Tadeusz Nawrolski,Paweł
Dębowski
Zamość. Fortyfikacje
Informator Archeologiczny : badania 13, 254-256
254
B a d a n ia m ia ły n a c e lu : 1 / o d s ło n ię c ie d a w n y ch b ru k o w a n y c h p o z io m ów u ż y tk o w y c h , 2 / u z y s k a n ie p e łn e g o p r o f ilu s t r a t y g r a f i c z n e g o .
O d s ło n ię to c z t e r y p o z io m y b ru k ó w : n a jm ło d s z y m o ż e b y ć d a to w a n y n a s c h y łe k XIX w ie k u , n a j s t a r s z y z a ś z a p e w n e n a w ie k X V I / b r u k s t a r a n n ie u ło ż o n y z n ie d u ż y c h o to c z a k ó w , w y p e łn ia ją c y c h k w a te r y w y z n a c z o n e p r z e z p a s m a w ię k s z y c h k a m ie n i b ie g n ą c e w z d łu ż l i n i i w s c h ó d -z a c h ó ^ /. N ie c o p o w y żej t r z e c i e g o p o z io m u b r u k u o d k r y to w w a r s te w c e p ia s k u p r z e m i e s z a n e g o ze s p a le n iz n ą 72 m o n e ty z o k r e s u p a n o w a n ia J a n a K a z i m i e r z * C a le c o s ią g n ię to na g łę b o k o ś c i o k o ło 3, 40 m . N a j s t a r s z ą w a r s tw ę o s a d n i c z ą m o ż n a z a p e w n e o d n ie ś ć do 1 ć w i e r c i XIV w ie k u . M a te r ia ły z n a jd u ją s i ę P A K P P P K Z O /W a r s z a w a . B a d a n ia te r e n o w e z o s ta ły z a k o ń c z o n e . W Ę G IE R K A , g m . R o ź w ie n ic a P P P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji w o j, p r z e m y s k i e Z ab y tk ó w P r a c o w n ia A r c h e o lo g ie z n o - K ona e r w a t o r s k a O d d z ia ł w R z e s z o w ie B a d a n ia p r o w a d z ił ( m g r S ta n is ła w L e w a n d o w s k i! F in a n s o w a ł W K Z w P r z e m y ś l u . D ru g i s e z o n b a d a ń . R u in y z a m k u b a s te jo w e g o z X V I w ie k u . R u in y b ę d ą c e p r z e d m io te m b a d a ń , to p ie r w o tn ie b u d o w la z k a m ie n ia , n a p la n ie c z w o ro b o k u /o k o ło 40 x 40 m / z c y lin d r y c z n y m i b a s t e j a m i n a n a r o ż a c h , Z t r z e c h s t r o n o ta c z a ły j ą fo s y . O b e c n y s ta n z a c h o w a n ia z a m k u to : b a s t e j a n a r o ż n ik a p ó łn o c n o -z a c h o d n ie g o o r a z z a b u d o w a n ia j o n ie u s ta lo n y m b l i ż e j p o c h o d z e n iu / w p ó łn o c n e j i z a c h o d n ie j c z ę ś c i d z ie d z iń c a . F o s y s ą p r a w ie z a ró w n a n e i z a b a g n io n e . C e le m b a d a ń b y ło u s t a l e n i e p ie rw o tn e g o z a r y s u f o r ty f ik a c ji m u ro w a n y c h i z ie m n y c h , w z w ią z k u z k o n c e p c ją p la n o w a n y c h p r a c k o n s e r w a t o r s k o - a r c h i te k to n ic z n y c h .
W y k o p a lis k a b y ły k o n ty n u a c ją p r a c r o z p o c z ę ty c h j e B ierną 1978 r . Z a ło ż o n o 20 w ykopów o ł ą c z n e j p o w ie rz c h n i o k o ło 2 5 0 m 2 . N ie k tó r y c h w ykopów n ie u d a ło s i ę w y e k s p lo r o w a ć do c a l c a z pow odu w y s o k ie g o p o z io m u w ód g ru n to w y c h . W w y k o p a c h s tw ie r d z o n o d u ż ą i l o ś ć fra g m e n tó w c e r a m i k i , g łó w n ie X V I-to i X V I I - w ie c z n e j, p o n a d to k ilk a s k o r u p p r a d z i e j o w y ch o c h r o n o lo g ii tr u d n e j do o k r e ś l e n i a . N a jw c z e ś n ie js z y m r e z u l t a t e m b a d a ń b y ło o d k r y c ie dw u m u ró w ró w n o le g ły c h , w o d le g ło ś c i o k o ło 7, 8 m o d s i e b i e , tw o r z ą c y c h z a p e w n e p o łu d n io w ą p i e r z e j ę z a m k u . P r a c e z o s ta ły p r z e r w a n e p r z e z in w e s to r a z pow odu o g r a n ic z e n ia fu n d u s z y i u s ta lo n y p r o g r a m n ie m ó g ł b y ć z r e a liz o w a n y . W RO CŁA W p a t r z p l. 1 M a ja p ó ź n e ś r e d n io w ie c z e Я » ZAM OSC P P P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji F o r t y f i k a c j e Z ab y tk ó w
255 P r a c o w n ia A r c h e o lo g ic z n o -K o n s e r w a to r s k a O d d z ia ł w Z a m o ś c iu B a d a n ia p r o w a d z ił m g r T a d e u s z N a w r o ls k i p r z y w s p ó łp r a c y m g r P a w ła D ębów a k i e g o , F in a n s o w a ła W o jew ó d zk a D y r e k c ja R o zb u d o w y M ia s t i O s ie d li W ie js k ic h w Z a m o ś c iu , C z w a r ty s e z o n b a d a ń . F o r ty f ik a c je m i e j s k i e /X V I-X IX w, / P r a c e k o n ty n u o w a n o n a b a s tio n ie 7 i p r z y b r a m a c h L u b e ls k ie j S ta r e j o r a z L u b e ls k ie j N o w e j, N a b a s tio n ie 7 o d s ło n ię to p ie r w o tn ą X V II -w ie c z n ą k u r ty n ę 7 -1 n a d łu g o ś c i o k o ło 27 m , t j . do p r z e c i ę c i a j e j p r z e z p o c h y ln ię .
P r a c e k o n c e n tro w a ły s i f po z e w n ę tr z n e j s t r o n i e k u r ty n y , c z y li w e w n ą tr z X V I-X V III-w ie c z n e g o m i a s t a . D o p ie ro w l a ta c h d w u d z ie s ty c h XIX w iek u o b s z a r te n z o s t a ł w łą c z o n y w o b r ę b b a s tio n u p r z e z b u d o w ę n a d s z a ń c a , W p r z e s t r z e n i m ię d z y k u r ty n ą 7 -1 i n a d s z a ń c e m o d k ry to dw a o d c in k i p o - t e r n y p r z e c i ę t e j p ó ź n ie js z ą p o c h y ln ią . W y jś c ie p o te r n y n a p o z io m t e r e n u od s tr o n y p o łu d n io w e j z o s ta ło z n is z c z o n e b u d o w ą fo s y w e w n ę trz n e j n a d s z a ń c a , M ię d z y p o te r n ą a m u r e m fo s y w e w n ę trz n e j z a c h o w a ły s i ę - ja k d o ty c h c z a s - je d y n ie n a w a r s tw ie n ia z a w ie r a ją c e lic z n y m a t e r i a ł a r c h e o lo g ic z n y . D la p e łn e g o r o z p o z n a n ia p o łu d n io w e j p ołow y b a s tio n u n a le p y j e s z c z e z lo k a liz o w a ć p o łu d n io w y b a r k . D a ls z e p r a c e o b e jm ą p ó łn o c n ą c z ę ń ć b a s tio n u 7 , g d z ie n a le ż y u c h w y c ić p r z e b ie g d ru g ie g o o d c in k a p o te r n y i o r y ło n p ó łn o cn y w r a z z b a r k i e m ,
Z a k o ń c z o n o b a d a n ia b r a m y L u b e ls k ie j S ta r e j.. U ja w n iły one k ilk a se g m e n tó w g a l e r i i s t r z e l n i c z e j po obu s tr o n a c h b r a m y o r a z d o ln ą k o n d y g - n a c ję p r z e j ś c i a pod b r a m ą , z w ią z a n e g o z g a l e r i ą . S iln e z n is z c z e n ie k u r t y n y p r z y b r a m i e i ś la d y d o ra ź n e g o ic h w z m o c n ie n ia p o tw ie r d z a ją w y d a r z e n ia z 1813 r , m a j ą c e m i e j s c e p o d c z a s o b lę ż e n ia Z a m o ś c ia , P o n a d to o k r e ś lo n o p o z io m y p o s a d z e k w obu a n e k s a c h is tn ie ją c y c h p r z y p o łu d n io w e j e le w a c ji o b ie k tu .
K o n ty n u o w an o b a d a n ia n a p r z e d p o lu b r a m y L u b e ls k ie j N o w e j. M ia ły one o k r e ś l i ć z a b u d o w ę p r z e d n ią i p ie rw o tn y p o z io m u ż y tk o w y . W p o b liż u b f a r a y u c h w y c o n o o d c in e k m u r u z w ią z a n e g o b y ć m o ż e z s y s te m e m k o n s t r u k c y jn y m m o s tu , n a t o m i a s t w o d le g ło ś c i o k oło 16 m o d b r a m y o d k r y to k o le jn y m u r . P r z y s z ł e p r a c e w in n y w y ja ś n ić , c z y j e s t to r e l i k t k o jc a , z lo k a liz o w a n eg o w ty m m ie js c u n a p la n ie Z a m o ś c ia z 1856 r . J e d n y m z d z i e ł o b ro n n y c h n a p rz e d p o lu tw ie r d z y j e s t R o tu n d a . W z w ią z k u z p r o je k te m u p o rz ą d k o w a n ia g r o b li w io d ą c e j do R o tu n d y i w e r y f ik a c ji p r z e k a z u k a r t o g r a f i c z n e g o z 1858 r . p rz e p r o w a d z o n o ro z p o z n a w c z e b a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e . W y k a z a ły o n e je d n o z n a c z n ie , i i w p rz y p a d k u R o tundy p la n z 1856 r , j e s t p r o je k te m n ie z r e a liz o w a n y m w p e łn i. U ch w ycono je d y n ie z n iw e lo w a n e p o z o s ta ło ś c i tr a w e r s ó w g r o b li i p o ś w ia d c z o n o n a s y p o w e j&J p o w s ta n ie n a b a g ie n n y m p o d ło ż u . N o w y m , n ie z n a n y m e le m e n te m b y ło o d k ry c ie s k le p ie n ia k a n a łu / ? / - k o r y t a r z a / ? / , w y p ro w a d z a ją c e g o z a p e w n e z a ło g ę z R o tu n d y w k ie r u n k u t w ie r d z y . S z c z e g ó ło w a lo k a liz a c ja i z a s i ę g k a n a łu z o s ta n ie u s ta lo n y w p r z y s z ły m r o k u p r z y p o m o c y b a d a ń e le k tr o o p o r o - w y c h .
256 P o n a d to p o d c z a s n a d z o ró w z lo k a liz o w a n o o d c in e k k u r ty n y 2 -3 z d o b r z e c z y te ln y m z a r y s e m d r o g i w a ło w e j. B a d a n ia p r z y f o r ty f ik a c ja c h z a m o js k ic h b ę d ą k o n ty n u o w a n e . ZA M O ŚĆ P P P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji S t a r e M ia s to Z ab y tk ó w P r a c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n s e r w a to r s k a O d d z ia ł w Z a m o ś c iu B a d a n ia p r o w a d z ili m g r m g r G r a ż y n a N a w r o ls k a , P a w e ł D ę b ó w sk i pod k ie r o w n ic tw e m m g r. T a d e u s z a N a w ro le k ie g o / a u t o r s p r a w o z d a n i a / . F in a n s o w a ła W o je w ó d z k a D y re k c ja R o zb u d o w y M ia s t i O s ie d li W ie je k ic h w Z a m o ś c iu . T r z e c i s e z o n b a d a ń . M ia s to n o w o ż y tn e /k o n ie c X V I-X IX w , / P r a c e k o n ty n u o w a n o w p ó łn o c n o - z a c h o d n im k w a r t a l e R ynku W ie lk ie g o . M ię d z y p o łu d n io w ą e le w a c ją R a tu s z a i je g o z e w n ę tr z n y m i s c h o d a m i o d s ło n ię to d a ls z e r e l i k t y sch o d ó w i o d w a c h u . N a to m ia e t p r z e d s c h o d a m i o d k r y t o p e łn y z a s i ę g b ru k u p r z y le g a ją c e g o od p ó łn o c n e j s t r o n y do fu n d a m e n tu p r ę g i e r z a . P o s t r o n i e p ó łn o c n e j b ru k u z n a jd o w a ły s i ę dw a c ie k i k a n a l i z a c y jn e / ? / w y ło ż o n e d r a n i c a m i , w c h o d z ą c e pod f i l a r y sc h o d ó w . U s ta lo n o ta k ż e s y s te m k o n s tr u k c y jn y f ila r ó w sc h o d ó w , K o le jn y m p u n k te m b a d a w c z y m b y ł b lo k X X IV w p ó łn o c n e j c z ę ś c i m i a s t a . P r a c e m ia ły d o s t a r c z y ć d a n y c h d o ty c z ą c y c h p r o je k to w a n ia b lo k u . Na p o d s ta w ie b a d a ń p o w ie r z c h n i w e w n ą trz b lo k o w e j s tw ie r d z o n o w y s tę p o w a n ie k ilk u p iw n ic z e k , z a g łę b io n y c h m o c n o w c a l e c , z a w ie r a ją c y c h b o g a tą s e r i ę w y ro b ó w c e r a m ic z n y c h i s z k la n y c h . P r a c a m i o b ję to ta k ż e p o d c ie n ia b lo k u IQ , tz w . O r m ia ń s k ie g o , g d z ie w y k o n an o dw a w y k o p y . W y k a z a ły o n e m o c n o n a r u s z o n ą s t r a t y g r a f i ę , u n ie m o ż liw ia ją c ą o k r e ś l e n i e r e l a c j i c h r o n o lo g ic z n y c h m ię d z y k a m ie n ic a m i i p o d c ie n ia m i. N ie z a le ż n ie o d b a d a ń s y s te m a ty c z n y c h , w o b r ę b ie c a łe j S ta ró w k i p r o w a d z o n o n a d z o r y a r c h e o lo g ic z n e n a d w y k o p a m i z ie m n y m i. P r a c e i n s t a l a c y jn e w y k o n y w an o w r ó ż n y c h c z ę ś c i a c h m i a s t a / u l . Z a m k o w a , P a ł a c - A r s e - n a ł, u l. Ł u k a s iń s k ie g o , u l. P e r e c a , u l. L e n in a , u l, B a z y lia ń s k a , p o d c ie n ia blokt IV i V, d z ie d z in ie c R a t u s z a / . D o s ta r c z y ły o n e d a ls z y c h i n f o r m a c j i o p i e r w o tn ej k o n f ig u r a c ji te r e n u , c h a r a k t e r z e n a w a r s tw ie ń i z a b u d o w y m i e s z k a l n e j, s i e c i Χ ΙΧ - w ie c z n e j k a n a l i z a c j i . J e d n y m z c ie k a w s z y c h o d k r y ć b y ło z l o k a liz o w a n ie p o te r n y / ? / p r o w a d z ą c e j z , A r s e n a łu n a b a s tio n 3 .
B a d a n ia i n a d z o r y b ę d ą k o n ty n u o w a n e . ŻY W IE C P P P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji w o j, b i e l s k o - b i a l s k i e Z ab y tk ó w P r a c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n s e r w a to r s k a O d d z ia ł w R z e s z o w ie
