A rch eo lo g ia Polski Ś ro dkow ow schodniej, t. III, 1998
Te r e sa Ma z u r e k, W o j c ie c h M a z u r e k
Wy n i k i w y k o p a l i s k o w y c h b a d a ń r a t o w n i c z y c h n a o s a d z i e z o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o
w W y t y c z n i e, s t a n. 5 , w o j. c h e ł m s k i e, w 1 9 9 7 r o k u
R atow nicze b a d a n ia w y k o p a lisk o w e na o sad zie z okresu przedrzym skiego w W ytycznie, stan. 5, gm. U r szulin, przeprow adzone w dniach 1-25.07.1997 r., sta nowiły kontynuację badań z lat 1993-1996 (T. M azurek, W. Mazurek 1996, tam dalsza literatura; 1997). U bie głoroczne badania podjęte zostały w zw iązku z sukce sywnym niszczeniem stanow iska na skutek pobierania piasku przez m ieszkańców W ytyczna i okolic. D otyczy ło to w szczególności północnego zasięgu stanow iska, gdzie zlokalizowano w ykopy badaw cze.
Badania zostały przeprow adzone przez autorów spra wozdania, pracow ników M uzeum O kręgow ego w C heł mie, dzięki celowej dotacji G eneralnego K onserw atora Zabytków w W arszawie.
Pracami w y k o p a lisk o w y m i o b ję to o b sz a r o p o wierzchni ok. 600 m 2, od północy przylegający do tere nu przebadanego w roku 1996 (ryc. 1). W pierw szym etapie skorzystano ze spychacza, który ściągnął w arstw ę darni. W dalszej kolejności oczyszczono stropy obiek tów, zdejmując ręcznie w arstw ę kulturow ą o m iąższości ok. 20 cm. O biekty archeologiczne rysow ały się bardzo słabo na tle calca z jasnożółtego lub białego piasku. Ł ącz nie odkryto i przebadano 29 obiektów, przy czym 3 z nich tylko częściowo (obiekty 215 i 216 zadokum entow ano częściowo w trakcie nadzorów je sie n ią 1996 r. - T. M a zurek, W. M azurek 1997; obiekt 242 pozostał częścio wo nieeksplorowany w profilu północnym przebadane go obszaru). M ożna je podzielić na dwie grupy:
- okrągłe lub ow alne ja m y o profilach nieckow atych lub wannowatych i w ypełnisku z popielatego i brunat nego piasku z niezbyt licznym i zabytkami, przede w szyst kim niewielkimi fragm entam i ceram iki, datow anym i na okres przedrzym ski, głów nie jeg o m łodszą fazę - obiek ty: 215-222, 230, 236, 238, 242-243;
- niewielkie dołki posłupow e, które nie pozostają ze sobą w czytelnych zw iązkach - obiekty: 224, 226-229, 231-232,234, 241.
Pozostałe obiekty stanow ią pozostałości po korze niach lub były to ciem niejsze i nieco głębsze przem ycia w obrębie w arstw y ornej, k tóre m ogą być jed y n ie dow o dami bliżej nieokreślonej działalności człowieka.
O biekty g ru p y I o n ie c o w ię k sz y c h w y m iarach (obiekty 2 1 7 - 2 2 1 oraz badane w roku 1996 obiekty 214 i 215) tw o rzą łuk, usy tu o w an y na osi W -E (ryc. 1). W stosunku do n ic h m o żn a do m n iem y w ać z w iązk u funkcjonalnego, który trudno je d n a k w iarygodnie zin
terpretow ać. N iew ykluczone, że je s t to relik t bliżej nie określonej konstrukcji naziem nej, ale rów nie praw do podobna je s t ich funkcja ja k o ja m odpadow ych lub m a g azy n o w y ch , k tó re u sy tu o w a n o je d y n ie w u k ład zie w m iarę system atycznym . P ozostałe obiekty tej grupy położone są na północ od tego łu k u b ez w yraźnej sys tem atyczności, podobnie ja k obiekty grupy II - dołki posłupow e.
W m ateriale ruchom ym , który w swej w iększości po chodził z w arstw y kulturow ej i ornej, w m niejszym stop niu z obiektów, dom inow ały fragm enty ceramiki. O prócz nich na stanow isku znaleziono m .in. drobne przedm ioty z brązu, w tym najpraw dopodobniej fragm ent zausznicy gw oździow atej (ryc. 2: d), której pierw szy egzem plarz odkryty został w 1995 r. oraz nieliczne zabytki krzem ien ne, w tym schyłkow opaleolityczny rylec klinow y (ryc. 2: a) i fragm ent drapacza, najpew niej ze starszych faz neolitu (ryc. 2: b).
M ate ria ł c era m ic zn y p o św ia d c z a n a stan o w isk u obecność osadnictw a epoki brązu, w tym kultury trzci- nieckiej (ryc. 2: e) i kultury łużyckiej (ryc. 2: c, f-g). Dość bogatą serię ceram iki łączyć m ożna z m ateriałam i typu W erbkow ice, tożsam ym i z m ateriałam i m łodszej fazy tzw. grupy czem iczyńskiej (T. M azurek, W. M azu rek 1998). Fragm enty naczyń tego typu (ryc. 2: h-i; 3: b-d) stanow iły najm łodszą frakcję zabytków w wypełni- skach obiektów grupy I i w raz z nim i poszerzają bazę źródłow ą m ateriałów datow anych na fazy Α ,-A j m łod szego okresu przedrzym skiego (T. M azurek, W. M azu rek 1997, s. 87 i 93 - tam dalsza literatura i analogie). W obiekcie 222 oprócz m ateriału typu W erbkowice w y stąpił niem al w całości zachow any kubek z wysoko um ieszczonym uchem (ryc. 3: a), znajdujący najlepsze an alo g ie w g ru p ie p o lesk iej k u ltu ry zaru b in ieck iej (J. V. K ucharenko 1961, tabl. 18: 17; tabl. 38: 16,24; tabl. 39: 2, 17, 29; tabl. 40: 2, 24).
N iew ątpliw ie najciekaw szym efektem tegorocznych badań było odkrycie w iększej serii ceram iki przew or skiej z m łodszego okresu przedrzym skiego (ryc. 2: j-p). N a szczególną uw agę zasługują fragm ent naczynia od w rotnie gruszkow atego (ryc. 2: p) oraz fragm ent brzuś ca ze zdobieniem w postaci dookolnego pasa, zbudow a nego z połączonych ze sobą, stylizow anych greckich li ter „om ega” (ryc. 2: k). Taki sposób zdobienia znajduje liczne analogie m .in. na cm entarzysku w K arczew cu (T. D ąbrow ska 1973, tabl. IV: 2; VII: 10; XIX: 6; XXV:
94 Te r e s a Ma z u r e k, Wo j c ie c h Ma z u r e k
Ryc. 1. Wytyczno, stan. 5, woj. chełmskie. Plan sytuacyjny obiektów odkrytych na kulminacji wydmy z numerowanymi obiekta mi, badanymi w trakcie sezonu 1997: a - duże paleniska o czarnym wypełnisku ze znaczną zawartością węgla drzewnego, b - studnia, с - okrągłe i owalne obiekty o popielatym wypełnisku, d - owalne obiekty o wypełnisku brunatnym, e - dołki posłupowe, f - małe paleniska o konstrukcji kamiennej, g - obiekty kultury łużyckiej, h - obiekty z okresu wpływów rzymskich, i - zaciemnienia i domniemane obiekty, j - prawdopodobne groby, к - teren przebadany w 1997 r.
Wy n ik iw y k o p a l is k o w y c hb a d a ńr a t o w n i c z y c hn ao s a d z i e z o k r e s up r z e d r z y m s k i e g o w Wy t y c z n ie
-96 Te r e s a Ma z u r e k, Wo j c ie c h Ma z u r e k
Wy n ik iw y k o p a l is k o w y c hb a d a ńr a t o w n i c z y c hn ao s a d z i ezo k r e s up r z e d r z y m s k i e g o w Wy t y c z n ie 97
24; XXX: 9; XXX: 17). C eram ika kultury przew orskiej datowana m oże być nie później niż schyłek fazy A (T. Dąbrowska 1988, s. 28).
Warte odnotow ania je s t sporadyczne w ystępow anie na przebadanej części fragm entów ceram iki datow anych na okres w pływ ów rzym skich i łączonych z tzw. kulturą późnozarubiniecką (W. M azurek 1997, s. 24).
W piątym ju ż sezonie badań na stan. 5 w W ytycznie odsłonięto skrajnie p ó łn o cn ą część stanow iska. U jaw niono znaczne rozrzedzenie w ystępow ania obiektów oraz ich zły stan zachow ania. W szystko w skazuje w ięc na
to, że efektem ubiegłorocznych badań było uzyskanie północnego zasięgu w ystępow ania obiektów, co zabez piecza stanow isko przed niszczeniem ze strony piaskow ni. Z tego pow odu badania n a stanow isku b ęd ą prow a dzone jed y n ie w przypadku dalszego zagrożenia eks p lo atacją piasku. M im o, że dotychczas nie udało się od pow iedzieć na pytanie o funkcję obiektów, to zarejestro w ane rozplanow anie osady - należącej z całą pew nością do różnych kultur, datow anych w dość szerokim prze dziale czasow ym - stanie się dobrym punktem odniesie nia dla badanych w przyszłości osad.
Lit e r a t u r a
D ą b r o w s k a T.
1973 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Karczew-cu, pow. Węgrów, MSiWŚ, t. 2, s. 383-531. 1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronolo
gia - zasięg - powiązania, Warszawa.
K u c h a r e n k o J. V.
1961 Pamjatniki zeleznogo veka na teritorii Polesia,
Moskva.
M a z u r e k T., M a z u r e k W.
1996 Wyniki badań osady z okresu przedrzymskiego w Wytycznie, stan. 5, gm. Urszulin, woj. cheł mskie, APŚ, t. 1, s. 75-81.
1997 Wyniki badań wykopaliskowych w Wytycznie,
stan. 5 i nadzorów archeologicznych na stano wiskach wokół Jeziora Wytyckiego, w woj. chełmskim, APŚ, t. 2, s. 86-94.
1998 Kilka uwag na temat tzw. grupy czemiczyńskiej, [w:] 20 lat archeologii w Maslomęczu, t. 1, Lu blin, s. 135-148.
M a z u r e k W.
1997 Wyniki drugiego sezonu badań wykopalisko wych na osadzie z okresu przedrzymskiego w Wytycznie, gm. Urszulin, stan. 5, Inf. Chełm, nr 8, s. 19-32.
Ter e sa Ma z u r e k a n d W o j c i e c h Ma z u r e k
Re s u l t s o f Re s c u e Ex c a v a t io n so fa Pr e- Ro m a n Se t t l e m e n t a t Wy t y c z n o, Sit e 5
The excavations covered an area o f 600 sq. m, to the north of the already examined site. 29 features were uncovered, which can be divided into two groups: I - circular and oval-shaped features with grey fill, and II - small postholes.
The features belonging to the former group were situ ated along a W-E curve next to the area examined in the pre vious years. The postholes did not show a clear systematic arrangement.
The material obtained from the site dates the features from group I, and possibly also II, to phase A 1-A2 of the late Pre- Roman Period, and has the closest analogies with materials of the Werbkowice type which is identified with the later phase of the so called Czemiczyn group. The cultural layer examined this season bore a greater amount of ceramic artefacts from the Przeworsk culture than in the previous years. These materials are concurrent with those of the Werbkowice type.
