JAiN KUHlL PoUtechD~a SII./IIIka
KILKA UWAG 0 POWSTAWANIUNAROSTOW
DOLOMITOWYCH
NA WF;GLACH KAMIENNYCH
W czasie badan nad odp1rytowaniem w~g1i z kop."Wanda-Lech", wykonywanych do ,pra-cy magister-skiej iPl"zez mgf'
J,nz.
Micbala CYJganka, zauwariylem na licznych kawalkac'h w~gla szarobiaRe narosty 0bardzo drObnoziarnistej budoowie, ,gruboScl 0,5 do 3
mm.
iZe weg3.~du na twafld<l6e (3,5 wg skali Molu!a) oraz krucb06e uwlWdem je W pierwszym momencie (!deru'jl\c si~ pewnym :przyzwyczajeniem) zaanhy-dryt, jednalk zastosowanie bll:dan chernicznych pozwo-ISo natychmiast zmienie stawianl\ diagnoz~. Badany mineral okazal si~ w~lanem.
Ze wzg1~u na malll gruboSe .tych na&itorupien za-niecbano rob'iema ·z weh szlif6w eienk.ich i zad()wo-lono si~ preparatami zia;rnowymi. P<>d m.ikroskapem roztarte narosty wyk-azaly. i:Z .gu,wnym ich skladni-kiem je.st mineral, !kt6ry s~i wlasnoscilllmi. optycz-nymi odpowiadal dolomitowi. Obnk: dol.om1tu zauwa-tonG bardzo droolIle luseczki mineralu iilastego oraz tzadko r,O:@I'oszone ziarenka kwarcu, w i'loSci okolo
1%. iNa zia·rna·ch kwarou etwiel'dzOIlO Ibardm aUlbtetnie rozs.iaDl\ sulb!rt.ancj~ organieznl\ (pelit WEmlowy).
Poddany lazowej anallzie .chemicznej mineral ten wY'kazal sklad IPOdany w -tab. l, natorniast wyniki a·na-lizy rentlgenograficzne'j oprzed'stawia tab. II.
Na podstawie przeprowadzonych an.ali.z uznae moi-na, ii narosty pakrywaj"lce w~giel w kopalni
"Wan-da~h" S"l dolomitem, zanieczytSzczonym kaO'lin.item.
Z !Przeliczen:ia analizy chemicznej wynika, ze zawi.e-rajll one 78,28% dolomitu, al;05% kaoHnitu 1
'0,6'7%
dbj~. kwaTCu, 1d6re.go w tej il~cl ana.1iza rent-genogrlrliczna onie wykazala.iNaiezy w.i~c wyjasnie p;rzyczyny !kry,stalizacji do-lomitu na w~g1a·ch. W tym celu uznano za wskazane poznae slda!d chemiczny w6d w k<>palni "Wanda--Lech". Z licznych 8nal'iz ·chemicznych tych w6d, b~
d"lcych ,przedmiotem ·badan mgr Micba~a Orczykl\, wybralern jedDl\, kt6ra swym .!tkladem przed~awla mniej wi~cej ieh IPrzeci~tny KIad chemicZlIlY.
ograni-czajQC lSi~' jednalk do wykazania w niej tylko podsta-wowych ·kation6w i woo6w. W tabeli ID przedsta-w.l.ono an~~ :tej wDdy.
WYNIKI BADAN' I WNIOSKI
1. Zostalo udowodnione, lrt szarOlbiale nar.osty po-krywaj'!l<:e w~iel w po'kladaoh wEmlowych kop. "Wan,..
da-Lech" 21bwdowane Slil g16wnie z dolomitu.
2. Wod-a z wymienionej kopalni ma charakter siarczanowo-w~gJ.anowo-chloT'kowy. Moina twier£!zie przy tym,ze krY'StaIizacja dO'lomitycznych narost6w nastl\pi}a bezpo~rednio z w6d bardzo p6tno, a bye
40
UKD 1149.74Z.lZ1+649.a4.91:65Z.5'f4(438.13Z kopad.nla Wanda - Lecb)
moie nawet wsp61cze.§nle. PG metamorfozie su'b6taneji arganicznej (po jej wysdkim uw~gleniu). SIldad che-miczny badanej wady (ta'b. llIlI) jest ~6Zony od skladu wody morskiej, w ktOrej maj~ abso.1u'tnl\ :przewag~ ehlorki soou nad siaTCzanami Ca, Mg, K i chlorkami tyeh metali.
Jak moglem 'Przekonae si~ z material6w zbiera-nych do monogrll'fleznej pracy mgr M. Orczy'ka ba-dana wooa jest tWowl\ wDd~ ko,palnianlil, wystc:pujl\CIl w g1~otciach do 4.00 m W W1elu kapalmach G6r-nego ~. Wooa ta male bye mrow.no desce.nzyjo"l. jak i lat~alDl\. lNie moma wykluczyc jej asceIl'zyjne-go pochodzenia. skladniki C'bemiczne SiO. IMaOa F.eO MnO
cao
MgI) ~HP
Po~e n.ierozpUS2lCZalna (SiOl kwarcowa) Raozem c~cl IOzpI.l&Z-ezalne w20fl HCJ. 'W "-wag. 0,58 6,88 3,72 0,31 27,20 15,45 35,60 89,74 Tabela I(analityk Mic:hal Cyganek)
~~ci I02IP1lSZ-czalne w ~ Hell 5" RNa~ w ,. wag. 7,62 6,88 3,7'2 0,31 27,20 15,45 35,60 96,78 2;5'5 r6lwno-waZnik IDfdleku-larny X 1'0000 1268 674 917 66 4850 38:rl &089 1416 0,84 1~ 10M7" Ci~tar masy: 2,893
Pierwiastki :WY'st~ujEl·ce Madowo: Na, K, Sr, Cr, Ni
bs s '11 bibs ~r6bka I d 7,15 4,00 3,71 3,56 bbm 2,88 bbs 2,80 n 2,66 s 2.54 cb 2,4'1 bbs 2,28 bm 2,19 s 2,06 Iln 2,018 n 1.9'74 n 1,8'46 bm J.,80 bm. 1,78 bs '1,70 s 1,5-6 din 1,546 din 1,467 s 1,43' m 11,39 dIn 1.33 n 1,29 n 1,27 Testy Kaalmi.rt d tI 7,1'5 -2 3,57 -1 ~,29
-a
2,16 - 9 1l,54' -6 Jl,429--3 1,303 --6 TabelaD (anaHtyk J. Ryszka) QUg,ontt d .I 2,79 -1 11·,96 -5 1,7'4 -9 Dolomit d ;r 4,10 - 3 3,70 - 4 .2,88 -10 2,66 - 4 2,54 - 3 .2,41 - 6 2.19 - 9 2,00 - 13 2,D15--6 1,84 - " 1,808- 9 l,7U - 9 1,7it - 2 1,00 - 3 1,46 - 6 1,413 - 3 1,388- 8 1,33 - 6 1,29 - 4 1,269- 4'ObJainienla znak6w - Intberusywnooc zaczernia.nia
Il"e-fleksOw omaczono Uterami, ;przy 1dbrych podano rteZ 'Ska-l~ cyfrowE\, w spas6lb nast~
,pujIfCY:
bbm - 'bardzo bardzo mocny - 1'0
bm - ibll4"dizo mocny 9 m ... mocny >8
din - doM m-ocny 7-6
n - nmmalny :f;--4
s - slaby 3
bs - bardzo 'slaby 2
bibs - bWl"d1JO bardzo 'slaby
W warunkach zlo:iowych wf}gla kamiennego i3tnie-nie temperatur powyzej '25G
C, przy kt6rych nast~uje zag~zczenie wody solami mineralnymi jest, jak wia-domo, zjawiSlldem <Wtc c~tym. Niedostatek tienu w zloZach w!i'glowych nie mu& byc r6w.n1ei udowa-d-.niany. Z aptywajllcY'ch poklll'dy w~gla roitwor6w
na-9twowIHa .krystalizacja soli wedhlg iclh. l'DZpUMJCzal-noAci i energli. Naltrudniej rozpuszczalne z trzech grup solistwierdzonych W oplsanej wodzie kopalnia-nelj (w~glany, 5iarczany, clJlow) ~ w~glany -wapnia
i magnezu. Po 'przekroczeniu odpowiedniego st~enia
zwUizki te wYWllcily si~ w 'postaci soli podw6jnej, ja-kll jest dolomit, w s~kaniach i szczelinach pokila·du
w~g;la, tworz!tc narosty na ~clanach, powstalych przez
s~kania pryzmat6w wQglowych.
Kationy Na NBt Ca Mg Fe Aniony Cl HCOa SOt KTZemiany Pozostal06c po odparOlW8ntu m·g!l . 59,ft 0,0. 200,4 39,8 O,ti 120,7 329,4 32'5;1 10,0 w ,105I"lC: 2956 mg/l pH
=
7;1 TabeIam
mvalll%
mval ·2,6l
16,3l
1.5,9 100,0 10,0 6'2,9 3,~ 20,8::! }
15,6~l::
}
100,() 6,8 43,6 0,3Wraz Z osadem dalomitowym sedymentowaly
za-wieszo.ne w i"oztworze ru'Sec2lki ikaoliniotu i peLi't w~ g~owy.
DIa latwiej r02lpl1iSzczabnych soli siarczk:6w I clJ.1or-·k6w nie bylo fizylko-chemicznych waru:nk6w do ich ltry&talizac'ji i ~Zk:i te odplyn~.
J Ilk jout pdprtzectma autor owytka:zall be1Jl)08.Tednia k:ry_
staLizacja dc4omi'tu z .roitw<>ru jest motliw8, koniecz-ne ISIl jednak pr~ tym nast!i'PudE\ce warunki: odpo-wiedni.o wYsoka tezn!peratuTa, oibecnoAc w roztw:orze cb:Lork6w (sodu, potasu), kwa§nych w~glan6w Ca, Mg, Fe, Mn, siarczaoow, redukcyjnych -czynnlk6w (jaklmi
Sll zwi~i argan'iczne) i przynajnmie'j nleoo allkallcz-nego pH.
tZdawem autora. obecn06c w~glan6w w roztworach jest oCZYlIlni'kiem decydujE\cym 0 wy.t-r~caniu dolomi·tu
bezpoSrednio z roztwar6w. Zazwyczaj na zwil\zki te nie ~wraca .si~ uwagi przy amawia.niu 'proces6w
po-wstawania doLomit6w. Istnien'ie 7lM dolomitowych
,powstalych przez bezpoSredniI\ lkrysta1izacj~ ,z roztwo-raw (syngenetycznych) wyd'aje siE: bezsporne i Slu'87J-nie -czy.n.t S. Sliwiti.ski (2), :le przeprowadza podzial dolomitOw na syngenety·czne i epigenetyczne. W.spom-wec przy tym .naleriy, it dolomity tworUl siE:, ja:k: po-daje Christopher v·on der 1B000Ch, wsp61czeSnie w je-ziorach i leg.unach paludniowej AltSt'l'8lii (rejon Coorong) w pewnych okresach rilku pr,zy wsp6}dziala-niu m-ganizm6w.
LITERATURA
1. B 0 r ch C., von '<Ier - The distrilbution and !preuminat'y ,geochemi'S'try of modern carbonate sediinents of the Coorong ai'ea,' South Australia. Geoc'hi:m. et Cosm. Acta, 19~, vol. 29, .or 7.
2.
