ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXVI, zeszyt 1 – 2018 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rh.2018.66.1-1
„Gdybym ci opowiedział historię jednego dnia jego, widziałbyś przed sobą ob-raz całego jego życia” – tak Pandesowna opisał swojego ojca Alfonsowi van Wor-den. O własnym życiu naczelnik Cyganów powiedział zaś: „Ile razy przenoszę się wyobraźnią w te najświetniejsze czasy mego życia, widzę tylko zgiełk rozmaitych namiętności i pomięszaną wrzawę burz. Głębokie zapomnienie ukrywa przede mną uczucia, jakie napełniały moją duszę i unosiły ją chwilowem szczęściem”.
Oczywiście, powyższe zdania można rozumieć na różne sposoby. Jeśli zastoso-wać je do problemów biografistyki, stawiają one w literackiej formie szereg prze-różnych problemów dających się przełożyć na język naukowy. Te dwa krótkie cy-taty z Rękopisu znalezionego w Saragossie trafnie, moim zdaniem, oddają choćby to, jedno z kluczowych zagadnień związanych z namysłem nad żywotem drugiego człowieka. Z jednej strony (Pandesowna o sobie), wszyscy wiemy, że ludzkiej eg-zystencji w całym jej bogactwie objąć nie sposób. Nie ma takiego zbioru źródeł, z których moglibyśmy wyczytać dokładnie wszystkie człowiecze perypetie, jednost-kowe życie w całej jego złożoności i subtelności. Zewnętrzne wobec pamięci nośniki okazują się tu wyjątkowo mało pojemne. Pismo na przykład to w tej perspektywie zawsze przede wszystkim narzędzie selekcji, niezdolne objąć całego doświadczenia. W obecnej dobie, ukształtowanej m.in. w psychologicznej szkole podejrzeń, towa-rzyszy nam choćby łatwe do uzasadnienia przekonanie, że wywoływane z pamięci wspomnienia są często deformowane pragnieniami, lękami, kulturowymi normami… Biografia jako kompletne ujęcie czyjegoś życia jest po prostu niemożliwa. Z drugiej strony (Pandesowna o ojcu), autorzy kolejnych prac biograficznych nie przestają szukać formuł, w których usiłują zawrzeć jeśli nawet nie życiowe bogactwo w całej jego pełni, to przynajmniej w tej jego części, którą udało im się skrupulatnie zebrać i pieczołowicie przechować w toku wieloletnich studiów. Albo w tej, którą uważają
WOJCIECH KRUSZEWSKI
8 WOJCIECH KRUSZEWSKI
za ważną czy choćby za możliwą do zakomunikowania. Warto podkreślić, że czę-sto, chyba nawet najczęściej ten trud badawczy związany jest z autentyczną pasją, naznaczony jest wręcz uczuciem do „przedmiotu” dociekań, łatwą do zauważenia fa-scynacją. Szukają więc biografowie formuły, metafory, obrazu, w którym, jak w tym jednym dniu don Avadora odbije się, w jakim stopniu to możliwe, prawdziwe oblicze tego, któremu poświęcili swoje lata studiów. Najlepszym przykładem takiej tenden-cji w najnowszym literaturoznawstwie może być choćby nowa seria Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, „Projekt: egzystencja i literatura”. Poszczególne jej tomy to swego rodzaju biografie aspektowe wybitnych pisarzy.
Jest w tym konflikcie postaw coś ożywczego, co sprawia, że biografistyka, w ostatnich latach chyba coraz wyraźniej obecna we współczesnej polskiej kulturze literackiej i we współczesnych badaniach nad literaturą, nieustannie przyciąga uwa-gę czytelników. Mimo wszystkich problemów kolejni badacze prześwietlają życie pisarzy, zmuszają znane już dokumenty do wyjawienia czegoś nowego, dotąd przed nami zakrytego. Jeszcze jeden cytat z arcypowieści Jana Potockiego. Kabalista do Żyda Wiecznego Tułacza: „«[...] tymczasem mości podróżny rozkazuję ci abyś szedł między mułem tego młodego człowieka i jego towarzysza, o którym historya geo-metryi z dumą kiedyś będzie wspominać. Opowiesz im historyą twego życia, ale uprzedzam cię, wiernie i jasno». Żyd wieczny tułacz z początku chciał się opierać, ale kabalista przemówił do niego kilka niezrozumiałych słów i nieszczęsny włóczęga tak zaczął mówić”. Mimo wszystkich literaturoznawczych mód i metodologicznych przewrotów, poszukiwanie formuły, która postawi przed nami życie drugiej osoby, ale postawi „wiernie i jasno”, takie poszukiwanie nie ustaje. I biografistyka jawi się swoim odbiorcom jako ciekawa nie tylko z powodu tego, komu jest poświęcona, ale i z racji owej „kabalistycznej” biegłości, umiejętności zmuszenia szczegółu, czasa-mi pozornie niewiele znaczącego, do wyjawienia prawdy o nieuchwytnej dla nas całości. W jakim stopniu udaje się to Autorom zgromadzonych tutaj prac – pozo-stawiamy do oceny Czytelnikom. Próbowaliśmy zebrać tu prace przeróżnie zorien-towane metodologicznie, aby pokazać wielość możliwych aspektów badawczych, dla których wspólnym mianownikiem jest ludzkie życie widziane z perspektywy badacza literatury. Obok prac poświęconych wielkim nazwiskom pojawiają się więc uwagi na kanwie życia postaci drugiego planu, a także samym biografom. Klasycz-nym przyczynkom do biografii pisarza towarzyszą tu prace o nastawieniu wyraźnie teoretyzującym. Jest wreszcie studium historii jednego z biograficznych gatunków. Wielorakość prac przekonuje, chyba trochę wbrew dość rozpowszechnionemu mnie-maniu, że studia biograficzne nie są dzisiaj żadnym marginalnym ruchem w polskim literaturoznawstwie.
