M E C H AN I K A TEORETYCZNA I STOSOWANA
3, 6 (1968)
D ZIESIĘ CIOLECIE POLSKIEG O TOWARZYSTWA MECHAN IKI TEORETYCZN EJ I STOSOWAN EJ
JERZ Y M U T E K M I L C H (WARSZAWA)
W dniu 13 m arca 1958 roku odbył o się w Warszawie zebranie czł onków zał oż ycieli Polskiego Towarzystwa M echaniki Teoretycznej i Stosowanej. Koncepcję Towarzystwa i projekt statutu opracował o gron o profesorów w skł adzie: W. WIERZBICKI, W. N OWACKI, J. MTJTERMILCH , Z . KĄ C Z KOWSKI, H . WALD EN , W. U RBAN OWSKI. Wystę pują cy w imieniu Kom itetu Organizacyjnego profesorowie: W. N OWAC KI , W. OLSZAK i W. WIERZBICKI zwrócili się do 121 pracowników n auki z cał ej Polski z proś bą o wyraż eni e zgody na przy-ję cie godnoś ci czł onka zał oż yciela Towarzystwa i o przybycie n a wspomniane wyż e j zebra-nie. Spoś ród zaproszonych przybył o n a zebranie 71 osób, pon adto zaś 22 osoby nadesł ał y pisemny akces do gron a czł onków zał oż ycieli, które w ten sposób obję ł o 93, a w terminie nieco póź niejszym 117 osób.
Zebranie czł onków zał oż ycieli zagaił prof. W. OLSZAK. Omówił on gł ówne cele orga-nizowanego Towarzystwa, które m a stworzyć bodź ce dla rozwoju mechaniki, zwł aszcza w oś rodkach naukowych pozawarszawskich, i stać się krajowym odpowiednikiem mię dzy-narodowego stowarzyszenia I U T AM (I nternational U n ion of Theoretical an d Applied M echanics).
Idea powoł ania Towarzystwa, przedstawiona w okresie przygotowań organizacyjnych n a Konferencji Z akł adu M echan iki Oś rodków Cią gł ych I P P T P AN , n a Konferencji Za-kł adu M echaniki Cieczy i G azów I P P T P AN oraz w Komitecie Inż ynierii Lą dowej PAN , spotkał a się z ogólnym uzn an iem również i n a zebraniu czł onków zał oż ycieli, które n a przewodniczą cego obradom powoł ał o prof. W. N OWACKIEG O.
Po zatwierdzeniu statutu zebranie czł onków zał oż ycieli powoł ał o jednogł oś nie prof. W. WIERZBICKIEG O n a przewodniczą cego Z arzą du G ł ównego P TM TS.
N owo wybrany przewodniczą cy oś wiadczył, że ceni sobie wysoko ten wybór ze wzglę du n a poważ ną rolę , którą odgrywa m echanika w Polsce, i że n a pierwszym miejscu prac Z arzą du widzi aktywizację oś rodków naukowych pozawarszawskich, które z powodu oddalenia od P AN znajdują się w trudniejszych warunkach niż Warszawa. Mówią c o kie-run ku prac Towarzystwa, prof. W. WIERZBICKI wyraził poglą d, że powinno ono zaintere-sować się doprowadzeniem osią gnię ć n auki do praktyki. Podkreś lił przy tym wzglę dność granicy mię dzy mechaniką teoretyczną i stosowaną . N a przykł ad dla inż yniera — zdaniem prof. W. WIERZBICKIEG O — praktyką są wskazówki udzielane przez niego robotnikom ,
244 JERZY MUTERMILCH
a teorią wiedza zaczerpnię ta w politechnice; dla profesora praktyką jest to, co przekazuje studentom, a teorią szerokie dziedziny matematyki, mechaniki i fizyki, z których korzysta w swej pracy badawczej. Każ dy uczony jest jakby ogniwem pionowo zawieszonego ł ań -cucha, w którym wyż ej poł oż one ogniwo stanowi teorię , a niż ej poł oż one — praktykę . N a takie ogniwa ł ań cucha, a wię c na wprowadzanie osią gnię ć n auki do praktyki, zwracan o u nas po wojnie za mał o uwagi. Polskie Towarzystwo M echaniki Teoretycznej i Stosowanej mogł oby spowodować poprawę w tej dziedzinie.
Te sł owa pierwszego naszego prezesa, wypowiedziane w momencie powstan ia To-warzystwa, wydają się godne przypomnienia i dziś —p o 10 latach jego ist n ien ia —ja ko nadal i zawsze chyba aktualne.
D o pierwszego Zarzą du, jako czł onkowie, wybrani zostali przez zebranie czł onków zał oż ycieli profesorowie: W. N OWACKI, W. OLSZAK, F . M I SZ TAL, Z . KĄ CZKOWSKI, K. Z A-RANKIEWICZ, J. N ALESZKIEWICZ i T. PEŁCZYŃ SKI. P on adto do Z arzą du G ł ównego weszli jako wybrani n a organizatorów Oddział ów: prof. J. MU TERMILCH (Warszawa), prof. J. SZMELTER (Łódź ), prof. J. LITWIN ISZYN (Kraków), prof. S. OCH Ę DUSZKO (G liwice), doc. A. M ITZEL (Wrocł aw), z- ca prof. J. SUŁOCKI (Szczecin), prof. E. KARAŚ KIEWICZ (P oznań) i prof. M. PIĄ TEK (G dań sk).
Pierwszym przewodniczą cym G ł ównej Komisji Rewizyjnej został prof. Z . KLĘ BOWSKI, a jej czł onkami profesorowie Z . WASIUTYŃ SKI i S. ZIEMBA.
Zatrzymał em się nieco dł uż ej n a opisie zebrania czł onków zał oż yciel i naszego Towa-rzystwa, zebranie to był o bowiem począ tkiem naszej dziesię cioletniej historii.
Wszystkie 8 Oddział ów Towarzystwa zorganizowano w cią gu 1958 roku, przy czym liczba czł onków Towarzystwa przekroczył a w począ tku 1959 roku o 100% liczbę czł onków zał oż ycieli, co dowodzi, że ś rodowiska naukowe poparł y n owo powstał e Towarzystwo i że poszczególne Oddział y wykazał y się dużą prę ż noś cią organizacyjną . Ze zrozumiał ych wzglę dów najliczniejszy był Oddział Warszawski (30% cał ego Towarzystwa), najmniej liczny był Oddział Szczeciń ski (10 czł onków). Rozwój iloś ciowy Towarzystwa w okresie dziesię ciolecia przedstawia tabl. 1 (*)• D rugie zestawienie ilustrują ce liczbowo rozwój T o-warzystwa przedstawia jego budż ety w tymże okresie. Oddział Gdań sk Gliwice Kraków Łódź Poznań Szczecin Warszawa Wroclaw Razem 1958 32 26 13 14 28 10 71 18 212 1959 42 34 37 16 29 15 92 18 283 Tablica 1960 43 43 40 19 29 14 99 31 318 1. Liczby 1961 39 50 48 22 28 17 101 36 341 członków Towarzystwa 1962 39 55 51 20 38 18 101 45 367 1963 40 51 52 25 38 21 115 46 388 1964 42 45 53 25 40 23 121 50 399 1965 42 57 56 26 46 25 132 55 439 1966 42 58 57 25 47 25 144 55 453 1967 37 59 58 30 50 25 144 56 459
DZIESIĘ CIOLECIE PTMTS 245 Tablica 2. Kształ towanie się budż etu Towarzystwa
Rok 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 W p ł y w y Dotacja PAN 101 000,— 146 000,— 210 000,— 220 000,— 220 000,— 152 000,— 350 000,— 355 000,— 355 000,— 491 222,— Inne dotacje 45 000.—*) 29 000.—**) 40 000.—**) 5 000.—***) 30 000.—****)
Dochody wł asne: skł adki, od 1964 r. odpł atność za uczcstn. w Sympozjach i sprzedaż wydawnictwa 14 730,— 16 550,— 19 880,— 25 000,— 21 745,— 103 720,— 45 500,— 82 000,— 71 684,— Razem 146 000,— 189 730,— 266 550,— 244 880,— 275 000,— 173 745,— 453 720,— 400 500,— 437 000,— 562 906,— W y d a t k i Łą cznie na adm., popularyzację wiedzy i wydaw-nictwa 80 355,— 171 000,— 259 529,— 202 748,— 219 736,— 298 731,— 501 400,—") 456 630,—») 459 108,—») 437 965 — *) Dotacja Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich,
**) Dotacja Rady N arodowej dla Oddział u w G liwicach,
***) D otacja Politechniki Czę stochowskiej dla Oddział u w Gliwicach, ****) Dotacja Rady N arodowej dla Oddział u w G liwicach,
") Róż nicę mię dzy sumą wydatków a wpływami pokryto z rezerw zaoszczę dzonych w poprzed-nich latach.
N ależy przy tej okazji stwierdzić, że podstawą finansową Towarzystwa był a (i jest n adal) dotacja P AN . Wzrost tej dotacji, równolegle z rozszerzaniem się dział alnoś ci To-warzystwa, jest dowodem ż yczliwej opieki, którą wł adze P AN otaczał y nasze Towarzystwo, i uznania dla jego osią gnię ć.
Skł ad osobowy wł adz Towarzystwa w okresie dziesię ciolecia przedstawia się nastę -pują co.
Przewodniczą cym Z arzą du G ł ównego był aż do swej ś mierci prof. W. WIERZBICKI. W maju 1965 r. został n a to stanowisko wybrany przez Zjazd D elegatów prof. J. MU TER-MILCH.
Vice- przewodniczacymi Z arzą du G ł ównego byli w róż nych okresach profesorowie: W. N OWACKI, W. OLSZAK, J. SZMELTER, Z . BRZOSKA (pierwszy z nich przez cał y okres 10- lecia).
Pierwszym sekretarzem generalnym był prof. Z . KĄ CZKOWSKI, po nim funkcje te peł nili kolejn o: prof. J. SZMFXTER, prof. Z . OLESIAK i prof. B. STANISZEWSKI.
F unkcje skarbnika Z arzą du G ł ównego peł nili kolejno: prof. K. ZARANKIEWICZ, doc. A. KACN ER, doc. A. SAWCZTJK, doc. W. SZCZEPIŃ SKI, doc. Z. OSIŃ SKI.
G ł ównej Komisji Rewizyjnej przewodniczyli: prof. Z . KLĘ BOWSKI i prof. Z . WASIU-TYŃ SKI — ten ostatni przez cał y prawie okres dziesię ciolecia.
Przewodniczą cymi Z arzą dów Oddział ów byli:
G dań sk —pro f. M . PIĄ TEK, prof. R. KAZIMIERCZAK, dr P . WILD E, dr E. BIELEWICZ, G liwice —pro f. M . J AN U S Z , prof. J. D IETRYCH , prof. O. POPOWICZ, prof. K. KUTARBA,
246 JE R Z Y M O T E R M I LC H Kraków — prof. A. SAŁUSTOWICZ, prof. J. WALCZAK, prof. W. BOG U SZ, prof. M . Ż YC Z-KOWSKI, Łódź — prof. J. SZMELTER, prof. Z . PARSZEWSKI, Poznań — prof. E. KARAŚ KIEWICZ, Szczecin — prof. K. LISOWSKI, dr J. KORJAN , dr J. M IERZEJEWSKI, Warszawa — prof. J. MU TERMILCH , prof. Z . KĄ CZKOWSKI,
Wrocł aw — doc. A. M ITZ EL, prof. M . SĄ SIADEK, doc. R. M ROM LIŃ SKI, prof. O. D Ą BROW-SKI.
Zjazdom D elegatów przewodniczyli kolejno profesorowie: A. SAŁUSTOWICZ, E . K
A-RAŚ KIEWICZ, M . JAN U SZ, A. CYBU LSKI, I . KISIEL, J . M U TERM ILCH , R. KAZIM IERCZAK, M . Ź YCZKOWSKI, J . D lETRYCH .
Sekretariat Towarzystwa od chwili jego powstania spoczywa w rę kach p . H . ROSIŃ SKIEJ. PTM TS nadał o przewidzianą w statucie godność czł onka honorowego dwu wybitnym uczonym, zasł uż onym dla rozwoju mechaniki. Są t o mianowicie: prof. W. BU RZYŃ SKI i prof. B. STEFANOWSKI. G odność czł onka honorowego zagranicznego otrzymał prof. P. R. SETH Z Indii.
W cią gu 10 lat swego istnienia P TM TS stracił o niestety wielu swych aktywnych czł on-ków. Oto lista kolegów, których ś mierć wyrwał a z naszego grona, ale którzy ż yją w naszej pamię ci: prof. L. BALLENSTAEDT, prof. W. BUDRYK, prof. K. ZARAN KIEWICZ, prof. Z . K LĘ
-BOWSKI, prof. W. U RBAN OWSKI, doc. S. BARCZYK, doc. P . Ż M IJEWSKI, prof. A. KACN ER, prof. L. SU WALSKI, doc. H . BU Z U N , prof. W. WIERZBICKI, dr M . KWIATKOWSKI, prof. M . DAMASIEWICZ, prof. M . KRZYŻ AŃ SKI, prof. K. LISOWSKI, dr Z . PEŁKA, prof. A. SA-ŁU STOWICZ.
Przechodzą c do omówienia dział alnoś ci naukowej P TM TS przypomnieć wypada, że celem Towarzystwa jest zgodnie ze statutem «krzewienie i popieranie rozwoju mechaniki teoretycznej i stosowanej». Z a n auki wchodzą ce w zakres zainteresowań Towarzystwa uznano przy tym : mechanikę punktów materialnych, mechanikę ciał a sztywnego, mecha-nikę ciał a stał ego odkształ calnego, mechaa sztywnego, mecha-nikę budowli, wytrzymał ość materiał ów, teorię konstrukcji, mechanikę cieczy i gazów. D oł ą czono do tej listy również termodynamikę .
N ajpowszechniejszą formą realizacji zadań Towarzystwa stał y się zebrania naukowe w Oddział ach. Z ebrań tych — nie liczą c sympozjów, seminariów i kursów — odbył o się w okresie dziesię ciolecia we wszystkich Oddział ach ł ą cznie pon ad 500. Referowane był y na tych zebraniach prace z reguł y niepublikowane, p o czym odbywał a się dyskusja. Prze-glą dają c sprawozdania z tych zebrań widzimy wś ród referentów zarówno najwybitniejszych uczonych polskich (a w pewnej liczbie i zagranicznych), jak i przedstawicieli mł odzieży naukowej, dla których referat n a zebraniu Towarzystwa był nieraz pierwszym krokiem w ich karierze.
Warto podkreś lić, że liczba zebrań naukowych, bę dą ca wprawdzie niedoskonał ym, ale wymiernym wskaź nikiem aktywnoś ci Oddział ów, rozkł ada się n a wię kszość Oddzia-ł ów dość równomiernie i niezbyt zależ nie od liczby czkszość Oddzia-ł onków (tabl. 3). N ależy z uznaniem podkreś lić, że w mał ych liczebnie Oddział ach odbywa się przecię tnie nie mniej zebrań naukowych niż w Oddział ach duż ych. Ś wiadczy to niewą tpliwie o tym, że gł ówna idea zał oż ycieli Towarzystwa, mianowicie oż ywienie i uaktywnienie wszystkich oś rodków n a-xikowych w kraju, znajduje swe odbicie w dział alnoś ci Towarzystwa.
248 JE R Z Y M U T E R M I LC H
liny naukowe. D yskusje te są też nieraz próbą ogniową , przez którą przechodzą nowe wyniki badań referowane na zebraniu.
Obok zebrań naukowych szeroko stosowaną formą dział alnoś ci Towarzystwa stał y się sympozja i seminaria naukowe, organizowane przez poszczególne Oddział y. Jest przy tym rzeczą godną podkreś lenia, że akcja ta nabrał a cech systematycznoś ci. Wiele Oddzia-ł ów organizuje mianowicie co parę lat sympozja z tego samego dziaci. Wiele Oddzia-ł u n auki, wybranego oczywiś cie zgodnie z gł ównymi zainteresowaniami danego oś rodka. Wytwarza się w ten sposób pewnego rodzaju specjalizacja naukowa Oddział u, co wydaje się zjawiskiem po-ż ytecznym. Tego rodzaju systematycznie powtarzane sympozja n a ten sam tem at stał y się już tradycyjnymi imprezami naukowymi, podczas których dokonuje się aktualnego przeglą du osią gnię ć w danej dziedzinie nauki. Sympozja takie są niewą tpliwie waż nym czynnikiem stymulują cym dział alność placówek naukowych.
Spoś ród sympozjów, których liczba w okresie dziesię ciolecia przekroczył a ju ż 30, wymienić tu moż na przykł adowo tylko niektóre, rozpoczynają c od wspomnianych już sympozjów okresowo powtarzanych.
Oddział Wrocł awski: sympozja z zakresu reologii, zgrupowane w sekcjach: reologii metali i polimerów, reologii betonu i konstrukcji, reologii gruntów oraz zagadnień ogólnych. Oddział P oznań ski: co 2 lub 3 lata sympozja i seminaria n a tem at drgań nieliniowych. Oddział Warszawski: sympozja n a tem at elastooptyki i jej zastosowań, rozszerzone ostatnio do zakresu badań doś wiadczalnych w mechanice ciał a stał ego.
Oddział Krakowski: sympozja o tematyce zwią zanej z górnictwem i hutnictwem oraz konferencja na temat dynamiki maszyn.
Oddział G dań ski: sympozja n a temat konstrukcji cienkoś ciennych, konstrukcji wiszą -cych oraz filtracji cieczy w oś rodkach porowatych.
Oddział G liwicki: coroczne konwersatoria n a róż ne wybrane tematy z mechaniki, a także sympozja n a tem at entropii i egzergii oraz n a tem at zastosowania maszyn m ate-matycznych w mechanice.
Oddział Ł ódzki: sympozjum n a tem at zagadnień statecznoś ci.
Oddział Szczeciń ski: sympozjum n a tem at dynamiki ciał sprę ż ystych.
Pewna liczba sympozjów i seminariów był a wynikiem współ pracy mię dzy Oddział ami Towarzystwa, jak n p. sympozjum techniki wibracyjnej organizowane przez Oddział y G dań ski i Krakowski.
Rozmiary i znaczenie sympozjów, jako form dział alnoś ci Towarzystwa, widać z nastę -pują cych danych liczbowych: liczba referatów wygł oszonych n a sympozjach jest prawie o 50% wię ksza od liczby referatów n a zebraniach naukowych, a liczba uczestników sympo-zjów wynosi przecię tnie ok. 90 osób.
Osobnego omówienia wymagają wydawnictwa naszego Towarzystwa.
Począ tki był y skromne. Od koń ca 1958 r. do 1963 r. wydawano co kwartał Biuletyn P TM TS (w formie powielanej), zawierają cy informacje o dział alnoś ci Towarzystwa oraz o innych sprawach interesują cych jego czł onków.
P o przeszł o dwuletnich staraniach, w 1963 r. zaczę ł o się ukazywać wydawnictwo M e-chanika Teoretyczna i Stosowana, jako stał y organ naukowy Towarzystwa.
Zgodnie z przyję tymi zał oż eniami, n a treść zeszytów tego wydawnictwa skł adał y się oryginalne prace naukowe teoretyczne i doś wiadczalne, referaty przeglą dowe, kom un ikaty
DZIESIĘ CIOLECIE PTM TS 249
naukowe, informacje bibliograficzne oraz dział pn . Biuletyn P TM TS zawierają cy infor-macje i sprawozdania z dział alnoś ci Towarzystwa, kongresów, sympozjów i zjazdów nau-kowych.
D o 1967 r. M echanika Teoretyczna i Stosowana był a tzw. wydawnictwem cią gł ym, przekształ conym nastę pnie w kwartalnik o obję toś ci 40 arkuszy rocznie.
Przewodniczą cym R ady Redakcyjnej tego kwartalnika był prof. W. WIERZBICKI, a obec-nie jest prof. J. LITWIN ISZYN , n a czele zaś Kom itetu Redakcyjnego stali kolejno: prof. A. KACN ER, prof. Z. OLESIAK, doc. W. SZCZEPIŃ SKI, aktualnie stanowisko to zajmuje
doc. S. Z AH ORSKI.
Czasopismo nasze, p o pierwotnych trudnoś ciach organizacyjno- formalnych, ma obec-nie ustabilizowaną formę kwartalnika naukowego. D zię ki szerokiej wymianie zagranicznej kwartalnik ten ś wiadczy o dział alnoś ci i dorobku Towarzystwa również i poza granicami kraju.
D o wydawnictw P T M T S należy też zaliczyć materiał y wydawane z okazji sympoz-jów naukowych i zawierają ce peł ne teksty lub streszczenia prac referowanych. M ateriał y
te, o mniejszym zasię gu niż nasz organ centralny, są przeważ nie ilustrowane rysunkami i fotografiami i wydawane w bardzo starannej formie przez poszczególne Oddział y naszego Towarzystwa.
Stał ą formą dział alnoś ci Towarzystwa są konkursy n aukowe. Mają one n a celu pobu-dzenie prac naukowych w tych zwł aszcza dziedzinach, które rozwijają się sł abiej niż inne. Kon kursy stanowią też okazję dla mł odych pracowników nauki do wykazania się ambicją naukową i wartoś ciowymi osią gnię ciami swej pracy.
W cią gu dziesię ciolecia zorganizowano ogół em 20 konkursów o róż nym zasię gu i na róż ne tematy. Z arzą d G ł ówny ogł asza corocznie kon kurs n a prace doś wiadczalne z dzie-dziny mechaniki. Oddział y organizują konkursy n a wybrane tematy, zatwierdzane przez Z arzą d G ł ówny. Organizowanie konkursów jest oczywiś cie uzależ nione od ś rodków fi-nansowych, n a ogół skromnych, które Towarzystwo może przeznaczyć n a ten cel. Trzeba tu wspomnieć, że niektóre Oddział y umiał y uzyskać pewne ś rodki finansowe od wł adz terenowych, nawią zują c z nimi współ pracę m.in. w zakresie konkursów naukowych.
N iejednokrotnie notuje się jedn ak zbyt mał ą liczbę prac nadsył anych na konkursy. Po przeanalizowaniu tego zjawiska postanowiono ograniczyć liczbę konkursów do dwóch rocznie (w skali cał ego Towarzystwa), podnoszą c jednocześ nie ich rangę i atrakcyjnoś ć. Omówiwszy — z koniecznoś ci pobież nie — dział alność Towarzystwa w okresie dzie-się ciolecia jego istnienia, spróbujmy podsum ować rezultaty naszej pracy.
Wydaje się , że gł ówny cel powoł an ia Towarzystwa, tj. pobudzenie rozwoju mechaniki we wszystkich oś rodkach krajowych, został w pewnej mierze osią gnię ty. Oddział y Towa-rzystwa stworzył y platformę współ pracy dla badaczy z róż nych dział ów mechaniki i z róż-nych instytucji naukowych. Z ebran ia n aukowe przyczyniają się do szybkiego informowa-nia o wynikach badań i są terenem swobodnej krytyki i wymiany poglą dów. Sympozja Towarzystwa są pon adto terenem szerokiej współ pracy w skali ogólnokrajowej lub przy-najmniej mię dzyoddział owej. N asz kwartalnik M echanika Teoretyczna i Stosowana rozszerzył moż liwoś ci publikowan ia prac poś wię conych interesują cym nas naukom . Kon-kursy Towarzystwa odgrywają niewą tpliwie rolę pewnych bodź ców, przyczyniają cych się do rozwoju m echaniki.
250 J E R Z Y M U T E R M I LC H
Oczywiś cie, wszystkie formy naszej dział alnoś ci m oż na i trzeba udoskonalać. Zjazd Jubileuszowy w 1968 r., jako pierwszy zjazd wszystkich czł onków Towarzystwa, m a mieć charakter naukowy. Przedstawione n a Zjeź dzie referaty dadzą przeglą d osią gnię ć n auko-wych w róż nych dział ach mechaniki w cią gu ostatnich 10 lat z uwzglę dnieniem roli i do-robku P TM TS. Wydaje się , że podsumowują c n a tym Zjeź dzie osią gnię cia ubiegł ego dzie-się ciolecia należy jednocześ nie spojrzeć w przyszł oś ć, aby nastę pne dzieego dzie-się ciolecie stał o się okresem dalszego rozwoju Towarzystwa. Zjazd Jubileuszowy jest okazją do rozpo-czę cia na terenie cał ego P TM TS szerokiej dyskusji n a temat poszukiwania nowych i udos-konalania dotychczasowych metod pracy Towarzystwa.
