• Nie Znaleziono Wyników

Istota i rozwój lobbingu w Unii Europejskiej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Istota i rozwój lobbingu w Unii Europejskiej"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)Katarzyna Tarnawska Kat ••ha ' •• rll Ek.n. ... n. Istota i rozwój lobbingu W Unii Europejskiej 1. Wprowadzenie Termin "lobbing" oznacza zbiór działań podejmowanych w celu wpływania na decyzje, które j eszcze nie zapadły. Ogólniej rzecz ujmując , jest to wszelki przejaw wysiłków związa nyc h z próbami kształtowania zac h owań innych osób. M ogą s i ę one koncentrować na dążeniu do zm iany lub popieraniu okreś lon ego zachowania. Cel jest jeden i zawsze taki sam: przekonać do swoich racji i sprawić. aby znalaz ly one odb icie w konkretnej decyzji . Zadaniem lobbingu jest tworl.cnie takiego OIoczenia. w którym zos taną wprowadzone tylko korzystne dla danego podmiotu regulacje. Samo s ło wo "lobby" j est sy nonimem holu. korytarl.a, a więc miejsc dostęp­ nych publicznie, gdzie można spotkać wielu przechodzących ludzi i przeds tawi ć im swoje stanowisko. zas ięgnąć informacji lub poro zmawiać. Wskazuje to na nieformaln y charakter lobb ing u w odróżnieniu od oficja lnych sposobów wywierania nucisku, tak jak na przykład czy nią to parlamentarzyści. Sve in S. A nderson i KjeJJ A. Eliassen rozró ż niają reprezentację in teresów i lobbi ng. Reprezentacje interesów rozumieją jako uczest nictwo w procesie twonenia polityki poprzez powiązania charakteryzujące się wysokim stopniem reprezentatywnośc i i uporządkowa n e kontakty z instytucjami podejmującym i decyzje. Lobbing natomiast oznacza d la ni ch uczestnictwo aktorów , którzy niekoniecznie muszą być reprezentatywni i których uczestnictwo nie jest regulowane ' . Wed lug Lestera Mi lbratha " lobbing to stymulacja i przekazywanie infonnacji przez kogoś innego ni ż obywatel d z iałający we własnym imieniu, skierowane na rządowy organ podejmowania decyzji w nadziei na wywarcie wpływu na tę 15.5. Andersen. K.A. El iassen. Complex Po/icy-making: wbbyilrg the Ee Iw:J Making Policy in EUfOpe. The Europeificatio/l o! Norional Policy-nlllking. pod red. SS. Andersena. KA. Eliassena. London, Thousand Oaks. New Delhi: SAGE Publications 1996, s. 45..

(2) Tamawska decyzję"~.. Jefrey Berry rozszerza t ę definicję, dodając, że zawart ość przekazywanej infomlacji może być natury technicznej bądź naukowej. Szeroko pojęta informacja oznacza dowolny opi s rzeczywistości, który ma wartoŚć dla jej odbiorcy. Ostatnio, z uwagi na rozpowszechnienie s ię lobbingu , jego definicja ul eg ła uproszczeniu. Kay Sch loszman i John Tiemey podają, że lobbing oznacza bezpośrednie kontakty między reprezentantam i zorgan izowanych grup nacisku a decydentamP. M.P.C. M. Van Schendelen precyzuje, że mają one charakter nieformalny. Takie praktyki są stosowane powszechn ie w krajach demokratycznych, w których dopuszcza się, a wręcz zachęca do udz i ału w procesie politycznym ró żne grupy. Również w ramach tych gru p obserwowany jest zwiększaj ący się zakres prowadzenia "lobbingu wew n ętrlllego", który polega na dążeniach do osiągn i ęcia poparcia danej opcji wewnątrz samej organizacj i. Polskiemu czyte lnikowi lobbing może s ię kojar.tyć z korupcją, a więc dzi ałaniem. które powin no być pię t nowane i z którym Unia Europejska faktycznie zdecydowanie walczy. Lobbi ng, o którym będzie mowa w niniejszej pracy, nal eży do jed nych z podstawowych, ajednocześ n ie powszechn ie akceptowanych w Europie i nie tylko przejawów ak tywności spo łecznej . Pi sa ł o nim już Alexis de Tocqueville: ,.A merykanie w każdym wieku, ze wszystkich warstw spo ł ecz­ nych oraz o rożnych cechach charakteru nieustannie zakladają stowarzyszen ia [... J religijne. moralne, poważne i nie. o rozległ y m i ograniczonym zasięgu, duże i niew ielkie"4.. 2. Przyczyny powstanIa I rozwóllobblngu w UnII Europeisklei Lobbing na poziomie Wspólnot rozw ijał s i ę od początku ich istni en ia w takich sektorach jak rolnictwo , przemys ł wydobywczy i hutniczy. Grupy nacisku miały fundamenlalne znaczen ie w tworzeniu i rozwoju trzech Wspólnot Europejskich, wywierając wplyw na ich charakter. Jednocześnie sam fakt istnienia Wspólnot s tał s ię impulsem dla powstawania nowych grup interesu . Przed ł 987 r. lobbing miał raczej charakter narodowy, ukierunkowa ny na w ł asne rządy. Po wejśc i u w życ i e Jed noli tego Aktu Europejs kiego doszed ł do g ł os u. 1 M.P.CM. van SchendeJen, In/roduc/ion: The Relel'ol/ce oj Na/iol/ol Pub/ie and Pril'a/e EC Lobbying, Iw:] NatiOtwl PI4blicand Pril'ate Lnbbyin8. pod red. M.P.C.M. van SchendeJen, Dart-. llloUlh 1993,s. I.. 3 Tamże, s. 2. 4 A. de Tocqueville, cyt. z.a M. Aspinwall : Collee/h'e At/rac/ion - /he New Poli/ieul Game in Brussels [w:] Cal/ee/il'e Ac/ion in /he Europeon UI/ion. III/eres/s al/d /he New Poli/ies oj A.uociabili/y. eds. Greenwood J., Aspinwall M .. London, New York, Roullege 1998, s. 196. ~ J . Rideau. Les groupes d'ill/trel dans te sysreme instiruriol/nel communaulaire, "Revue des Affaires Europeennes" 1993. nr 3. s. I..

(3) buota i rozwój lobbingu w Unii Europejskiej bezpoś redni lobbing nastaw iony na instytucje. Pojawiły s ię grupy jednoczące wspólne interesy występujące we wszystkich krajach członkowskich, np. federacje europejsk ich konsumentów lub pracowników.. 2500. 2000. 500. o~----~--~-----+----~ 1957 1970 1980 1986 1990. Lata. Rys. I. Lobbing wc Wspólnocie Europejskiej w latach 1957- l9W trodło: 5.5. Ander,;en. K.A. Eliass.cn. op. cif .. S. 38.. Obserwuje się po stępującą europe ifikację, czy li ujednolicanie się anykuło­ wania interesów na pozio mie Unii. Wiele organ izacj i aktywnych do tej pory w poszczególnych pańsIwach połączyło s iły, aby zaznaczyć swoje ist nienie na poziomie wspólnotowy m. Tradycyj ny lobbing nastawiony był na Radę Mini strów. ale nowe tendencje kierują inlCrwencje lobbistów do Komisji i Parlamentowi Europejskiemu. Do 1970 r. było ok. 300 eurogrup, ale j u ż w 1980 r. liczba la wynosiła 439. W połowie lal 80. zanotowano znaczny wzrost liczby eurofederacji, było ich 659. dodatkowo działało w tym czas ie około 6000 lobbist6w oraz s towarzy sze ń narodowych grup nacisku w krajach cz ł o nkowskic h . Prawdziwy rozkwit lobbingu nastąpił po 1987 r. Wed ł ug różnych szacunków i definicji lobbi ngu w Brukseli obecnych było wtedy od 3 do 10 tysięcy lobb istów . Ponieważ ni e ist nieje żade n formalny rejestr lobbistów w Brukseli, trudno ocenić obecną ska l ę zjawiska. W ostatnich latach ma ono s ilną tendencję wzros tową, co ilustruje rys. l ..

(4) KararZyllu Tunwwska. M.P.C.M. Van Schendelen wyróżnia trly podstawowe przyczyny, dla których lobbi ng na poziom ie Unii sIal s i ę tak atrakcyjny6. Po pierwsze, w Unii Europejsk iej wiele jest do zyskania i wiele jest również do stracenia. Dotyczy 10 prawodawstwa, subsydiów, za mówieii publicznych i wiel u inn ych korlyści, które można osiągnąć. Najważniejsze jest jednak ustawodawstwo europejskie, które ma prymat nad narodowym i obowiązuj e we wszys tk ich krajach Unii. Grupy nacisku mogą doprowadzić do uchwalenia korzystnych dla siebie przepi sów prawnych, z czym wiążą się okreś l one korzyści ekonomiczne. To samo tyczy s i ę zamówie ń publi cznych i subsydiów. Po drug ie, bardzo dynami czny rozwój Unii jest ważnym bodżcem dla lobbingu. Wzrost znaczeni a tego ugrupowania powoduje, że coraz w i ęcej organ izacj i uznaje za ce l ową swoją obecn ość w Brukseli i aktywne w ł ączanie s i ę w działalność instytucji europejskich, zw ł aszcza w odniesieniu do procesu decyzyjnego. Trzecim czy nn ikiem jest skrajna kompleksowość Un ii Europejskiej. Skomplikowane struktury i procedu ry procesu decyzyj nego spraw iają , że lobbista ma wiele możliwości d ostęp u do decydentów i skutecznego na nich wpływania. Dalsze wzmacnianie Uni i Europejskiej za l eży w dużym stopniu od tego, czy będzie się ona w stanie dostosować do demokrmycznych tradycji obowiązujących w krajac h członkows kich . Często uwa ża się, że Unia to twór niedemokratyczny, a zasady jego funkcjonowania są niezrozumiale i niedos t ępne dla przeciętnego obywatela ... Deficyt demokratyczny" jest defi niowany jako brak odpowiedzialności instYlUcji Unii lub prolepaść pomiędzy zakresem władzy prolekazanej Uni i a możliwośc i ami kontroli sprawowania tej wladzy przez Parl ament Europejsk i. Struktura instytucjonalna i proces podejmowani a decyzji w znacznym stopniu przyczyniają się do wzrostu za interesowan ia lobbistów U n ią Europejską. Jcst to proces otwarty. c harakteryzujący się " przeźroczystośc i ą", która wy raża się w do stę pno ści Komisji dla wszystkich zain teresowanych stron , otwartym prowadzeniu dialogu z różnymi zainteresowanymi grupami i jednoslkam i, co prrejawia się w tym, że poszczególni uczestnicy dialogu są infonnowani o argumentach podnoszonych przez pozostalych. Komisja , której urzędnicy nie są wbrew pozorom zbyt liczni , potrolebuje infonnacji technicznych, informacji na temat SkUlków pol itycznych i gospodarczych wprowadzeni a określonego przepi su prawnego w poszczególnych krajach. Wreszcie o zam iarole podj ęc i a ini cjatywy ustawodawczej Komisja infonnuje z pewnym wyproledzeniem, tak aby pozostawić wszystkim zainteresowanym czas do refl eksji. Komi sja podejm uje wysiłk i na rzecz poprawienia dos tępu do infomlacji i podkreś la potrzebę w i ęk­ szej o t wartośc i Unii (deklaracja Rady z Birmingham z października 1992 r.) dla osób, które z róż n yc h przyczyn zawodowych lub naukowych ś l edzą unijną p roblema t ykę. Propozycje nowych aktów prawnych są ogł aszane w ofi cjalnych publi kacjach, dąży s ię do lepszej kodyfikacji tekstów legislacyjnych. Komisja zachęca również Radę Mini strów do zw i ększen i a dostępu do c hociaż częśc i swoich posiedzeń. 6 M.P.C.M. van Schendelen, op. cit., s. 5 ..

(5) Jstota i. IV. Unii. Mimo że Komi sja og lasza co roku swoje plany co do leg islacji, to jednak program polityczny może ul ce zmianie . Zależy lO na przykład od uslale n przyjęt yc h przez Rad ę Europejską podczas jej szczytu oraz od priorytetów , które wyznacza sobi e ka żdy kraj obejmując na sześć mie s ięcy przewodnic two we Wspólnoci e. Dlatego kolejną przyczyną wzrostu liczby lobbi stów w Bruk seli jest fakt , że będąc na miejscu latwiej jest ś ledzi ć zmiany planów legislacyjnych Komi sj i. Procedura kooperacji i kodecyzji , które pozwalają Parlamentowi na wprowadzanie poprawek do pr,tygotowywanych projektów zw iększy ła zainteresowanie lobbistów tym gremium . Grupy, które nie mają wys t arczających zasobów, aby utrl.y m ywać kontakty z Komi sją (np. ekspertów technicznych), mogą teraz wpł y­ 7 wać na Parlament , z wła szcza w dziedzinie ustalania porządku dziennego obrad • S labość syste mu partyjnego w Parlame ncie zac hę c a również do wyw ie rania bezpośrednie go wpływ u na proces decyzyjny. Mimo wszystko Parlamen t pozostaje drugorzędnym miejscem działan ia lobbi stów w porównani u z K o mi sją. Wa ż ną ko n sekwe n cją sposobu działani a Rady Mini strów jest fakt . że jej posiedzen ia są za mknięt e dla publi cz n ośc i, a d os t ęp do niej grup naci sku utrudni ony. S tąd w przypadku Rady najskutecz niej szy m sposobem przek azywania swoich argumentów jest prowadzenie lobbingu wobec narodowych ministerstw i innyc h instytucji rząd ow yc h. SySIt:1Il Unii Europejskiej w odn iesieniu do wil,(kszości sektorów jest bard ziej zorie ntowany na lobbing niż na korporacyjne artykułowa ni e swoich argumentów w porównaniu z narodowymi systemami europejskimi. Interakcje pomiędzy wład zą w Brukseli a grupami naci sku są niezinslytucjonali zowane, o ni estały m charakterze. Cele grup interesu c iąg l e róż ni ą s ię w poszczegó lnyc h krajach i często trudno im zna l eźć płaszczyznę porozumienia na poziomie Unii Europejskiej. Z tego względu ka żdy , kto c hce w pł ywać na decyzje Wspólnoty musi za an g a żować s i ę w lobbing. który staje s ię coraz bardziej popularny i bardzo szybko s ię rozw ija .. 3. Szczególne cechy lobbingu w UnII Europeisklei Istnieje kilka waż ny c h róźn ic pomiędzy re preze ntacją imeresów i lobbingiem w Bruk seli, a podobnymi zjawiskami na poziomie narodowym. W kont ek ście narodowym system polityczny jest ustabilizowany, wład za pailstwowa i zbi ór in stytucji odpowiedzialnych za decyzje są uSlalone. a interesy aktorów s poł ecznyc h są łatw e do zidentyfikowania. Unia Europejska ró żn i s ię jednak od systemów narodowych, gdyż jest nową ronną władzy ponadnarodowej. Komi sja odgrywa w niej kluczową rolę , co przejawia s ię w wyłącznym prawie in i1 S. Mazey, J. Richardson, In1roduc/ion: Tran sjerenu oj Po .....er, Decision Ru/es, mld Ru/es ojtht Game Iw :] wbbyin8 in /he el/rapecl/I Community, pod red. S. Mazey, J. Richardson, Oxford University Press. Oxford 1993, s. 12..

(6) Katarzyna Tarllawska. cjatywy ustawodawczej. Rola s łużby cywilnej i polityków jest niemal odwrócona w porównaniu z ich narodowymi odpowiednikamj. Europejska służba cywilna pielęgnuje stosunki z grupami nacisku. Wreszcie w Unii demokratyczna reprezen tatywność i legitymizacja nie są ważnymi czynnikamis. Reprezentacja interesów na szczeblu unijnym jest bardziej skomplikowana niż na poziomi e narodowym. Pojawiają s ię nowi aktorzy, jak na przykład europejscy konsumenci. samo uczestnictwo w lobbingu nie jest praktycznie regulowane, co ma często miejsce w systemach narodowych. Ponadto znacznie komplikują się sposoby przedstawiania argumentów; odbywa s ię to równocześn i e na szczebl u regionalnym, narodowym i ponadnarodowym, wreszcie cały system lobbingu europejskiego jest dopiero w fazie kształtowania s i ę 9. Na pytanie, kto wlaściwie zajmuje s ię lobbingiem w Brukse li, pada najczę­ ściej odpowiedź: "wszyscy" . Jest to stwierdzenie zgodne 7..e stanem faktycznym, gdy ż obecn ie tak wiele organizacji jest zaa ngażowanych w lobbing, że trudno je wszystkie wymienić . Aktorów biorących udział w lobbingu można klasyfikować na wicie sposobów. Jedną z możliwości jest podział na organizacje nic nastawione w swej działalności na zysk ("0" profit), nastawione na zysk (profit) i na agencje rządowe. Do tych pierwszych zalicza się następujące organizacje: - federacje europejskie, - stowarzyszenia narodowe, - związki zawodowe, - konsumentów, - obrońców środowiska naturalnego. Do organizacji nastawionych na zysk należą: - profesjonalni lobbiści , - firmy zajmujące s ię public relations, - indywidualne firmy , - indyw idualni konsultanci , - firmy prawnicze. W ś ród agencji rządowych wymienić można: - przedstawicieli państw czło nk owski ch, - prl.cdstawicieli regionów, - reprezentantów pań stw trzecich. Do najbardziej znaczących organizacji, których rozwój i powstanie były nierozerwalnie zw i ązane z formowaniem s i ę Wspólnot Europejskich, na l eżą federacje o zasięgu europejski m, czyli eurogrupy. Obecnie wśród ok. 525 eurogrup polowa reprezenruje interesy przemysłu i handlu. Federacje europejski e.gru pują najczęściej stowarzyszenia narodowe, choć niekiedy na l eżą do nich bezposrednio duże firmy. Uczest ni ctwo w eurogru pie zapewnia dostęp do informacji B5.5. Andersen, KA. Eltassen, op. cil" s. 42-43. 95.5. Andersen, K.A. Eliassen, EU-Lobbying: Belween Represen/alivity and Effeclil'ene.~s Iw:) Tlle Europeun UniO/I: How De/f/OCfn/ic Is II? pod red. 5.5. Andersena. KA. Eliasscna. London.. Thousalld Oaks. New Delhi 1996. s. 53..

(7) Istota i. w Ullii. i in stytucji Unii. Po n ieważ te ostatnie preferują kontakty z organizacjami o europejskim charakterze, pozostawanie poza strukturami europejsk iej federacji pozbawia wpływu na jej działanie , a tym samym osiągan i e ce ł ów kortystnycb dla danej finn y. Z drugiej strony eurogrupy są często pozbawione odpowiednich ś rodków do podejmowania sk utecznych akcji, zarzuca s ię im , że zwyk le jedynie reagują na postanow ienia Brukseli oraz mają trudności z uzgad niani em jedno· litego stanowi ska w danej kwestii. Każdy uczestnik biorący ud z i ał w lobbi ngu europejskim ma do wyboru bardzo dużo moż li wośc i podjęci a okreś l o n ej akcj i. Może działać samodz ielnie, może do łączyć do struktur regionalnych, sektorowych, międzysektorowych lub innych w swo im wła s nym kraju. Wreszcie może stara ć się o poparcie w izbach handlu. zw iązka c h zawodowych czy min isterstwach. Oprócz drogi narodowej możl i we jest wys t ępowa ni e poprzez systemy między narodowe oraz organi zacje ponadnarodowe. Najbardziej klasycz n ą metodą działania jest wspólna interwen· cja grup narodowych i pań s twa . M oże s i ę zdanyć tak , że kilka pań s tw prowadzi lobbing w tym samym ce lu. Bywa tak że, że interesy pań s twa i grup interesu są inne lub wręcz przeciwstawne. Wtedy grupy interesu dz iałaj ą samodzie lnie , a sk ut eczność ich interwencj i wzrasta znaczni e, gdy czy ni ą to na bazie ponadnarodowej. Problemem nie jest brak , ale nadmiar potencjalnych dróg artykulacj i swych interesów w Bruk se li . Oprócz formalny ch pow i ązań ist ni eje prawie ni es k oń­ czona liczba ni e forma łn ych, które każdy aktor m oże swobodnie rozw ij ać'll. Rysunek 2 prledstawia możliwe drogi wywierania presji na Unię Europejską. Poziom narodowy. Poziom pon&dnarodowy (Unia Europejska). RUld n.1f<)dowy Mini5terstwa Parlament Kom'tety dor.tdcle. Rada Mini su"Ów Komisja Parlament Europejski Knmitet EkooomiclllO-Socjalny Komitet Regionów Trybunal. S"". !. l-. 1. Organizacje Handlowe Bl1Iniowe Regionalne. Fe(\cracje Europejskie. I Male i ŚTednic. przedsiębiOl1ilwa. Duże i międzynarodowe przcdsiębiorslwa. Rys. 2. Lobbi ng wobec Unii Europejskiej :U6dlo: M.P.C.M. van Schendelen, op. cil .. s. II . tO. M.P.C.M. van Schende ten, op.. Cil .• s.. 10- 12 .. Poziom. mi~zynarodowy. np. Francja Wielka Brytania Japonia Stany Zjedooczooe.

(8) Liczba potencjalnych obiektów, na których koncentruje się lobbing europejski jest praktyczn ie nieograniczona. Każdy lobbi sta może sko n cen trować s ię na co najmniej kilku fazach tworzenia programu legislacyjnego przez Komi sję oraz na poszczególnych etapach podejmowania decyzji. Pomimo że formal nie Komisja decyduje o inicjatywie ustawodawczej, Parlament , Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów ustosunkowują się do propozycji Komisji, a Rada Ministrów podejmuje ostateczną decyzję, to w proces ie tym biorą udział rozmaici aktorzy, począwszy od parlstw członkowsk i ch, a sko ń czywszy na indywidualnych lobbistach. Faza wdrażania przepisów prawnych i ich ostateczny kształt w przypadku dyrektyw różni się w poszczególnych państwach i podlega w pł ywom ze strony rozmaitych grup.. 4. Lobbing a podelmowanle decy_11 w UnII Europeisklei Proces Jobbingu w Unii Europejskiej polega na włączen iu s i ę w dia log instytucjami Unii, a zwłaszcza Komisji, Rady Ministrów i Parlamentu Europejskiego. Zakres i charakter interwencji w Uni i Europejskiej odzwierciedla funkcjonowanie procedury podejmowania decyzji, na którą składa się przygotowanie propozycj i przez Komisję, konsultacje z Parlamcntem, Komitetem Ekonomiczno - Społecznym i Komitetem Regionów oraz ostateczne przyjęcie tekstu nowego aktu prawnego przez Radę. Jednak poszczególne fazy tego procesu nie następują jedna po drugiej, ale mają miejsce jednocześnie. co bardzo utrudnia skuteczne prowadzenie lobbingu. Sposoby wywierania presji na unijne instytucje muszą uwzględniać taką sy tu ację i dlatego różnią się one między sobą. Lobbista musi doskonale opanować mechanizmy i zasady obow i ązuj:)ce w środowisku Un ii tak, aby sko ntakt ować s i ę z odpowiednimi osobam i we wlaściwym czasie. Musi on z nać proces podejmowania decyzj i. jego momenty kluczowe, cel danej legislacji, wiedzieć kto jest odpowiedzia lny za konkretne działania. Dlatcgo tak ważne jest nawiązanie osobistych kontaktów z urzędni­ kami Komisji i parlamentarzystami oraz - jeśli to moż l iwe - z komisarzami oraz przedstawicielami państw cz ł o nkows kich zasiadającymi w Radzie. Na l eży pam i ętać. że działania grup interesu są ni e tylko spontani czne. ale częs to wywołane przez instytucje Unii. a zw łaszcza przez Komi sję, której konsultacje z grupami nacisku pozwalają na zdobycie szczegółowej wiedzy technicznej oraz na zapoznanie się z różnymi punktami widzenia na daną sp rawę , co ułatwia osiągnięcie kompromisu pomi ędzy rozbieżnymi interesami wyrażanymi przez grupy interesu", J, Nonon i M, Clamen 11 mając na uwadze, że kluczowe decyzje, na które lobbista m oże mi eć wpływ, zapadają w Komisji i w Parlamencie , wyróżniają pomiędzy. J. Rideau. op. cil" s, 56, 12 J. Nonon. M. C lamen, L'Europe et ses couloirs. Lobbying et lobbyists. Paris, Dunod 1991,. II. s. t68..

(9) Istota i. w Ullii. cztery fazy procesu decyzyjnego: infonnowanie partnerów procesu decyzyj nego, opracowanie tekstu projektu , weryfikację tekstu przez Komi sję, konsu ltacje parlamentarne oraz cztery odpowiadające im rodzaje lobbi ngu, a mianow icie: lobbing techniczny, lobbi ng instytucjonalny, lobb ing polityczny i lobbing par· lamentarny. W pierwszej fa zie Komisja decyduje o podję ci u inicjatywy ustawodawczej i umieszczają w swoi m programie legislacyjny m. Grupy interesu mają szansę, aby s i ę z nim zapoz nać i na niego zareagować. Bruksela c hęt ni e wysluchuje ich opinii. Dla zai nteresowanyc h stron pierwszym zadaniem jest więc zaopatrzenie s i ~ w program pracy Komisji, a lobbing prowadzony na tym etapie to lobbing tech niczny. W drugiej fazie prace nad projektem są organi zowane przez Komisję w fo rmie grup roboczych ad Iwc lub stał ych komi tetów. Dla grup interesu ważna jest obecność w tych grupach i komitetach lub prlynajmniej stały i bezpoś redni kon· takt z ich cz łonkami. Dużą ro l ę odgrywają również ad mini stracje narodowe . które do prac nad projektem delegują swoich przedstawic ieli. Na tym etapie przygotowywania projektu aktu prawnego n awiązywan i e kontaktów z osobami od· powiedzialnymi za te dzialania przyjmuje fonnę lobbingu instytucjonalnego. Po zakonczen iu prac przez grupy i komitety Komisja prlyjmuje wspólne stanow isko w danej spraw ie. W przypadku różnicy zdan pomiędzy komisarzami decyzja jest podejmowana większości., głosów. W tej razie wysiłki lobbistów muszą się s kon centrować na szefach gabi netów komisarzy, któr.lY pnygo l ow ują cOlygodniowe posiedzenia Kom isji. Taki lobbing ma charakter polityczny. Zgod nie z zasadami, które przew i dują traktaty, projekt trafia n astępnie pod obrady Parlamentu. Konsultowany jest rów n ież przez Komitet Ekonom iczna.Społecz n y i Komitet Regionów. Parl ament kieruje dany projekt do kom isj i parla· mentarnych, które są bardzo waż n e dla lobbistów, gdyż na tym etapie mogą oni doprowadzić do wprowadzenia poprawek do przygotowywanego aktu prawnego. Istnieje duże prawdopodobienstwo , że poprawki te zosta n ą zaakceptowane przez R ad ę. Na tym etapie konieczne są w i ęc kontakty z parlamcllIarzystami, a wręcz niezbęd n y jest kontakt z pos l e m ·sp rawozdawcą. Wywierana na Parlament presja lO lobbing parlamentarny. Lobbisc i ki e rują swe akcje do wszystkich instytucji wspólnotowych zaanga· żowanych w procedury legislacyjne, choć ni e wszystkie są dla nich jed nakowo ważne lub dostęp n e. Niewątp li wie n ajważn i ejszą i p i e rw szą in sty tu cją , gdzie rozpoczyna się proces lobbingu jest Komi sja. Dla każdego lobbi sty, klóry rozpoczyna sied zen ie losów i wp ł ywa ni e na tresć propozycji legis lacyj nej , najważ ni ejsza staje s i ę identyfikacja urzęd ników Komisji. którzy s i ę nią zajmują. Przeważni e kilku funkcjonariu szy w różnyc h Dyrekcjach Generalnych (jest ich 23, każda zajmuje s i ę o kreś l oną tema t yką) pracuje nad da n ą sprawą. Jeden z nich jest odpowiedzialny za projekt, pozostali zas pe l nią funkcję kons ultacyjną. Identyfikacja tych osób wymaga wiele czasu i wysi ł k u , zw ł aszcza jeś li chodzi o urzędników, którzy są jedynie doradcami ..

(10) Katarzyna Tanww.ska Fakt ten ujawnia ogólny brak koordynacji wewnątrz Komisji . W odn iesieniu do niektórych prob lemów, zwłaszcza polityki związanej ze środowiskiem naturalnym, same grupy interesu zaczynają pełn i ć funkcje koo rd ynujące na szczeblu Wspólnoty i w ten sposób same prowadzą przetargi pomiędzy różnymi częściami Komisji i instytucjami Unii, a nawet mogą wspomagać te procesy w skali międzynarodowej' J . Zdaniem większości lobbistów w Brukseli dostęp do urzędników Komisji nie sprawia większych trudności, a on i sami wykazują dużą otwartość wobec grup interesu. Z drugiej strony żadna grupa interesu nie jest w stanie zapewnić sobie wyłącznego dostępu do okreś l onego urzędnika, nie mówiąc już o samodzielnym wywieraniu na niego wpływu. Zdaniem P.Thierrry i P. Van Dooma l ~ kontakt z odpowiednim urzędnikiem powinien być nawiązany najpóźniej wtedy. gdy Komisja konsultuje związki zawodowe i ekspertów administracj i krajów cz łonkowskich. Należy starannie s prawdzić , czy dana osoba rzeczywiście jest odpowiedzialna za okreś l oną sprawę i będzie odpowiednim obiektem lobbi ngu. Można tego dokonać poprzez konsultacje z innymi lobbistami i grupami interesu zainteresowanymi projektem. Lobbista pow inien dobrze poznać tą osobę oraz zdobyć jej zaufan ie, ponieważ prowadzenie lobbingu wobec Komisji opiera się na zasadzie "dół-góra", a nie .,góra-dól" " . Ze wzg l ędu na niezbyt liczną ekipę u rzędników Komisji, często pojedynczy człow i ek kszta łtuje poglądy ca ł ej Unii Europejskiej na projekt aktu prawnego, który będzie mia ł wpływ na całą gałąź przemysłu, grupę zawodową, elc. Nadal do r,tadkości n ależą bezpośred ni e kontakty lobbistów z komisarzami. Nie należy jednak lekceważyć znaczenia wyźszych urzędników Komisji, do których na l eźą pracownicy gabinetów komisarzy, z którymi można stosunkowo łatwo nawiązać kontakt. Nie wszystkie propozycje legislacyjne dotyczą całej gał ęzi przemysłu, mogą one dotyczyć indywidualnego przedsiębiorstwa. Jednak w każdym przypadku im bardz iej proeuropejski punkt widzenia zostanie pr.ledstawiony pr.lez lobbiSię. tym większa jest szansa. że jego argumenty zos taną wzięte pod uwagę przez Komisję. Sttld też wskazane jest zaw ieranie soj uszy z innymi grupami nac isku, aby nadać prowadzonej inlerwencji prawdziwie europejski wymiar i konlekst. Lobbisci,jeśli sami nie u czestn i czą w pracach gru p i komi tetów doradczych przy Komisj i z ramienia grup interesu, które rep rezentują, mogą wywierać wpływy na cz łonków t ychże grup. przy Komi sj i działa ponad 200 komi tetów 13 S. Mazey, J . Richardson, Tlre CommissiOIl (J/Id the Lobby Iw: I The Europeoll CommissialI, pod red. G. Edwards. D. Spence, Longman Current Affaires [994. s. 174--175. P. Thieffry, P. van Doorn. Lobbying ill Brussels and Strasbourg Iw:l Europeon COlllmullity Aj/er /992. pod red. R.H. Folson. R.B. Lake, v. P. Nauda, Deventer. Boston. Kluwer Law and Taxation Publishers 1993.s. 79. I j LN. Gardner. Effecth·e Lobbyillg ill the Europeoll Comm/mity, l)evenler, Kluwer Law and Taxation Pub[ishers. Boston 1991. s. 70. 14. U l",.

(11) Istota i. w Unii. konsuhacyjnych 16 • Sama Komisja poprzez publikacje białych i zielonych ksiąg oraz memorandum zachęca grupy interesu do prowadzenia dialogu. W działaniach lobbingu wobec Komisji nie bez znaczeniajesl w s półpraca z rządem narodowym . U tarło się przekonanie , że z narodową admini s tracją należy utrzymywać kontakty jedynie w czasie prowadzenia akcji w Radzie Ministrów. Nie jest to podejście słuszne, gdyż narodowi eksperci mianowani przez swoje rządy s ą cenionym i współpracownikami Komi sj i i zasiadają w licznych powoływanych przez nią komitetach i grupach. Dlatego też lobbista powinien s tarać s ię utrzymywać z nimi dobry kontakt , aby przekonać ich , żeby reprezentowali w Komisji jego interesy. W teorii,jeś li Komi sja nie dostarczy propozycji aktu legis lacyjnego Radzie, to Rada nie może w ogóle rozpoczynać dyskusji nad danym prob lemem. W praktyce jednak Rada i Parlament mogą instruować Komisję . aby zajęła s ię daną s prawą w celu prz.ygotowania projektu aktu prawnego. Formalnie dopiero po rozpatrzeniu takiego projektu i wydaniu opinii przez Parlament Europejski, Komitet Ekonomiczno-Socjalny oraz Komitet Regionów Rada Ministrów może s ię nim zająć. Jednakże nierormalne konsul tacje pomiędzy urzędnikami Rady Mini strów, jej doradcami a runkcjonariuszami Komisji mają miej sce dlu go za nim propozycja zostaje publicznie og ło szo na przez Komisję. Ponadto grupy robocze powalane przez Radę zwykle zaczynają prace nad projektem nie oglą­ dając się na opinie Parlamcntu i Komitctów. Takie odchyle nia od rormalnej procedury wymagają od lobbisty kontaktów z Radą zanim zapozna s i ę ona ze stanowi skiem pozostałyc h instytucji Unii w danej sprawie" . Ważnym źród ł em inrormacj i dla lobbistów są runkcjonariusze COREPER , którzy zwykle wiedzą , kto pracuje w grupach roboczych. Oni sami są także dobrym obiektem lobbingu , ze wzg l ędu na ich wplyw na decyzje podejmowane przez Radę , porządek jej obrad, ustalanie priorytetów i rakt, że przekazują Radzie wnioski z prac grup roboczych. Najlepszym sposobem na wpływanie na decyzje Rady Ministrów jest działanie poprzez kanały narodowe , a zwłaszcza utr.lymywanie kontaktów z przedstawicielami narodowych r.t:,dów. Tutaj równ ież ma zastosowanie zasada, że nal eży rozmawiać z możliwie niskimi ran gą urzędnikami , a nie z ministrami. Bardzo ważne jest posiadanie wiarygodnego źródła inrormacji w postaci cz ł onka grupy roboczej, który może informować o zmianach dokonywanych w projektach aktów prawnych, g dy ż posiedzen ia tych grup nie są jawne. Pozwala to na szybkie podejmowan ie działań w przypadku. gdy zm iany zmierzają w niekorzystnym dla danej grupy nacisku kierunku. Lobbista powinien więc porozumieć s ię z przedstawicielami rząd u , którzy jako eksperci s ą człon­ kami grup roboczych. W celu ich identyfikacji dobrte jest zasięgnąć inrormacji w Stałym Przedstawicielstwie.. 16. J. Nonon. M . Clamen. op. cil., s. 126. cit., s. 76 .. 11 l.N. Gardner • op..

(12) Ka tarzyna Tarnawska. Prowadzenie interwencji w Radzie Mini strów wymaga utrzymywania kontaktów nie tylko z prledstawicielami w ł asnego kraju ale również pos iadania dobrych relacji z innymi reprezentantam i, a ponadto znajomośc i także innych niż krajowe real iów politycznyc h, kulturowych oraz wiedzy technicznej. Taki lobbing jest kosztowny. gdyż narodowi eksperci nie zawsze przebywają w Brukse li , ale częs t o we w ł as n yc h krajac h. Ko lejnym problemem w tak iej sytuacji staje się koordynacja prowadzenia działań na ska lę między n arodową. Z wymienionych wyżej powodów kompleksowy lobbin g Rady Mini strów m oże być prowadzony przez du że przed sięb i orstwa i korporacje po s i adające od powi ednie środki finansowe. Skuteczny lobbing tej in stytucji opiera s ię na rozwinięciu dobrej siatki kon taktów w każdej z pię tnas tu stolic państw cz ł on­ kowskich oraz w Brukseli. Lobb ista powinien podejmowa ć akcję zarówno wobec grup roboczych ,jak i personelu Stałych Prledstawicielstw. lntensyw ne monitorowanie obrad grup roboczych połączo n e z nieustannym dostosowywaniem strategii wyw ierania presji w za l eżnośc i od otrzymywanych informacji poprzez śledze nie prac grupy pozwala na os i ąganie dobrych wyn i ków' ~ . Dostęp lobbistów do Parlament u wydaje s ię być najlatwiejszy w porównaniu z pozostałymi instytucjami Unii. W rzeczywistości nie jes llo jednak lak oczywiste. Parlamentarzyści są lud źmi niezwyk le zapracowanym i, gd yż prace Parlamentu odbywają s i ę bez przerwy, nie licząc krótkich wakacji. W każdym miesi,!cu tydzień poświęcony jest na sesję pl e n arną, tydzień na spotkania frakcji. dwa tygodnie na prace komisji. Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt, że sesja plenarna ma miejsce w Sztrasburgu (sekretariat o bs łu gujący ją ma s i edzibę w Luksemburgu) , natomiast frakcje i komi sje spotykają s ię w Brukseli, c hociaż ich spotkan ia odbywają się w raz ie potrzeby także w czas ie trwan ia sesji plenarnej. Parlamentarzyści, których łączy zainteresowanie szczególnymi politycznymi tematami, działają w ramach intergrup . Jntergrupy mogą być obiektem lobbingu, jed nak niekiedy same bywają uważa n e za grupy nacisku, promujące interesy, które reprezentują. ponieważ ich struktury są lu żne oraz nawiązują t eż stosunki z zewnętrzny mi grupami interesów na mniej sformali zowanych zasadach ni ż ma to mi ejsce w komisjach parlamentarnych. Jnlergrupy uł a t wiają zaw i ązywanie koalicji w Parlamenc ie i s p rzyj ają powstawaniu soj uszy politycznych. Do najbardziej znanych należą: Inlergrupa Przedstawicieli Lokalnych i Regionalnych, Ugrupowanie Kangurle (dąży do elimi nacji barier w przep ł yw ie dóbr, us łu g i ludzi wew n ątrz Unii Europejskiej), Intergru pa Środków Masowego Prlekazu, lntergrupa Rolnictwa i Polityki Żyw n ościowej , Federalistyczna Jntergrupa na Rzecz J edności Europejskiej oraz Inlergrupa Opieki nad Zwierzę tami '9 . Największą uwagę lobbistów przyciąga sesja ple narna, ałe to w komisjac h na s t ęp uje faktyczne przygotowanie projektów. Obecnie jest ich dwad z i eśc i a, 18 Tamie, s. 79. 19 F.lacobs, R. Corbett, M Shackleton, Parlament Europejsk.i, WS P w Rzeszowie, Rzeszów. 1996,s. 284-289..

(13) Istota i rozwój Jobbi/lgU w Unii Europejskiej. a każda ma ustalony z góry zakres odpowiedzialności. Do najbardziej popularnych wśród lobbistów komi sji należą: Komi sja Spraw Zagranicznych i Bezpiecze ń s twa , Komisja Energ ii , Bada ń i Techno log ii , Komisja Ekonom ii , Polityki Monetarnej i Przemysłowej, Komisja Spraw Socjalnych, Rozwoju i Środowiska Pracy. Komisja Środowiska, Zdrowia Publicznego i Ochrony Konsumentów oraz Komisja Zagranicznych Stosu nków Ekonom icznychlO . Kontakt lobbisty ze sp rawozdawcą komisji powinien zostać zapoczą tkowa ny tak wcześnie,jak to jest m ożliwe. Ten pojedynczy parlamentarzysta ma ogrom ny wp ł yw na ostateczny ksz t ałt poprawek do projektu Komisji. Podobnie jak u rzęd n ik Kom isji ni e zawsze jest on ekspertem w danej sprawie i potrzebuje informacji. Mo że jej dostarczyć lobbi sta. Gdy ty lko sprawozdawca zos ta ni e wyznaczony. lobbista powini e n zdecydować, ja ką s trategię ma wobec niego przyj.}ć, zao ferować mu pomoc techniczną, a nawet doradztwo w opracowaniu projektu . Warto s kontaktować się także z potencjalnym i sprawozdawcami nim jeszcze dany projekt wpłynie do Parlamentu , ponieważ często zdarza s i ę, że ci sami sprawozdawcy są wyznaczani do podobnych spraw. Inną przyczyną efektyw n ości wczesnej interwencji jest fakt, że sam sprawozdawca może wys tępo­ wać w roli lobbisty wobec Kom isji, nim ta zakonczy proces przygotowywania projektu, oraz w Radzie Mini strów podczas procesu przeprowadzania konsultacji między Radą a Parlamentem. Lobbista nie może się ograniczać do prowadzenia lobbingu tylko wobec sprawozdawcy. Nawet gdy projekt zosta nie zaakceptowany w kom isji parlamentarnej, może on zOS tać odr.lucony w czasie sesji plenarnej. Dlatego lobbista pow inien wywierać wp ływy na czł onków innych frakcji pol itycznych. Komisja parl amentarna nie może pracować sama ze wzg l ędu na il ość spraw i ich kompleksowość. W pracach tych pomaga zespól pracowników administracyj nych, asysten tów i personelu pomocniczego. Sukces lobbisty za l eży więc w dużym stopniu od tego, czy zdo ł a on nawiązać dobre kontakty z personelem komisji, a na stęp ni e s łu żyć mu analizami technicznymi oraz pomocą w przygotowani u dokumentów. Sprawozdawcy oraz kom isje częs to opierają swe prace na ekspertyzach wykonanych przez personel, s tąd tak waż n e jest utrzymywanie z ni m przez lobbistę dobrych stosunków. Kol ejną ważną dla lobbisty gru pę s tan ow i ą pracownicy sekretariatów frakcj i politycznych. Na ic h czele s toją sekretarze gene ralni , któr.ty podlegają bezpoś redn i o liderowi frak cj i. Każdy sekretarz generalny nadzoruje prac ę zespołu doradców gru py politycznej w zakresie legislacji. Pracownicy sekretariatu czę­ sto pomagają też sprawozdawcy w pracach nad projektem. Podobnie jak personel komi sji parlamentarnej, personel frakcj i pol itycznych jest dobrym obiektem lobbingu parlamentarnego. Szczególnym re neksem powinien wykazać s ię lobbista w czasie sesji plenarnej. Często bow ie m do ostatniej chwil i przed g ło sowa ni e m mają miejsce 20 J.N. Gardner.op. cil .. s. 9 1-93. na zwy polskie wcdlug F. Jacobs. R. Corbeu . M. Shacklelon. op. cil .. S. 186..

(14) Tamaw!.ka. intensywne negocjacje między sprawozdawcą, przewodniczący m komisj i par ~ lamentarnej. przywódcami i członkami frakcji politycznych. Na tym et'apie lobbi ~ sta działa w kuluarach Parlamentu i dostosowuje swoją interwencję do atmosfery ostatnich dyskusj i i do ogran i cze ń czasowych narzuconych przez rytm prowadzen ia posied zeń ple narnych!l. Wielu obserwatorów przewiduje, że w n ajbl i ższym czas ie z powodu przenies ienia up rawnień legislacyjnych pań s tw czł o n kowskich Unii do Brukseli oraz z l ożenia na barki parlamentów narodowych obowiązku wprowadzenia w życ i c dyrektyw. zw i ązki tychże parlame ntów z Parlamentem Europejskim ulegną zacieś ni eni u . Jednak niezależnie od tego, czy s ię tak rzeczyw i śc i e SIanie. narodowi parlamentarzyśc i pozosta n ą pomocnymi sojusznikami lobbistów, dostarczając im ni ezbędn yc h infonnacji 2!. Jed nak wywieranie na nich wpływ u poprzez elektorat narodowy jest raczej nieskuteczne. poni eważ nie są oni z nim zw ią zan i , a li sty kandydatów do Parlamentu Europejskiego sporząd zane są zwykle przez partie narodowe na szczeb lu centralnym . Pomoc Parlamentowi Europejskiemu w osiąga ni u jego własnych długotermi­ nowych celów powinna być glównym dodatkowym tematem każdej interwencj i w ramach lobbingu parlamen tarnegall. W celu zw i ększenia zak resu swyc h kompetencj i Parlament musi ulepszyć swe kompetencje analityczne o charakterze zarówno prawnym, jak i technicznym oraz zapew ni ć sobie niezależne źródla infomlacj i. W tym procesie użyteczni mogą się stać l obbiści. To. czy parlamen~ tarzyśc i przyjmą ich pomoc za l eży w dużym stopniu od poziomu zaufania między sprawozdawcami a poszczególnymi lobbi stami. Je ś li relacje miedzy nimi są dobre. to obydwie strony mogą wiele zyskać. Jak już wspomnia no, Parlament Europejski dysponuje liczny mi możliwo­ sciami wywierania wpływu na proces podejmowania decyzji poprzez procedury leg islacyj ne i prawo z<ldawania pytań Komi sji i Radzie Mini strów. Jesli spojrzy się na Parlament jak na orga ni zację l o bbingową , a nie jak na instytucję Unii okaże s i ę, że jego możl iwosci wywierania wplywu na inne instytucje tego ugrupowania są naprawdę duże ze wzg l ędu na rozwinięte kontakty między nimi a Parlamenteml•. Od zdolności i efek tywno śc i lobbisty za l eży czy Parlament Europejski stanie s ię jego sojusznikiem w interwencjach wobec Komi sji i Rady Mini strów. Skuteczny lobbing w Brukseli to dz i ał ania prowadzone z wyczuciem, taktem i inteli ge ncją, w duchu ugody i komprom isu, które c h arakte ryz uj ą poczynania Kom isji Europejskiej, Rady Unii Europejskiej i innych instytucj i Un ii E uropej~ sk iej . Z tego powodu lobbista musi s ię na s tawi ć na kompromis oraz modyfikacje swojego stanowi ska, gdyż każd a decyzja Unii jest oparta na konsensu sie. 21 P. Thicffry. P. van Ooorn. op. cil., s. 83. 12 J. N. Gardner, op. cil., s. 99. D Tamże. 24 Tamże.. s. 98 . s. 98- 99..

(15) Istota i. w Unii. Najlepszy projekt to nie ten, który spe łni a wsze lki e wymagan ia techniczne, ale taki, który jest m ożliwy do przyjęcia przez wszystkie zai nteresowane strony:ZS .. 5. 'odsuftlowanle Lobbing w Un ii Europejsk iej przeżywa ciągły rozwój , a reprezentacja inte· resów na poziomie europejskim jest coraz bardziej zróż ni cowana i wyspecja lizowa na. Taka tendencja występuje mimo różnic w narodowych tradycjach wywierania nacisku na rząd, odmiennych narodowych sposobac h regulacji poszczegó lnych sektorów i różnic kulturowych. Wzrasta znacze nie grup nacisku dl a funkcjonowania instytucji Unii oraz analogicznie, instytucje te m ają coraz większe znaczenie dla europejskich grup interesu. Wzrost znaczen ia Brukseli powoduje, że grupy nacisku, które tradycyjnie koncemrowaly się w ośrodkach władzy są coraz częściej obecne w stolicy Belgii. W dobie szybkiego po stępu techni cznego, a zwłaszcza rozwoju komunikacji, fi zyczna obec n ość w Brukseli, szczególnie je ś li chodzi o gro madzeni e i przekazywanie infonnacji , nie będz i e j u ż niedłu go tak ważna. Jednakie nada l kluczowe znaczenie będą miały osobiste kontakty z funkcjona riuszami Unii. Komisja pozostanie central nym elementem wszelkiej aktywnośc i lobbistycznej , po ni eważ w przec i wieńs t w i e do Trybunału Sprawiedliw ośc i , który wydaje wyroki dotyczące wydarzeń z przeszłości, w odróżnieniu od Rady, która reprezentuje narodowe interesy, odmiennie ni ż Parlament, który nie jest wystarczająco spójny. aby przedstaw i ać jednolite stanowi sko . to głównie Komisja jes t zdolna do popieran ia idei uwzględniających nowe interesy. Może tego doko n ać. gdyż jest odpowiedzial na za opracowywanie nowych propozycji legislacyjnych, które wymagają ingerencji ekspertów oraz pos iada paneuropejskie spojrzenie na wszelkie problemy. The Nature and Development ol Lobbying In the Europea n Unlon The European Un ion has li specific character and is in nJlIny respects similar to a federa t state. Lobbying at the Europcan Communities' level has cxisted since the establishment of the Communities themselves, and pressure groups have made an important contribut ion to their devclopment by becoming active ly involved in di:alogue belween and :among institutions. The anicie prcsents the genesis, developmcnt and main fcature s or lobbying at the Europcan Union level and the participation of prcssllre groups in decision-making process in Brussels.. n J. Nonon, M. Clamen, op. cif" s. 184..

(16)

Cytaty

Powiązane dokumenty

Przedstawione poniżej wyniki badań odnoszą się jedynie do pierwszych dziesięcioleci XVI wieku i dotyczą ratusza oraz jego najbliższego otoczenia

Studia Rossica Posnaniensia 14, 3-27 1980.. Одновременно уточнились общие и необходимые принципы изучения самих данных

Již tradičně zveme ke spolupráci při tvoření našeho časopisu všech- ny, které zajímá historie střední Evropy – čekáme na články, recenze, zprá- vy z

Kamiński rozróżnia dwa podstawowe ich rodzaje: złożoną i rzeczywistą (realizowaną). Założona, czyli cele i zamierzenia określone w statucie lub programie. Natomiast

Dlatego też obliczono współczynniki korelacji między indeksami gospodarki opartej na wiedzy w krajach Unii Europejskiej a wskaźnikami rynku pracy i zmiennymi

Szczegó³owo omówiono priorytetowe inwestycje w sektorze gazu ziemnego oraz w sektorze paliw ciek³ych i produktów ropopchodnych, a tak¿e inwestycje zamierzone do realizacji w

Szczegó³owo omówiono priorytetowe inwestycje w sektorze gazu ziemnego oraz w sektorze paliw ciek³ych i produktów ropopchodnych, a tak¿e inwestycje zamierzone do realizacji w

Jako najwa¿niejsze nale¿y wskazaæ - kwestiê bezrobocia (jako zjawiska potêguj¹cego ubo¿enie ludnoœci), wzmo¿enie problemów patologii spo³ecznej, kwestiê mieszkaniow¹,