze, p. Konstantowa Rozwadowska, z domu Potworowska z Goli (Wielkopolska) ogromnie zkywo równiezk interesuje sieX sprawami naszej emig-racji, duzk Xa uwageX przywi Xazuj Xac zwVaszcza do opieki nad nasz Xa dziatw Xa.
Poselstwo polskie w Kopenhadze najzupeVniej nie byVo poinformowane, zke dostoj-n Xa opiekeX dostoj-nad wychodz´stwem, pod wzgleXdem religijdostoj-nym sprawuje obecdostoj-nie Jego Eminencja Prymas Polski, s Xadz Xac zke szefem wszystkich misji zagranicznych jest X. PraVat Borkowski w Warszawie.
IX. Wnioski.
Omówiwszy szczegóVowo obecny stan opieki religijnej nad emigracj Xa polsk Xa w Danii, mam zaszczyt przedVozkyc´ Waszej Eminencji do najVaskawszego rozpatrzenia nasteXpuj Xace uwagi.
Pomimo, zke faktycznie katolicy w Danii przewazknie skVadaj Xa sieX z Polaków, jak statystyka kleru misyjnego wskazuje – niema w Danii Misjonarzy – Polaków zupeV-nie. W moich rozmowach z Ks. Biskupem Bremsem, misjonarzami, wreszcie
przeVo-zkonymi S.S. Zakonnych niejednokrotnie podnoszono, dlaczego nie przysyVamy swoich misjonarzy do Danii. KsieXzka, którzy byli w MaVopolsce wiedz Xa, jak liczne s Xa zgroma-dzenia zakonne w B. Galicji, jak twierdz Xa jednak, zbyt w Polsce im sieX dobrze dzie-je, a wobec tego cieXzkka praca na misjach nie bardzo im sieX podoba. PareX lat temu przybyVo do Holandii [Danii] 2 Franciszkanów Polaków, lecz po paru miesi Xacach DanieX opus´cili.
Równiezk opus´ciVa DanieX Matka Ledóchowska, któr Xa zreszt Xa naszym ludem prawie sieX nie zajmowaVa.
Niew Xatpliwie zarzuty nam stawiane s Xa sVuszne.
Czyby Jego Eminencja nie zechciaV najVaskawiej, na zjez´dzie Najprzew. XX. Biskupów podnies´c´ spraweX koniecznego zasilania Polakami – Misjonarzami krajów, gdzie zwVaszcza s Xa Polacy. ByVoby rzecz Xa konieczn Xa skVonienie przeVozkonych rózknych Zgromadzen´ zken´skich, zkeby pomys´laVy o pracy misyjnej ws´ród wychodz´stwa. Naprzy-kVad Szarytkami przepeVnione s Xa szpitale miejskie, ochronki, zkVobki etc. W Polsce, gdzie na ich miejsce byVoby Vatwo znalez´c´ osoby s´wieckie – do pracy misyjnej Sióstr S.S. ProwincjaVki dac´ nie chc Xa pomimo, zke setki tysieXcy naszego ludu polskiego, zwVaszcza chodzi tu o kobiety i dzieci, demoralizuje sieX i ginie nie tylko dla Polski, lecz i dla Kos´cioVa.
S XadzeX zke opinia Najdostojniejszego Episkopatu Polskiego skVoniVaby przeVozkonych zakonnych do rozbudzenia ducha misyjnego w Zgromadzeniach Polskich.
Dot Xad, niestety, opiekeX duchown Xa nad Polakami zagranic Xa sprawuj Xa Holendrzy, Niemcy, Francuzi, Belgowie – Polaków i Polek prawie najzupeVniej brak. Jest to dla nas nie tylko bolesne, ale i upokarzaj Xace.
Wobec tego, jednak, zke przygotowanie Misjonarzy i Sióstr Zakonnych dla naszego wychodz´stwa zagranic Xa, ze wzgleXdu na zasadniczy charakter sprawy, wymaga duzko czasu, na razie byVoby pozk Xadanem wysVanie do Danii bodaj jednego ksieXdza Polaka, który by zamieszkaV w Kopenhadze i byV oddanym opiekunem w sprawach opieki duszpasterskiej caVego wychodz´stwa.
Ze wzgleXdu na wyj Xatkowo trudne stosunki kos´cielne, musiaVby to byc´ ktos´ bardzo taktowny, o duzkej kulturze umysVowej i towarzyskiej i szczerej gorliwos´ci kapVan´-skiej. W przeciwnym razie zamiast pomóc, mógVby raczej zaszkodzic´. S XadzeX, zke w tej sprawie PoseV Polski zwróci sieX do Waszej Eminencji.
Równiezk jest rzecz Xa konieczn Xa urz Xadzenie pareX razy do roku misji przez ksieXdza Polaka w parafiach, gdzie liczba Polaków jest znaczna.
Pozk Xadane jest zasilanie za pos´rednictwem Poselstwa naszej emigracji w katechiz-my, ksi Xazkki do nabozken´stwa i dobre pisma.
Maj Xac wyrobione stosunki w rózknych koVach w Polsce, beXdeX mógV trocheX przesy-Vac´ tych rzeczy z Brukseli, jednak to ma sieX rozumiec´ niewiele pomozke.
Pozatem pozwalam sobie najpokorniej prosic´ Wasz Xa EminencjeX, o Vaskawe prze-sVanie swoich pism odreXcznych z podzieXkowaniem za tak gorliw Xa praceX nad nasz Xa emigracj Xa, przede wszystkim p. PosVowi, X. Biskupowi Bremsowi, i X.X. Klessenso-wi w Maribo, O. DautacheroKlessenso-wi w Odenze, Mgr. OrlikoKlessenso-wi w Holding i O. BenderoKlessenso-wi w Aalborg.
Listy do wyzkej wymienionych Misjonarzy mozkna byVoby przesVac´ pod adresem Poselstwa w Kopenhadze (17 Frideriksgade, Legation de Pologne).
Ogromnie podniósVby na duchu emigracjeX list pasterski Waszej Eminencji do wychodz´stwa, z okazji Wielkiego Postu, któryby byV odczytany po kos´cioVach. Jestem pewny, zke ksi Xadz Biskup Brems cheXtnie wyda odpowiednie zarz Xadzenie.
W sprawie opieki duszpasterskiej nad wychodz´stwem naszym w Danii, równiezk zwróci sieX do Waszej Eminencji PoseV R.P. w Kopenhadze.
X. Tadeusz Kotowski Rektor P.M.K. w Belgii
FROM THE HISTORY OF PASTORAL CARE FOR POLES IN DENMARK IN 1927
S u m m a r y
Starting from 1893 Polish emigrants began arriving in Denmark, usually from Little Poland and Cieszyn Silesia. At first the emigration had a seasonal character and was first of all agricultural. For the total number of 25 thousand Catholics in Denmark there were 13 thousand Poles. In 1927 14 foreign priests who spoke Polish performed pastoral service among them. Pastoral service performed by Polish priests who were subordinated to the Primate of Poland met unusual opposition from chau-vinistically oriented Missionaries, usually Dutch or German by descent. The Polish envoy to Copenhagen predicted the necessity of presenting this issue to the Holy See.
The presented document – a report written by the Rector of the Polish Catholic Mission in Belgium, Rev. Dr. Tadeusz Kotowski, the person who established the religious and cultural-social care for Polish emigrants both in Belgium and in the Netherlands and Denmark, confirmed that “the problem of religious care in Denmark was very complicated because of the Church policy of the Vicariate Apostolic, sup-ported to some extent by the Congregation for the Propagation of the Faith, aiming at denationalization of the Polish emigrants.
Translation by Tadeusz KarKowicz
S:owa kluczowe: Polacy w Danii, duszpasterstwo polskojeXzyczne, zkycie organi-zacyjne, szkolnictwo.
Key words: Poles in Denmark, Polish language pastorate, life in organizations
