View of Teaching Religion and Digitization of Polish School

(1)

Tom LXI, zeszyt 11 2014

KS. PAWE M AKOSA

NAUCZANIE RELIGII

WOBEC CYFRYZACJI POLSKIEJ SZKOY

TEACHING RELIGION AND DIGITIZATION OF POLISH SCHOOL

A b s t r a c t. In the age of digitization of school education in Poland, we have tried to show the essential principles of the project “digital school” as well as the merits and the possibility of including religious instruction in this process. For this purpose, currently existing electronic tools for teaching religion have been analyzed. Among them are technologically advanced multibooks and also portals and even electronic methodology guides for teachers. The analysis has shown that Catholic publishers in Poland have great potential in creating this kind of educational tools. They are already able to produce modern teaching aids. In the article there were also presented a lot of technical and financial difficulties that may hinder and slow down the process of digitization of religious education. They were also shown advantages and risks posed by the digital education.

Key words: digitalization, education, religious education, catechesis.

Nauczanie religii w Polsce stanowi integraln a czesć´ publicznego systemu os´wiaty, a jego podmiotami s a jednoczesńie szkoa i Kosćió. Oczywisćie kazdy z tych podmiotów posiada wasn a autonomie, wyrazaj ac a sie w tym, ze Kosćió decyduje w kwestiach programowych a szkoa organizacyjnych. Wspóln a trosk a s a natomiast kwestie metodyczne. Wasńie w tym ostatnim wymiarze polska szkoa przezywa ostatnio prawdziw a rewolucje. Wi aze sie ona przede wszystkim z nowymi pomocami dydaktycznymi przygotowywany-mi przez rz ad, a takze z realizowan a od kilku lat cyfryzacj a polskiej szkoy. Tego rodzaju zmiany w szkolnictwie dotykaj a takze, choc´by pos´rednio,

nau-Ks. dr hab. PAWEMAKOSA, prof. KUL – Katedra Teologii Pastoralnej KUL; adres do korespondencji: ul. Radziszewskiego 7, 20-950 Lublin; e-mail: makosa@kul.pl

(2)

czania religii. Trudno bowiem wyobrazic´ sobie sytuacje, w której lekcje reli-gii pozostaj a na marginesie zmian w os´wiacie, w tym poza wpywem nowych trendów w dydaktyce i metodyce. Niniejsza publikacja ma na celu ukazanie najbardziej istotnych zmian dokonuj acych sie aktualnie w polskim systemie os´wiaty oraz sposobu, w jaki nauczanie religii stara sie na nie odpowiadac´.

1. SPOECZEN´ STWO INFORMACYJNE

Nie ulega w atpliwosći, ze mozna mówic´ o wspóczesnej Polsce jako o spo-eczen´stwie informacyjnym. Jest to konsekwencja niezwykle dynamicznego rozwoju technologii informacyjnej prowadz acej do powszechnej obecnosći komputerów i szerokopasmowych aczy internetowych. Dzieki nim rewolucyj-nym wrecz zmianom podlega niemal kazda dziedzina zycia – nauka, praca, rozrywka1. W konsekwencji coraz wieksze grupy ludzi odchodz a od pracy w sektorze industrialnym na rzecz sektora informacyjnego2. Informatyzacja w coraz wiekszym stopniu dotyka takze os´wiaty i wszelkich form ksztacenia. Coraz bardziej powszechne staje sie nauczanie na odlegosć´ w formie e-lear-ningu, który zakada, ze kontakt nauczyciela z uczniem dokonuje sie za po-moc a narzedzi internetowych3. Trudno sie wiec dziwic´, ze dzisiejszych mo-dych ludzi, dla których urz adzenia elektroniczne stay sie nieodzown a co-dziennosći a, okres´la sie jako „digital human”4. Mimo istnienia wielu nega-tywnych cech spoeczen´stwa informacyjnego wydaje sie, ze informatyzacja kazdej dziedziny zycia jest procesem nieodwracalnym i kazdemu, kto za nim nie nad azy, grozi swoiste wykluczenie. Konieczne jest jednak dostrzeganie potencjalnych zagrozen´ i w miare mozliwosći eliminowanie, lub choc´by osa-bianie, negatywnych konsekwencji tych procesów.

1_{Por. R. K l u s z c z y n´ s k i. Spoeczen´stwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka}

multi-mediów. Kraków 2002 s. 11.

2_{J. M i k u o w s k i P o m o r s k i. Kultura wobec spoeczen´stwa sieci. W:}

Spoe-czen´stwo informatyczne. Szansa czy zagrozenie. Red. B. Chyrowicz. Lublin 2003 s. 42.

3_{Por. W. K o o d z i e j c z y k, M. P o l a k. Jak bedzie zmieniac´ sie edukacja?}

Wyzwania dla polskiej szkoy i ucznia. Warszawa 2011 s. 49.

4_{A. A n d r z e j c z a k. Cyfrowy czowiek – homo sapiens digital. [online] [dostep:}

21.09.2013].

DostepnywInternecie:‹http://www.edunews.pl/nowoczesna-edukacja/innowacje-w-edukacji/ 623-cyfrowy-czlowiek-homo-sapiens-digital›.

(3)

2. PROGRAM „CYFROWA SZKOA”

Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Ministerstwo Administracji i Cyfry-zacji stoj a na stanowisku, ze „przygotowanie Polaków do zycia w spoeczen´-stwie informacyjnym jest wyzwaniem cywilizacyjnym. Szczególna rola w tym zakresie przypada szkole, która musi wyposazyc´ wszystkich uczniów w umie-jetnos´c´ stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, zwaszcza w zakresie wyszukiwania, przetwarzania, analizowania i korzystania z infor-macji. Do realizacji tych zadan´ konieczne jest wyposazenie szkó w nowo-czesny sprzet komputerowy, a takze dostep szkó do szybkiego Internetu, wysokiej jakos´ci cyfrowe zasoby edukacyjne oraz dobrze przygotowani nau-czyciele”5.

W celu osi agniecia tych zadan´ w latach 2012-2013 przeprowadzono pro-gram o nazwie „Cyfrowa szkoa”. Obejmowa on cztery gówne obszary:

1) „e-nauczyciel” – polegaj acy na rozwijaniu umiejetnos´ci nauczycieli w zakresie nauczania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii oraz ko-munikowania sie z uczniami i ich rodzicami, a takze prowadzenia dokumen-tacji szkolnej z wykorzystaniem tych technologii;

2) „e-zasoby edukacyjne” – polegaj acy na tworzeniu i udostepnianiu róz-nych materiaów, tj. pliki tekstowe, prezentacje multimedialne, filmy itp. Szczególnym wymiarem tej dziaalnos´ci stao sie przygotowanie i bezpatne udostepnienie „e-podrecznika”;

3) „e-szkoa” – polegaj acy na zapewnieniu szkoom nowoczesnej infra-struktury, tj. komputery, szerokopasmowy Internet oraz elektroniczne pomoce dydaktyczne;

4) „e-uczen´” – polegaj acy na zapewnieniu uczniom dostepu do nowoczes-nych narzedzi i pomocy dydaktycznowoczes-nych6.

Nie wszystkie cele, zakadane przez program „Cyfrowa szkoa”, udao sie osi agn ac´. Wiele szkó wci az nie posiada odpowiedniej infrastruktury, a maa przepustowos´c´ Internetu nie pozwala na korzystanie z wielu zasobów. Pomi-mo tego, ze w Polsce okoo 80-90% populacji w modym i s´rednim wieku

5_{Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Sprawozdanie}

z realizacji Rz adowego programu rozwijania kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie sto-sowania technologii informacyjno-komunikacyjnych „Cyfrowa szkoa”. Warszawa 2014 s. 5.

[online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹http://men.gov.pl/images/jakosc_eduka-cji/SPRAWOZDANIECYFROWASZKOLA-przyjeteprzezRM25_02_2014.pdf›.

(4)

korzysta z Internetu7, dostepnosć´ do tego medium w szkole wci az nie jest oczywista. Os´rodek Rozwoju Edukacji twierdzi co prawda, ze ok. 83% nau-czycieli korzysta z Internetu w szkole, 52% z rzutnika, 27% z tablicy multi-medialnej8. Przeprowadzone badania wasne na portalu www.kulkat.pl, ws´ród nauczycieli religii, nie potwierdzaj a jednak tej opinii. Ws´ród 633 nauczycieli bior acych udzia w sondazu tylko 21,6% odpowiedziao, ze ma do dyspozycji tablice interaktywn a lub projektor na kazdej lekcji, z kolei 17,5% dostep taki posiada sporadycznie. Jednoczesńie 15,3% respondentów zadeklarowao, ze posiada dostep do komputera z Internetem na kazdej lekcji, a 25% ma spora-dyczny dostep do komputera na lekcji. Z kolei 20,7% nauczycieli religii stwierdzio, ze nie ma mozliwosći skorzystania z zadnych materiaów multi-medialnych9.

Najbardziej istotne z punktu widzenia tego opracowania wydaj a sie byc´ jednak elektroniczne zasoby edukacyjne. W tym obszarze, ws´ród celów sta-wianych przez ministerstwo, znajdoway sie nastepuj ace:

„1) rozbudowa cyfrowych zasobów edukacyjnych na portalu «Scholaris»; 2) przygotowanie «e-podreczników», które bed a dostepne na otwartej platformie edukacyjnej;

3) przygotowanie przez Telewizje Polsk a S.A. audycji os´wiatowych dla szkó dostepnych na internetowym portalu edukacyjnym TVP”10.

W czasie trwania programu na portalu „Scholaris” zamieszczono dodat-kowo 2090 nowych materiaów, które wraz z istniej acymi wczesńiej day imponuj ac a liczbe prawie 27 tys. zasobów, które zdaniem MEN pokrywaj a 75% podstawy programowej11. Bardziej szczegóowa analiza zawartosći tego portalu przekonuje jednak, ze jakosć´ wiekszosći zasobów jest bardzo prze-cietna i nie respektuje nawet podstawowych zasad tworzenia prezentacji multimedialnych, zawieraj ac np. zbyt ma a wielkosć´ czcionki. Ogromna liczba tych zasobów to róznego rodzaju materiay teoretyczne – programy i wytycz-ne, które dostepne s a w wielu innych miejscach. Czasami tylko zdarzaj a sie

7 _{Por. Cyfrowa przyszos´c´. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce – raport otwarcia.}

Red. J. Lipszyc. Warszawa 2012 s. 19.

8 _{Os´rodek Rozwoju Edukacji. Podreczniki multimedialne w polskich szkoach. Raport}

z badania. Warszawa 2013 s. 23.

9 _{Sondaz zosta przeprowadzony na portalu www.kulkat.pl na przeomie 2013 i 2014 r.} 10_{Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.}

Sprawozda-nie z realizacji Rz adowego programu rozwijania kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych „Cyfrowa szkoa” s. 7.

(5)

wartos´ciowe materiay multimedialne12, a temu przeciez, wydawac´ by sie mogo, ma suzyc´ ten portal. Zamieszczanie statycznych materiaów szkole-niowych (w formacie pdf) mija sie z celem i s a one obecne na wielu innych portalach.

Do niew atpliwie najciekawszych komponentów „Cyfrowej szkoy” nalez a „e-podreczniki” do ksztacenia ogólnego. Wedug zaozen´ MEN do wrzes´nia 2015 roku maj a byc´ opracowane i nieodpatnie udostepnione az 62 „e-po-dreczniki” do 14 przedmiotów ze wszystkich etapów edukacyjnych oraz 2,5 tys. zasobów edukacyjnych (filmów, map interaktywnych, audiobooków, lektur itd.)13. Pocz atek tej wizji siega 3 kwietnia 2012 roku, kiedy Rada Ministrów stwierdzia, iz komputery przejm a role podrecznika, encyklopedii i bed a miay zastosowanie do wszystkich przedmiotów14. Zgodnie z zaoze-niami, 30 wrzes´nia 2013 roku nast apia premierowa odsona pierwszych w Polsce darmowych e-podreczników do matematyki15.

Niezwykle waznym elementem powstaj acych „e-podreczników” maj a byc´ tzw. Otwarte Zasoby Edukacyjne, które powinny zawierac´ róznorodne mate-riay udostepnione na wolnych licencjach. Mozna je wiec bedzie wykorzy-stywac´ bez ograniczen´. Warto przypomniec´, ze juz dzisiaj mozna korzystac´, choc´ w ograniczonym zakresie, z tego rodzaju zasobów na portalach typu www.edukacjaprzyszlosci.pl czy www.otwartezasoby.pl

Jesieni a 2012 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej przeprowadzio takze ankiete dotycz ac a „e-podreczników”. W badaniu wzieo udzia ponad 10 tys. osób: nauczycieli, rodziców i uczniów. W opinii wszystkich badanych grup respondentów nalezy wprowadzic´ „e-podreczniki” do szkó. Warto jednak za-znaczyc´, ze wyobrazenie badanych o tych narzedziach byo dos´c´ optymistycz-ne, gdyz zakadali oni, ze bed a to tzw. multibooki z róznorodnymi materiaa-mi audiowizualnymateriaa-mi i interaktywnymateriaa-mi: „Zdaniem 90% nauczycieli najwieksz a zalet a „e-podreczników” bed a interaktywne c´wiczenia, materiay wideo i gry edukacyjne, mozliwos´c´ przeprowadzania interaktywnych symulacji

ekspery-12_{Przykadem moze byc´ animacja pt. „Ustrój Sparty” [online] [dostep: 17.05.2014].}

Dostepny w Internecie: ‹http://www.scholaris.pl/resources/run/id/70766›.

13_{Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.}

14_Za_{acznik do uchway nr 40/2012 Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2012 r.}

15_{P. M}_{a k o s a. Advantages and disadvantages of digital education. „Biuletyn Edukacji}

Medialnej” 2:2013 s. 23-24;

(6)

mentów, korzystania z bazy testów samosprawdzaj acych oraz prowadzenia cyfrowego zeszytu c´wiczen´”16.

Byc´ moze kiedys´ nadzieje te zostan a spenione, ale póki co udostepnione fragmenty podreczników do matematyki nie robi a najlepszego wrazenia. S a raczej ubogie graficznie i mao kolorowe, nieco lepiej jest z interaktywnosći a w zadaniach, choc´ ich jakosć´ pozostaje dyskusyjna. S a to jednak na razie tylko 2-3 moduy podrecznika i byc´ moze caosć´ bedzie robia lepsze wrazenie.

Nalezy takze zaznaczyc´, ze obszary „e- nauczyciel” oraz „e-zasoby eduka-cyjne” s a wci az realizowane i zakon´cz a sie w 2015 roku. Ponadto „dziaania na rzecz szerokiej cyfryzacji polskiej edukacji planowane s a w latach 2014-2020 w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej17.

3. ELEKTRONICZNE NARZE DZIA DO NAUCZANIA RELIGII

Nauczanie religii, bed ac jednym z przedmiotów szkolnych, próbuje wpi-sywac´ sie w przemiany polskiej szkoy, takze w obszarze jej cyfryzacji. Z te-go wzgledu podejmuje równolegle dwa rodzaje dziaan´, które mozna nazwac´ „e-katecheta” oraz „e-zasoby katechetyczne”. Pierwszy z nich polega na ksztaceniu nauczycieli religii w obszarze nowoczesnych technologii wykorzy-stywanych podczas zajec´ dydaktycznych, a takze w ramach komunikacji z uczniami i rodzicami. W tym celu od wielu juz lat organizowane s a rózne sympozja, kursy i szkolenia przez poszczególne diecezje18, ale nauczyciele religii bior a takze udzia w szkoleniach prowadzonych przez rózne os´rodki doskonalenia nauczycieli. Trudno dzisiaj wiarygodnie ocenic´ poziom umiejet-nosći nauczycieli religii w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnej, ale bez w atpienia wiekszosć´ z nich potrafi obsugiwac´ komputer, podstawowe aplikacje, projektor multimedialny czy tablice interaktywn a. Wydaje sie, ze taki poziom umiejetnosći jest wystarczaj acy w dzisiejszych realiach. Nie oznacza to jednak zaprzestania ksztacenia w tym zakresie, istnieje bowiem

16_{Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.}

17_{Tamze s. 59.}

18_{Informacje na temat takich kursów mozna znalez´c´ na przykad na nastepuj}_{acych stronach:}

http://www.nkjo.siedlce.pl/images/program_TiG-Jastrzebski.pdf; http://archidiecezja.lodz.pl/~kate-chein/konkursy.php; http://www.katecheza.koszalin.opoka.org.pl/index.php?site=18& sub=22.

(7)

koniecznos´c´ nieustannego zwiekszania kompetencji informacyjno-komunika-cyjnych.

Duzo wiekszym wyzwaniem staje sie jednak drugi ze wspomnianych wy-miarów cyfryzacji nauczania religii. Chodzi o tworzenie i udostepnianie „e-zasobów katechetycznych”. Problem z tym zwi azany wydaje sie byc´ wielo-aspektowy. Z jednej strony dotyczy on kwestii merytorycznych i metodycz-nych, a z drugiej technicznych i finansowych. Oczywiste jest bowiem to, ze tworzenie cyfrowych zasobów w postaci plików i aplikacji musi byc´ poprze-dzone gruntownym przygotowaniem merytorycznym. Zespó ekspertów powi-nien opracowac´ tresći i metody jej przekazywania, a takze formy ewaluacji przyswojonej wiedzy i nabytych umiejetnosći. Musz a byc´ one zgodne z zao-zeniami programowymi nauczania religii w Polsce, a takze z wymogami i mozliwosćiami metodycznymi polskiej szkoy.

Drugi problem, warunkuj acy powstanie „e-zasobów katechetycznych”, wi aze sie sćis´le z finansami. O ile program cyfrowa szkoa, w tym powstanie „e-podreczników” oraz otwartych zasobów edukacyjnych s a finansowane przez rz ad lub samorz ady, o tyle nie istniej a zadne plany analogicznego fi-nansowania pomocy do nauczania religii. Warto przypomniec´, ze sam projekt dotycz acy powstania elektronicznych podreczników kosztowa okoo 45 mln zotych19. Nawet jes´li powstanie „e-podreczników” do nauczania religii mia-oby kosztowac´ wielokrotnie mniej, pozostaje problem pozyskania funduszy. Najlepszym rozwi azaniem byaby zapewne pomoc publiczna dla wydawców podreczników do nauczania religii, oczywisćie na tych samych prawach dla wszystkich religii i wyznan´ organizuj acych nauczanie religii w ramach pu-blicznego systemu os´wiaty w Polsce. Byby to niew atpliwie wyrazńy sygna ze strony pan´stwa polskiego wobec wspólnot religijnych potwierdzaj acy przy-jazn a separacje Kosćioa i pan´stwa. Aktualnie jednak jedyn a mozliwosći a dla „e-zasobów katechetycznych” s a wydawnictwa komercyjne, które nie s a w stanie udostepniac´ wytworzonych przez siebie materiaów za darmo, a tym bardziej zamieszczac´ je na domenie publicznej. Wyj atkiem od tej zasady s a, nieliczne jeszcze, portale internetowe, które umozliwiaj a bezpatne pobieranie zdjec´, muzyki, prezentacji czy filmów, do których wykupiy licencje lub otrzymay je w darze od ludzi dobrej woli.

19_{E-podreczniki w „Cyfrowej szkole”. Wywiad z Krzysztofem Wojewodzicem z MEN.}

[online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹http://www.ceo.org.pl/pl/szkolazklasa2 zero/news/e-podreczniki-w-cyfrowej-szkole›.

(8)

W zwi azku z opisanymi wyzej problemami w Polsce istnieje zaledwie kil-ka profesjonalnych, elektronicznych narzedzi do nauczania religii, które jed-nak w wiekszosći nie s a darmowe. Nalez a do nich tzw. multibooki, czyli elektroniczne podreczniki bed ace odbiciem podreczników papierowych, ale wzbogacone o prezentacje, filmy, dodatkowe i powiekszone fotografie, a tak-ze zadania interaktywne, które mog a byc´ wykorzystywane przy uzyciu tablic interaktywnych. Do tego typu narzedzi nalez a m.in. nastepuj ace przygotowane przez Wydawnictwo s´w. Wojciecha: „Jestes´my w rodzinie Pana Jezusa”20; „Kochamy Pana Jezusa”21; „Jestem chrzesćijaninem”22; „Wierze w Bo-ga”23; „Spotkanie ze Sowem”24; „Aby nie ustac´ w drodze”25. Nie ulega w atpliwosći, ze jest to najszersza oferta pomocy interaktywnych do nauczania religii w Polsce i niew atpliwie zasuguje na uznanie za swoj a pionierskosć´. Barier a w rozpowszechnianiu moze byc´ jednak cena tych materiaów, która zasadniczo wyklucza ich nabycie przez uczniów, a moze byc´ tez powaznym problemem dla katechetów26.

Z kolei Wydawnictwo WAM przygotowao pomoce do tablic interaktyw-nych dla klas 4 i 5 szkoy podstawowej, 1 i 2 gimnazjum, 1 i 2 liceum oraz 1-3 technikum, choc´ zapowiadane s a takze materiay do innych klas. Do kaz-dej jednostki lekcyjnej przygotowane zostay np. krótkie filmy, prezentacje, zdjecia, schematy czy zadania interaktywne. Co ciekawe materiay te do acza-ne s a za darmo do przewodników metodycznych27. Przygotowano takze

kil-20_{Jestes´my w rodzinie Pana Jezusa. Multibook do nauczania religii w I klasie szkoy}

podstawowej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

21_{Kochamy Pana Jezusa. Multibook do nauczania religii w II klasie szkoy podstawowej.}

Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2013.

22_{Jestem chrzes´cijaninem. Multibook do nauczania religii w IV klasie szkoy}

podstawo-wej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

23_{Wierze w Boga. Multibook do nauczania religii w V klasie szkoy podstawowej. Red.}

J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2013.

24_{Spotkanie ze Sowem. Multibook do nauczania religii w I klasie gimnazjum. Red.}

25_{Aby nie ustac´ w drodze. Multibook do nauczania religii w II klasie gimnazjum. Red.}

26_{Cena podstawowa materiaów do kazdej klasy wynosi 199 z. Cena promocyjna to}

169 z. Zob. https://www.mojeksiazki.pl/Podreczniki-nowe_Multibooki(3,57326,).aspx

27_{Kilka sów o pomocach multimedialnych.} _{[online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny}

w Internecie: ‹http://katecheza.wydawnictwowam.pl/?Page=aktual&Id=Kilka_slow_o_pomocach_ multimedialnych›.

(9)

kuminutowe filmy edukacyjne, które stanowi a dodatek do podreczników ofe-rowanych przez to Wydawnictwo.

Takze Wydawnictwo „Jednos´c´” przygotowao elektroniczn a wersje pod-recznika do pierwszej klasy szkoy podstawowej pt. „Z yjemy w Bozym s´wie-cie”28. Oprócz cyfrowej wersji podrecznika papierowego zawiera on nielicz-ne materiay interaktywnielicz-ne.

Jednym z najbardziej rozbudowanych narzedzi multimedialnych do kate-chezy jest multibook do I klasy gimnazjum pt. „Spotykam Twoje Sowo” wydany przez Wydawnictwo Gaudium z Lublina29. Mutibook ten zawiera acznie okoo 100 zadan´ interaktywnych, kilkadziesi at filmów i prezentacji multimedialnych oraz wiele powiekszen´ map i zdjec´. W popularyzacji tego narzedzia moze pomóc takze przystepna cena30.

Ciekaw a propozycj a jest narzedzie zatytuowane „Multimedialna kateche-za”. Jest to aplikacja oferuj aca 18 interaktywnych katechez przeznaczonych dla dzieci w wieku od 5 do 9 lat. Zawiera ona „animacje, pokazy zdjec´, modlitwy i pies´ni karaoke, a takze minigry dla dzieci oraz interaktywne c´wi-czenia edukacyjne”31. Warto wspomniec´, ze ta aplikacja otrzymaa nagrode wydawców katolickich „Feniks” w 2014 roku w kategorii multimedia.

Ws´ród elektronicznych narzedzi do nauczania religii nalezy jeszcze wymie-nic´ dwie pionierskie propozycje przeznaczone dla katechetów. Nalez a do nich niew atpliwie portale www.kulkat.pl oraz www.portalkatechetyczny.pl. Pierw-szy stanowi zaplecze dla pakietu podreczników i pomocy katechetycznych pt. „Z Bogiem na ludzkich drogach” wydanym w Wydawnictwie Gaudium w Lu-blinie32. Zawartos´c´ tego portalu stanowi a materiay multimedialne w formie prezentacji, filmów, zdjec´, map, a takze konspekty dodatkowych katechez, liczne sprawdziany, plany edukacyjne i wynikowe. Za unikaln a propozycje nalezy jednak uznac´ dostepne na portalu (na razie tylko do gimnazjum) elek-troniczne poradniki metodyczne. Umozliwiaj a one katechetom, posiadaj acym dostep do Internetu, prowadzenie zajec´ bez koniecznos´ci siegania po inne pomoce. Elektroniczne poradniki metodyczne zawieraj a bowiem teksty z

pod-28_{Zyjemy w Bozym s´wiecie. Podrecznik do nauki religii (plus e-book na pycie CD). Red.}

K. Mielnicki, E. Kondrak. Kielce 2012.

29_{Spotykam Twoje Sowo. Red. P. M}_{akosa. Multibook do nauczania religii w I klasie}

gimnazjum. Lublin 2013.

30_{Zob. http://gaudium.pl/component/jshopping/product/view/31/349} 31_{http://multimedialnakatecheza.pl/}

32_{Seria podreczników do nauczania religii „Z Bogiem na ludzkich drogach”. Red. M.}

(10)

recznika ucznia, zadania proponowane w kartach pracy, wskazówki metodycz-ne, a takze liczmetodycz-ne, zintegrowane z caos´ci a multimedia33. O potrzebie istnie-nia tego typu narzedzia s´wiadczy fakt, ze ponad 2000 katechetów posiada konto na portalu i regularnie z niego korzysta. Do niew atpliwych mankamen-tów nalezy jednak fakt, ze o ile do gimnazjum zamieszczono duzo materia-ów, o tyle do innych etapów edukacyjnych nie jest ich jeszcze zbyt wiele.

Z kolei portal www.portalkatechetyczny.pl jest dobrze rozbudowany w od-niesieniu do kazdego etapu edukacyjnego i kazdej klasy. Zawiera jednak przede wszystkim linki do serwisu www.youtube.com. Duza czes´c´ z nich jest ciekawa i mozliwa do zastosowania podczas szkolnej lekcji. Na uwage za-suguj a takze dodatkowe elementy, tj. linki do zdjec´, prezentacji czy konspek-tów. Szkoda jednak, ze portal nie zawiera prawie zadnych elementów wytwo-rzonych przez wydawce, ale zamieszcza jedynie linki do innych z´róde, czasa-mi ryzykownych, jes´li chodzi o prawa autorskie. Niew atpliwie jednak propo-zycje te nalezy uznac´ za bardzo trafion a i posiadaj ac a duzy potencja prak-tyczny.

Podsumowuj ac przeprowadzon a refleksje nad aktualnie dostepnymi elektro-nicznymi narzedziami do nauczania religii mozna odpowiedzialnie stwierdzic´, ze wydawcy katoliccy dysponuj a duzym potencjaem merytorycznym i tech-nicznym. S´wiadcz a o tym istniej ace i wci az powstaj ace multibooki do nau-czania religii, filmy edukacyjne, portale internetowe, a nawet elektroniczne poradniki metodyczne. Do gównych braków w obszarze pomocy elektronicz-nych nalezy stosunkowo niewielka ilosć´ materiaów przygotowaelektronicz-nych przez samych wydawców, ale adoptowanie zasobów juz istniej acych. Powaznym problemem jest takze niekompletnosć´ tych materiaów, gdyz np. w wielu seriach wydawniczych multibooki przygotowane zostay tylko do niektórych klas. Widac´ tu wyrazńie, ze gówn a barier a s a kwestie finansowe, które unie-mozliwiaj a profesjonalne wykonanie i darmowe udostepnienie materiaów multimedialnych do kazdej klasy. Istniej a jednak duze szanse, ze w ci agu najblizszych lat braki te zostan a usuniete. Byc´ moze przyczyni a sie do tego takze otwarte zasoby edukacyjne, które bedzie mozna wykorzystywac´ w two-rzeniu pomocy do nauczania religii.

33_{M. Z a j}_{a c. Multimedia w nauczaniu religii. „Przegl}_{ad Uniwersytecki” 25:2013 nr 5-6}

(11)

4. WALORY I ZAGROZ ENIA

NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII EDUKACYJNYCH

Po omówieniu zaozen´ cyfryzacji polskiej szkoy oraz wpisuj acych sie w ten proces elektronicznych narzedzi do nauczania religii nalezy podj ac´ refleksje nad zasadnos´ci a ich stosowania. W tym celu nalezy rozwazyc´ walo-ry i zagrozenia edukacji cyfrowej.

Niew atpliwie jest ona bardzo interesuj aca dla wspóczesnych dzieci i mo-dziezy, bowiem to pokolenie wzrasta w s´wiecie przeniknietym elektronik a. Wirtualny s´wiat jest dla modych ludzi codziennosći a, a czesto czuj a sie w nim lepiej niz w s´wiecie rzeczywistym. Tam spedzaj a wiekszosć´ czasu, na-wi azuj a relacje z innymi ludz´mi, szukaj a informacji czy rozrywki. Nie dziwi wiec fakt, ze lekcje prowadzone z zastosowaniem multimediów s a dla nich bardziej atrakcyjne. To z kolei powinno sie przekadac´ na wieksze zaangazo-wanie podczas zajec´ i zwiekszenie ich efektywnosći34. Z tego wzgledu istnie-j a nawet opinie, ze skutecznosć´ zajec´ z wykorzystaniem multimediów zwiek-sza sie ponad dwukrotnie35.

Ws´ród walorów edukacji cyfrowej nie bez znaczenia s a tez kwestie finan-sowe. Elektroniczne podreczniki wytworzone przez pan´stwo bed a bowiem darmowe, a te wydawane przez wydawców komercyjnych powinny byc´ tan´sze niz wersje papierowe. Wazne jest równiez to, ze elektroniczne podreczniki odci az a uczniowskie tornistry36.

Z drugiej strony nalezy zwrócic´ uwage na zagrozenia, jakie niesie ze sob a cyfryzacja edukacji. Niektóre z badan´ przecz a tezie, ze elektronika pomaga w wiekszej efektywnosći nauczania i dowodz a, ze ksi azki papierowe umozli-wiaj a lepsze czytanie ze zrozumieniem37. Faktem jest takze to, ze zbyt inten-sywne korzystanie z multimediów prowadzi do rozproszen´ i ogranicza zdol-nosć´ koncentracji uczniów38. Specjalisći zwracaj a na przykad uwage, ze

34_{W. G o g o e k. Wpyw e-podreczników na rozwój psychosomatyczny uczniów. Warszawa}

2013 s. 7. [online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹file:///C:/Users/pracownik/ Downloads/wpyw%20e-podrcznikw%20na%20rozwj%20 psychosomatyczny%20 uczniow.pdf›.

35_{D. B u d z o n´. Media, multimedia. Szanse i zagrozenia. [online] [dostep: 17.05.2014].}

Dostepny w Internecie: ‹www.edukator.org.pl/2003a/media/pokaz.pps›.

36_{Wydawnictwa cyfrowe zawsze tam, gdzie Ty. [online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny}

w Internecie: ‹https://sites.google.com/site/epodreczniki4m/›.

37_{G o g o e k. Wpyw e-podreczników na rozwój psychosomatyczny uczniów s. 26.} 38_{K. P u r c e l l i in. How Teens Do Research in the Digital World. “The Pew}

Re-search Center’s Internet & American Life Project Online Survey of Teachers”. November 1, 2012. Cyt. za: G o g o e k, jw.

(12)

korzystanie z „e-podreczników” znacznie ogranicza wyobraz´nie modych ludzi, czyni ac z nich „odtwórczego odbiorce nadzwyczaj atrakcyjnego stru-mienia informacji”39.

Niezwykle istotnym zagrozeniem pyn acym z korzystania z narzedzi elek-tronicznych w edukacji jest ich negatywny wpyw na zdrowie. Wodzimierz Gogoek, powouj ac sie na amerykan´skich ekspertów, wskazuje na „rosn ace ryzyko utraty zdrowia spowodowane korzystaniem z urz adzen´ elektronicz-nych, szczególnie przez dzieci”. Gównie chodzi tutaj o wzrok i zagrozenie krótkowzrocznos´ci a. Wedug tych badan´ juz ponad dwie godziny dziennie spedzone przed monitorem jest szkodliwe dla dzieci i moze prowadzic´ nawet do problemów psychicznych, takich jak: lek, depresja, bezsennos´c´, zawroty gowy, zanik pamieci itp. Powaznym schorzeniem, stymulowanym przez edukacje cyfrow a, s a takze wady kregosupa wynikaj ace z wadliwej postawy zajmowanej przez komputerem i spedzanie wielu godzin w pozycji siedz acej. Istnieje takze obawa coraz wiekszej alienacji spoecznej i ucieczki w s´wiat wirtualny.

*

Polska szkoa przezywa aktualnie rewolucyjne zmiany zwi azane przede wszystkim z cyfryzacj a edukacji. Podjeta refleksja miaa na celu ukazanie podstawowych zaozen´ programu „cyfrowa szkoa” oraz elektronicznych na-rzedzi do nauczania religii wpisuj acych sie w ten program. W tym konteksćie analizie poddano istniej ace „e-podreczniki” do nauczania religii, a takze inne pomoce, takie jak portale internetowe czy elektroniczne poradniki metodycz-ne. Konkluzj a tej analizy jest teza o duzym potencjale merytoryczno-meto-dycznym wydawców zajmuj acych sie publikowaniem narzedzi do nauczania religii. Wskazano jednoczesńie na szereg trudnosći techniczno-finansowych, które mog a utrudnic´ i spowolnic´ proces cyfryzacji edukacji religijnej. W imie obiektywizmu podjeto takze próbe ukazania walorów i zagrozen´, jakie niesie ze sob a edukacja cyfrowa. Wydaje sie, ze niniejsza refleksja moze stac´ sie impulsem do dalszych badan´ w obszarze nowoczesnych narzedzi edukacyj-nych do nauczania religii w Polsce.

39_{G o g o e k. Wpyw e-podreczników na rozwój psychosomatyczny uczniów s. 22; Por.}

t e n z e. Komunikacja sieciowa. Uwarunkowania, kategorie i paradoksy. Warszawa 2010 s. 266.

(13)

BIBLIOGRAFIA

Aby nie ustac´ w drodze. Multibook do nauczania religii w II klasie gimnazjum. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

A n d r z e j c z a k A.: Cyfrowy czowiek – homo sapiens digital. [online] [do-step: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹http://www.edunews.pl/nowoczesna-edukacja/innowacje-w-edukacji/623-cyfrowy-czlowiek-homo-sapiens-digital›. B u d z o n´ D.: Media, multimedia. Szanse i zagrozenia. [online] [dostep: 17.05.

2014]. Dostepny w Internecie: ‹www.edukator.org.pl/2003a/media/ pokaz.pps›. Cyfrowa przyszos´c´. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce – raport otwarcia.

Red. J. Lipszyc. Warszawa 2012. Dostepny w Internecie: ‹www.edukator.org.pl/ 2003a/media/pokaz.pps›.

F e n i k K.: Przewodnik dla autorów e-podreczników. Rekomendacje w sprawie tworzenia multimedialnych tres´ci edukacyjnych. Warszawa 2013.

G o g o e k W.: Komunikacja sieciowa. Uwarunkowania, kategorie i paradoksy. Warszawa 2010.

G o g o e k W.: Wpyw e-podreczników na rozwój psychosomatyczny uczniów. Warszawa 2013. [online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹file:///C:/Users/pracownik/Downloads/wpyw%20e-podrcznikw%20na%20rozwj%20 psychosomatyczny%20uczniow.pdf›.

Jestem chrzes´cijaninem. Multibook do nauczania religii w IV klasie szkoy podstawo-wej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

Jestes´my w rodzinie Pana Jezusa. Multibook do nauczania religii w I klasie szkoy podstawowej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

K l u s z c z y n´ s k i R.: Spoeczen´stwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multi-mediów. Kraków 2002.

Kochamy Pana Jezusa. Multibook do nauczania religii w II klasie szkoy podstawo-wej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2013.

K o o d z i e j c z y k W., P o l a k M.: Jak bedzie zmieniac´ sie edukacja? Wyzwania dla polskiej szkoy i ucznia. Warszawa 2011.

M a k o s a P.: Advantages and disadvantages of digital education. „Biuletyn Edu-kacji Medialnej” 2:2013 s. 21-31.

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Sprawozdanie z realizacji Rz adowego programu rozwijania kompetencji uczniów i nauczycieli w za-kresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych „Cyfrowa szkoa”. War-szawa 2014. [online] [dostep: 17.05.2014]. Dostepny w Internecie: ‹http://men.gov. pl/images/jakosc_edukacji/SPRAWOZDANIECYFROWASZKOLA-przyjeteprzez RM25_02_2014.pdf›.

Os´rodek Rozwoju Edukacji. Podreczniki multimedialne w polskich szkoach. Raport z badania. Warszawa 2013.

Spotkanie ze Sowem. Multibook do nauczania religii w I klasie gimnazjum. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2012.

Spotykam Twoje Sowo. Red. P. M akosa. Multibook do nauczania religii w I klasie gimnazjum. Lublin 2013.

(14)

Wierze w Boga. Multibook do nauczania religii w V klasie szkoy podstawowej. Red. J. Szpet, D. Jackowiak. Poznan´ 2013.

Young Digital Planet. Multimedialna katecheza. Warszawa 2014. http://multimedial-nakatecheza.pl/

Z a j a c M. Multimedia w nauczaniu religii. „Przegl ad Uniwersytecki” 25:2013 nr 5-6 s. 54.

Z yjemy w Bozym s´wiecie. Podrecznik do nauki religii (plus e-book na pycie CD). Red. K. Mielnicki, E. Kondrak. Kielce 2012.

NAUCZANIE RELIGII

WOBEC CYFRYZACJI POLSKIEJ SZKOY

S t r e s z c z e n i e

W obliczu cyfryzacji edukacji szkolnej w Polsce podjeto próbe ukazania podstawowych zaozen´ programu „cyfrowa szkoa”, a takze zasadnosći i mozliwosći w aczenia sie w ten proces na lekcjach religii. W tym celu poddano analizie istniej ace aktualnie elektroniczne narzedzia do nauczania religii wpisuj ace sie w ten program. Nalez a do nich zaawansowane technologicznie multibooki, jak równiez portale internetowe i elektroniczne poradniki meto-dyczne. Przeprowadzona analiza dowioda, ze odpowiedzialni za nauczanie religii w Polsce oraz wydawcy katoliccy posiadaj a duzy potencja merytoryczno-metodyczny i s a w stanie wytworzyc´ pomoce dydaktyczne na miare dzisiejszych czasów. Jednoczesńie przedstawiono szereg trudnosći techniczno-finansowych, które mog a utrudnic´ i spowolnic´ proces cyfryzacji edukacji religijnej. Podjeto takze próbe ukazania walorów i zagrozen´, jakie niesie ze sob a edukacja cyfrowa.