Migracje seniorów w Polsce

(1)

Dorota Kałuża

6. Migracje seniorów w Polsce

W prow adzenie

M ig rac je są n ajczęściej re z u lta te m in d y w id u a ln y c h decyzji p o d ję ty c h p rzez migrantów, w w y n ik u k tó ry c h d o c h o d z i do d łu g o trw a łe j z m ia n y m iejsca za mieszkania. N a decy zję o p rz e p ro w a d zc e m a w y p ły w w iele g ru p c z y n n ik ó w społecznych, p s y c h o lo g ic z n y c h i e k o n o m ic z n y c h , k tó re o d d z ia ły w u ją z ró ż n ą siłą m .in. w z a leżn o ści o d w ie k u osób u c z e stn ic z ąc y c h w r u c h u w ęd ró w k o w y m . W p rz y p a d k u lu d n o ś c i p o 60. ro k u życia zjaw isk o m ig ra c ji jest p ro c e se m sp ecy ficznym, k tó ry n ie p o d le g a ty m sam y m p ra w id ło w o śc io m , jak p rz e m ie sz c z e n ia innych k a te g o rii lu d n o śc i. L u d z ie sta rz y z n a tu ry n ie c h ę tn ie z m ie n ia ją w ie lo le t nie m iejsce z a m ie sz k a n ia. C zęsto a k t m ig ra c ji m a c h a ra k te r w y m u sz o n y i zw ią zany jest z z a p e w n ie n ie m o p ie k i o so b ie w p o d e sz ły m w iek u .

Z uw agi na sto su n k o w o n ie w ie lk i u d z ia ł osób p o sz e ść d z ie sią ty m ro k u ży d a u c z e stn ic z ąc y c h w p rz e m ie sz c z e n ia c h , n iew ie le m iejsca w b a d a n ia c h r u c h u w ędrów kow ego p o św ięca się m ig ra n to m w ty m w ie k u [L a tu c h 1977, S to la r czyk 1985, 1986, C h a rle s, L o n g in o 2001, Q u a n d a n g o 2002], W o s ta tn ic h k ilk u latach m o ż n a o b serw o w ać p o g łę b ie n ie p ro c e su sta rz e n ia się lu d n o ś c i P o lsk i, co jest s k u tk ie m w y d łu ż e n ia się ś re d n ie j d łu g o ści życia, z m n ie js z e n ia p rz y ro s tu n a turalnego i n isk ie j m o b iln o ś c i p rz e s trz e n n e j m ie sz k a ń c ó w k ra ju [R R L , 2001]. Rosnący o d s e te k osó b sta rsz y c h w śró d o g ó łu lu d n o ś c i k ra ju z n a la z ł o d b ic ie w b a d a n ia c h d e m o g ra fic z n y c h , czego re z u lta te m jest szereg p u b lik a c ji [m .in . Rosset 1959, F rą tc z a k 1984, S to larcz y k 1986; Z a rz y c k a 1991; F rą c k ie w ic z 2002; Kowaleski 2000], w k tó ry c h zw ró co n o uw agę na p o trz e b y tej su b p o p u la c ji o raz obow iązki m ło d s z y c h g e n e ra c ji w o b ec niej.

C elem n in ie jsz e g o o p ra c o w a n ia jest ro z p o z n a n ie p ra w id ło w o śc i r u c h u w ę drów kow ego — w e w n ę trz n e g o i z ew n ę trz n eg o — osó b sta rsz y c h . A n a liz u ją c Migracje tej s u b p o p u la c ji s k u p io n o się na g łó w n y c h k ie ru n k a c h p rz e m ie sz cz e ń . P rzed staw io n a z o sta ła ró w n ie ż s tr u k tu r a d e m o g ra fic zn a se n io ró w u c z e stn ic z ą cych w m ig ra c ja c h . P re z e n to w a n y m a te ria ł zo sta ł o p a rty p rz e d e w sz y stk im n a W ynikach N a ro d o w e g o S p isu P o w sze ch n eg o z 2002 r., k tó re z o sta ły u z u p e łn io n e danym i z bieżącej sp raw o zd a w czo ści p u b lik o w a n y m i w R ocznikach Dem ograficz-

nych, zaś część in fo rm a c ji d la celów p o ró w n a w c z y ch d o ty c z ą c y c h m ig ra c ji w e 

(2)

_____________________________________________________________________

" ^ -d

Z u w ag i n a z ło ż o n o ść i n ie d o sk o n a ło ść d a n y c h sp iso w y c h d o ty czący ch ru. c h u m ig ra c y jn e g o w y p a d a n a w stę p ie zw ró cić uw ag ę n a w y b ra n e k w e stie m eto d o lo g iczn e.

W p rz y p a d k u r u c h u w ęd ró w k o w eg o p o d uw ag ę z o sta ł w z ię ty w iek w mo m e n c ie m ig ra c ji. N a to m ia s t d a n e d o ty czące p o z io m u w y k s z ta łc e n ia i s ta n u cy w iln e g o m ig ra n tó w z e b ra n e p o d czas sp isu d o ty c z y ły sy tu a c ji w m o m e n c ie sp is ^ n ie zaś w c h w ili m ig ra c ji, co u tr u d n iło a n alizę p rz e m ie sz c z e ń w e d łu g ty c h cha ra k te ry sty k . Z e w z g lę d u n a w iek o m aw ian ej su b p o p u la c ji m ig ra n tó w (sześćdzie s ią t la t i w ięcej) p rz y ję to , że p o z io m w y k sz ta łc e n ia w tra k c ie s p is u jest id entycz n y z p o z io m e m e d u k a c ji w m o m e n c ie m ig racji.

W p rz y p a d k u s ta n u cyw iln eg o , m o ż e m y sp o d ziew ać, że p ra w d o p o d o b ie ń stw o zaw arcia z w ią z k u m a łż e ń sk ie g o osoby, k tó ra u k o ń c z y ła 45 la t, jest o wiele m n ie jsz e n iż w śró d o só b z m ło d sz y c h g ru p w ie k u , n a to m ia s t p rz e c h o d z ą c do co raz sta rsz y c h g ru p w ie k u u d z ia ł osó b o w d o w iały ch b ę d z ie się zw iększał.

W m ig racjach z a g ra n iczn y ch p o d uw agę została w zięta lu d n o ść starsza przy b y ła do k ra ju (im ig ra n c i) i w yjeżdżająca z k ra ju (e m ig ran ci) w la ta c h 1989-2002.

O c en iając sz an se w y stą p ie n ia m ig ra c ji w zależn o ści o d p łc i, w ykształcenia czy m iejsca docelow ej im ig ra c ji p o słu ż o n o się m e to d ą ilo ra z u sza n s („o d d s ra- tio ”). M e to d a ta p o leg a na p o ró w n y w a n iu u d z ia łu w y b ra n e j ze w z g lę d u n a okre ś lo n ą cec h ę g ru p y osób w części s u b p o p u la c ji c h a ra k te ry z u ją c e j się tą cechą, a n a s tę p n ie z e sta w ie n ie m o trz y m a n e j re la c ji z ta k ą sa m ą d la g ru p y , k tó ra stanowi p u n k t o d n ie s ie n ia .

6.1. M igracje w ew nętrzne ludności starszej

na tle ruchu w ę dró w kow eg o w Polsce

P o ró w n u ją c ro z m ia ry i k ie ru n k i p rz e m ie sz c z e ń n a b a z ie d a n y c h ze s p is ó w

z lat 1988 i 2002 w id o c z n e są z m ia n y w p o d staw o w y ch k ie ru n k a c h migracji- W śró d lu d n o ś c i P o lsk i, k tó ra z m ie n iła m iejsce z a m ie sz k a n ia w la ta c h 1979- -1 9 8 8 i 1 9 8 9 -2 0 0 2 , z d e c y d o w a n a w iększość m ig ra n tó w o s ie d la ła się w m ia s t a c h

(tab . 6.1). N ie c o in aczej k sz ta łto w a ł się o d p ły w w p o ró w n y w a n y c h o k r e s a c h -

W la ta c h 1 9 79-1988 w o g ó ln y m o d p ły w ie u d z ia ł lu d n o ś c i w iejsk iej w y n o sił 58°/°> zaś m ie jsk ie j 42% . W e d łu g d a n y c h N S P ’2002 w la ta c h 1 9 8 9 -2 0 0 2 , u d z ia ły frakcj1 b y ły o d w ro tn e , 54% lu d n o śc i m ig ru jące j op u szczało m ia sta , a 46% w ieś.

W la ta c h 1979-1988 w z b io ro w o śc i osób p rz y b y ły c h d o m ia s t p raw ie ty e sam o osób p o c h o d z iło ze w si co z m ia st, zaś n a o b sz a ry w ie jsk ie p o n a d dwu k ro tn ie w ięcej lu d n o ś c i n a p ły n ę ło ze w si n iż z te re n ó w m ie jsk ic h . W odpłyń* z m ia st trz y k r o tn ie m n ie j lu d n o ś c i d e cy d o w ało się n a z a m ie sz k a n ie n a wsi w m ieście. W p rz y p a d k u w si n ieco w ięcej osób k ie ro w a ło się do m ia st niż 11 o b sz a ry w iejskie.

(3)

— jviiy|aoJc C5t'1 nui uw w ro isc©

Tablica 6.1. Migracje wewnętrzne w latach 1979-198 8 i 1989-200 2 według kierunków (w %)

O becne m iejsce zam ieszkania

Poprzednie m iejsce zam ieszkania

ogółem m iasta _wieś

W latach 1979-1988 Ogółem 100,0 41,9 58,1 Miasta 64,3 32,1 32,2 Wieś 35,7 9,8 25,9 r W latach 1989-2002 Ogółem 100,0 54,1 45,9 Miasta 58,7 32,4 26,3 Wieś 41,3 21,7 19,6

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N S P ’1988 Migracje ludności w Polsce wiatach

¡979-1998, GUS, Warszawa 1992 s. 63, N SP ’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warszawa 2003,

s. 28.

W la ta c h d z ie w ię ć d zie sią ty c h u trz y m y w a ła się te n d e n c ja sp a d k o w a ro z m iarów r u c h u w ęd ró w k o w eg o , z a p o cz ątk o w an a w ia ta c h o sie m d z ie sią ty c h . W 1990 r. m iejsce z a m ie sz k a n ia z m ie n iło 530 tys. o só b , a w 1999 n ie w ie le p o n a d 400 tys. C h a ra k te ry s ty c z n y m zjaw isk iem la t d z ie w ię ć d zie sią ty c h b y ło o g ra n ic z e nie n a p ły w u lu d n o ś c i ze w si d o m ia st n a k o rzy ść p rz e m ie sz c z e ń m ię d z y m ia stam i, k tó re s ta ły się d o m in u ją c y m k ie ru n k ie m m ig ra c ji w tej d e k a d z ie . C oraz większe z n a c z e n ie w o s ta tn ic h la ta c h w ru c h u w e w n ę trz n y m z aczęły o dgryw ać p rzem ieszczen ia z m ia s t n a w ieś.

M a te ria ł sta ty sty c z n y z e b ra n y pod czas o s ta tn ie g o s p is u w sk a z u je , że w la ta c h 1989-2002 p ra w ie 60% całeg o n a p ły w u m ig ra c y jn e g o k ie ro w a ło się do m ia st, z tego 32,4% p o c h o d z iło z m ia st, a 26,3% z o b sza ró w w ie jsk ic h . P o z o sta łe 40% zm ieniających m iejsce z a m ie sz k a n ia w y b ie ra ło te re n y w ie jsk ie (zob. tab. 6.1). W p rz y p a d k u n a p ły w u n a w ieś p o n a d d w u k ro tn ie w zró sł n a p ły w z m ia s t — w p o ró w n a n iu z la ta m i 1979-1988 — i w y n o sił 21,7% (całeg o n a p ły w u n a w ieś), natom iast ze w si z m n ie jsz y ł się do p o z io m u 19,6% z 25,9% w la ta c h 1979-1988.

O g ra n ic z e n ie n a p ły w u z o b szaró w w ie jsk ic h w k ie r u n k u m ia s t o ra z w zro st odpływ u lu d n o ś c i z m ia s t n a w ieś sp o w o d o w ało , że w 2000 r. p o raz p ierw szy w pow o jen n ej P o lsce o d n o to w a n o p rz y ro st m ig ra c y jn y n a o b sz a ra c h w ie jsk ic h , Wynoszący 4,2 tys. osób.

Jak w ia d o m o , m ig ra c je są je d n y m z c zy n n ik ó w , k tó ry w y w ie ra w p ły w n a t e k t u r ę w ie k u lu d n o ś c i z aró w n o o b szaró w o d p ły w u , jak i n a p ły w u . D e cy d u ją- z n a c zen ie w ty m w zg lęd zie m a w iek osób u c z e stn ic z ąc y c h w r u c h u w ęd ró w - owym. D a n e ze s p is u z 2002 r. d o ty czące s tr u k tu r y w ie k u m ig ra n tó w w sk azu ją )asno, że w śró d osó b z m ie n ia ją c y ch m iejsce z a m ie sz k a n ia w la ta c h 1989-2002 ^ ¡lic z n ie js z e b y ły d w ie g ru p y w ie k u — 2 0 -2 4 (21,3% ) i 2 5 -2 9 (16,3% ) lat. O so- y Po sz e ść d z ie sią ty m ro k u życia sta n o w iły n ie w ie lk i o d se te k w sz y stk ic h m i- ®rantów. J e d n a k p rz y g lą d a ją c się s tru k tu rz e w ie k u osó b z m ie n ia ją c y c h m iejsce

(4)

104 u u iu ia r\aiu^a

za m ie sz k a n ia w d w ó c h o k re sa c h czasu (lata 1979-1988 i 1 9 8 9 -2 0 0 2 ) zauw ażalny jest w z ro st u d z ia łu osó b sta rsz y c h w m ig racjach .

Tablica 6.2. Struktura wieku starszych migrantów w latach 19 79-198 8 i 1989-2002 według miejsca zamieszkiwania (w %)

G rupy w ieku W latach 1979-1988 W latach 1989-2002

ogółem m iasto w ieś ogółem m iasto w ieś

60 lat i więcej w tym: 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 6 0 -6 4 26,8 26,5 27,8 24,6 21,8 29,5 6 5 -6 9 22,1 22,1 22,2 22,1 21,2 22,7 7 0 -7 4 14,9 14,8 13,9 19,3 19,9 17,0 7 5 -7 9 17,0 17,3 16,7 15,6 16,7 13,6 80 i więcej 19,1 19,1 19,4 18,4 20,5 17,0

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N S P ’1988 Migracje ludności w Polsce wiatach

1979-1998, GUS, Warszawa 1992 s. 94-96, N SP ’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warszawa 2003,

s. 94.

W śró d lu d n o ś c i p rz y b y łe j do o b ecn e g o m iejsc a z a m ie sz k a n ia w la ta c h 1979— 1988 o so b y sta rsz e s ta n o w iły zaled w ie 4,4% , n a to m ia s t w la ta c h 1 9 89-2002 już o 2 p u n k ty p ro c . w ięcej (6,4% ). U d z ia ł osób sta rsz y c h w n a p ły w ie n a w ieś w edług N S P ’1988 w y n o sił 3,8% , n a to m ia s t w p rz y p a d k u in fo rm a c ji z N S P ’2002 sta n o w ił 5,9%. W p rz y p a d k u m ia s t u d z ia ł osób p o 60. ro k u ży cia w ś ró d m ig ran tó w w y n o sił w la ta c h 1979-1988 p ra w ie 4% i n ie s p e łn a 7% w la ta c h 1989-2002.

P rz y g lą d a ją c się b a rd z ie j szczegółow o s tru k tu r z e w ie k u sta rsz y c h m igrantów w id a ć , że p ra w ie p o ło w a z n ic h n ie p rz e k ra c z a ła 70. r o k u życia (tab . 6.2). Zw raca uw agę fa k t, że m ię d z y sp isa m i z n a c z n ie zw ięk szy ł się w śró d m ig ra n tó w seniorów o d se te k osób w w ie k u 7 0 -7 4 la ta , co jest efe k te m w c h o d z e n ia w te n w ie k osób u ro d z o n y c h p o d c z a s w yżu w la ta c h d w u d z ie sty c h d w u d z ie ste g o w iek u . Ponadto o so b y m ię d z y 60. a 69. ro k ie m życia re la ty w n ie częściej o sie d la ły się n a w si niz w m ie śc ie, w p rz e c iw ie ń stw ie do osób p o s ie d e m d z ie sią tc e , k tó re legitym ow ały się w ię k sz y m i u d z ia ła m i w śró d im ig ra n tó w w m ia sta c h .

W śró d m ig ra n tó w pow yżej 60. ro k u życia w id o c z n e są ró w n ie ż różnice w h ie ra rc h ii k ie ru n k ó w p rz e m ie sz cz e ń (tab. 6.3). W 1995 r. w e w sz y stk ic h wy d z ie lo n y c h g ru p a c h w ie k u osób sta rsz y c h p rz e w a ż ały p rz e p ły w y z m ia st do m ia st, n a to m ia s t n a jm n ie j lic z n e b y ły p rz e m ie sz c z e n ia m ię d z y o b sz a ra m i wie)' sk im i. W 2002 r. w n a jm ło d sz y c h g ru p a c h w ie k u se n io ró w (6 0 -6 4 i 6 5 -6 9 ) na d ru g im m ie jsc u p o p rz e p ły w a c h z m ia st do m ia st z n a la z ł się o d p ły w z m ia st na w ieś, a n a p ły w do m ia s t z o b sza ró w w ie jsk ic h b y ł n a trz e c im m ie jsc u w śró d czte- re c h p o d sta w o w y c h k ie ru n k ó w p rz e m ieszczeń . W p o z o sta ły c h g ru p a c h w ieku n ie z m ie n n ie d ru g ą p o zy cję z ajm o w ał k ie ru n e k p rz e m ie sz c z e ń w ieś — miasto- W p rz y p a d k u o b sz a ró w m ie jsk ic h , m im o że o g ó ln e sa ld a m ig ra c ji d la m ia st były

(5)

ujem n e (-1 ,7 6 tys. osó b w 2002 r.), to o b sz a ry te n a d a l c h a ra k te ry z o w a ły się p rz y rostem m ig ra c y jn y m sen io ró w .

Tablica 6.3. Struktura wieku osób starszych uczestniczących w ruchu wędrówkowym w latach 1995 i 2002 (w %)

W iek m igrantów

N ap ływ do m iast N ap ływ na w ieś Saldo migracji

z m iast ze w si z m iast ze w si w m iastach

1995 2002 1995 2002 1995 2002 1995 2002 1995 2002 Ogółem w wieku 60 lat i więcej w tym: 10647 10882 9847 7936 6621 7580 4759 3587 3226 356 60 — 64 2506 2659 2130 1575 1723 2350 931 694 407 -7 7 5 6 5 — 69 2308 2401 2172 1591 1383 1693 974 670 789 -1 0 2 70 — 74 1920 1994 1962 1604 1200 1249 905 731 762 355 75 — 79 1270 1762 1313 1426 754 1066 668 672 559 360 80 — 84 1398 1023 1309 939 875 637 747 446 434 302 85 i więcej 1245 1043 961 801 686 585 534 374 275 216

Źródło: D ane z Roczników Demograficznych z lat: 1996, s. 234 oraz 2003, s. 358.

P oró w n u jąc s tru k tu rę w ie k u m ig ran tó w m ających p rzy n a jm n iej 60 lat ze stru k turą w iek u sen io ró w w Polsce (tab. 6.4), w idać, że w m igracjach w w iększym sto p n iu uczestniczą najstarsze g ru p y w ieku. O dsetek osób w w iek u 6 0 -6 9 lata w śró d starszych m igrantów jest niższy n iż analogiczny ud ział tej g ru p y w iek u w łącznej liczbie osób po sześćdziesiątce. W m iarę p rzesuw ania się do coraz starszych g ru p w iek u różnice te są coraz bard ziej w idoczne. I tak u d zia ł osób powyżej 80. ro k u życia w su bpopuła- cji starszych m ig ra n tó w w ynosi 19,5%, zaś w śró d lu d n o śc i starszej zaledw ie 13%. Jak wskazuje Szukalski [2002, s. 76], p ro b lem y z d ro w o tn e w śró d n ajstarszy ch osób lub utrata m ałżo n k a, w ym uszają przem ieszczenia do o p iek u n ó w ro d z in n y c h .

Tablica 6.4. Struktura ludności i migrantów w wieku 60. lat i więcej w 1990 i 2002 r. (w %)

W iek L u d n ość ogółem M igranci

O gółem w wieku 60 lat i więcej w tym: 1990 2002 1990 2002 100,0 100,0 100,0 100,0 60-64 32,2 24,6 22,7 24,2 65-69 _26,1 _24,4 _19,4 _21,2 70-74 _14,7 _22,1 14,6 18,6 75-79 13,4 15,8 18,4 16,4 jto -8 4 _ _ 8,8 8,1 14,6 10,2 ^ i więcej 4,8 5,1 10,4 9,4

Źródło: O pracow anie własne, n a podstaw ie danych z Rocznika Demograficznego 1991, s. 43, 234 0raz 2003, s. 67, 358.

(6)

W śró d sta rsz y c h m ig ra n tó w n ajw ięk sze n a tę ż e n ie m ig ra c ji w y stę p u je w n a j s ta rsz y c h g ru p a c h w ie k u se n io ró w (8 0 -8 4 i pow yżej 85. r o k u ży cia), n a to m ia st w m ło d sz y c h g ru p a c h w ie k u (6 0 -6 9 lat) jest o n o o p o ło w ę m n ie jsz e , co w skazuje n a w ię k szą m o b iln o ś ć w śró d se n io ró w osób n a jsta rsz y c h (rys. 6.1).

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych z Rocznika Demograficznego 2003.

Rys. 6.1. Natężenie migracji ludzi starszych wediug grup wieku w 2002 r. (liczba migrantów na 1000 ludności w danym wieku)

R e la ty w n ie w y so k a częstość m ig ra c ji n a jsta rsz y c h g ru p w ie k u w r u c h u wę d ró w k o w y m g łó w n ie w k ie r u n k u m ia st o raz u je m n e sa ld a m ig ra c ji n a obszarach w ie jsk ic h osó b p o 70. ro k u życia s k ła n ia do w n io sk u , że lu d z ie s ta rs i p rzenoszą się ze w si do m ia s t, ab y zap e w n ić so b ie o p iek ę n a staro ść. C z ęsto są to p rz e p ro w ad zk i sta rsz y c h ro d z ic ó w d o d zieci, k tó re k ie ro w a ły się d o m ia s t w la ta c h sie d e m d z ie sią ty c h w c e lu z n a le z ie n ia pracy. W p rz y p a d k u P o lsk i m o ż n a sąd z ić, że p o d sta w o w ą b a rie rą w p rz y ro śc ie m ig ra c y jn y m sta rsz y c h w ie k ie m se n io ró w na w si są n a d a l re la ty w n ie go rsze w a ru n k i życia n a ty c h o b sz a ra c h w p o ró w n a n iu z m iastem .

6.2. Struktura dem og raficzna m igra ntów

po 60. roku życia

N a le ż y p o d k re ś lić , że w e w s z y s tk ic h k ie r u n k a c h p rz e m ie s z c z e ń przew ag? lic z e b n ą p o s ia d a ły k o b ie ty , k tó re s ta n o w iły p o n a d 65% m ig r a n tó w w starszym w ie k u . W 2002 r. n a 100 p rz e m ie sz c z a ją c y c h się m ę ż c z y zn p o s z e ś ć d z ie s ią t^ p rz y p a d a ło o k o ło 160 k o b ie t w ty m w ie k u . P ra w d o p o d o b ie ń s tw o — oszacow a' n e za p o m o c ą ilo ra z u sz a n s p o to , a b y w y e lim in o w a ć w p ły w s tr u k tu r y w ieku s e n io ró w o g ó łe m — że w m ig ra c ji w e ź m ie u d z ia ł k o b ie ta p o 60. r o k u życia je st o 14% w y ż sz e n iż sz a n sa , że w p rz e p ro w a d z c e b ę d z ie u c z e s tn ic z y ł starszy m ę ż c zy zn a.

(7)

W ysoki u d z ia ł k o b ie t p rz y p a d a ł zw łaszcza n a p rz e m ie sz c z e n ia ze w si do m iast i m ię d z y m ia sta m i. W n a p ły w ie n a w ieś, za ró w n o z m ia st, jak i ze wsi wyższy u d z ia ł m ęż czy zn w s to s u n k u do k o b ie t w y stą p ił w 1995 r. w n a jm ło d szej g ru p ie se n io ró w (6 0 -6 4 lata ), a w 2002 r. zazn aczy ła się n ie s p e łn a d w u p u n k to w a przew aga p łc i m ę sk ie j ró w n ie ż w w ie k u 6 5 -6 9 la t, w p rz e m ie sz c z e n ia c h z m ia st na w ieś. Ja k m o ż n a zauw ażyć w p o ró w n y w a n y c h la ta c h (1995 i 2002) d y sp ro porcje w e d łu g p łc i w śró d sta rsz y c h m ig ra n tó w u le g ły z m n ie js z e n iu , ch o ć n ie dotyczyło to w sz y stk ic h g ru p w ieku.

--- 157

Tablica 6.5. Wskaźniki feminizacji migrantów w starszym wieku w latach 1995 i 2002

W iek migrantów

N ap ływ do m iast N ap ływ na w ieś

z m iast ze w si z m iast ze w si Lata 1995 2002 1995 2002 1995 2002 1995 2002 Ogółem w wieku 60 lat i więcej w tym: 195,50 172,60 188,35 169,57 127,84 127,76 178,47 158,73 60-64 127,82 114,61 145,96 110,00 88,10 77,76 96,41 85,29 65-69 132,90 125,45 151,68 129,25 133,61 98,01 129,18 100,60 70-74 208,68 157,62 197,72 151,81 179,07 118,36 203,69 156,49 75-79 245,11 255,24 223,40 227,82 230,70 229,01 235,68 259,36 80-84 382,07 324,48 246,30 284,84 320,67 348,59 297,34 287,83 85 i więcej 436,64 489,27 295,47 335,33 444,44 417,70 327,20 310,99

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Roczników Demograficznych: 1996, s. 233-234 oraz 2003, s. 359-361.

W 1995 r. m ia s ta w y k az ały u b y te k m ig ra c y jn y m ężc zy zn ty lk o w g ru p ie w ie ku 6 0 -6 4 la ta (50 m ęż czy zn ), n a to m ia s t w 2002 r. ró w n ie ż w g ru p ie w ie k u 6 5 - -69 lat (-1 6 1 , a w g ru p ie w ie k u 6 0 -6 5 w y n o sił -5 7 2 ). P rzew ag a o d p ły w u k o b ie t 2 m ia st n a d ic h n a p ły w e m w y stą p iła ty lk o w 2002 r. w p rz e d z ia le w ie k u 6 0 -6 5 (-203).

Jak w s p o m n ia ła m w e w p ro w a d z e n iu , d a n e d o ty czące s ta n u c y w iln e g o osób Przybyłych w la ta c h 1989-2002 z o sta ły o g ra n ic z o n e d o in fo rm a c ji o s ta n ie cy w ilnym p ra w n y m w m o m e n c ie s p isu , a w ięc w c h w ili m ig ra c ji m ó g ł b y ć o n zu- Pełn ie in n y . W p rz y p a d k u w y b ra n ej su b p o p u la c ji osób sta rsz y c h , m o ż e m y s p o dziewać się , że p ra w d o p o d o b ie ń stw o zaw arcia zw iązk u m a łż e ń sk ie g o p o 45. ro k u tycia jest o w iele m n ie jsz e n iż w śró d osób p rz e d u k o ń c z e n ie m trz y d z ie ste g o ro k u 2yeia, n a to m ia s t z u p ły w e m cza su zw iększa się u d z ia ł osó b o w d o w ia ły c h w śró d starszych m ig ran tó w .

W y n ik i w cz e śn ie jsz y c h b a d a ń p rz e p ro w a d z o n y c h w la ta c h 70. i 80. doty czą- cych m ig ra c ji osó b w w ie k u 60 la t i w ięcej w P olsce [L a tu c h , 1977; S to larczy k ,

(8)

1986] w sk a zy w ały n a w a ż n ą ro lę r o d z in y w m o ty w a c h m ig ra c y jn y c h . P Szukał- sk i [2002, s. 75], a n a liz u ją c p rz e p ły w y m ię d z y p o k o le n io w e , zw raca uw agę na p o w sz e c h n e w ciąż w n a sz y m k rę g u k u ltu ro w y m , zjaw isk o z a m ie sz k iw a n ia star szy c h ro d z ic ó w ze sw o im i d zie ćm i.

W śró d m ig ra n tó w se n io ró w p rzew ażały o so b y sa m o tn e , p o sia d a ją c e z reguły n is k i p o z io m w y k sz ta łc e n ia . W ie lu sta rsz y c h m ig ra n tó w , zw łaszcza sam otnych (w dów i w dow ców ) w y m a g ało p o m o c y o to c z e n ia ze w z g lę d u n a z ły s ta n zdro w ia.

Tablica 6.6. Stan cywilny migrantów w wieku 60 lat i więcej według danych spisowych z 2002 r. (w %)

W iek m igran

tów Kawaler/panna Żonaty/żonata W dow iec/w dow a

R ozw ied zion y/

rozw iedzion a Ogółem

6 0 -6 4 10,29 64,18 16,74 8,79 100,00 6 5 -6 9 10,46 56,86 25,72 6,95 100,00 7 0 -7 4 9,98 45,72 39,51 4,78 100,00 7 5 -7 9 9,36 30,15 57,61 2,88 100,00 8 0 -8 4 8,56 18,20 71,51 1,72 100,00 85 + 8,68 8,63 81,80 0,89 100,00 60 lat i więcej 9,81 44,13 40,78 5,28 100,00 K obiety 6 0 -6 4 9,61 56,24 26,41 7,74 100,00 6 5 -6 9 10,32 44,79 38,86 6,03 100,00 7 0 -7 4 10,51 30,38 55,17 3,93 100,00 7 5 -7 9 10,18 16,63 70,85 2,34 100,00 8 0 -8 4 9,32 7,78 81,37 1,53 100,00 85 + 9,53 2,66 87,09 0,72 100,00 60 lat i więcej 9,97 30,22 55,61 4,19 100,00 M ężczyźni 6 0 -6 4 11,05 73,10 5,89 9,97 100,00 6 5 -6 9 10,64 71,87 9,39 8,09 ioo,oo__ 7 0 -7 4 9,18 69,16 15,59 6,08 100,00__ 7 5 -7 9 7,44 61,68 26,75 4,13 100,00___ 8 0 -8 4 6,25 49,90 41,54 2,31 100,o o _ 85 + 5,47 31,16 61,84 1,52 100,o o _ 60 lat i więcej 9,53 66,95 16,45 7,07 l ó w j ó j

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z NSP Migracje wewnętrzne ludności, GUS, War szawa 2003 s. 106-107.

S tr u k tu r a s ta n u cy w iln eg o m ig ru ją c y c h o só b sta rsz y c h b y ła zróżnicow ana ro z p a tru ją c ją w e d łu g p łci. W g ru p ie m ężczy zn po sz e ść d z ie sią tce , k tó rz y zflUe' n ia li m iejsce z a m ie sz k a n ia , d o m in o w a li żo n aci (67% ), ale ty lk o do 79. r o k u ż y d 3' W g ru p ie m ężczy zn p o o sie m d z ie sią ty m p ią ty m ro k u życia, p o d o b n ie jak u star

(9)

szy c h k o b ie t, p rz e w a ż ali w dow cy. N a to m ia s t n a jm n ie js z y u d z ia ł w m ig ra c ja c h

w śró d o b u p łc i m ia ły o so b y ro z w ie d z io n e (4% — k o b ie ty i 7% — m ężczy źn i). U w ię k szo śc i sta rsz y c h osób g łó w n ą p rz y c z y n ą z m ia n y m iejsca z a m ie sz k a nia w la ta c h 1989 — 2002 b y ły w a ru n k i m ie sz k a n io w e (32% ), a w ś ró d n ic h n a j

częściej re s p o n d e n c i w y m ie n ia li tr u d n e w a ru n k i lo k alo w e i z b y t w y so k ie k o sz ty u trz y m a n ia m ie sz k a n ia . S p raw y ro d z in n e sta n o w iły 28% w s z y s tk ic h p rz y c z y n m igracji sen io ró w . S p o śró d m o ż liw y ch w a ria n tó w o d p o w ie d z i (zaw arcie m a łż e ń stwa, ro z p a d m a łż e ń stw a , łą c z e n ie ro d z in i in n e ) zd e c y d o w a n a w ię k sz o ść osób starszych w y m ie n ia ły w a ria n t „ in n e ” (62% ), a 28% w sk azy w ało n a łą c z e n ie r o dzin. C z y n n ik i zw iąza n e ze zd ro w ie m z n a la z ły się n a trz e c im m ie jsc u (25%). W tej k a te g o rii m o ty w ó w m ig ra c y jn y c h se n io rz y n ajczęściej w sk azy w ali n a le czenie i re h a b ilita c je o ra z lep szy d o stę p do słu ż b y zd ro w ia. W sk azy w ało b y to , że em ig ru ją c e o so b y — g łó w n ie w dow y i w d ow cy — o n ie w y so k ic h d o c h o d a c h , p rzep ro w ad zały się częściej w celu p o p ra w y szero k o ro z u m ia n y c h w a ru n k ó w ży cia, n iż ze w z g lę d u n a zły s ta n zdrow ia.

podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 12% podstawowe ukończone 44% zasadnicze zawodowe 9%

Źródio: Obliczenia własne na podstawie danych z N SP’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 112-113.

Rys. 6.2. Struktura migrujących osób starszych według poziomu wykształcenia (według danych spisowych z 2002 r.)

K o le jn ą o m a w ia n ą c h a ra k te ry s ty k ą jest w y k sz ta łc e n ie (por. rys. 6.2, 6 .3 ,6 .4 ). W o k re sie m ię d z y sp iso w y m w śró d sta rsz y c h m ig ra n tó w z a n o to w a n o sp a d e k udziału o só b z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m i n ie u k o ń c z o n y m p o d sta w o w y m °raz b ez w y k sz ta łc e n ia , co jest efe k tem d o c h o d z e n ia do sta ro śc i g e n e ra c ji, k tó re ® iały w ięk sze n iż ic h w cześn iej u ro d z e n i k o led zy sz a n se d łu ż sz e g o p o b ie ra n ia nauki. W 2002 r. w śró d m ig ra n tó w p o sz e śćd z iesią tce o so b y z w y k sz ta łc e n ie m P °dstaw ow ym s ta n o w iły 44%. N a k o le jn y m m ie jsc u z n a la z ły się o so b y z w y kształcen iem ś re d n im . W śró d m ło d sz y c h g ru p w ie k u (6 0 -6 5 la t) ró w n ie ż d o m i nowały o so b y z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m , n a to m ia s t n a jm n ie j osó b w tej SfUpie b y ło b ez u k o ń c z o n e j sz k o ły podstaw ow ej.

R ó ż n ic e w p o z io m ie w y k sz ta łc e n ia b y ły w id o c z n e ró w n ie ż w p rz e k ro ju we- p tci. W yższym p o z io m e m w y k sz ta łc e n ia w y ró ż n ia li się m ę żczy źn i. U d z ia ł

(10)

I U V J u u i i M u i u ^ a

m ęż czy zn z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m w y n o sił 34% , a s ta rs z y c h k o b ie t 49%. W y k sz ta łc e n ie w yższe p o sia d a ło 19% sta rsz y c h osób p łc i m ę sk ie j, n a to m ia st u k o b ie t zaled w ie 7% w sz y stk ic h m ig ru ją c y c h c h a ra k te ry z o w a ło się ty m p o z io m e m w y k sz ta łc e n ia .

pod staw o w e n ie u koń czon e i bez

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N SP’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 112-113.

Rys. 6.3. Struktura migrujących mężczyzn po sześćdziesiątce wedtug poziomu wykształcenia (wedtug danych spisowych z 2002 r.) (w %)

p odstaw ow e n ieukończone i bez

w ykszta łce n ia W yższe P olicealne

15% 7% 3%

4 9 %

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N SP’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 112-113.

Rys. 6.4. Struktura migrujących kobiet po sześćdziesiątce wedtug poziomu wykształcenia (według danych spisowych z 2002 r.) (w %)

P o ró w n u ją c p o z io m w y k sz ta łc e n ia sta rsz y c h m ig ra n tó w z p o z io m e m edu kacji se n io ró w w P o lsce (ta b . 6.7), n ie tr u d n o zauw ażyć, że w r u c h u w ę d ró w k o w ym o só b po sze ść d z ie sią tce u c z e stn ic z y ły o so b y lepiej w y k sz ta łc o n e . O dsetek lu d n o ś c i z w y k sz ta łc e n ie m w yższym w śró d se n io ró w w k ra ju w y n o sił w 2002 r. 7,2% , n a to m ia s t w p rz y p a d k u sta rsz y c h m ig ra n tó w u d z ia ł osó b z ty m p oziom em w y k sz ta łc e n ia sta n o w ił n ie s p e łn a 12%. M ig ra n c i z u k o ń c z o n y m w y k ształcen iem p o d staw o w y m sta n o w ili 43,6% , zaś w s u b p o p u la c ji lu d n o ś c i w w ie k u 60 la t i w ię cej o d se te k te n w y n o sił b lis k o 50%.

(11)

Tablica 6.7. Poziom wykształcenia ludności Polski i migrantów po 60. roku życia w 2002 r. (w %)

Poziom w ykształcenia L udność

w w ieku 60 lat i więcej

M igranci w w ieku 60 lat i więcej

W yższe 7,2 11,6

P olicealne i średnie 20,8 23,5

Z asadnicze zaw odow e 11,0 9,3

Podstaw owe u k oń czon e 49,6 43,6

Podstaw ow e n ieu k oń czon e i bez w ykształcenia

11,4 12

Obliczenia własne na podstawie wyników z N SP ’2002 Migracje wewnętrzne ludności, GUS, Warsza wa 2003, s. 112-113 i N S P ’2002 Ludność stan i struktura demograficzno-spoleczna, GUS, Warszawa 2003, s. 210.

P o tw ie rd z a ją to o b lic z e n ia b a z u jące n a ilo ra z ie szans. S zan sa, że w p r z e p ro w adzce b ę d z ie u c z e stn ic z y ła k o b ie ta z w y k sz ta łc e n ie m w y ższy m b y ła w 2002 r. 2,33 ra z a w ię k sz a n iż w p rz y p a d k u k o b ie ty z w y k sz ta łc e n ie m p o d staw o w y m , a a n a lo g ic z n a w a rto ść ilo ra z u szan s d la m ężczy zn w y n o siła 2,89.

6.3. Analiza przestrzenna m igracji w ew nętrznych

ludzi starszych

R o z m ia ry i k ie r u n k i m ig ra c ji n ie m ia ły je d n o lite g o c h a r a k te ru w u k ła d z ie p rz e strz e n n y m . R o z k ła d n a tę ż e n ia n a p ły w u m ig ra c y jn e g o o só b p o 60. r o k u życia w ed łu g w o jew ó d z tw w n o w y m p o d z ia le a d m in is tra c y jn y m d la la t 1995 i 2002, p rz e d sta w io n y z o sta ł n a rys. 6.5 i 6.6.

W 1995 r. pow yżej 10 osób n a 1000 lu d n o śc i w w ie k u 60 la t i w ięcej n a p ły n ę ło do w o jew ó d ztw : lu b u s k ie g o i w a rm iń s k o -m a z u rs k ie g o . M in im a ln e n a tę ż e n ie n ap ły w u osó b sta rsz y c h w y stą p iło w re g io n a c h : łó d z k im i d o ln o ś lą s k im ( n ie sp ełn a 6 osó b n a 1000 lu d n o ś c i starszej). W ro k u 2002 n a d w ó c h ró ż n y c h k r a ń cach o b sz a ru z m ie n n o ś c i z n a la z ły się w o jew ó d ztw a łó d z k ie (4% ) i ślą sk ie (4,5% ) °raz z a c h o d n io p o m o rs k ie (7,8% ) i w a rm iń s k o -m a z u rs k ie (7,6% ). W m ia sta c h w 2002 r. e k s tre m a ln e w a rto śc i w sk a ź n ik ó w n a tę ż e n ia m ig ra c y jn e g o w y stą p iły na te re n a c h w o jew ó d z tw a łó d z k ie g o (4% ) o raz p o d la sk ie g o (9,2% ) i w a rm iń s k o - m a z u r s k ie g o (8,9% w 2002 r.), n a to m ia s t n a o b sz a ra c h w ie jsk ic h w z a c h o d n io p o m o r s k im (8% ) i p o d la s k im (3%).

U b y te k m ig ra c y jn y lu d n o ś c i w w ie k u pow yżej sz e ść d z ie się ciu la t w 1995 r. W ystąpił w e w sz y stk ic h w o jew ó d ztw a ch , k tó re c h a ra k te ry z o w a ły się u je m n y m sald em m ig ra c ji o g ó łe m , jak ró w n ie ż w w o jew ó d ztw ie lu b u s k im , m a ją c y m n ie w ielki p rz y ro s t m ig ra c y jn y lu d n o ś c i o g ó łem w ty m r o k u (ta b . 6.8).

(12)

O b sz a ry m ie jsk ie w ięk szo ści w o jew ó d ztw w P o lsce w 1995 r. m ia ły d o d a tn ie sa ld a m ig ra c ji, a u b y tk i m ig ra c y jn e osób sta rsz y c h w y stą p iły je d y n ie w m ia sta c h re g io n u śląskiego.

W ty m sa m y m r o k u o b szary w iejsk ie n a o g ó ł c h a ra k te ry z o w a ły się u je m n y m sa ld e m m ig ra c ji, a p rz y ro s t m ig ra c y jn y se n io ró w w y s tą p ił n a w sia c h w oje w ó d ztw : ślą sk ie g o , łó d z k ie g o i m ało p o lsk ieg o . 1 W Ł - I V « . » w , « Ł Q |H 9,98 do 10,73 (2) 0 8 , 7 do 9,98 (4) □ 8,21 do 8,7 (2) □ 7,22 do 8,21 (3) □ 5,63 do 7,22 (5)

Źródło: Opracowanie wiasne na podstawie danych udostępnionych przez GUS.

Rys. 6.5. Natężenie naptywu ludzi starszych na 1000 ludności w wieku 60 lat i więcej w 1995 r.

7,83 (3) 6,79 (2) 6,2 (4) 5,18 (2) 4,49 (5)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rocznika Demograficznego 2003, s. 362-364.

Rys. 6.6. Natężenie naptywu ludzi starszych na 1000 ludności w wieku 60 lat i więcej w 2002 r.

P o ró w n u ją c la ta 1995 i 2002 w id ać is to tn e z m ia n y o d n o ś n ie d o w y s tę p u ją cego p rz y ro s tu m ig ra c y jn e g o o g ó łu lu d n o śc i. W w ię k szo ści re g io n ó w w kraju n a s tą p iła z m ia n a z d o d a tn ic h n a u je m n e sa ld m ig ra c ji d la m ia st. O d w ro tn a sy_ do do do [ 3 4 ,4 9 do □ 3,96 do

(13)

1 6 3

tu acja w y stą p iła n a o b sz a ra c h w iejsk ich . W 2002 r. już ty lk o p o łu d n io w o i p ó ł n o c n o -w sc h o d n ia P o lsk a c h a ra k te ry z o w a ła się u b y tk ie m m ig ra c y jn y m lu d n o śc i w iejskiej (lu b e lsk ie , p o d la sk ie , w a rm iń s k o -m a z u rs k ie , p o d k a rp a c k ie ).

Tablica 6.8. Migracje netto osób po 60. roku życia według województw w przekroju miasto-wieś w latach 1995 i 2002 (na 1000 ludności w wieku 60 lat i więcej)

Lata

W ojewództwa 1995 2002

m iasto w ieś m iasto wieś

D olnośląskie 0,3 -1 ,0 -0 ,9 -0 ,4

K ujaw sko-pom orskie 1,7 -1 ,2 -1 ,5 -0 ,2

Lubelskie 1,5 -0 ,7 0,7 -0 ,4 L ubuskie 2,3 -2 ,8 -0 ,5 0,4 Ł ódzkie 0,9 0,6 0,0 0,0 M ałopolskie 0,2 0,1 -0 ,3 0,6 M azow ieckie 0,4 -0 ,4 0,0 0,2 O polskie 0,6 -0 ,4 -0 ,1 0,0 Podkarpackie 4,8 -2 ,4 0,9 -0 ,2 Podlaskie 3,5 -1 ,5 2,4 -1 ,1 Pom orskie 0,9 -0 ,6 0,1 0,6 Śląskie -0 ,2 0,3 -0 ,5 0,4 Św iętokrzyskie 1,6 -0 ,8 -0 ,3 -0,1

W arm ińsko-m azurskie 3,1 -3 ,1 2,1 -2 ,2

W ielkopolskie 1,6 -0 ,7 0,1 0,3

Z achodniopom orskie 1,2 -1 ,3 0,7 -0 ,5

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Roczników Demograficznych z lat 1996 i 2003.

O p ró c z trz e c h w o jew ództw , k tó re w 2002 r. m ia ły w y ra ź n ie d o d a tn i b ila n s przepływ ów m ig ra c y jn y c h (m azo w ieck ie, p o m o rs k ie i w ie lk o p o lsk ie ), n ie w ie lk a przew aga n a p ły w u n a d o d p ły w e m lu d n o ś c i starszej w y stą p iła jeszcze w p ię c iu w o jew ództw ach (lu b u s k im , m a ło p o lsk im , p o d k a rp a c k im , p o d la s k im i z a c h o d n io p o m o rsk im ). Z n a c z n ie w ięcej o b szaró w m ie jsk ic h m ia ło d o d a tn ie sa ld a m ig ra c ji niż w p rz y p a d k u m ig ra n tó w o g ó łem . U je m n y b ila n s p rz e p ły w ó w m ig ra c y jn y c h do m ia st w śró d osó b sta rsz y c h w y stą p ił w w o jew ó d ztw ac h : d o ln o ś lą s k im , k u ja w s k o -p o m o rs k im , lu b u s k im , m a ło p o lsk im , o p o lsk im , ślą sk im i ś w ię to k rz y sk im . Na o b sz a ra c h w ie jsk ic h n a d a l p o ło w a z s z e sn a stu w o jew ó d z tw m ia ła u je m n e saldo m ig ra c ji w g ru p ie osó b p o sze ść d z ie sią ty m r o k u życia. W śró d ty c h re g io nów z n a la z ły się w o jew ó d ztw a: w a rm iń s k o -m a z u rs k ie , lu b e ls k ie , p o d k a rp a c k ie , P odlaskie. W 2002 r. re la ty w n ie najw ięcej se n io ró w o sie d la ło się w w y n ik u m i gracji n a w sia c h w ojew ództw , k tó re c h a ra k te ry z o w a ły się re la ty w n ie d u ż y m p o ten cja łem lu d n o ś c i. N a jw ięk sz e d o d a tn ie sa ld a m ig ra c ji w g r u p ie s ta rs z y c h osób W ystąpiły n a w sia c h re g io n u m a ło p o lsk ie g o (290 osób) i śląsk ie g o (173). P o n a d

(14)

120 osób w y n o sił p rz y ro s t m ig ra c y jn y se n io ró w ró w n ie ż n a te re n a c h w iejskich w ojew ództw : m a z o w iec k ieg o (133) i w ielk o p o lsk ie g o (135).

O d n o sz ą c sa ld a m ig ra c ji o só b sta rsz y c h d o lic z e b n o śc i s u b p o p u la c ji osób p o sz e ść d z ie sią ty m r o k u życia, o k a z u je się, że ty lk o w m ia s ta c h w ojew ództw p o d la sk ie g o i w a rm iń s k o -m a z u rs k ie g o w a rto ść w sp ó łc z y n n ik a p r z y ro s tu m i g rac y jn eg o p rz e k ra c z a ła 2 o so b y n a 1000 lu d n o śc i w ty m w iek u . W p rz y p a d k u w si w ie lk o ść n a tę ż e n ia p r z y ro s tu m ig ra c y jn e g o n ie p rz e k ra c z a ła jed n ej oso b y na

1000 lu d n o śc i.

Z p r z e d s ta w io n y c h d a n y c h w y n ik a , że najw y ższą in te n s y w n o ś c ią m igracji o só b sta rsz y c h c h a ra k te ry z o w a ły się o b sz a ry d e m o g ra fic zn ie m ło d e j, zachodniej P o lsk i, p o d c z a s g d y re g io n y śro d k o w e i w sc h o d n ie k ra ju — o d z n a c z ają c e się w ię k sz y m u d z ia łe m lu d n o ś c i starszej — m ia ły n iższe w a rto śc i w s k a ź n ik a n a tę ż e n ia m ig racy jn eg o .

6.4. M igracje zew nętrzne1

W o k re s ie p o w o je n n y m , jeśli id zie o w ę d ró w k i z e w n ę trz n e , w P o lsce m oż n a b y ło w y o d rę b n ić k ilk a p o d o k resó w , k tó re c h a ra k te ry z o w a ły się o d m ie n n y m n a s ile n ie m ty c h ru ch ó w . T uż p o d ru g iej w o jn ie z m ia n y p o lity c z n e w iążące się z p rz e s u n ię c ie m g ra n ic p a ń stw o w y c h w y m u siły falę m ig ra c ji z e w n ę trz n ej zwią za n ą z z a sie d la n ie m z ie m z a c h o d n ic h i p ó łn o c n y c h k ra ju . K o le jn e n a sile n ie ru ch ó w z e w n ę trz n y c h n a s tą p iło w la ta ch 1956-1970, k tó re s ta n o w iło następstw o re p a tria c ji o b y w a te li p o ls k ic h z te re n ó w b y łeg o Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o o raz wy jazdów do N ie m ie c i Iz ra e la w ra m a c h ak cji łą c z e n ia ro d z in . L a ta 1981-1989, b y ły o k re se m fali e m ig ra c ji w yw ołanej w p ro w a d z e n ie m s ta n u w o je n n e g o i jego k o n se k w e n c ja m i sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z y m i.

W la ta c h d z ie w ię ć d zie sią ty c h d o szło do z m ia n y fo rm i częścio w o k ie ru n ków m ig ra c ji z a g ra n ic z n y c h w Polsce. W o s ta tn ie j d e k a d z ie d w u d z ie ste g o wieku m o ż n a b y ło o b serw o w a ć p e w n ą re d u k c je w yjazdów za g ra n ic ę p rz y jednoczes n y m w zro ście lic z b y im ig ra n tó w (rys. 6.7). M im o ty c h z m ia n sald o m ig racji ze w n ę trz n y c h w c a ły m o k re sie p o w o je n n y m b y ło u je m n e d la P o lsk i.

W 2002 r. sa ld o m ig ra c ji z a g ra n ic z n y c h o g ó łe m w y n o siło m in u s 17,9 tys-> a w p rz y p a d k u o só b , k tó re u k o ń c z y ły sz e ść d z iesią ty ro k życia, n ie c o p o n a d m i n u s 1 tys. osób.

P o d o b n ie jak w p rz e m ie sz c z e n ia c h w e w n ę trz n y c h , w id o c z n y jest wzrost u d z ia łu osó b sta rsz y c h w r u c h u z e w n ę trz n y m w o sta tn ie j d ek ad zie.

S p o śró d w y jeżd ż ając y ch se n io ró w n a sta łe w la ta c h d z ie w ię ć d zie sią ty 0 1 z P o lsk i p o n a d 80% o sie d la ło się w E u ro p ie , z czego zd e c y d o w a n a w ięk szo ść jako

1W rozw ażaniach dotyczących migracji zagranicznych osób po 60 roku życia pod uwagę z° j stały w zięte tylko p rzem ieszczenia powyżej 12 m iesięcy

(15)

165

kraj o s ie d le ń c z y d e k la ro w a ła N iem cy. K o le jn y m i tra d y c y jn y m i k ra ja m i o sied le ń czym i b y ły S ta n y Z je d n o c z o n e i K an a d a. W śród osó b sta rsz y c h , k tó re osied l ł* się w P o lsce, w ięk szo ść p o c h o d z iła z k rajów e u ro p e js k ic h , g łó w n ie z N ie m ie c n a to m ia st w p rz y p a d k u m ło d sz y c h im ig ra n tó w częściej n iż z N ie m ie c im ig ra n c i p rzybyw ali z U k ra in y , R o sji i B ia ło ru si. W ed łu g w y n ik ó w N S P ’2002 znacząca część im ig ra n tó w , k tó ra p rz y b y ła do P o lsk i w la ta c h 1 9 8 9-2002, to oso b y z p o l skim o b y w atelstw em . 30 000 25 000 20 000 15 000 10000 5 000 0 ^ ^ ^ ^ ^ emigranci — imigranci

Źródło: Dane z Roczników Demograficznych z lat 1991-2003.

Rys 6.7. Migracje zagraniczne w Polsce w latach 1990-200 2 (w osobach)

W n ie k tó ry c h k ra ja c h e u ro p e jsk ic h (m .in . I r la n d ii, F ra n c ji) n a p o c z ą tk u dw udziestego w ie k u zau w aż o n o is to tn y w p ły w m ig ra c ji z a g ra n ic z n y c h n a s tr u k turę w ie k u m ie sz k a ń c ó w ty c h k rajó w [R osset 1959, s. 5 4 5 -5 6 9 ], G e n e ra ln ie p r o ces s ta rz e n ia się lu d n o ś c i d a n e g o k ra ju w dużej m ie rz e m o że zależeć o d m ig ra c ji zew n ętrzn y ch . E m ig ra c ja lu d z i m ło d y c h , sp rz y ja p ro c e so w i s ta rz e n ia się lu d n o ści, n a to m ia s t ic h im ig ra c ja p ro w a d z i do o d m ła d z a n ia lu d n o ś c i k ra ju .

Z u w ag i n a sa ld o m ig ra c ji (u je m n y b ila n s p rz e p ły w ó w ) P o lsk a w św ietle d a nych z N S P ’2002 jest n a d a l k ra je m e m ig ra c y jn y m , co n ie p o z o sta je b e z w p ły w u na pro ces s ta rz e n ia się lu d n o śc i.

6.5. Struktura d e m og raficzna o só b starszych

uczestniczących w m igracjach zagranicznych

W o k re s ie m ię d z y sp iso w y m o d n o to w a n o w z ro st u d z ia łu k o b ie t w m ig ra cjach z a g ra n ic z n y c h d łu g o o k re so w y c h 2 (zaró w n o w im ig ra c ji, jak i em ig racji). ^ 2002 r. w ś ró d e m ig ra n tó w k o b ie ty sta n o w iły n ie s p e łn a 50% (49,9% ), a w śró d °gólnej lic z b y p rz y b y w a ją c y ch z z a g ra n ic y ic h u d z ia ł w y n o sił 46,4% . N a to m ia s t

(16)

w s u b p o p u la c ji o só b sta rsz y c h b io rą c y c h u d z ia ł w e m ig ra c ji w ięk szo ść stanow i- ły k o b ie ty (tab . 6.9). O d se te k k o b ie t po sz eść d z ie sią ty m r o k u życia b y ł z reguły w yższy w śró d osó b w y jeż d żający c h n iż p rzy je ż d ż ają c y c h d o k ra ju . L icz eb n a p rze w a g a k o b ie t w śró d e m ig ru ją c y c h u trz y m y w a ła się ró w n ie ż w m ia rę p rz e su w a n ia się d o c o raz sta rsz y c h g ru p w ie k u . W p rz y p a d k u im ig ra n tó w w 2002 r. ty lk o w s u b p o p u la c ji osó b p o 70. ro k u życia w y stą p iła z n a cząca p rzew ag a kobiet n a d m ęż c z y zn a m i.

Tablica 6.9. Udział kobiet i mężczyzn w migracjach zagranicznych osób po 60. roku życia w latach 1990,1995 i 2002 (w %)

W iek Im igranci E m igranci

ogółem m ężczyźni kobiety ogółem m ężczyźn i kobiety

1990 r. 60 lat i więcej 100,00 48,19 51,81 100,00 41,67 58,33 6 0 -6 4 100,00 46,73 53,27 100,00 41,27 58,73 6 5 -6 9 100,00 52,34 47,66 100,00 51,46 48,54 70 lat i więcej 100,00 46,93 53,07 100,00 31,82 68,18 1995 r. 60 lat i więcej 100,00 47,91 52,09 100,00 39,79 60,21 6 0 -6 4 100,00 44,99 55,01 100,00 41,86 58,14 6 5 -6 9 100,00 49,83 50,17 100,00 42,45 57,55 70 lat i więcej 100,00 49,04 50,96 100,00 33,95 66,05 2002 r. 60 lat i więcej 100,00 50,00 50,00 100,00 42,02 57,98 6 0 -6 4 100,00 51,99 48,01 100,00 46,75 53,25 6 5 -6 9 100,00 51,48 48,52 100,00 42,50 57,50 70 lat i więcej 100,00 47,55 52,48 100,00 35,24 64,76

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Roczników Demograficznych z lat 1991,1996 i 2003.

K o rz y sta ją c z ilo ra z u szan s zo sta ła oszaco w an a m o ż liw o ść w y stą p ie n ia m i g racji z a g ra n ic z n e j w śró d sta rsz y c h k o b ie t w s to s u n k u do m ężc zy zn . P ra w d o p o d o b ie ń stw o , że w 2002 r. e m ig ra c ji b ę d z ie u c z e stn ic z y ła k o b ie ta p o sześćdziesiątce b y ło 1,12 raza w yższe n iż sz a n sa w y stą p ie n ia ta k ie g o z d a rz e n ia w ś ró d m ę ż c z y z n

w ty m w ie k u , n a to m ia s t w śró d im ig ra n tó w ta k a sam a sz a n sa w y n o siła 1,02. W p rz e c iw ie ń stw ie do m ig ra c ji w e w n ę trz n y c h , w k tó r y c h p rz e w a ż a ły osoby sa m o tn e , w śró d lu d n o ś c i pow yżej 60. ro k u życia u c z e stn ic z ą c y c h w m igracjach z a g ra n ic z n y c h w ię k sz o ść sta n o w iły o so b y p o zo stające w z w ią z k a ch m ałżeń sk ich (tab . 6.10).

W y raźn a p rzew ag a k o b ie t, za ró w n o w e m ig ra c ji, jak i im ig ra c ji, w s u b p o p u lacji lu d n o ś c i sta rsz e j w y stęp o w ała w śró d osób s a m o tn y c h (w dow y).

W p rz y p a d k u im ig ra n tó w przew aga m ęż czy zn n a d k o b ie ta m i w y stą p iła wśród k aw aleró w i p o z o sta ją c y c h w zw ią zk ach m a łż e ń s k ic h , n a to m ia s t w p o zo stały ch

(17)

.IV. wn » * I WIUUO

" 167

g ru p ach s ta n u cy w iln eg o d o m in o w a ły starsze kobiety. S ta rsi e m ig ra n c i zd o m i now am b y li w e w sz y stk ic h k a te g o ria c h s ta n u cy w iln eg o p rzez k o b ie ty Wa zaznaczyć, że w la ta c h d zie w ię ć d zie sią ty c h w p rz y p a d k u e m ig ra c ji z m n ie jsz y ły się d y sp ro p o rc je w e d łu g p łc i w p o szczeg ó ln y ch k a te g o ria c h s ta n u cy w iln eg o

Tablica 6.10. Struktura według stanu cywilnego osób po 60. roku życia biorących udziat w migracjach zagranicznych w latach 1990,1995 i 2002 (w %)

Stan cyw iln y Im igranci Em igranci

1990 1995 2002 1990 1995 2002

O gółem

100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Kawaler/panna 13,80 8,53 9,13 5,00 16,21 10,96

Zonaty/zam ężna 42,99 53,23 56,89 70,11 62,43 70,76

W dow iec/w dowa 31,67 25,62 24,24 19,89 17,25 14,59

R ozw iedziony/rozw iedziona 11,54 12,62 9,74 5,00 4,11 3,69

M ężczyźn i

100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Kawaler/panna 16,90 11,49 13,05 4,53 15,61 12,97

Zonaty/zamężna 57,75 66,93 71,34 86,13 78,57 78,38

W dowiec/wdowa 16,43 10,89 8,45 6,40 3,84 6,22

K obiety

100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Kawaler/panna 10,92 5,83 5,48 5,30 16,61 9,50

Zonaty/zamężna 29,26 40,62 43,45 58,67 52,19 65,23

W dow iec/w dow a 45,85 39,16 38,94 29,52 25,70 20,67

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Roczników Demograficznych z lat 1991,1996 i 2003.

K o le jn ą o m a w ia n ą c h a ra k te ry s ty k ą jest w y k sz ta łc e n ie im ig ra n tó w . J a k w sp o m n ian o n a w stę p ie , w N S P ’2002 n ie z b ie ra n o in fo rm a c ji o p o z io m ie w y k sz ta łc e nia w m o m e n c ie w y ja z d u za g ra n ic ę , je d n a k b io rą c p o d u w ag ę w ie k m ig ra n tó w wydaje się, że p o z io m w y k sz ta łc e n ia w m o m e n c ie s p is u p o k ry w a się z p o z io m e m w y k ształcen iem w c h w ili w y jazdu.

W o d r ó ż n ie n iu o d osó b w w ie k u 13 la t i w ięcej p rz e b y w a ją cy c h za g ra n ic ą Powyżej 2 m iesięcy , w śró d k tó ry c h p rze w a żały o so b y z w y k s z ta łc e n ie m ś re d n im , a w n a stę p n e j k o le jn o śc i z z a sa d n ic z y m zaw o d o w y m i p o d sta w o w y m , w śró d s ta r t y c h e m ig ra n tó w w y jeż d żający c h n a sta łe p o n a d 46% m ia ło w y k sz ta łc e n ie p o d - Mawowe. O so b y z w y k sz ta łc e n ie m ś re d n im sta n o w iły 22% , a z a sa d n ic z y m zaw o dowym 20%. U d z ia ł e m ig ra n tó w w w ie k u sze ść d z ie sią t la t i w ięcej z w yższym W ykształceniem n ie p rz e k ra c z a ł 10%. P o d o b n ie jak w m ig ra c ja c h w e w n ę trz n y c h W m ia rę p rz e c h o d z e n ia d o co raz starszy ch g ru p w ie k u z w ięk sza ł się o d se te k e m i

(18)

g ra n tó w z w y k sz ta łc e n ie m p o d staw o w y m , k tó ry d la o só b p o o sie m d z ie sią ty m p ią ty m ro k u ży cia w y n o sił p raw ie 75% (ta b . 6.11).

Tablica 6.11. Wykształcenie starszych osób (60 lat i więcej) biorących udział w migracjach zagranicznych na pobyt stały (w %) w 2002 r.

P oziom w yk ształcen ia Grupy w ieku

Im igranci W ykształcenie W w ieku 60 lat i więcej 6 0 -6 4 6 5 -6 9 7 0 -7 4 7 5 -7 9 8 0 -8 4 85 lat i więcej W yższe 21,4 30,4 27,1 23,2 14,9 5,4 16,1 Policealne 3,1 4,9 3,5 2,8 2,9 0,6 2,2 Średnie 41,7 35,3 35,1 29,1 30,5 77,6 29,7

zasadnicze zaw odow e 9,3 12,7 12,3 9,8 8,3 3,3 6,9

Podstaw owe 24,5 16,7 22,0 35,2 43,5 13,0 45,0

O gółem osoby w w iek u 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

M ężczyźni

Wyższe 35,2 38,5 38,1 38,1 23,3 26,2 23,0

Policealne 2,1 2,4 1,4 2,2 2,1 2,2 2,6

Średnie 29,3 29,8 31,8 25,9 27,7 26,2 30,3

Podstaw owe 19,6 13,5 13,2 20,9 UJ W» oo 32,4 33,6

O gółem m ężczyźni w w ieku 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

K obiety

W yższe 12,0 22,4 16,3 12,2 8,6 1,9 11,1

Policealne 3,8 7,4 5,7 3,2 3,4 0,4 1,9

Średnie 50,1 40,8 38,3 31,5 32,6 86,2 29,3

_

Podstaw ow e 27,8 19,9 30,5 45,7 49,2 9,8 53,4

O gółem kob iety w w ieku 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Em igranci

W yższe 9,5 12,1 9,3 7,5 5,4 5,6 __4j2___

Policealne 2,0 2,6 2,3 1,1 0,7 1,0

Średnie 22,2 26,2 23,2 18,2 15,3 14,2

zasadnicze zaw odow e 20,2 23,5 21,2 18,1 15,9 10,9

Podstaw ow e 46,2 35,6 43,9 55,0 62,6 68,4 74j9__

O gółem osob y w w iek u 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

M ężczyźn i __

Wyższe 14,2 15,7 14,1 12,8 10,6 12,3

(19)

Średnie 20,2 23,3 18,2 19,1 16,3 14,8

H lEl ]

zasadnicze zaw odow e 29,7 31,6 31,9 26,5 28,8 22,2 _15,2

Podstaw owe 34,7 28,2 34,8 40,7 43,8 49,5 _59,8

O gółem m ężczyźni w w ieku 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 _100,0

K obiety

W yższe 6,4 9,4 6,3 4,3 2,7 2,3 1,8

Policealne 2,6 3,6 3,1 1,3 0,8 0,9 1,0

Średnie 23,4 28,4 26,4 17,8 14,9 13,9 10,3

Podstawowe 53,5 41,1 49,6 63,5 72,3 77,3 81,1

O gółem kob iety w w ieku 60 lat i więcej

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N SP ’2002 Migracje zagraniczne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 106 i 230.

S ta rsi im ig r a n c i b y li z n a c z n ie lepiej w y k sz ta łc e n i o d sw o ich ró w ieśn ik ó w , k tó rzy o p u sz c z a li P o lsk ę. P ra w ie 42% osób pow yżej sześć d z ie sią teg o r o k u życia, k tó re p rz y b y ły do k ra ju m ia ło w y k sz ta łc e n ie ś re d n ie , a w n a stę p n e j k o le jn o śc i zn ajd o w ały się o so b y z d y p lo m e m sz k o ły w yższej (21%).

R ó ż n ic e w p o z io m ie w y k sz ta łc e n ia m ig ra n tó w z a g ra n ic z n y c h b y ły ró w n ież w id o czn e w p rz e k ro ju w e d łu g p łci. W yjeżdżający za g ra n ic ę s ta rs i m ężczy źn i byli z d e c y d o w a n ie lep iej w y k sz ta łc e n i o d k o b ie t. R zad z iej n iż k o b ie ty m ie li w y k ształcen ie p o d staw o w e, częściej n a to m ia s t w yższe. W y p ad a z w ró cić je d n a k uw agę, że ro z p a tru ją c p o z io m w y k sz ta łc e n ia w sz y stk ic h e m ig ra n tó w ze w zg lęd u na p łeć w 2002 r. d o strz e g a się, iż k o b ie ty b y ły lep iej w y k sz ta łc o n e o d m ężczy zn , częściej p o s ia d a ły w y k sz ta łc e n ie w yższe, rzad ziej zaw odow e.

P rz y b y w a ją c y sta rs i m ę żc zy źn i z zag ra n ic y n ajczęściej m ie li w y k sz ta łc e n ie wyższe (35% ), a n a s tę p n ie ś re d n ie i p o lic e a ln e (31% ) o ra z z a sa d n ic z e zaw o d o we (n ie s p e łn a 20% ), zaś w śró d k o b ie t p rzew ażało w y k sz ta łc e n ie ś re d n ie (50% ), a n a s tę p n ie p o d sta w o w e (27% ) i w yższe (12%).

O b lic z o n e ilo ra z y szan s p o tw ie rd z iły istn ie ją c e ró ż n ic e w p o z io m ie w y k szta łce n ia im ig ra n tó w i e m ig ra n tó w . Szansa u c z e stn ic tw a w e m ig ra c ji oso b y Po 60. r o k u ży cia b y ła w 2002 r. 1,82 raza w ięk sza n iż w p rz y p a d k u o so b y z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m , a a n a lo g ic z n a w a rto ść ilo ra z u sza n s w p rz y p a d k u m ig r a n tó w b y ła z n a c z n ie w yższa i w y n o siła 5,6.

P ra w d o p o d o b ie ń s tw o (ilo ra z szan s), że e m ig ra c ji p o d d a się m ę ż c z y zn a z w y k sz ta łc e n ie w yższym b y ło w 2002 r. 1,7 raza w ięk sze, n iż p ra w d o p o d o b ie ń stw o em igracji m ę ż c z y zn y z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m , a w p rz y p a d k u starszej k obiety w y n o siło o n o 1,26. W p rz y p a d k u im ig ra n tó w w a rto śc i ilo ra z u sz a n s b y ły 2n acz n ie w iększe. B io rą c p o d uw agę se n io ró w m ężc zy zn sz a n sa , że w im ig racji U czestniczył b ę d z ie m ęż c z y zn a z w y k sz ta łc e n ie m w y ższy m b y ło 7,4 raza w ięk

(20)

sze n iż w p rz y p a d k u m ę ż c z y zn y z w y k sz ta łc e n ie m p o d sta w o w y m , a a n a lo g ic z n a w a rto ść te g o w s k a ź n ik a d la im ig ru ją c y c h sta rsz y c h k o b ie t w y n o siła 4,5.

6.6. Przestrzenne rozm ieszczenie ludności

w wieku 60 lat i w ięcej przybyłej d o Polski

w latach 1989-2002

W ok re sie p ra w ie 14 la t najw ażniejszym re g io n e m docelo w y m d la im ig ra n tó w z z a g ra n ic y b y ło w o jew ództw o m azow ieckie (19% w sz y stk ic h im ig ra n tó w ), a n a stę p n ie śląsk ie (12% ), m a ło p o lsk ie i d o ln o śląsk ie (po 10%). N a jm n ie j osób p rz y b y ły c h zag ra n ic y w y b ie ra ło w ojew ództw a św ięto k rzy sk ie (2%) i lu b u s k ie (3%).

Tablica 6.12. Przestrzenne rozmieszczenie imigrantów po sześćdziesiątym roku życia w 2002 r. (w %)

W ojewództwa

Grupy w ieku łącznie w w ieku

60 i więcej 6 0 -6 4 6 5 -6 9 7 0 -7 4 75 lat i więcej

Polska 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

D o ln ośląsk ie 8,9 8,1 8,4 9,7 8,7

K ujaw sko-pom orskie 4,4 4,4 4,0 3,3 6,0

L ubelskie 3,5 3,3 3,7 3,3 3,6 L ub uskie 2,7 1,6 2,7 2,9 2,5 Ł ódzkie 5,0 4,2 4,8 4,8 5,3 M ałop olskie 12,0 14,4 13,0 11,8 10,6 M azow ieckie 15,1 17,5 16,7 15,2 13,0 O polskie 2,7 4,2 2,9 2,3 2,7 Podkarpackie 8,5 7,7 9,4 8,4 7,3 Podlaskie 4,3 5,2 5,1 3,8 3,6 P om orskie 7,2 7,5 6,5 7,4 8,0 Śląskie 10,1 8,7 9,1 10,0 11,7 Św iętokrzyskie 2,3 1,7 2,2 2,5 2,2

W arm ińsko-m azurskie 3,6 2,7 3,5 4,3 3,1 .

W ielkop olskie 5,6 4,6 4,1 4,9 8,3

Z achodn iopom orskie 4,2 4,3 3,8 5,5 3,4 J

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N S P ’2002 Migracje zagraniczne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 96.

W p rz y p a d k u osó b sta rsz y c h p rz y b y ły c h z z a g ra n ic y w la ta c h 1 9 89-2002 ro z k ła d n a p ły w u se n io ró w w u k ła d z ie w o jew ó d ztw k sz ta łto w a ł się n ie c o o d m ie n n ie o d o g ó łu n a p ły w u im ig ra c y jn e g o . P o n a d sie d m io p ro c e n to w y m u d z ia łe m o s ó b

(21)

I / I

w o jew ó d ztw a m a ło p o ls k ie , p o d k a rp a c k ie , p o d la sk ie o raz k u ja w s k o -p o m o rs k ie . W w o je w ó d z tw a c h ś lą sk im , m a z o w ie c k im i lu b u s k im o d s e te k lu d n o ś c i starszej p rz y b y łe j z z a g ra n ic y n ie p rz e k ra c z a ł 5% im ig ra n tó w .

W zd e c y d o w a n ej w ięk szo ści w o jew ó d ztw w ś ró d o g ó łu im ig ra n tó w p rz e w a ż ały k o b iety . W y jątek sta n o w iły w o jew ó d ztw a ślą sk ie i św ię to k rz y sk ie , w k tó ry c h w n a p ły w ie z z a g ra n ic y w la ta c h 1989-2002 z a ry so w ała się p rzew ag a m ężczyzn. W p rz y p a d k u osó b po sz e ść d z ie sią ty m ro k u życia p rzew ag a m ę ż c z y zn n a d k o b ie ta m i w ty m w ie k u w y stą p iła w z u p e łn ie in n y c h w o jew ó d ztw ach , a m ia n o w ic ie łó d z k im i w ie lk o p o lsk im .

Tablica 6.13. Ludność po sześćdziesiątym roku życia przybyła w latach 19 89-200 2 wedtug wieku w województwach (w %)

W ojew ództw o Grupy w ieku

60 lat i więcej 6 0 -6 4 6 5 -6 9 7 0 -7 4 75 +

D o ln ośląsk ie 100,0 32,0 27,3 20,8 19,9

K ujaw sko-p om orsk ie 100,0 33,9 25,7 13,8 26,6

L ub elskie 100,0 32,6 29,7 17,4 20,3 L ubuskie 100,0 23,3 32,8 23,3 20,7 Ł ódzkie 100,0 30,0 28,8 18,9 22,3 M ałop olskie 100,0 38,2 28,5 17,0 16,2 M azow ieckie 100,0 37,3 29,2 17,6 15,9 O polskie 100,0 44,9 25,3 13,3 16,5 Podkarpackie 100,0 31,9 31,9 18,9 17,4 Podlaskie 100,0 38,4 31,0 15,3 15,3 Pom orskie 100,0 34,8 24,9 18,8 21,5 Śląskie 100,0 30,5 26,4 19,2 23,8 Św iętokrzyskie 100,0 28,2 29,1 22,3 20,4

W arm ińsko-m azurskie 100,0 27,6 30,1 23,9 18,4

W ielkop olskie 100,0 29,6 21,9 17,3 31,2

Z achodn iopom orskie 100,0 34,9 25,4 23,9 15,8

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z N S P ’2002 Migracje zagraniczne ludności, GUS, Warszawa 2003, s. 96.

P o n a d 10% o g ó łu im ig ra n tó w po sze ść d z ie sią ty m ro k u życia p rz y b y ły c h do P olski o sie d la ło się w w o jew ó d z tw a ch m az o w ie c k im (15% ) i ślą sk im (10,1% ). N a jm n ie jsz y — n ie p rz e k ra c z a ją c y 3% — u d z ia ł w śró d s ta rs z y c h im ig ra n tó w c h a ra k te ry z o w a ł w o je w ó d z tw a lu b u s k ie (2,7% ) i św ię to k rz y sk ie (2,3% ).

W p rz y p a d k u w ię k sz o śc i w o jew ó d ztw w śró d sta rsz y c h im ig r a n tó w p rz e w a żały o so b y w w ie k u 6 0 -6 4 lata. Ś re d n io n a 10 tys. osó b w w ie k u 60. i w ięcej lat w P olsce p rz y p a d a ło sz e śc iu se n io ró w p rz y b y ły c h z zag ran icy , n ajw ięcej — p o wyżej 8 osó b — w w o jew ó d ztw ac h m a ło p o ls k im , p o d k a rp a c k im , p o d la s k im i p o m o rs k im , n a to m ia s t n a jm n ie jsz y w sk a ź n ik o d n o to w a n o w re g io n a c h lu b e ls k im