D ZIEJE NAJNOWSZE, ROCZNIK XXXI — 1999, 4 PL ISSN 0419-8824
Polityka zagraniczna Polski w latach 1944-1990
w ocenie emigracji
W c z e r w c u 19 9 6 r. z in s p ir a c ji P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a N a u k o w e g o n a O b c z y ź n ie o ra z u c z e s tn ik ó w k o n f e r e n c ji n a u k o w e j ( p t.
Emigracja — Kraj. Perspektywy współpracy naukowej
nad zbiorowościami polonijnymi),
k t ó r a o d b y ła s ię w I n s ty tu c ie H i s t o r i i U n i w e r s y t e t u M a r ii C u r i e S k ło d o w s k ie j w L u b lin ie z a w ią z a ła s ię R a d a P o r o z u m ie w a w c z a B a d a ń n a d P o lo n ią i P o l a k a m i n a O b c z y ź n i e . N a c z e l e o r g a n i z a c j i s t a n ą ł z a r z ą d p o d k i e r o w n i c t w e m p r o f . d r. E d w a r d a S z c z e p a n ik a , o s t a tn i e g o p r e m i e r a r z ą d u R P n a o b c z y ź n ie o r a z p r o f . d r. ks. E d w a r d a W a le w a n d e r a i p r o f . d r. T a d e u s z a R a d z ik a . W 1 9 9 7 r. z in ic ja ty w y R a d y , S p o ł e c z n e g o O ś r o d k a D o k u m e n ta c j i i B a d a ń D z ie jó w H a r c e r s t w a n a O b c z y ź n ie o r a z W o je w ó d z k ie j i M ie js k ie j B ib lio te k i P u b lic z n e j w G o r z o w ie W ie lk o p o ls k im z o r g a n i z o w a n o w n i e o p o d a l p o ło ż o n y c h R o g a c h s e s ję p t.Organizacje polonijne. Dzieje, współczesność, perspektywy.
W to k u k o n f e r e n c ji z m o d y f ik o w a n o n a z w ę o r g a n iz a c ji n a R a d a P o r o z u m ie w a w c z a B a d a ń n a d P o lo n ią o r a z w y b r a n o n o w e w ła d z e . F u n k c ję p r e z e s a z a c h o w a ł p r o f . E d w a r d S z c z e p a n ik , d o z a r z ą d u z a ś w e s z li p r o f . d r M a r e k S z c z e r b iń s k i ( s e k r e t a r z g e n e r a ln y ) , p r o f . d r W ie s ła w H ła d k ie w ic z ( s k a r b n ik ) , ks. p r o f . d r E d w a r d W a le w a n d e r . K o l e jn e s e s je n a u k o w e z o r g a n i z o w a n e p r z e z R a d ę o d b y ły s ię w 19 9 8 r. P ie r w s z a , z ie l o n o g ó r s k a , d o ty c z y ła z a g a d n ie ń n a u k i n a o b c z y ź n ie . Z k o le i u c z e s tn ic y n a r a d y w S łu p s k u p o d n i e ś li p r o b l e m y z w ią z a n e z b io g r a f is ty k ą h a r c e r s k ą la t 1 9 1 4 -1 9 2 1 . P o k ło s ia w y m ie n io n y c h p o w y ż e j k o n f e r e n c ji w w ię k s z o ś c i u jr z a ły ś w ia tło d z ie n n e . R a d a w y d a ła r ó w n ie ż to m i k p o ś w ię c o n y g e n . K a z im ie r z o w i G la b is z o w i1.W d n ia c h 1 2 - 1 4 w r z e ś n ia 19 9 9 r. m ia ł a m ie js c e b o d a jż e n a jw ię k s z a z d o ty c h c z a s o w y c h in ic ja ty w R a d y P o r o z u m ie w a w c z e j B a d a ń n a d P o lo n ią . W G o r z o w ie W ie lk o p o ls k im m ie js c o w y b is k u p ks. d r A d a m D y c z k o w s k i d o k o n a ł u r o c z y s te g o p o ś w ię c e n ia ta b lic y p a m ią tk o w e j: „ W h o ł d z i e p o z o s ta ją c y m n a o b c z y ź n ie . R o d a k o m , k tó r z y o d w r z e ś n ia 19 3 9 r o k u to c z y li d łu g o tr w a łą , z w y c ię s k ą w a lk ę o w o ln o ś ć P o ls k i i n a le ż n e je j m ie js c e w ś w ie c ie ” . N a s t ę p n ie w s c e n e r ii z a m k u j o a n n i t ó w w Ł a g o w ie L u b u s k i m o d b y ła s ię k o n f e r e n c ja p t.
Polityka zagra
niczna Polski w latach 1944-1990 w ocenie emigracji.
O r g a n i z a to r z y tr a d y c y jn ie z a p r o s ili r e f e r e n tó w z k r a ju — b y ły r e p r e z e n t o w a n e p r a k ty c z n ie w s z y s tk ie o ś r o d k i n a u k o w e i z z a g r a n ic y ( W ie lk a B r y ta n ia , U S A , N ie m c y , F r a n c ja ) . Z a n a d e r i n te r e s u j ą c y p o m y s ł n a le ż y u z n a ć fa k t, iż d o Ł a g o w a p rz y b y li n ie ty lk o h is to ry c y , p o lito lo d z y , s o c jo lo g o w ie , k u ltu r o z n a w c y , a le i p r z e d s t a w i c i e le w ła d z R P n a o b c z y ź n ie , k tó r z y je s z c z e n i e t a k d a w n o o s o b iś c ie u c z e s tn ic z y li w k r e o w a n i u p o lity k i z a g r a n ic z n e j r z ą d u R P w L o n d y n ie . M a m t u n a m y ś li n ie ty lk o b y łe g o1 G enerał K azim ierz G labisz (1893-1981). Służba wojskowa, działalność sportowa i publicystyczna w kraju
268 Ż Y C IE N A U K O W E p r e m i e r a p r o f . d r. E d w a r d a S z c z e p a n ik a , a le i d w ó c h m in is tr ó w s p r a w z a g r a n ic z n y c h — p r o f . d r. J e r z e g o G a w e n d ę i p r o f . d r. Z y g m u n t a S z k o p ia k a . K o n f e r e n c j ę r o z p o c z ę ły r e f e r a ty o c h a r a k t e r z e o g ó ln y m , t r a k t u j ą c e o p r o b l e m a t y c e e u r o p e js k ie j b ą d ź s p r a w a c h o d n o s z ą c y c h s ię d o p o lity k i z a g r a n ic z n e j r z ą d u R P n a o b c z y ź n ie . M a m t u n a m y śli w y s tą p ie n ie d r. E u g e n i u s z a P o n c z k a ( U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i) , k tó r y n a p o d s ta w ie o s t a t n i o p r z e p r o w a d z o n y c h w n ik liw y c h b a d a ń p r z e d s t a w i ł „ s p ó r o p o l s k ą r a c j ę s t a n u w 19 4 5 r.; k r a j i e m i g r a c j a ” 2. P r o f . d r h a b . T a d e u s z W o ls z a ( I H P A N — W S P , B y d g o s z c z ) o m ó w i ł s t a n o w i s k o w ł a d z R P w L o n d y n i e w o b e c p r z e m i a n p o l it y c z n y c h w E u r o p i e ( 1 9 4 5 - 1 9 5 0 ) . K o ń c z ą c sw ó j r e f e r a t , A u t o r , a n a liz u ją c w y d a r z e n ia w E u r o p i e w o k r e s ie n a r a s ta ją c e j „ z im n e j w o jn y ” , p r z y w o ła ł c e ln ą k o n s t a ta c j ę p r o f . A d a m a P r a g i e r a , n a d e r a k tu a l n ą w o b e c n e j ch w ili: „ P o ls k a w s z y s tk im i k o r z e n i a m i s w e g o j e s te s t w a tk w i w ś w ie c ie Z a c h o d u i n ic n i e z d o ła je j z te g o ś w ia ta w y rw a ć ” 3. T rzy k o l e j n e te k s ty w y g ło s z o n e p r z e z r e p r e z e n t a n t ó w „ p o ls k ie g o L o n d y n u ” : p r o f . d r. Z y g m u n t a S z k o p ia k a , d r. J a n u s z a W C y w iń s k ie g o i p r o f . d r. J e r z e g o G a w e n d ę n a w ią z y w a ły d o k w e s tii p o lity k i z a g r a n ic z n e j w ła d z R P n a u c h o d ź s tw ie . 0 ile b a d a c z e k r a jo w i r e f e r a ty p r z y g o to w a li n a p o d s t a w i e b a d a ń ź r ó d ło w y c h , t o g o ś c ie z L o n d y n u w y k o r z y s ta li p o n a d t o s w o je d o ś w ia d c z e n ia , z o k r e s u g d y w y p e łn ia li w a ż n e m is je p o lity c z n e w r a m a c h s t r u k t u r r z ą d o w y c h . C ie k a w y e p iz o d p r z y w o ła ł m .in . J e r z y G a w e n d a , z o k r e s u g d y p e łn i ł o b o w ią z k i m in i s t r a w r z ą d z ie R P n a u c h o d ź s tw ie . R z e c z d o ty c z y ła k o n s p i r a c y j n e g o p o d r z u c e n i a u l o t e k r z ą d u R P w L o n d y n ie n a k o n f e r e n c j ę m ię d z y n a r o d o w ą w S z w a jc a rii. T r u d n e g o z a d a n ia p o d j ą ł s ię z a p r z y ja ź n io n y z P o la k a m i o b y w a te l I z r a e la , k tó r y n o c ą , w p r z e b r a n i u p r a c o w n i k a p o r z ą d k o w e g o w n ió s ł n a s a lę o b r a d d o k u m e n t y p r z y g o to w a n e p r z e z r z ą d R P n a e m ig r a c ji. U c z e s tn ic y k o n f e r e n c ji d o w ie d z ie li s ię o is t n ie n i u w ła d z R P n a o b c z y ź n ie i je g o s ta n o w is k u , d e le g a c ja s o w ie c k a z a ś n a z n a k p r o t e s t u o p u ś c iła s a lę . Z k o le i d r. J a n u s z W C y w iń s k i s k u p ił s w o ją u w a g ę n a k o n c e p c ja c h p o lity c z n y c h P o ls k ie g o R u c h u W o ln o ś c io w e g o N i e p o d le g ł o ś ć i D e m o k r a c ja . Z p u n k t u w id z e n ia te g o u g r u p o w a n i a p r ó b o w a ł s p o jr z e ć n a p o lity k ę z a g r a n ic z n ą r z ą d u w L o n d y n ie .
K o le jn a c z ę ś ć k o n f e r e n c ji o d b y ła s ie w d w ó c h s e k c ja c h : 1) W y b r a n e z a g a d n ie n i a p o lity k i z a g r a n ic z n e j e m ig r a c ji; 2 ) P o lity k a P o ls k i i e m ig r a c ji w o b e c N ie m ie c . Z a g a d n ie n i a P o lo n ii w N ie m c z e c h . W p ie r w s z e j w y g ło s z o n o 10 r e f e r a tó w i k o m u n ik a tó w . M g r W a le ry C h o r o s z e w - s k i ( L o n d y n ) n a w ią z a ł d o s p r a w y g r a n ic y w s c h o d n ie j w o p in ii e m ig r a c ji, z w ła s z c z a ś r o d o w is k w o js k o w y c h . Z a g a d n ie n i e o m ó w ił z p o z y c ji u c z e s tn ik a w y d a r z e ń . P r o f . d r E d w a r d S z c z e p a n ik p o d j ą ł p r o b l e m w s p ó łp r a c y p o ls k ic h k r ę g ó w e m ig r a c y jn y c h z r e p r e z e n t a n t a m i e m ig r a c ji n a r o d ó w E u r o p y Ś r o d k o w o w s c h o d n ie j. P o lity k ę z a g r a n ic z n ą P R L w la t a c h 1 9 4 5 - 1 9 4 7 z p u n k t u w id z e n ia o s t a tn i e g o k o n s u l a g e n e r a ln e g o R P w L o n d y n ie d r. K a r o l a P o z n a ń s k ie g o z a p r e z e n to w a ł p r o f . d r h a b . A d a m S u d o ł (W S P, B y d g o s z c z ). W ą tk i o d n o s z ą c e s ię d o o c e n y p o lity k i z a g r a n ic z n e j r z ą d u R P n a o b c z y ź n ie , j a k i w ła d z P R L , z n a la z ły się r ó w n ie ż w ź r ó d ło w y c h 1 r z e t e l n i e p r z y g o to w a n y c h r e f e r a t a c h p i ó r b a d a c z y m ło d s z e g o p o k o l e n i a : P i o t r a K a r d e li
(Polityka zagraniczna PRL w opinii prezesa SPK w Stanach Zjednocznonych — Stanisława
Gierata)
o r a z r e d a k t o r a J a c k a K . D a n e l a(Prezydent RP Kazimierz Sabbat wobec demokratycz-
no-niepodległościowej opozycji w PRL, 1976-1990)4.
Z k o le i d r h a b . A n n a S iw ik ( A G H , K r a 2 P rzed k o n fe re n c ją w Ł agow ie E . P onczek o p u blikow ał p ra cę pt. Polska m yśl o p o k o ju w latach Drugiej
Wojny Światowej (1939-1945), Ł ó d ź 1999.
3 A. P rag ier, Zw ią zek Polski z Z a ch o d e m jest nierozerwalny, „ O rzeł B iały” 1947, n r 5, s. 9.
4 W ym ienieni autorzy przygotow ują rozpraw y d o k to rsk ie pośw ięcone odpow iednio: S tanisław ow i G ie ratow i (1903-1977) i K azim ierzow i Sabbatow i (1913-1989).
ŻYCIE NAUKOWE 269
k ó w ) s k u p iła s w o ją u w a g ę n a p r o b l e m a t y c e z w ią z a n e j z f u n k c jo n o w a n ie m P P S n a e m ig r a c ji w la t a c h 1 9 4 5 -1 9 5 6 . N i e k tó r e a s p e k ty p o lity k i z a g r a n ic z n e j P R L z p u n k t u w id z e n ia P o lo n ii k a n a d y js k ie j p r z e d s ta w ił p r o f . d r h a b . A n t o n i G iz a ( U n i w e r s y t e t S z c z e c iń s k i). Z p o d o b n y m z a g a d n ie n i e m , ty le ty lk o ż e z p e r s p e k ty w y p o l o n ij n e g o c z a s o p is m a „ K r o n i k a ” (1 9 8 7 - 1 9 9 0 ) w N o r w e g ii, z a m i e r z a ł w y s tą p ić p r o f . d r h a b . E d w a r d O ls z e w s k i ( U M C S ) . A u t o r n ie o c z e k i w a n i e j e d n a k s tw ie r d z ił, iż r e f e r a t u n a z a s y g n a liz o w a n y t e m a t n i e w y g ło s i, n a ła m a c h „ K r o n i k i ” b o w ie m o c e n a p o lity k i z a g r a n ic z n e j P R L p r a k ty c z n i e n i e z a is tn ia ła . A s p e k t z w ią z a n y z k u l t u r ą fiz y c z n ą , czy li p o lity k a P R L w o b e c p o lo n ijn y c h s to w a r z y s z e ń s p o r to w y c h w la ta c h 1 9 4 5 - 1 9 9 0 , p o d n i ó s ł p r o f . d r h a b . Z d z is ła w P a w lu c z u k (A W F , G d a ń s k ) . A u t o r g r o s c z a s u s k u p ił w s u m ie n a b ła h e j s p r a w ie n u m e r a c j i I g rz y s k P o lo n ijn y c h . W k o ń c u d r h a b . in ż . A n d r z e j P a s z k ie w ic z z a ją ł s ię p o w ią z a n ia m i n a u k i, t e c h n ik i i g o s p o d a r k i P o ls k i z je j p o lity k ą z a g r a n ic z n ą w o c e n ie k r ę g ó w e m ig ra c y jn y c h .
W s e k c ji d r u g ie j d o m in o w a ły s p ra w y n ie m ie c k ie . N a t e m a t P o lo n ii w N ie m c z e c h , je j p o g lą d ó w p o lity c z n y c h g ło s z a b r a li: p r o f . d r h a b . W ie s ła w H ła d k ie w ic z ( P o lite c h n ik a Z ie l o n a G ó r a ) , J ó z e f a A le k s ik ( K o lo n ia ) i d r M a r i a K a la c z y ń s k a ( U n iw e r s y te t O p o ls k i) . Z a b a r d z o c e n n e n a le ż y t a k ż e u z n a ć w y s tą p ie n ie m g r M a r z a n n y A . G ą d e k , k t ó r a z a j ę ł a s ię s z e rz e j n ie z n a n y m z a g a d n ie n i e m g r a n ic y n a O d r z e i N y s ie Ł u ż y c k ie j w z a b ie g a c h d y p lo m a ty c z n y c h E d w a r d a h r . R a c z y ń s k ie g o 5. Z k o le i o n o r m a liz a c ji p o l s k o - n i e m i e c k ic h s to s u n k ó w w ś w ie tle e m ig r a c y jn y c h o p in ii m ó w ił n ie k w e s tio n o w a n y s p e c ja lis ta w ty m z a k r e s i e — p r o f . d r h a b . M a r i a n S. W o la ń s k i ( U n iw e r s y te t W ro c ła w s k i) . W te j c z ę ś c i k o n f e r e n c ji r e f e r a ty p r z e d s ta w ili p o n a d t o : m g r W ła d y s ła w C z y ż e w s k i (IW F , G o r z ó w W lk p .) :
List biskupów polskich do biskupów
niemieckich (1965 r. ) i jego wpływ na politykę Wschód-Zachód;
p r o f . d r h a b . U r s z u l a K a c z m a r e k ( U A M ) :
Polityka PRL wobec Polaków mieszkających na stałe w krajach demokracji ludowej
o r a z d r A l e k s a n d r a T r z c ie liń s k a - P o lu s ( U n i w e r s y t e t O p o ls k i) :
Polityka Polski w sprawie emi
gracji do Niemiec jako element stosunków polsko-niemieckich.
D r u g i d z ie ń o b r a d , z u w a g i n a a b s e n c ję k ilk u a u to r ó w , z a o w o c o w a ł ty lk o d w o m a r e f e r a t a m i o r a z d y s k u s ją z u d z ia ł e m u c z e s tn ik ó w i z a p r o s z o n y c h g o śc i. D r h a b . T a d e u s z P a le c z n y ( U J ) s z c z e g ó ło w o o m ó w ił z a k r e s i p e r s p e k ty w y b a d a w c z e I n s t y t u tu P o lo n ijn e g o U J . Z k o le i p r o f . K a r o l B . J a n o w s k i (W a rs z a w a ) p o d j ą ł s ię b o d a jż e n a jt r u d n i e j s z e g o z a d a n ia , m ia n o w ic ie — p o s ta n o w ił b liż e j p r z y jr z e ć s ię p r z e o b r a ż e n i o m p o lity k i z a g r a n ic z n e j P o ls k i w 1 9 8 9 r.
O r g a n i z a to r z y z a p la n o w a li w 2 0 0 0 r. p u b l ik a c ję m a t e r i a łó w z te j n ie z w y k le i n te r e s u ją c e j k o n f e r e n c ji. W Ł a g o w ie L u b u s k im z a p a d ły r ó w n ie ż w a ż n e d e c y z je d o ty c z ą c e p r z y s z ło ś c i R a d y P o r o z u m ie w a w c z e j B a d a ń n a d P o lo n ią . S ie d z ib ę s to w a r z y s z e n ia p r z e n i e s io n o z G o r z o w a W ie l k o p o ls k ie g o d o B y d g o sz c z y . J e d n o c z e ś n i e s ta n o w is k o s e k r e t a r z a g e n e r a ln e g o o b ją ł p r o f . d r h a b . A d a m S u d o ł. D o ty c h c z a s o w y s e k r e t a r z i
