DOI 10.2478/jok-2019-0085
Katarzyna CHRUZIK
WSB University (Akademia WSB)
RISK MANAGEMENT IN CRISIS
Zarządzanie ryzykiem w sytuacjach kryzysowych
Abstract: The hierarchy of human needs published in 1954 by Maslow states that human
behavior is determined by the desire to satisfy needs and does not depend on temporary emotional states. The security needs described in it are the needs of the mental and emotional environment. These are the needs of a sense of stability, a lack of sense of chaos, fear and anxiety, a sense of care and support [5]. Satisfying the need for security motivates people to act, leads to the fact that people can look forward to the future while planning a further life. According to the Dictionary of Social Sciences, security is a state of certainty and means no unacceptable threats or protection against it. Lack of sense of security both in relation to the individual and the general public causes anxiety and a sense of danger, which results in the inability to maintain order and order [3]. Maintaining a sense of security among the population is particularly important and difficult in the case of actions in crisis situations.. The publication describes the basic sources of threats in crisis situations and proposes a method of risk assessment for exemplary hazard scenarios.
Keywords: safety, risk analysis, sources of hazards, transport, crisis
Streszczenie: Opublikowana w 1954 roku przez Maslowa hierarchia potrzeb ludzkich
wskazuje, że zachowanie człowieka jest zdeterminowane dążeniem do zaspokojenia potrzeb i nie zależy od chwilowych stanów emocjonalnych [5]. Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa motywuje ludzi do działania, prowadzi do tego, że mogą perspektywicznie patrzeć w przyszłość, planując dalsze życie. Zgodnie ze „Słownikiem nauk społecznych”, bezpieczeństwo jest stanem pewności i oznacza brak zagrożeń nieakceptowalnych albo ochronę przed nim [3]. Brak poczucia bezpieczeństwa zarówno w odniesieniu do jednostki, jak i do ogółu społeczeństwa wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia, co niesie za sobą brak możliwości utrzymania ładu i porządku. Utrzymanie poczucia bezpieczeństwa wśród ludności jest szczególnie istotne i trudne w przypadku działań w sytuacjach kryzysowych. W publikacji opisano podstawowe źródła zagrożeń w sytuacjach kryzysowych oraz przedstawiono propozycję metody oceny ryzyka dla przykładowych scenariuszy zagrożeń.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, analiza ryzyka, źródła zagrożeń, transport, sytuacje kryzysowe
1. Introduction – Emergency management
The critical element of the state security management system is crisis management. In order for logistics in crisis situations as well as entire management connected with them to be effective, meet the main assumptions and not unnecessarily burden the state budget or self-government should be adequately prevented and prepared for these situations. Identification of threats and analysis of the risks associated with them are the first actions taken by local government organizations and central administration. This approach allows for adequate logistic security of forces and resources.
The Crisis Management Act defines four of its phases: prevention, preparation, response and reconstruction. It is during the preparation phase that plans are being prepared in the event of a crisis. One of the elements of preparing plans by territorial crisis management bodies is the risk assessment resulting from the implementation of risk management into the Polish legislation in the area of crisis situations. The most important documents related to crisis management include:
–
Report on National Security Threats,–
National Critical Infrastructure Protection Program,–
Crisis management plans,–
Critical infrastructure protection plans.To create them, guidelines and recommendations have been developed in which the risk assessment is used [1]. The risk management process comprises the following stages:
–
identification of threats,–
risk analysis,–
risk evaluation,–
making decisions,–
risk management,–
monitoring and review.For the purposes of crisis management, or more strictly the Report on threats to national security, the Government Center for Security created Procedures for the preparation of a partial report. The partial report is created by many entities, including ministers, heads of central and territorial administration. On the basis of the Partial Reports, a Report on threats to national security is created. This process is constantly being improved - new reports are created every two years. The conclusions that flow from the Report on national threats are the basis for civil planning in the National Crisis Management Plan. The coordinating institution is the Government Security Center [6].
2. Sources of threats to national security
The proper risk assessment begins with the identification of threats. By threat we mean sources that can potentially cause damage. The purpose of identification is to create a broad
list of risk areas resulting from events that affect the organization's goals. In crisis management, the goal is to ensure the security of the country and population as well as the continuity of the state's functioning. When creating a list of threats, you should keep in mind the cascade effect, because the occurrence of one source of threat can generate more [6].
Sources of danger can be divided according to the area of influence:
–
strategic - a long period of operation, directly affects the organization's strategy,–
operational - is related to current operations,–
market risk - the impact of the market on organizations,–
legal - acting on the basis of unclear legal requirements, or changing rules:–
random,–
deterministic - human activity,–
clean - losses,–
speculative - profit or loss.The threats themselves can be divided as follows - primary:
–
natural,–
technical–
military–
extraordinary environmental hazards, and secondary:–
human existence–
social–
violation of biological balance.In the Polish crisis management system, the methods described by the Government Center for Security are used. Such activities include:
–
analysis of historical data,–
expert estimation,–
assessment of the international situation,–
analysis of data from hazard monitoring systems,–
case study,–
analysis of statistical data,–
field studies,–
Mathematical modeling–
trend analysis,–
environmental recognition[1].Only 18 threats are included in the National Crisis Management Plan. They were selected after analyzing 50 threats resulting from the review of crisis management plans in communes. They include [6]:
1. The flood 2. Epidemics,
4. Disturbances in the supply of electricity, 5. Disturbances in the supply of liquid fuels, 6. Disturbances in gas supply,
7. Strong frosts and intense snowfalls, 8. Hurricanes. 9. Fire protection. 10. Epizootic diseases, 11. Epifitozy. 12. Construction disasters, 13. Landslide 14. Drought, 15. Radiation incidents, 16. Social protests, 17. Terrorist threats, 18. Cyber terrorism.
There are no situations that have the nature of everyday events of low probability and effect. Imposing a catalog of threats is not the best solution because of the volatility of the essence of risk. However, according to the regulation of the Council of Ministers, the Report should cover only threats that significantly affect the security or functioning of the country, threaten the life or health of the population in significant quantities or the environment in larger areas [6].
3. Risk analysis in crisis situations
The FMEA method was used to analyze the risk of threats. The aim of the study is to identify sources of threats, determine the probability of a threat to national security and its consequences. The possibility of detection is also evaluated. The study assumes that the occurrence of threats to the security of the Republic of Poland, is a process that has its sources (defects / errors), and the degree of detection.
Analyzing risk using the FMEA method is based on three criteria: effect, probability, and detectability. It is assigned values from 1 to 10. The work defined them as follows:
–
effect (S), scale from 1 to 10, where 1 is the result bringing the smallest losses, and 10 is a result that brings about massive damage and high material losses and fatalities,–
probability (W), scale from 1 to 10, where 1 is the lowest probability of occurrence of threat in terms of an event in years or the risk does not occur at all, while 10 determines the highest probability of a threat (it is almost certain that a given threat will occur),–
detectability (Z), scale from 1 to 10, where 1 is the best chance of detecting a threat, while the 10th is the smallest.These criteria are necessary to determine the number of risk priority (WPR): WPR = S * W * Z
where:
WPR - number of risk priority, S - the effect of a threat, W - probability of a threat, Z - detection of threat.
The risk priority number (CAP) can take values from 1 to 1000, we distinguish three classes of risk acceptability: acceptable, tolerable and unacceptable. For the purpose of analysis, the valuation table was borrowed from the transport industry. Threats in the case of which the CAP exceeds the value of 120 are important for security, crisis situations that to a great extent threaten safety have values above 150 [2].
In order to systematise the sources of threats, the examples identified in the Reports have been classified in the following categories: technical, organizational, environmental and human with the division into intentional and unintentional.
Technical:
1.1. failure in plants producing or storing hazardous substances, 1.2. breakdown of transport pipelines,
1.3. shipwreck, 1.4. transport disaster,
1.5. poor condition of linear transport infrastructure, 1.6. poor condition of transport means,
1.7. power grid failure, 1.8. electricity power deficyt, 1.9. pumping station failure,
1.10. failure of the receiving terminals, 1.11. failure of logistic systems, 1.12. corrosion,
1.13. bad security, 1.14. device defect, 1.15. design defects,
1.16. failure of nuclear power plants, 1.17. use of radioactive sources, 1.18. failure of the security system.
Intentional human factor: 2.1.1. biological attack,
2.1.2. application of explosives, 2.1.3. illegal landfills,
2.1.4. illegal waste disposal sites, 2.1.5. non-compliance, 2.1.6. limitation of deliveries, 2.1.7. intentional arson, 2.1.8. sabotage, 2.1.9. theft, 2.1.10. ideology, 2.1.11. fundamentalism, 2.1.12. frustration, 2.1.13. extremism, 2.1.14. eparatism,
2.1.15. negative impact of human activities on the environment, 2.1.16. hazardous work.
An unintentional human factor:
2.2.1. unconscious introduction of a pathogenic agent, 2.2.2. not meeting sanitary and hygienic requirements, 2.2.3. error during construction and engineering works, 2.2.4. imprudence,
2.2.5. not complying with veterinary requirements. Organizational:
3.1. unfavorable international situation, 3.2. unfavorable market situation, 3.3. soaring fuel prices,
3.4. lack of supervision,
3.5. bad waste disposal procedures, 3.6. no control,
3.7. no protection,
3.8. no disinfection processes,
3.9. import of infected or sick material, 3.10. lack of renovation and maintenance, 3.11. wrong storage of hazardous materials, 3.12. declining number of jobs,
3.13. increase of unemployment,
3.14. increase in the prices of basic products, 3.15. unfavorable legal solutions,
3.16. limitation of rights, 3.17. untimely withdrawals, 3.18. no increase in salary, 3.19. strikes,
3.20. lack of social dialogue, 3.21. lack of protection of people,
Environmental: 4.1. river flood, 4.2. falling flood,
4.3. flood from groundwater, 4.4. flood from sea waters,
4.5. flood from water and sewage facilities, 4.6. zoonoses,
4.7. mass migrations of people, 4.8. animal migration,
4.9. unfavorable meteorological conditions, 4.10. hurricane,
4.11. a significant reduction in temperature, 4.12. strong wind, 4.13. backfire, 4.14. energy discharges, 4.15. contaminated material, 4.16. contaminated water, 4.17. lack of water,
4.18. the influence of infectious agents, 4.19. heavy snowfalls, 4.20. heavy rain, 4.21. high temperatures, 4.22. soil humidity, 4.23. soil erosion, 4.24. earthquake, 4.25. shortage or no precipitation, 4.26. long-term heat, 4.27. climate change.
The evaluation was based on the following: Risk assessment methodology, Government Security Center, Risk assessment for crisis management, 2013, Warsaw three estimation tables (tables 1-3).
Table 1 Guidelines defining the effects of the threat
The effect of the threat S Punctation
Lack of injured and fatalities. Short time of population displacement (2h) or lack of it. Unnecessary or small material help. No infrastructure damage or low costs. It is not possible to measure environmental damage
1 2 No deaths, a small number of wounded. Displacement up to 24 hours. Some of the victims need help. Small infrastructure damage, inconveniences related to 24h. Short-term impact on the environment. Low financial costs
3 4
The effect of the threat S Punctation
Lack of deaths, medical help in the form of hospitalization. Increased demand for medical services. Displacement up to 24 hours. Destruction of the infrastructure to the extent enabling its use. Routine repairs. Significant financial losses. Long-lasting environmental impact, to a small extent
5 6
Fatalities, a large number of people hospitalized. A large number of dislocated ones over 24 hours. Significantly increased demand for medical and renovation services. Difficulties in the functioning of society. Long-lasting environmental impact
7 8 A large number of deaths, injuries and dislocations. High demand for a large
number of people. Extensive destruction. Indispensable help from outside. Disorders in the functioning of society. Big impact on the environment, sometimes irreversibly
9 10
Table 2 Guidelines defining the degree of risk probability
Probability of the threat of occurrence W (1 error / year) Punctation Frequency
Probability of occurrence only in exceptional circumstances 1/500 1 2
It is not expected that it may happen, a small chance of occurrence 1/100 3 4 It can happen at a specific time, rare accidental event (they are
documented) 1/20 5 6
Likelihood of a hazard in certain circumstances (systematically
documented) 1/5 7 8
Probability of hazard occurrence in most circumstances (very well
documented) 1/1 9 10
Table 3 The method of determining the possibility of detecting a threat
The possibility of detecting the threat Z Punctation
Very high probability of detecting a threat
The disclosure of the circumstances of the event is certain 1 2 High probability of detecting a threat.
Symptoms of the circumstances of the threat are noticeable. Control measures are able to detect them
3 4
The possibility of detecting the threat Z Punctation
The average probability of detecting a threat.
Symptoms of circumstances are detectable. The possibility of detection by control measures
5 6
Low probability of detecting a threat.
Difficult detection of the circumstances of the threat. Control measures insufficient to act in a timely manner
7 8
Negligible chance of detecting a threat. It is virtually impossible to detect the
circumstances of an event 9 10
Table 4 Flood risk analysis using the FMEA method
Nr Danger Sources of danger S W Z (WPR)
1
Flood
4.1. river flood
4.20. heavy rain 8 8 3 192
2
4.5. flood from water and sewage facilities
3.4. lack of supervision 1.12. corrosion
2 5 2 20
3 4.4. flood from sea waters 1.13. bad security
3.4. lack of supervision 5 5 6 150
4
4.2. falling flood 4.20. heavy rain
1.6. poor condition of linear transport infrastructure
1.9. pumping station failure
5 7 4 140
5
4.1. river flood 2.1.2. terrorism
1.18. failure of the security system 4.20. heavy rain
4. Summary
Threat analysis is one of the basic tools for monitoring security, it guides the priorities of activities. To determine the needs of logistics potential, it is necessary to correctly determine the risks. As a result, it is possible to predict what resources will be needed to provide assistance and to define procedures that will facilitate the operation in a crisis situation. The analysis showed that the biggest threat associated with the crisis situation are floods. Despite the high predictability and flood protection, they occur periodically, causing financial losses, huge damage, destroying the environment and jeopardizing the life and health of citizens. Another risk with a significant risk rating is animal diseases, they cause enormous financial and environmental losses, and can also threaten the life and health of people. You can quickly identify and detect but still the probability of their occurrence is high. This is due to the migration of animals, which for natural reasons can not be controlled or limited to the extent that would ensure total safety. A significant threat has also been identified in the area of terrorism / cyberterrorism. The effects of these intentional actions lead to huge losses, they are not only a threat to life and health, but also a source of financial losses, damage to infrastructure or the environment. Their main goal is to destabilize the functioning of the state or society. The likelihood of occurrence is negligible, with low detection capability due to the organized, intentional nature of terrorist acts.
5. References
1. Cebula K., Abgarowicz I., Wachnik M., Plasota T., Połeć B., Napiórkowski M., Abgarowicz G.: Memory of the Future. Risk analysis for crisis management. CNBOP - PIB, Józefów 2015.
2. Chruzik, K., Sitarz, M., Wachnik, R., Graboń, M.: Operational risk assessment and monitoring of railway vehicles. Technika Transportu Szynowego, 2014, R.21, nr 10. 3. Dictionary of the Social Sciences, UNESCO, London 1964.
4. Kaczmarek T.T.: Risk management. Difin, Warszawa 2010.
5. Maslow A.: Motivation and personality. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
6. Risk assessment for risk management purposes - Hazard report. national security. Government Security Center, Warszawa 2013.
ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W SYTUACJACH
KRYZYSOWYCH
1. Wprowadzenie – Zarządzanie kryzysowe
Newralgicznym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem państwa jest zarządzanie kryzysowe. Aby logistyka w sytuacjach kryzysowych, jak i całe zarządzanie z nimi związane, były skuteczne, spełniały główne założenia i nie obciążały niepotrzebnie budżetu państwa czy samorządu, należy odpowiednio zapobiegać i przygotowywać się do tych sytuacji. Identyfikacja zagrożeń i analiza ryzyka z nimi związanego to pierwsze działania, które podejmują organizacje samorządowe i administracji centralnej. Podejście to pozwala na odpowiednie zabezpieczenie logistyczne sił i środków.
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym definiuje cztery jego fazy: zapobiegnie, przygo-towanie, reagowanie i odbudowa. To w fazie przygotowania opracowywane są plany na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej. Jednym z elementów opracowywania planów przez terytorialne organy zarządzania kryzysowego jest ocena ryzyka, wynikająca z imple-mentacji zarządzania ryzykiem do prawodawstwa polskiego w obszarze sytuacji kryzyso-wych. Do najważniejszych dokumentów związanych z zarządzaniem kryzysowym zaliczamy:
–
Raport o Zagrożeniach Bezpieczeństwa Narodowego,–
Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej,–
Plany zarządzania kryzysowego,–
Plany ochrony infrastruktury krytycznej.Do ich stworzenia opracowano wytyczne i zalecenia, w których wykorzystywana jest ocena ryzyka [1]. Proces zarządzania ryzykiem obejmuje następujące etapy:
–
identyfikacja zagrożeń,–
analiza ryzyka,–
ewaluacja ryzyka,–
podejmowanie decyzji,–
postępowanie z ryzykiem,–
monitoring i przegląd.Na potrzeby zarządzania kryzysowego, a ściślej Raportu o zagrożeniach bezpieczeń-stwa narodowego, Rządowe Centrum Bezpieczeńbezpieczeń-stwa stworzyło Procedury opracowania raportu cząstkowego. Raport cząstkowy jest tworzony przez wiele podmiotów, m.in. ministrów, kierowników administracji centralnej i terytorialnej. Na podstawie Raportów
cząstkowych powstaje Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego. Proces ten jest ciągle doskonalony – co dwa lata tworzone są nowe raporty. Wnioski, które płyną z Raportu o zagrożeniach narodowych, są podstawą do planowania cywilnego w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego. Instytucją koordynującą jest Rządowe Centrum Bezpie-czeństwa [6].
2. Źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego
Prawidłową ocenę ryzyka rozpoczyna identyfikacja zagrożeń. Poprzez zagrożenie rozumiemy źródła, które mogą potencjalnie spowodować szkody. Celem identyfikacji jest stworzenie listy obszarów ryzyka wynikających ze zdarzeń, które mają wpływ na cele organizacji. W zarządzaniu kryzysowym celem tym jest zapewnienie bezpieczeństwa kraju i ludności, a także ciągłości funkcjonowania państwa. Tworząc listę zagrożeń, należy mieć na uwadze efekt kaskadowy, ponieważ wystąpienie jednego źródła zagrożenia może gene-rować kolejne [6].
Źródła zagrożenia mogą być podzielone ze względu na obszar oddziaływania:
–
strategiczne – długi okres działania, bezpośrednio wpływa na strategię organizacji,–
operacyjne – ma związek z działalnością bieżącą,–
ryzyko rynkowe – oddziaływanie rynku na organizacje,–
prawne – działanie na podstawie niejasnych wymagań prawnych, lub zmieniających się zasad:–
losowe,–
deterministyczne – działalność człowieka,–
czyste – straty,–
spekulacyjne – zysk lub strata.Same zagrożenia można podzielić następująco – pierwotne:
–
naturalne,–
techniczne,–
militarne,–
nadzwyczajne zagrożenia środowiska, oraz wtórne:–
egzystencja człowieka,–
społeczne,–
naruszenie równowagi biologicznej.W polskim systemie zarządzania kryzysowego wykorzystywane są metody opisane przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Do takich działań zaliczamy:
–
analizę danych historycznych,–
szacowanie eksperckie,–
ocenę sytuacji międzynarodowej,–
badanie przypadków,–
analizę danych statystycznych,–
badania terenowe,–
modelowanie matematyczne,–
analizę trendów,–
rozpoznanie środowiskowe [1].W Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego ujętych jest tylko 18 zagrożeń. Zostały one wytypowane po przeanalizowaniu 50 zagrożeń wynikających z przeglądu planów zarządzania kryzysowego w gminach. Zaliczamy do nich [6]:
1. powódź, 2. epidemie,
3. skażenia chemiczne,
4. zakłócenia w dostawach energii elektrycznej, 5. zakłócenia w dostawach paliw płynnych, 6. zakłócenia w dostawach gazu,
7. silne mrozy i intensywne opady śniegu, 8. huragany, 9. pożary, 10. epizootie, 11. epifitozy, 12. katastrofy budowlane, 13. osuwiska, 14. susze, 15. zdarzenia radiacyjne, 16. protesty społeczne, 17. zagrożenia terrorystyczne, 18. cyberterroryzm.
Nie umieszczono w nim sytuacji mających charakter codziennych zdarzeń o małym prawdopodobieństwie i skutkach. Narzucenie katalogu zagrożeń nie jest najlepszym roz-wiązaniem ze względu na zmienność istoty ryzyka. Jednak zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów, Raport powinien obejmować wyłącznie zagrożenia, które znacząco wpływają na bezpieczeństwo lub funkcjonowanie kraju, zagrażają życiu lub zdrowiu ludności, albo środowisku na większą skalę [6].
3. Analiza ryzyka w sytuacjach kryzysowych
Do analizy ryzyka zagrożeń wykorzystano metodę FMEA. Celem badania jest identyfikacja źródeł zagrożeń, określenie prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego oraz jego skutków. Ocenie podlega także możliwość detekcji.
Do badania przyjęto, że występowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa RP jest procesem, które ma swoje źródła (wady/błędy) oraz stopień wykrywalności.
Analizowanie ryzyka metodą FMEA opiera się na trzech kryteriach: skutku, prawdo-podobieństwa, wykrywalności. Przypisuje się im wartości od 1 do 10. W pracy zdefinio-wano je następująco:
–
skutek (S), skala od 1 do 10, gdzie 1 to skutek przynoszący najmniejsze straty, a 10 to skutek przynoszący ogromne zniszczenia oraz wysokie straty materialne i ofiary śmiertelne,–
prawdopodobieństwo (W), skala od 1 do 10, gdzie 1 to najniższe prawdopo-dobieństwo wystąpienia zagrożenia pod względem zdarzenia w latach lub też zagrożenie w ogóle nie występuje, natomiast 10 określa najwyższe prawdo-podobieństwo wystąpienia zagrożenia (jest niemal pewne, że dane zagrożenie wystąpi),–
wykrywalność (Z), skala od 1 do 10, gdzie 1 oznacza największe szanse na wykrycie zagrożenia, zaś 10 najmniejsze.Kryteria te są niezbędne aby wyznaczyć liczbę priorytetu ryzyka (WPR): WPR = S * W * Z
gdzie:
WPR – liczba priorytetu ryzyka, S – skutek wystąpienia zagrożenia,
W – prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia, Z – wykrywalność zagrożenia.
Liczba priorytetowa ryzyka (WPR) może przyjąć wartości od 1 do 1000, wyróżniamy trzy klasy akceptowalności ryzyka: akceptowalne, tolerowalne i nieakceptowalne. Do celów analizy tablica wartościowania została zapożyczona z branży transportowej. Zagrożenia, w przypadku których WPR przekroczy wartość 120, mają znaczenie dla bezpieczeństwa, sytuacje kryzysowe, które w dużym stopniu zagrażają bezpieczeństwu, przyjmują wartości powyżej 150 [2].
W celu usystematyzowania źródeł zagrożeń, przykłady zidentyfikowane w Raportach zostały sklasyfikowane w następujących kategoriach: techniczne, organizacyjne, środowi-skowe oraz ludzkie, z podziałem na intencjonalne i nieintencjonalne.
Techniczne:
1.19. awaria w zakładach produkujących lub magazynujących niebezpieczne substancje,
1.20. awaria rurociągów transportowych, 1.21. katastrofa morska,
1.22. katastrofa transportowa,
1.23. zły stan liniowej infrastruktury transportowej, 1.24. zły stan środków transportowych,
1.26. deficyt mocy elektroenergetycznej, 1.27. awaria przepompowni,
1.28. awaria terminali odbiorczych, 1.29. awaria systemów logistycznych, 1.30. korozja,
1.31. złe zabezpieczenia, 1.32. wada urządzeń, 1.33. wady konstrukcyjne,
1.34. awaria elektrowni atomowych,
1.35. stosowanie źródeł promieniotwórczych, 1.36. awaria systemu zabezpieczeń.
Intencjonalny czynnik ludzki: 2.1.17. atak biologiczny,
2.1.18. podłożenie środków wybuchowych, 2.1.19. nielegalne wysypiska odpadów, 2.1.20. nielegalne miejsca utylizacji odpadów, 2.1.21. nieprzestrzeganie przepisów, 2.1.22. ograniczenie dostaw, 2.1.23. podpalenie umyślne, 2.1.24. sabotaż, 2.1.25. kradzieże, 2.1.26. ideologia, 2.1.27. fundamentalizm, 2.1.28. frustracja, 2.1.29. ekstremizm, 2.1.30. separatyzm,
2.1.31. negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko, 2.1.32. prowadzenie niebezpiecznych prac.
Nieintencjonalny czynnik ludzki:
2.2.1. nieświadome wprowadzenie czynnika patogennego, 2.2.2. niezachowanie wymogów sanitarno-higienicznych, 2.2.3. błąd podczas robót budowlano-inżynieryjnych, 2.2.4. nieostrożność,
2.2.5. niezachowanie wymogów weterynaryjnych. Organizacyjne:
3.1. niekorzystna sytuacja międzynarodowa, 3.2. niekorzystne sytuacja rynku,
3.3. gwałtowny wzrost cen paliw, 3.4. brak nadzoru,
3.5. złe procedury unieszkodliwiania odpadów, 3.6. brak kontroli,
3.7. brak ochrony,
3.8. brak procesów dezynfekujących,
3.9. import zakażonego lub chorego materiału, 3.10. brak remontów i konserwacji,
3.11. złe przechowywanie materiałów niebezpiecznych, 3.12. zmniejszająca się liczba miejsc pracy,
3.13. wzrost bezrobocia,
3.14. wzrost cen podstawowych produktów, 3.15. niekorzystne rozwiązania prawne, 3.16. ograniczenie praw,
3.17. nieterminowe wypłaty, 3.18. brak podwyżek uposażenia, 3.19. strajki,
3.20. brak dialogu społecznego, 3.21. brak ochrony ludzi. Środowiskowe:
4.1. powódź rzeczna, 4.2. powódź opadowa,
4.3. powódź od wód gruntowych, 4.4. powódź od wód morskich,
4.5. powódź od urządzeń wodno-kanalizacyjnych, 4.6. choroby odzwierzęce,
4.7. masowe migracje ludzi, 4.8. migracja zwierząt,
4.9. niekorzystne warunki meteorologiczne, 4.10. huragan,
4.11. znaczne obniżenie temperatury, 4.12. silny wiatr, 4.13. samozapłon, 4.14. wyładowania energetyczne, 4.15. skażony materiał, 4.16. skażona woda, 4.17. brak wody,
4.18. wpływ czynników infekcyjnych, 4.19. obfite opady śniegu,
4.20. obfite opady deszczu, 4.21. wysokie temperatury, 4.22. wilgotność gruntów, 4.23. erozja gruntów, 4.24. trzęsienia ziemi,
4.25. niedobór lub brak opadów, 4.26. długotrwałe upały, 4.27. zmiany klimatu.
Do realizacji oceny zostały opracowane na podstawie: Metodologii oceny ryzyka, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego, 2013, Warszawa trzy tabele szacowania (tab. 1-3).
Tabela 1 Wytyczne definiujące skutki zagrożenia
Skutek zagrożenia S Punktacja
Brak ofiar rannych i śmiertelnych. Krótki czas przemieszczenia ludności(2h) lub całkowity jej brak. Zbędna lub niewielka pomoc materialna. Brak zniszczeń infrastruktury lub o niewielkich kosztach. Brak możliwość pomiaru zniszczeń środowiska
1 2
Brak ofiar śmiertelnych, mała liczba rannych. Dyslokacja do 24h. Część poszkodowanych potrzebuje pomocy. Zniszczenia infrastruktury niewielkie, utrudnienia z tym związane do 24h. Krótkotrwały wpływ na środowisko. Niewielkie koszty finansowe
3 4
Brak ofiar śmiertelnych, pomoc medyczna w formie hospitalizacji. Zwiększone zapotrzebowanie na usługi medyczne. Dyslokacja do 24h. Zniszczenia infrastruktury w stopniu umożliwiającym użytkowanie. Rutynowe naprawy. Znaczne straty finansowe. Długotrwały wpływ na środowiska, w małym stopniu
5 6
Ofiary śmiertelne, duża liczba hospitalizowanych. Duża liczba dyslokowanych powyżej 24h. Znacznie zwiększone zapotrzebowanie na usługi medyczne i remontowe. Utrudnienia w funkcjonowaniu społeczeństwa. Długotrwały wpływ na środowisko
7 8
Duża liczba ofiar śmiertelnych, rannych i dyslokowanych. Duże zapotrzebowanie dla dużej liczby osób. Rozległe zniszczenia. Niezbędna pomoc z zewnątrz. Zaburzenia w funkcjonowaniu społeczeństwa. Duże wpływ na środowisko, czasami nieodwracalnie
9 10
Analiza ryzyka w sytuacjach kryzysowych obejmowała 18 wyodrębnionych w toku analiz zagrożeń, godzących w bezpieczeństwo obywateli, infrastruktury (w tym infrastruktury krytycznej) oraz środowiska naturalnego. Zagrożeniami o największym ratingu ryzyka zidentyfikowanymi w trakcie badań okazały się powodzie (tab. 4) spowodowane wylewaniem rzek i obfitymi opadami deszczu. Efekty ciągłych prac nad ulepszaniem systemów przeciwpowodziowych okazują się niewystarczające. Dlatego nie-zbędnym działaniem jest monitorowanie stanu rzek, aby przygotować się na zalania. Nieakceptowalne ryzyko wykazują też skażenia chemiczne wywołane dzikimi wysypi-skami czy złym przechowywaniem materiałów niebezpiecznych. Szybkie wykrycie i sprawna utylizacja mogą ochronić środowisko przed skażeniem. Epizootie jako trzecie w ratingu ryzyka zagrożenia dotyczą głównie trzody chlewnej. Wysoka umieralność zwierząt może mieć wiele przyczyn, np. wywołanie choroby przez zwierzęta migrujące i importowane. Skuteczną i jedyną ochroną przed wystąpieniem tego zagrożenia jest prze-strzeganie przepisów sanitarno-higienicznych i stosowanie procedur dezynfekcyjnych oraz kwarantanny. Ostatnim nieakceptowalnym zagrożeniem jest terroryzm i cyberterroryzm, jego skutki i prawdopodobieństwo są wysokie, a możliwość wczesnego wykrycia i rea-gowania w znacznym stopniu ograniczone.
Tabela 2 Wytyczne definiujące stopień prawdopodobieństwa zagrożenia
Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia W Częstotliwość [1 błąd/ rok) Punktacja
Prawdopodobieństwo wystąpienia tylko w wyjątkowych
okolicznościach 1/500 1 2
Nie oczekuje się że może się zdarzyć, mała szansa wystąpienia
okoliczności 1/100 3 4
Może się zdarzyć w określonym czasie, rzadko przypadkowe
zdarzenie (są udokumentowane) 1/20 5 6
Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia w określonych
okolicznościach (systematycznie dokumentowane) 1/5 7 8 Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia w większości
okoliczności (bardzo dobrze udokumentowane) 1/1 9 10
Tabela 3 Sposób określania możliwości wykrycia zagrożenia
Możliwość wykrycia zagrożenia Z Punktacja
Bardzo duże prawdopodobieństwo wykrycia zagrożenia
Ujawnienie okoliczności zdarzenia jest pewne 1 2 Wysokie prawdopodobieństwo wykrycia zagrożenia.
Symptomy okoliczności wystąpienia zagrożenia są zauważalne. Środki kontroli są w stanie je wykryć
3 4
Średnie prawdopodobieństwo wykrycia zagrożenia.
Symptomy okoliczności są możliwe do wykrycia. Możliwość wykrycia przez środki kontrolne
5 6
Niskie prawdopodobieństwo wykrycia zagrożenia.
Trudne wykrycie okoliczności wystąpienia zagrożenia. Środki kontrolne niewystarczające do zadziałania w odpowiednim czasie
7 8
Znikome prawdopodobieństwo wykrycia zagrożenia. Praktycznie niemożliwe jest
Tabela 4 Analiza ryzyka zagrożenia powodzią z wykorzystaniem metody FMEA
Lp. Zagrożenie Źródła zagrożenia S W Z (WPR)
1
Powódź
4.1. powódź rzeczna
4.20. obfite opady deszczu 8 8 3 192
2 4.5. powódź od urządzeń wodno-kanalizacyjnych 3.4. brak nadzoru
1.12. korozja 2 5 2 20
3 4.4. powódź od wód morskich 1.13. złe zabezpieczenia
3.4. brak nadzoru 5 5 6 150
4
4.2. powódź opadowa 4.20. obfite opady deszczu
1.6. zły stan liniowej infrastruktury transportowej 1.9. awaria przepompowni
5 7 4 140
5
4.1. powódź rzeczna 2.1.2. terroryzm
1.18. awaria systemu zabezpieczeń 4.20. obfite opady deszczu
10 2 6 120
4. Podsumowanie
Analiza zagrożeń jest jednym z podstawowych narzędzi monitorowania bezpieczeń-stwa, wskazuje ona priorytety działań. Do określenia potrzeb potencjału logistycznego niezbędne jest prawidłowe rozpoznanie zagrożeń. Dzięki temu można przewidzieć, jakie środki będą potrzebne do udzielenia pomocy oraz określić procedury, które ułatwią działanie w sytuacji kryzysowej. Analiza wykazała, że największym zagrożeniem związanym z sytuacją kryzysu są powodzie. Pomimo dużej możliwości przewidzenia i zabezpieczeń przeciwpowodziowych, występują one cyklicznie, powodując straty finan-sowe, ogromne zniszczenia, niszcząc środowisko oraz zagrażając życiu i zdrowiu obywateli. Kolejnym zagrożeniem o znacznym ratingu ryzyka są choroby zwierząt, powodują one ogromne straty finansowe i środowiska, mogą także zagrażać życiu i zdrowiu ludzi. Można jest szybko zidentyfikować i wykryć, ale wciąż prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest wysokie. Jest to spowodowane migracją zwierząt, której z przyczyn naturalnych nie można kontrolować czy ograniczyć w stopniu zapewniającym całkowite
bezpieczeństwo. Znaczące zagrożenie zostało zidentyfikowane również w obszarze terroryzm/cyberterroryzm. Skutki tych działań intencjonalnych prowadzą do ogromnych strat, są nie tylko zagrożeniem dla życia i zdrowia, ale także źródłem strat finansowych, zniszczeń w infrastrukturze czy środowisku. Głównym ich celem jest destabilizacja funkcjonowania państwa czy społeczeństwa. Prawdopodobieństwo wystąpienia jest znikome, przy niskiej możliwości detekcji ze względu na zorganizowany, intencjonalny charakter aktów terrorystycznych.
5. Literatura
1. Cebula K., Abgarowicz I., Wachnik M., Plasota T., Połeć B., Napiórkowski M., Abgarowicz G.: Pamięć Przyszłości Analiza ryzyka dla zarządzania kryzysowego. CNBOP - PIB, Józefów 2015.
2. Chruzik, K., Sitarz, M., Wachnik, R., Graboń, M.: Ocena ryzyka operacyjnego oraz monitorowanie pojazdów kolejowych, Czasopismo Technika Transportu Szynowego, 2014, R.21, nr 10.
3. Dictionary of the Social Sciences, UNESCO, London 1964. 4. Kaczmarek T.T.: Zarządzanie ryzykiem. Difin, Warszawa 2010.
5. Maslow A.: Motywacja i osobowość. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
6. Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania ryzykiem – Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Warszawa 2013.
