Trwałość przechowalnicza wybranych odmian ziemniaka przechowywanych w temperaturze 5°C

T

T

T

R

R

R

W

W

W

A

A

A

Ł

Ł

Ł

O

O

O

Ś

Ś

Ś

Ć

Ć

Ć

P

P

P

R

R

R

Z

Z

Z

E

E

E

C

C

C

H

H

H

O

O

O

W

W

W

A

A

A

L

L

L

N

N

N

I

I

I

C

C

C

Z

Z

Z

A

A

A

W

W

W

Y

Y

Y

B

B

B

R

R

R

A

A

A

N

N

N

Y

Y

Y

C

C

C

H

H

H

O

O

O

D

D

D

M

M

M

I

I

I

A

A

A

N

N

N

Z

Z

Z

I

I

I

E

E

E

M

M

M

N

N

N

I

I

I

A

A

A

K

K

K

A

A

A

P

P

P

R

R

R

Z

Z

Z

E

E

E

C

C

C

H

H

H

O

O

O

W

W

W

Y

Y

Y

W

W

W

A

A

A

N

N

N

Y

Y

Y

C

C

C

H

H

H

W

W

W

T

T

T

E

E

E

M

M

M

P

P

P

E

E

E

R

R

R

A

A

A

T

T

T

U

U

U

R

R

R

Z

Z

Z

E

E

E

5

5

5

°

°

°

C

C

C

IHAR-PIB, Zakład Przetwórstwa i Przechowalnictwa Ziemniaka w Jadwisinie 05-140 Serock, e-mail: m.grudzinska@ihar.edu.pl

Streszczenie

Do długotrwałego przechowywania dobiera się odmiany, które charakteryzują się niskim poziomem ubytków naturalnych, małym porażeniem chorobami przechowalniczymi oraz długim okresem spo-czynku fizjologicznego. W badaniach wzięło udział 10 odmian jadalnych i 2 skrobiowe. Próby bulw przechowywano przez 7 miesięcy w temperaturze 5°C. Po długotrwałym przechowywaniu oceniono ubytki naturalne, masę kiełków, stopień porażenia chorobami przechowalniczymi, sumę strat prze-chowalniczych i na tej podstawie określono trwałość przechowalniczą. Trwałość odmian jadalnych oceniono na 9 w skali 9-stop. (bardzo dobra), a skrobiowych na 6 (średnia). Największą sumą strat cechowały się odmiany skrobiowe, najmniejszą 3 odmiany jadalne – Wendy, Laskara i Taurus. Naj-później, bo w I i II dekadzie kwietnia, rozpoczęły kiełkowanie bulwy odmian Honorata, Jurek, Jurata, Wendy i Taurus.

Słowa kluczowe: kiełkowanie, odmiana, przechowywanie, ubytki naturalne, ziemniak

o długotrwałego przechowywania dobiera się odmiany, które charakte-ryzują się niskim poziomem ubytków naturalnych i chorób przechowalniczych oraz długim okresem spoczynku (Hide i in. 1994; Sowa-Niedziałkowska 2004; Czerko, Gru-dzińska 2014). Każdą odmianę cechuje ge-netycznie uwarunkowana przydatność do długotrwałego składowania, która może być modyfikowana przez środowisko w czasie wzrostu roślin (Celis-Gamboa i in. 2004) i przechowywania (Iritani i in. 1977). Najwięk-szy wpływ na zmiany fizjologiczne i wielkość strat w okresie przechowywania mają czas i warunki przechowywania, z których najwięk-szą rolę odgrywa temperatura i wilgotność względna otaczającego powietrza. Cechy genetyczne decydują o intensywności pro-cesów życiowych danej odmiany ziemniaka i odporności na porażenie chorobami

prze-chowalniczymi (Kapsa 2008).

Celem podjętych badań było określenie trwałości przechowalniczej wybranych od-mian ziemniaka po długotrwałym przecho-wywaniu w temperaturze 5°C.

Materiał i metody

Odmiana. W doświadczeniu wzięło udział 10

odmian jadalnych (8 średnio wczesnych i 2 średnio późne) oraz 2 skrobiowe z grupy średnio wczesnych. Ich charakterystykę przedstawia tabela 1. Ziemniaki uprawiano w roku 2015 na polu doświadczalnym oddziału IHAR-PIB w Jadwisinie. Jako nawóz stoso-wano gorczycę białą (15,4 t/ha), azot w ilości 42,5 kg/ha oraz nawożenie mineralne: N 94, P2O5 42 i K2O 145 kg/ha. W okresie

wegeta-cji prowadzono takie same zabiegi agrotech-niczne jak na plantacjach produkcyjnych.

D

Tabela 1

Charakterystyka odmian ziemniaka biorących udział w doświadczeniu

Odmiana Rok

rejestracji Grupa wczesności Hodowca

Honorata 2012 średnio wczesna Europlant

Malaga 2013 średnio wczesna HZ Zamarte

Bogatka 2013 średnio wczesna HZ Zamarte

Jurek 2012 średnio wczesna HZ Zamarte

Jurata 2012 średnio wczesna Europlant

Wendy x* średnio wczesna Norika

Laskara 2012 średnio wczesna PMHZ Strzekęcino

Taurus x średnio wczesna HZPC

Challenger x średnio późna HZPC

Jadalne

Mondeo 2013 średnio późna KWS Holandia

Kaszub 2012 średnio wczesna PMHZ Strzekęcino

Skrobiowe

Boryna 2012 średnio wczesna PMHZ Strzekęcino

Źródło: Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka. Wyd. XVIII. IHAR-PIB Oddz. Jadwi-sin 2015

*zarejestrowana w Katalogu Europejskim

Przechowywanie. Próby ziemniaków po

5 kg każdej odmiany w czterech powtórze-niach bezpośrednio po zbiorze (III dekada września) umieszczano w przechowalni do-świadczalnej w następujących warunkach: ● w okresie przygotowawczym przez pierw-sze 2 tygodnie w temperaturze 15o_{C przy}

wilgotności względnej 90-95%,

● w ciągu następnych 2 tygodni stopniowe obniżanie temperatury do 5o_{C z}

zachowa-niem takiej samej wilgotności, ● długotrwałe przechowywanie.

W czasie przechowywania obserwowano kiełkowanie bulw. Za początek kiełkowania przyjęto termin, w którym 70% bulw w próbie miało rozbudzone kiełki – długości ok. 2 mm (Reust 1986). Po długotrwałym składowaniu oceniono straty przechowalnicze, tj. ubytki naturalne, występowanie chorób przecho-walniczych, masę kiełków oraz ich długość (Roztropowicz 1999).

• Ubytki naturalne. Po zakończonym sezo-nie przechowalniczym każdą próbę zważono i na podstawie różnicy masy próby przed przechowywaniem (masa wyjściowa) i po przechowaniu, wyrażonej w procentach, określono wielkość ubytków naturalnych w badanym materiale.

• Masa kiełków. Z każdej próby oberwano kiełki, a następnie zważono. Masa kiełków w odniesieniu do masy wyjściowej próby

sta-nowiła procentowy udział kiełków w próbie. • Choroby przechowalnicze. Wszystkie chore bulwy w każdej próbie zważono, a następnie w odniesieniu do masy wyjściowej próby określono procentowy udział bulw po-rażonych chorobami.

Po zsumowaniu cech uzyskano sumę strat za cały sezon przechowalniczy.

Przechowywalność bulw badanych od-mian jadalnych i skrobiowych w ciągu 7 mie-sięcy przechowywania oceniono w skali 9- -stopniowej opracowanej w Zakładzie Prze-chowalnictwa i Przetwórstwa Ziemniaka IHAR-PIB: 9 – suma strat do 7,8% 8 – 7,9-9,6% 7 – 9,7-11,0% 6 – 11,1-12,6% 5 – 12,7-14,4% 4 – 14,5-16,5% 3 – 16,6-19,6% 2 – 19,7-24,0% 1 – powyżej 24,0%

Statystyka. Istotność wpływu badanego

czynnika na analizowane cechy określono, stosując analizę wariancji. Do testowania różnic między wartościami średnimi przy poziomie istotności α<0,05 wykorzystano test Tukeya.

Wyniki i dyskusja

Przydatność danej odmiany do długotrwałe-go przechowywania związana jest z właści-wościami genetycznymi, które mogą być modyfikowane przez warunki uprawy, zbioru i przechowywania (Sowa-Niedziałkowska 2000, 2004; Czerko 2011). W przechowal-nictwie bardzo cenione są odmiany, które mają jak najdłuższy okres bezwzględnego uśpienia bulw, niski poziom ubytków natural-nych i chorób przechowalniczych (Czerko 2010).

W tabeli 2 przedstawiono straty

przecho-walnicze 10 odmian jadalnych i 2 odmian skrobiowych. Najwyższymi ubytkami natu-ralnymi po 7 miesiącach przechowywania w temperaturze 5°C odznaczały się odmiany jadalne Jurata i Mondeo (5,1%), natomiast najniższymi – Wendy (2,62%). W praktyce oznacza to, że po długotrwałym przechowy-waniu odmiany Wendy przy odpowiedniej wentylacji straty ziemniaków będą sięgały jedynie 26,2 kg/t. U odmian skrobiowych Kaszub i Boryna ubytki naturalne były naj-wyższe: odpowiednio 10,65 i 11,87%.

Tabela 2

Straty przechowalnicze wybranych odmian ziemniaka po długotrwałym przechowywaniu w temperaturze 5°C

Straty przechowalnicze Odmiana ubytki naturalne (%) choroby prze-chowalnicze (%) masa kiełków (%) suma strat (%)

Odmiany średnio wczesne

Trwałość przechowalnicza w skali 9-stop. Honorata 3,12a _{2,55 0,01}a _5,67ab ₉ Malaga 4,47ab _{0,00 0,50}c _4,97a ₉ Bogatka 4,30ab _{1,12 1,70}e _7,12b ₉ Jurek 4,50ab 0,00 0,05a 4,50a 9 Jurata 5,10b _{0,00 0,02}a _5,12ab ₉ Wendy 2,62a 0,00 0,00a 2,62a 9 Laskara 3,00a _{0,00 0,42}c _3,42a ₉ Taurus 3,45ab _{0,00 0,00}a _3,45a ₉ Kaszub 11,87c _{0,00 0,65}cd _12,52c ₆ Boryna 10,65c 0,00 0,35b 11,00c 6

Odmiany średnio późne

Challenger 4,00ab _{0,00 0,92}d _{4,92 9} Mondeo 5,10b _{0,37 0,15}a _5,67ab ₉ Średnio 5,10 0,31 0,48c _5,90 Rezultat ana-lizy wariancji „F” 201,551* 1,230 n.i. 141,268* 16,605*

*istotny; n.i – nieistotny;

Wartości średnie w wierszach oznaczone indeksami (a, b, c) różnią się statystycznie przy α ≤ 0,05.

Ubytki naturalne powstają w wyniku tran-spiracji i oddychania bulw. Intensywność transpiracji zależy od odmiany, stopnia skor-kowacenia skórki, stopnia zabliźnienia ran w wyniku uszkodzeń oraz warunków przecho-wywania (Sowa-Niedziałkowska 2000). Na-tomiast oddychanie zależy od temperatury przechowywania. Najsłabiej oddychają ziemniaki przechowywane w temperaturze 5°C (Kubicki 1988), a intensywniej

przecho-wywane w temperaturze niższej (3°C) lub wyższej (8°C) (Frydecka-Mazurczyk 1979). Dlatego zalecana temperatura przechowy-wania ziemniaków jadalnych wynosi 5°C.

Straty w wyniku chorób przechowalni-czych, takich jak np. zgnilizny mokra, sucha i mieszana, nie różnicowały istotnie odmian. U większości z nich (9 odmian) po przechowy-waniu nie znaleziono bulw porażonych cho-robami.

Straty w wyniku kiełkowania istotnie róż-nicowały odmiany, choć nie przekroczyły 2%. Największą masę kiełków odnotowano u odmian Bogatka i Challenger (odpowiednio 1,72 i 0,92%). U odmian Wendy i Taurus strat w wyniku kiełkowania nie było.

Na podstawie sumy strat przechowalni-czych oceniono przechowywalność bada-nych odmian (tab. 2). Wszystkie odmiany jadalne oceniono w skali 9-stopniowej na 9 – z najmniejszą procentową ilością strat

prze-chowalniczych, a co za tym idzie, odmiany te można przechowywać do 7 miesięcy, wie-dząc, że straty nie będą wyższe niż 7,8%. Odmiany skrobiowe oceniono na 6. Suma strat u tych odmian była dużo wyższa (12,52 i 11%).

W tabeli 3 przedstawiono terminy rozpo-częcia kiełkowania oraz średnią długość kiełków na bulwach badanych odmian ziem-niaka po przechowywaniu.

Tabela 3

Termin rozpoczęcia kiełkowania oraz długość kiełków

na bulwach odmian ziemniaka po przechowywaniu w temperaturze 5o_C

Przechowywanie bulw w temperaturze 5o_C

październik listopad grudzień styczeń luty marzec kwiecień Odmiana 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Długość kiełków (mm) Honorata 2,0* Malaga 26,2 Bogatka 50,0 Jurek 2,0* Jurata 2,0* Wendy 2,0* Laskara 13,7 Taurus 2,0* Challenger 51,2 Mondeo 11,2 Kaszub 45,0 Boryna 27,5 *stan rozbudzony 1, 2, 3 – dekady miesiąca

Termin rozpoczęcia kiełkowania zależał istotnie od odmiany. Najszybciej, bo w I i II dekadzie listopada, rozpoczęły kiełkowanie bulwy odmian Bogatka i Kaszub. Długość kiełków u nich po całym sezonie przecho-walniczym wynosiła 50 i 45 mm. Ziemniaki odmiany Challenger, choć miały podobną długość kiełków, rozpoczęły kiełkowanie 20 dni później niż bulwy odmiany Bogatka. Naj-dłuższym okresem uśpienia odznaczały się Honorata, Jurek i Jurata (I dekada kwietnia) oraz Wendy i Taurus (II dekada kwietnia).

Podsumowanie

Na trwałość przechowalniczą odmian (prze-chowywalność) składają się straty w wyniku ubytków naturalnych, chorób przechowalni-czych i masy kiełków. Badana grupa 12 od-mian ziemniaka uprawianych i przechowy-wanych w sezonie 2015/2016

charakteryzo-wała się małymi stratami przechowalniczymi (średnio 5%), poza dwiema odmianami skrobiowymi Kaszub i Boryna, u których po-ziom strat wynosił 11,0-12,5%. Trwałość przechowalniczą odmian jadalnych oceniono w skali 9-stopniowej na 9, a odmian skro-biowych na 6.

Duży wpływ na niski poziom strat prze-chowalniczych, oprócz warunków panują-cych w przechowalni, miał przebieg pogody w okresie wzrostu roślin. Okres wegetacji w roku 2015 w Jadwisinie charakteryzował się wyższą temperaturą i niższymi opadami w porównaniu ze średnią wieloletnią. Presja zarazy była mała. Takie warunki wzrostu ziemniaka wpłynęły na niższy poziom ubyt-ków naturalnych i małe porażenie choroba-mi, natomiast na intensywniejszy wzrost kiełków.

Literatura

1. Celis-Gamboa C., Struik E. C., Jacobsen E., Vis-sew R. G. E. 2004. Sprouting of seed tubers during

cold storage and its influence on tuber formation, flow-ering and the duration of the life cycle in a diploid population of potato. – Potato Res. 46: 9-25; 2. Czerko

Z. 2010. Wpływ wybranych czynników na

intensyw-ność kiełkowania ziemniaków podczas przechowywa-nia. – Biul. IHAR 257/258: 215-223; 3. Czerko Z. 2011. Przechowywalność sześciu odmian ziemniaka upra-wianych w latach 2007-2009. – Biul. IHAR 262: 127- -139, 4. Czerko Z., Grudzińska M. 2014. Wpływ wa-runków wegetacji I przechowywania na kiełkowanie bulw ziemniaka. – Biul. IHAR 271: 119-127; 5.

Fry-decka-Mazurczyk A. 1978. Oddychanie bulw

ziem-niaka w zależności od warunków termicznych w czasie przechowywania. – Biul. Inst. Ziemn. 22: 113-124;

6. Hide G. A., Boorer K. J., Hall S. M. 1994. Effects of

watering potato plants before harvest and of curing conditions on development of tuber diseases during storage. – Potato Res. 37: 169-172; 7. Iritani W. M.,

Pettibone C. A., Weller L. 1977. Relationship of rela-

tive maturity and storage temperatures to weight loss of potatoes in storage. – Am. Potato J. 54: 305-314;

8. Kapsa J. 2008. Important threats in potato

produc-tion and integrated patogen/pest management. – Po-tato Res. 51: 129-137; 9. Kubicki K. 1988. Biologiczne i techniczne uwarunkowania przechowywania ziemnia-ków. PWN Warszawa; 10. Reust W. 1986. Physiologi-cal age of potato. Definitions of terms (European As-sociation for Potato Research Working Group). – Po-tato Res. 29: 268-271; 11. Roztropowicz S. (red.)

1999. Metodyka obserwacji, pomiarów i pobierania

prób w agrotechnicznych doświadczeniach z ziemnia-kiem. IHAR Oddz. Jadwisin; 12.

Sowa-Niedział-kowska G. 2000. Wpływ warunków wzrostu roślin i

magazynowania bulw odmian jadalnych ziemniaka na trwałość przechowalniczą. – Biul. IHAR 213: 225-232;

13. Sowa-Niedziałkowska G. 2004. Wpływ odmiany

ziemniaka i warunków przechowywania bulw na dłu-gość okresu uśpienia i intensywność kiełkowania. – Biul. IHAR 232: 23-36