Estymacja wartości godziwej w aspekcie przejęcia przedsiębiorstwa

IV. Strategie rozwoju i zmian organizacji w gospodarce rynkowej

Ma³gorzata Ciepielowska*

ESTYMACJA WARTOŒCI GODZIWEJ

W ASPEKCIE PRZEJÊCIA PRZEDSIÊBIORSTWA

Estimating fair value of a company Summary

The article presents the procedure of valuing a company based on an estimation of the prices all of the particular assets and liabilities using the fair value method. The above mentioned approach is based on the assumption of the true value approximation of the particular balance sheet elements according to the International Accounting Stan-dards which leads to the estimation of the expected selling price of the company.

Uwagi wstêpne

Przyspieszenie zmian zachodz¹cych we wspó³czesnym œwiecie przeja-wia siê we wszystkich sferach ¿ycia spo³ecznego i ekonomicznego. Proces globalizacji jak równie¿ integracji gospodarki œwiatowej wskazuj¹c na du¿e sprzê¿enie zwrotne systemów ekonomicznych, przyczynia siê do wzrostu znaczenia procesów wyceny przedsiêbiorstw. Zarz¹dzaj¹cy przedsiêbior-stwami powinni zatem wprowadzaæ zmiany dotycz¹ce strategii dzia³ania podmiotu jak i reagowaæ na zmiany zachodz¹ce w otoczeniu ekonomicz-nym i spo³eczekonomicz-nym poprzez poszukiwanie alternatywnych rozwi¹zañ roz-woju przejawiaj¹cych siê w znajdowaniu mo¿liwoœci zwiêkszenia rentow-noœci produkcji. Zatem warunkami kontynuowania dzia³alrentow-noœci staj¹ siê procesy zwi¹zane ze zmianami struktury w³asnoœciowej, a w szczególno-œci konsolidacje, fuzje i przejêcia przedsiêbiorstw.

Z wspomnianymi procedurami zwi¹zane s¹ transakcje kupna – sprze-da¿y przedsiêbiorstw lub ich czêœci. Najistotniejszym narzêdziem, obiek-tywizuj¹cym wartoœæ podmiotu, stanowi¹cego przedmiot negocjacji ce-nowych jest wycena przedsiêbiorstwa przejmowanego. Wieloletnia prak-tyka zwi¹zana z pomiarem wartoœci przedsiêbiorstw ukszta³towa³a

ró¿-* mgr, Wy¿sza Szko³a Biznesu w Tarnowie

ORGANIZACJE KOMERCYJNE I NIEKOMERCYJNE WOBEC WZMO¯ONEJ KONKURENCJI I ROSN¥CYCH WYMAGAÑ KONSUMENTA

norodne techniki i procedury estymacji wartoœci podmiotów gospodar-czych. Jednym z alternatywnych modeli wyceny jest metoda oparta na wartoœci godziwej, któr¹ do prawodawstwa polskiego wprowadzi³a zno-welizowana Ustawa o Rachunkowoœci z dnia 23 sierpnia 2001 roku, zwa-na w artykule Ustaw¹.

1. Istota wartoœci godziwej

Koncepcja wartoœci godziwej zosta³a przyjêta przez wiêkszoœæ roz-winiêtych systemów rachunkowoœci. W zwi¹zku z tym faktem istnieje doœæ powszechna zgodnoœæ co do znaczenia tego pojêcia.

Zgodnie z artyku³em 28 ustawy wartoœæ godziwa to kwota, za jak¹ dany sk³adnik aktywów móg³by zostaæ wymieniony, a zobowi¹zanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiêdzy zainteresowanymi i dobrze poinformowany-mi, nie powi¹zanymi ze sob¹ stronami.

Wartoœæ godziwa definiowana przez Miêdzynarodowe Standardy Ra-chunkowoœci to kwota za jak¹ dany sk³adnik aktywów móg³by zostaæ wymieniony, a zobowi¹zanie uregulowane w formie transakcji przepro-wadzonej na warunkach rynkowych pomiêdzy zainteresowanymi i do-brze poinformowanymi stronami (MSR 32.5). Tak wiêc wartoœci godzi-wej nie stanowi, zatem kwota, któr¹ jednostka gospodarcza mo¿e otrzy-maæ lub zap³aciæ w ramach wymuszonej transakcji, przymusowej likwida-cji czy wyprzeda¿y maj¹tku w celu sp³acenia d³ugów.

Powy¿sze definicje sk³aniaj¹ do refleksji nad warunkami i mo¿liwo-œciami stosowania koncepcji wartoœci godziwej. Warto w tym miejscu zwróciæ uwagê na racjonalnoœæ zwi¹zan¹ z podejmowaniem decyzji przez strony transakcji. Nieracjonalne decyzje wykluczaj¹ dokonanie wyceny przedsiêbiorstwa w warunkach wartoœci godziwej. Ocena subiektywna powoduje bowiem zniekszta³cenie wartoœci przedmiotu transakcji. B³êd-nej oceny przedmiotu transakcji mo¿na dokonaæ równie¿ pomijaj¹c aspekt regulowania zobowi¹zañ w trakcie cyklu dzia³alnoœci gospodarczej.

W zwi¹zku z powy¿szym nale¿y przyj¹æ nastêpuj¹c¹ definicjê wartoœci godziwej:

Wartoœæ godziwa jest to kwota, za jak¹ dany sk³adnik aktywów móg³-by zostaæ wymieniony a zobowi¹zanie uregulowane w kwotach wymaga-j¹cych zap³aty w trakcie trwania normalnego cyklu dzia³alnoœci gospodar-czej w warunkach transakcji rynkowej pomiêdzy racjonalnymi, zaintereso-wanymi, nie powi¹zanymi ze sob¹ stronami [Jêdrzejczyk 2003].

Dotychczasowe rozwa¿ania jak i literatura przedmiotu dowodz¹, ¿e wartoœæ godziwa stanowi o szerszym pojêciu samej wartoœci podmiotu

ni¿ wartoœæ rynkowa. Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e koncepcja warto-œci godziwej jest zwi¹zana z teori¹ wartowarto-œci rynkowej, rozbudowuj¹c j¹ o wartoœæ tych aktywów, które nie stanowi¹ przedmiotu obrotu na aktyw-nym rynku.

Ró¿nice pomiêdzy wartoœci¹ godziw¹ a rynkow¹ przedstawia poni¿-szy schemat:

Schemat 1. WartoϾ godziwa a wartoϾ rynkowa

ród³o: Jêdrzejczyk 2004

2. Specyfika wyceny w wartoœci godziwej

Zakres stosowania wartoœci godziwej do wyceny jest ró¿ny w poszczegól-nych systemach rachunkowoœci, jednak zauwa¿a siê systematyczne upowszech-nianie tej kategorii wyceny. Dowodz¹ tego nie tylko ostatnio publikowane MSRF i standardy ró¿nych krajów, ale tak¿e zmiany w IV Dyrektywie UE.

Rozwi¹zania techniczne dotycz¹ce ujêcia skutków wyceny w wartoœci go-dziwej s¹ ró¿ne. Aktywa, zobowi¹zania i sk³adniki kapita³u w³asnego mog¹ bowiem - jak wiadomo - byæ wyceniane w wartoœci godziwej, zarówno ju¿ w momencie ich wprowadzenia do ksi¹g jak i póŸniej, drog¹ zmiany ich dotychczasowej wartoœci. Równie¿ ró¿nice powsta³e na skutek wyceny w wartoœci godziwej s¹ ró¿nie ujmowane w poszczególnych krajach i syste-mach rachunkowoœci. Generalnie skutki zmian wyceny mog¹ wp³ywaæ na wynik bie¿¹cego okresu lub byæ rozliczane z kapita³em w³asnym.

Okreœlenie wartoœci godziwej w przypadku aktywów i zobowi¹zañ na-bywanych i sprzedawanych na aktywnych rynkach nie jest utrudnione, gdy¿ rynki te dostarczaj¹ ³atwo dostêpne i wiarygodne informacje o cenach trans-akcji. W przypadku, gdy brak jest aktywnego rynku lub gdy szczeólne cechy wycenianych aktywów lub zobowi¹zañ utrudniaj¹ zobiektywizowan¹ ich

wycenê, dokonanie rzetelnej wyceny jest skomplikowane (np. dotyczy to niektórych nieruchomoœci inwestycyjnych lub z³o¿onych pochodnych instru-mentu finansowego). W takiej sytuacji koniecznym staje siê zastosowanie modelu matematycznego wyceny lub skorzystania z pomocy rzeczoznawcy. Podstawow¹ zalet¹ stosowania wyceny wed³ug wartoœci godziwej jest wiarygodne i rzetelne odzwierciedlenie sytuacji maj¹tkowej i finansowej podmiotu, a tak¿e osi¹ganego wyniku finansowego z punktu widzenia inwestora opieraj¹cego swoje prognozy i decyzje na informacjach zawar-tych w sprawozdaniu finansowym. Natomiast koniecznoœæ okresowego doprowadzania wartoœci aktywów i pasywów do wartoœci godziwej po-woduje, ¿e staje siê ona niejako wspólnym mianownikiem wyceny na dany dzieñ. Aktywa danego typu wykazywane s¹ wed³ug jednej, wspólnej, bie-¿¹cej ceny niezale¿nie od faktycznego momentu nabycia i wystêpuj¹cych na ten moment cen rynkowych.

3. Preskryptywne i aplikacyjne mo¿liwoœci stosowania war-toœci godziwej

Koncepcja wartoœci godziwej jest wykorzystywana zarówno do rozli-czania dodatniej jak i ujemnej wartoœci firmy, znajduje ona równie¿ swoje zastosowanie w przypadku szacowania ceny przejêcia jednostki [art. 44b ust. 5 ustawy o rachunkowoœci]. Jest podstaw¹ wyceny niektórych przed-miotów, które zosta³y wykorzystane do dokonania zap³aty (np.: udzia³ów w spó³ce przejmuj¹cej - jeœli nie jest znana ich cena rynkowa).Wartoœæ go-dziwa przedsiêbiorstwa ma za zadanie uwzglêdniæ wycenê wszystkich ele-mentów wchodz¹cych w sk³ad aktywów i pasywów podmiotu.[Ciepie-lowska 2004]. Jej wyliczenie zwi¹zane jest z:

• czynnoœciami poprzedzaj¹cymi nabycie udzia³ów w jednostce pod-porz¹dkowanej tzn. wykorzystaniem przygotowanych przez eksper-tów wycen maj¹tku jednostki nabywanej (podporz¹dkowanej) jak i czynnoœciami zwi¹zanymi z okreœleniem planów podmiotu domi-nuj¹cego co do wykorzystania maj¹tku jednostki przejmowanej, • przygotowaniem na dzieñ nabycia sprawozdania finansowego, • analiz¹ poszczególnych pozycji sporz¹dzonego przez jednostkê

pod-porz¹dkowan¹ sprawozdania finansowego w celu sprawdzenia zgod-noœci stosowanych zasad rachunkowoœci w ramach grupy kapita³owej, • wprowadzeniem korekt wynikaj¹cych z ujednolicenia w ramach

gru-py kapita³owej zasad rachunkowoœci,

Wartoœæ godziw¹ na dzieñ nabycia mo¿na skorygowaæ w kolejnych okresach sprawozdawczych, je¿eli w wyniku zaistnia³ych zdarzeñ lub uzy-skanych informacji jej ustalenie by³o niew³aœciwe. W takich przypadkach nale¿y dokonaæ odpowiedniej korekty wartoœci firmy lub ujemnej warto-œci firmy pod warunkiem, ¿e jednostka przewiduje odzyskanie wartowarto-œci wynikaj¹cej z korekty przysz³ych korzyœci ekonomicznych i korekta taka jest dokonywana w ci¹gu tego roku obrotowego, w którym nast¹pi³o nabycie jednostki podporz¹dkowanej. W przeciwnym przypadku korektê tak¹ zalicza siê odpowiednio do pozosta³ych przychodów lub kosztów operacyjnych [Adamkiewicz, Raciñski 2002].

Pozycje aktywów i pasywów na dzieñ nabycia wed³ug wartoœci ksiê-gowej i wartoœci godziwej wraz z odpowiednimi korektami zosta³y przed-stawione w tabeli 1 i 2:

Tabela 1

 ród³o: obliczenia w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych przedsiêbiorstwa XYZ Na podstawie analizy poszczególnych pozycji bilansu dostosowano za-sady rachunkowoœci jednostki podporz¹dkowanej do zasad grupy kapita-³owej, jak równie¿ dokonano wyceny poszczególnych pozycji aktywów i pasywów wed³ug wartoœci godziwych, przy uwzglêdnieniu planów jednostki dominuj¹cej dotycz¹cych dalszego wykorzystania maj¹tku nabytej jednostki. Analiza poszczególnych pozycji bilansu wymaga œcis³ej i odpowie-dzialnej wspó³pracy podmiotu dominuj¹cego i jednostki pod-porz¹dkowanej. Zadaniem podmiotu dominuj¹cego jest opracowanie szczegó³owych zasad ustalania wartoœci godziwych oraz zakresu wspó³-pracy wszystkich komórek organizacyjnych zwi¹zanych z wykonywaniem funkcji w³aœcicielskich i sprawozdawczych (dzia³ nadzoru w³aœcicielskie-go, dzia³ konsolidacji).

Sporz¹dzaj¹c skonsolidowane sprawozdanie finansowe na koniec roku obrotowego, podmiot dominuj¹cy powinien dokonaæ analizy pozycji ak-tywów i pasywów jednostki podporz¹dkowanej, podlegaj¹cych korekcie dostosowuj¹cej zasady rachunkowoœci i korekcie do wartoœci godziwej.

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e w metodzie konsolidacji pe³nej sumowaniu ulegaj¹ sprawozdania jednostkowe; koniecznym zatem jest, aby wszystkie korekty ustalone na dzieñ nabycia by³y ka¿dorazowo odtwarzane.

W tabeli 3 zaprezentowano wprowadzone korekty na koniec roku obrotowego (pozycje, w których korekty nie zosta³y wprowadzone po-miniêto).

Tabela 3

ród³o: obliczenia w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych przedsiêbiorstwa XYZ W korektach wyniku finansowego ujêto:

• korekty dostosowuj¹ce zasady rachunkowoœci - korekty odpisów aktualizuj¹cych wartoœæ nale¿noœci, wprowadzone w sprawozda-niu finansowym jednostki zale¿nej,

• korekty do wartoœci godziwej - zwiêkszenia z tytu³u korekty wyni-ku finansowego zwi¹zanej z ujêciem opisu inwestycji w sprawoz-daniu jednostkowym, a tak¿e korekty zwi¹zane ze sprzeda¿¹ wyce-nionych w wartoœciach godziwych zapasów 1 737 tys. z³

• dodatkowe korekty - korekty odpisów amortyzacyjnych budyn-ków i œrodbudyn-ków transportu.

Ujemn¹ wartoœæ firmy w czêœci, w jakiej dotyczy ona oszacowanych w sposób wiarygodny przysz³ych kosztów, przedsiêbiorstwo odpisuje w rachunek zysków i strat w okresie, w którym koszty te obci¹¿aj¹ wynik finansowy.

Pozosta³a czêœæ ujemnej wartoœci, do wysokoœci nie przekraczaj¹cej wartoœci godziwych nabytych aktywów trwa³ych z wy³¹czeniem d³ugo-terminowych aktywów finansowych zosta³a rozliczona przez okres, który stanowi œredni¹ wa¿on¹ okresu ekonomicznej u¿ytecznoœci nabytych i podlegaj¹cych amortyzacji aktywów trwa³ych.

Tabela 4

Aktywa netto wed³ug wartoœci godziwej 123 006

Udzia³ % w kapitale spó³ki 100 %

Aktywa netto przypadaj¹ce dla poziomu dominuj¹cego 123 006

Cena nabycia udzia³ów 73 000

Ujemna wartoϾ firmy 50 006

Przysz³e koszty zwi¹zane z restrukturyzacj¹ nabytej jednostki zosta³y osza-cowane w wysokoœci 17 000 tys. z³. Koszty te bêd¹ ponoszone równomiernie przez 5 lat. Wartoœæ ujemna firmy w czêœci jakiej dotyczy ona w sposób wia-rygodny przysz³ych kosztów, odpisana zostanie w rachunek zysków i strat, w okresie, w którym koszty te obci¹¿aj¹ wynik finansowy.

Pozosta³a czêœæ ujemnej wartoœci firmy, do wysokoœci nie przekra-czaj¹cej wartoœci godziwej nabytych aktywów trwa³ych, z wy³¹czeniem d³ugoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach, rozliczona zosta³a przez okres bêd¹cy œredni¹ wa¿on¹ okresu ekonomicznej u¿ytecznoœci nabytych i podlegaj¹cych amortyzacji akty-wów trwa³ych.

Wyliczenie odpisów amortyzacyjnych czêœci ujemnej wartoœci firmy przekraczaj¹cej szacowane przysz³e koszty przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Odpisy amortyzacyjne czêœci ujemnej wartoœci firmy przekraczaj¹cej szacowane przysz³e koszty ( w tys. z³)

ród³o: obliczenia w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych przedsiêbiorstwa XYZ

Tabela 6. Razem miesiêczny odpis ujemnej wartoœci firmy (w tys. z³) Do wysokoœci przysz³ych kosztów (17 000/60) 283 W czêœci przekraczaj¹cej przysz³e koszty 800,53 Razem odpis miesiêczny 1 083,53 ród³o: obliczenia w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych przedsiêbiorstwa XYZ

Podsumowuj¹c nale¿y podkreœliæ, ¿e zmiana oszacowania wartoœci godziwej aktywów przejêtej jednostki niew¹tpliwie wp³ywa na ujemn¹ wartoœæ firmy. Nie oznacza to jednak, ¿e zmiana ta ma wp³yw jednocze-œnie na wynik finansowy osi¹gany przez jednostkê przejmuj¹c¹. Rozlicze-nie tej pozycji bilansu jest skonstruowane w ten sposób, ¿e zmiana warto-œci godziwej przejêtych aktywów wp³ywa na zmianê wyniku finansowego

(w pierwszym roku rozliczania ujemnej wartoœci firmy) tylko w jednym przypadku. Taka sytuacja ma miejsce wówczas, gdy nierozliczona zgodnie z planem przejêcia ujemna wartoœæ firmy przekracza wartoœæ aktywów trwa³ych (z wy³¹czeniem d³ugoterminowych aktywów finansowych no-towanych na rynkach regularnych).

Uwagi koñcowe

Pojêcie wyceny przedsiêbiorstwa jest obecnie jednym z bardziej popu-larnych pojêæ stosowanych w odniesieniu do przedsiêbiorstw przejmo-wanych. Wartoœæ godziwa przedsiêbiorstwa musi zatem w tych przypad-kach uwzglêdniaæ wycenê wszystkich cz¹stkowych elementów wchodz¹-cych w sk³ad aktywów i pasywów podmiotu wycenianego.

Z punktu prowadzonych rozwa¿añ bardzo istotnym wydaje siê byæ wiarygodne oszacowanie wartoœci wszystkich elementów bilansowych w wartoœci sprawiedliwej.

Celem przewodnim artyku³u by³o wskazanie mo¿liwoœci aplikacyj-nych wartoœci godziwej do wyceny przedsiêbiorstwa przejmowanego. Podjête badania stara³y siê dowieœæ tezy, i¿ to w³aœnie koncepcja wyceny przedsiêbiorstwa w wartoœci godziwej jest najbardziej wiarygodn¹ z do-tychczas poznanych metod wartoœciowania przedsiêbiorstw. Stosowana w praktyce umo¿liwia zarz¹dzaj¹cym jak i inwestorom zdolnoœæ progno-zowania, porównywania aktywów i zobowi¹zañ przedsiêbiorstwa (wy-stêpuj¹cych w sprawozdaniach finansowych) jak i dokonanie weryfikacji oszacowanych danych liczbowych. W zwi¹zku z powy¿szym estymacja wartoœci godziwej w aspekcie przejêcia przedsiêbiorstwa przynieœæ mo¿e najlepsze, z dotychczas osi¹ganych, rezultaty.

Literatura:

1. Adamkiewicz Z. : WartoϾ godziwa i jej ustalanie. RachunkowoϾ nr 9/2001.

2. Adamkiwicz Z., Raciñski A., Sprawozdania finansowe jednostek po-wi¹zanych. Wartoœæ firmy i ujemna wartoœæ firmy. Monitor Rachun-kwowœci i Fiansów nr 11/2002.

3. Bailey G.T, Wild K.: Miêdzynarodowe standardy rachunkowoœci w praktyce, Fundacja Rozwoju Rachunkowoœci w Polsce, Warszawa 2000.

4. Ciepielowska M. Wartoœæ godziwa przedsiêbiorstwa przejmowane-go, Rachunkowoœæ Finansowa i Audyt nr 6/2004.

5. Jêdrzejczyk M.: Wartoœæ godziwa miar¹ wartoœci przedsiêbiorstwa Materia³y Miêdzynarodowej Konferencji Zarz¹dzanie Finansami mierzenie wy-ników i wycena przedsiêbiorstw Tom I (pod red. nauk. Zarzecki D.) Uniwersytet Szczeciñski Szczecin 2003.

6. Jêdrzejczyk M., Dyskonto w szacowaniu wartoœci godziwej, Zeszyty Nauko-we AE, Kraków 2004.

7. Ustawa z dnia 29 wrzeœnia 1994 r. o rachunkowoœci (Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694 ze zm.).