Prace oryginalne
liwia Minch
1, Marzena lachowska
2, anna Kuterek
2, Beata Kawala
1Użyteczność komponenty estetycznej
wskaźnika ortodontycznych potrzeb leczniczych
w grupie studentów uczelni wrocławskich
Usefulness of the Aesthetic Component in the Orthodontic Treatment
Need Index in the Group of Wroclaw Universities Students
1 Katedra i Zakład ortopedii Szczękowej i ortodoncji akademii Medycznej we Wrocławiu
2 SKn Profilaktyki ortodontycznej przy Katedrze ortopedii Szczękowej i ortodoncji akademii Medycznej
we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Jednym z głównych powodów, dla których pacjenci decydują się na podjęcie leczenia wad zgryzu
jest poczucie nieatrakcyjności własnego uzębienia. Wraz ze wzrostem zainteresowania leczeniem ortodontycznym oraz brakiem środków na finansowanie terapii pojawił się problem klasyfikacji pacjentów ze względu na stopień konieczności leczenia. Wskaźnik ortodontycznych potrzeb leczniczych (ioTn – Index of Orthodontic Treatment
Need), opracowany przez brytyjskich stomatologów, poza komponentą zdrowotną oceniającą prawidłowość
oklu-zji (DHc – Dental Health Component) zawiera również komponentę estetyczną (ac – Aesthetic Component). Uwzględnienie tych dwóch składowych stwarza obiektywne kryteria podziału pacjentów na grupy o zróżnicowa-nym zapotrzebowaniu na terapię.
Cel pracy. Weryfikacja użyteczności komponenty ac w szacowaniu poczucia estetyki uzębienia. Ustalenie siły
korelacji między trafnością wyboru fotografii a świadomością potrzeby leczenia w zależności od nasilenia wady i poczucia estetyki na podstawie odpowiedzi studentów świadomych swojej wady (aM – studenci stomatologii) oraz niezwiązanych z kierunkami medycznymi (PWr – studenci Politechniki Wrocławskiej).
Materiał i metody. Zbadano 65 studentów różnych wydziałów Politechniki Wrocławskiej (33 mężczyzn, 32
kobie-ty) oraz 51 studentów 4. i 5. roku Wydziału lekarsko-Stomatologicznego akademii Medycznej we Wrocławiu (22 mężczyzn, 29 kobiet) w wieku 20–26 lat (średnia 24 lata), niebędących w trakcie leczenia ortodontycznego. Przed badaniem klinicznym pacjent oceniał subiektywnie swoje uzębienie pod względem estetycznym, wybierając odpowiednią fotografię komponenty ac. następnie określano indywidualną wartość składowej morfologicznej wskaźnika ioTn. Wady zgryzu klasyfikowano zgodnie z polskimi standardami diagnostycznymi.
Wyniki. Wykazano istotną różnicę w wyborze ac między studentami stomatologii a grupą studentów innego
kierunku. Studenci stomatologii wybierali fotografie przedstawiające najbardziej estetyczne uzębienie. Studenci Politechniki preferowali zdjęcia odpowiadające średnim wartościom wskaźnika ac.
Wnioski. istnieje korelacja między trafnością wyznaczania komponenty estetycznej a świadomością istnienia wady
zgryzu (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 37–44).
Słowa kluczowe: wskaźnik ortodontycznych potrzeb leczniczych, ioTn, ac, wady zgryzu.
Abstract
Background. one of the core reasons why patients start orthodontic treatment is a feeling of their dentition’s
unat-tractiveness. Together with increased interest in orthodontic medical care and deficiencies in therapy financing, the problem of classifying patients according to the need of providing the treatment has arisen. index of orthodontic Treatment need (ioTn) is an indicator developed by the British dentists that contains not only health (estimates the normal occlusion) but aesthetic component (ac) as well. The correlation of the two components provides objective criteria of patients’ division into groups according to diverse treatment requirements.
Objectives. Verification of usefulness of ac component to estimate the feeling of dentition’s aesthetics,
determin-ing whether there is a correlation between the accuracy of photo choice and the awareness of need to provide the treatment, depending on the stage of the malocclusion and sense of aesthetics on the basis of students’ answers who are aware of orthodontic defects (Medical University) and are not connected with medical majors (University of Technology).
Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 37–44
Jednym z głównych powodów, dla których pacjenci decydują się na rozpoczęcie leczenia or-todontycznego jest poczucie braku atrakcyjności własnego uzębienia [1–4]. Ważne jest, aby przed podjęciem tego leczenia wziąć pod uwagę ten czynnik.
atrakcyjność jest pojęciem względnym, każdy z nas może inaczej ją postrzegać. estetyka uzębie-nia może w różny sposób wpływać na życie pa-cjentów, co zależy od determinant środowisko-wych [5, 6] i kulturośrodowisko-wych [7, 8]. Wraz ze wzrostem zainteresowania leczeniem ortodontycznym poja-wił się problem klasyfikacji pacjentów ze względu na stopień konieczności leczenia [9]. Wskaźnik or-todontycznych potrzeb leczniczych (ioTn – Index
of Orthodontic Treatment Need) został
opracowa-ny przez brytyjskich stomatologów w 1989 r. [10]. Poza komponentą zdrowotną oceniającą prawi-dłowość okluzji (DHc – Dental Health
Compo-nent), zawiera również komponentę estetyczną
(ac – Aesthetic Component). Uwzględnienie tych dwóch składowych stwarza obiektywne kryteria podziału pacjentów na grupy o zróżnicowanym zapotrzebowaniu na terapię [11]. Wskaźnik ten ze względu na swoją prostotę i skalę ocen ma duże zastosowanie w europie (Wielka Brytania, Szwe-cja, Holandia, Dania, FranSzwe-cja, norwegia, Finlan-dia [12–20]) do celów epidemiologicznych oraz stanowi podstawę do refundacji leczenia ortodon-tycznego. coraz szerzej bywa stosowany również w naszym kraju [21–23].
celem pracy była weryfikacja użyteczności komponenty ac w szacowaniu poczucia estetyki uzębienia. Starano się ustalić siłę korelacji mię-dzy trafnością wyboru fotografii a świadomością potrzeby leczenia w zależności od nasilenia wady i poczucia estetyki na podstawie odpowiedzi stu-dentów świadomych swojej wady (stustu-dentów 4. i 5. roku stomatologii akademii Medycznej we Wro-cławiu) oraz studentów niezwiązanych z kierun-kami medycznymi (studentów różnych wydziałów Politechniki Wrocławskiej).
Materiał i metody
Zbadano 65 studentów różnych wydziałów Po-litechniki Wrocławskiej (33 mężczyzn, 32 kobiety) oraz 51 studentów Wydziału lekarsko-Stomatolo-gicznego akademii Medycznej we Wrocławiu (22 mężczyzn, 29 kobiet) w wieku 20–26 lat (średnia 24 lata), niebędących w trakcie leczenia ortodon-tycznego. Studenci aM opanowali podstawy dia-gnostyki ortodontycznej zgodnie z programem nauczania.
Badanie przeprowadzono na podstawie skon-struowanej specjalnie karty, opracowanej w Kate-drze i Zakładzie ortopedii Szczękowej i ortodon-cji aM we Wrocławiu. W karcie uwzględniono: dane z wywiadu (dane osobowe pacjenta, infor-macje o wcześniejszym leczeniu ortodontycznym, zainteresowanie ewentualnym leczeniem ortodon-tycznym).
W badaniu zewnątrzustnym określano: pro-fil szczękowy, propro-fil twarzowy, schodek wargowy Korkhausa oraz dokonano oceny głębokości bruz-dy wargowo-bródkowej. Badanie wewnątrzustne obejmowało: ustalenie diagramu uzębienia oraz ocenę klas angle’a, klas kłowych, obecności nie-prawidłowości zębowych (odnośnie do umiejsco-wienia, liczby, kształtu), symetrii łuków zębowych, wartości nagryzu pionowego i poziomego. Do każdej karty dołączono kwestionariusz dotyczący atrakcyjności uzębienia pacjenta. Badani udzielali odpowiedzi na pytania dotyczące chęci podjęcia leczenia ortodontycznego w przyszłości, a także zainteresowania innymi zabiegami mającymi na celu poprawę estetyki (np. wybielaniem zębów).
Przed rozpoczęciem badania klinicznego każ-dy badany określał wartość komponenty estetycz-nej ac (ryc. 1) na podstawie wyselekcjonowanych i uporządkowanych standardowych dziesięciu fo-tografii, gdzie zdjęcie numer 1 odpowiadało naj-bardziej atrakcyjnej okluzji, a numer 10 – najmniej atrakcyjnej. Pacjent wybierał taką fotografię, która jego zdaniem była najbardziej zbliżona estetycznie do własnego uzębienia, bardziej na zasadzie ogól-Material and Methods. The tested material included 65 students of various departments of the Wroclaw University
of Technology (33 men, 32 women) and 51 students of the Faculty of Dentistry of Wroclaw Medical University (22 men, 29 women) aged from 20 to 26 (average 24 years) that were not undergoing orthodontic treatment at that time. Before the examination the patients assessed subjectively their dentition in terms of aesthetics – by choos-ing the value of ac component. Then the individual value of morphological ioTn component was quantified. Malocclusions were classified according to the polish diagnostic standards.
Results. There was a significant difference in the choice of ac component between students of dentistry, and
the group of students of other faculties. Dentistry students selected photographs of the most aesthetic denti-tions. Students of University of Technology tended to choose pictures corresponding with average values of ac component.
Conclusions. There is a correlation between the accuracy of determining the ac value andawareness of the
maloc-clusion existence (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 37–44).
nej atrakcyjności niż podobieństwa. istotne było, aby badany uwzględniał jedynie ustawienie zębów i nie kierował się innymi wskaźnikami wpływają-cymi na estetykę, jak np.: kolor zębów, ich kształt i wielkość, stan dziąseł oraz występowanie płytki nazębnej. Pacjent wybierając określoną fotografię (1–10), oceniał tym samym subiektywnie swoje uzębienie pod względem estetyki okluzji.
następnie wyznaczano indywidualną war-tość wskaźnika potrzeb leczniczych ioTn [10, 11]. Wskaźnik ioTn jest określany na podstawie bada-nia zewnątrzustnego oraz analizy okluzji w skali pięciostopniowej, w której stopień pierwszy odpo-wiada brakowi potrzeb leczniczych, a stopień piąty jest definiowany jako wada o bardzo dużym nasi-leniu – w tym przypadku jest konieczne leczenie. Jako wartość graniczną między lekkim nasileniem wady a niezbędnością podjęcia terapii przyjęto stopień 3. wskaźnika.
Wyniki badań poddano testom statystycznym
(test χ2 z poprawką yatesa, test medianowy, test
Komogorow-Smirnowa, test Persona, test Mcne-mary, test Manna-Whitneya) oraz statystyce opi-sowej. Za poziom istotności przyjęto α = 0,05.
Wyniki
Ponad połowa badanych przebyła wcześniej leczenie ortodontyczne (ryc. 2). Studenci Poli-techniki byli poddawani terapii częściej (63%) niż studenci Wydziału lekarsko-Stomatologicznego (55%). różnica nie była istotna statystycznie.
Mimo iż świadomość obecności wady zgryzu zadeklarowała zbliżona liczba studentów niezależ-nie od uczelni (PWr – 48%, aM – 51%), studenci stomatologii mieli wątpliwości co do wady jedynie w 4% przypadków, w przeciwieństwie do bada-nych z Politechniki – 17% (ryc. 3).
Studenci Politechniki bardziej krytycznie oce-niali estetykę swojego uzębienia, w ponad 3% uzna-jąc je za bardzo nieatrakcyjne. Studenci stomatologii natomiast nie udzielali takiej odpowiedzi, w 66,67% przypadków określali swoją okluzję jako atrakcyj-ną, a w 9,80% nawet za bardzo atrakcyjną (tab. 1). Znalazło to wyraz w wyznaczaniu komponenty ac. Studenci stomatologii konsekwentnie wybiera-li fotografie przedstawiające najbardziej estetyczne uzębienie (p = 0,005), a więc zdjęcie 1. i 2. (80,39%). Studenci Politechniki preferowali zdjęcia
odpowia-Ryc. 1. Komponenta estetyczna – ac
wskaźnika ioTn
dające średnim wartościom (2. i 3.) wskaźnika ac (kolejno 41,67% i 35%), świadczącym jednak rów-nież o dużej atrakcyjności uzębienia (tab. 2). Hipo-teza zakładająca, że przyszli dentyści nie uważają ustawienia własnych zębów za bardziej estetyczne została odrzucona (p = 0,044).
Wykazano istotną różnicę w wyborze ac mię-dzy studentami stomatologii a grupą studentów
Politechniki (χ2 = 46,61, df = 6, p = 2,24 × 10–8).
Podczas wyznaczania wartości ioTn zakwa-lifikowano o 30% większą liczbę studentów stoma-tologii do 1. stopnia wskaźnika (ryc. 4a),
stano-studenci Politechniki Technology University students studenci stomatologii dentistry students
pacjenci, którzy nie przebyli wcześniej leczenia
ortodontycznego patients with no previous orthodontic history pacjenci, którzy przebyli wcześniej leczenie ortodontyczne patients after previous orthodontic treatment % badan yc h % of the examined studenci Politechniki Technology University students studenci stomatologii dentistry students nie wiem I don’t know nie no tak yes % badan yc h % of the examined
Ryc. 2. Wcześniej
prze-byte przez badanych leczenie ortodontyczne Fig. 2. orthodontic treatment previously completed by respond-ents Ryc. 3. Świadomość
obecności wady zgryzu wśród badanych stu-dentów Politechniki i stomatologii Fig. 3. awareness of malocclusion among students of University of Technology and Wroclaw Medical University
Tabela 1. ocena atrakcyjności uzębienia studentów Politechniki oraz stomatologii na podstawie kwestionariusza
Table 1. evaluation of attractiveness of dentition by Technology and Dentistry Universities students due to the questionnaire
Studenci
(Students) (atractiveness of the dentition – %)atrakcyjność uzębienia – % bardzo atrakcyjne
(very atractive) atrakcyjne(atractive) nieatrakcyjne(not atractive) bardzo nieatrakcyjne(very unatractive) Politechniki
(Technology University) 8,33 50 38,33 3,33
Stomatologii
wiącego o braku potrzeby leczenia. W przypadku badanych z Politechniki była widoczna przewaga wartości 4. i 5. odpowiadających nasilonym wa-dom zgryzu, stanowiącym o konieczności pod-jęcia leczenia ortodontycznego (ryc. 4B). Wśród grupy studentów stomatologii przeważają niższe wartości wskaźnika ioTn (p < 0,0001). Przebyte przez pacjentów leczenie ortodontyczne nie miało
istotnego wpływu na wartość wskaźnika ioTn
(χ2 = 4,013841, df = 4, p = 0,382).
Podział badanych na uczelnie obrazuje (ryc. 5), że studenci stomatologii wykazują ponad dwukrotnie większe zainteresowanie leczeniem wad zgryzu (ci 68,36; 100). Zaskakujące wyda-je się to, że osoby z wadą o większym nasileniu (ioTn ≥ 3) wykazują mniejszą chęć rozpoczęcia
Tabela 2. Wybrana przez badanych wartość komponenty estetycznej (ac) na podstawie fotografii (1–10) Table 2. The value of ac chosen by respondents due to the photographs (1–10)
Studenci
(Students) Wartość komponenty estetycznej ac – %)(The value of aesthetic componett ac – %)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Politechniki (Technology University) 15 41,66 35 5 1,66 1,66 0 0 0 0 Stomatologii (Dentistry) 70,58 9,80 5,88 11,76 0 0 0 0 1,96 0 studenci Politechniki Technology University students
% badan yc h % of the examined a Ryc. 4. Wyznaczona wartość wskaźnika ioTn: a – dla studentów Politechniki, B – dla stu-dentów stomatologii
Fig. 4. ioTn value
assigned to: a – stu-dents of University of Technology, B – students of dentistry studenci stomatologii dentistry students % badan yc h % of the examined B
terapii (ci 24,82; 55,18). Połowa poddanych ba-daniu studentów Politechniki nie wyraziła chęci podjęcia leczenia wady zgryzu, w 12,5% przypad-ków natomiast nie potrafiła podjąć decyzji mimo wyraźnej konieczności terapii (ryc. 5).
Wykazano różnicę między obiektywną (ioTn) a subiektywną (ac) oceną uzębienia
(χ2 = 35,02, p = 3,25 × 10–9) dla ioTn ≥ 3. Dla
wartości ioTn 1 i 2 nie stwierdzono istotnej sta-tystycznie różnicy w ocenie okluzji. Studenci sto-matologii skłaniali się ponadto ku wartościom ac bliższym adekwatnej wartości wskaźnika ioTn
(χ2 = 46,60, p = 2,23 × 10–8).
Omówienie
Badani mieli trudność w wyborze ac. Wy-nikało to najprawdopodobniej z braku dostatecz-nego zrozumienia idei tej komponenty oraz utoż-samiania wady zgryzu z wadą zębową i innymi zaburzeniami estetyki uśmiechu. Znajduje to od-zwierciedlenie w badaniach autorów polskich i za-granicznych [21, 24], w których pacjenci również wykazywali trudność w porównywaniu włas nego uzębienia z dziesięciostopniową skalą ac. Mimo zwracania szczególnej uwagi badanym, aby nie sugerowali się cechami morfologicznymi, taki-mi jak: kształt i kolor zębów, wygląd dziąseł itp., czynniki te zdawały się mieć duży wpływ na wy-bór fotografii przez osoby niezwiązane ze stoma-tologią [16]. Przyczyną był najprawdopodobniej brak umiejętności oddzielnego potraktowania estetyki okluzji od ogólnie przyjętej atrakcyjności uśmiechu. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w badaniach innych autorów, którzy
podkreśla-ją, iż atrakcyjność uśmiechu postrzegana przez większość osób jest jednoznaczna z białymi zęba-mi, jak również łukami zębowymi pozbawionymi stłoczeń lub też szpar [25].
Wśród studentów stomatologii wykazano sta-tystycznie znamienną zależność między wyborem komponenty ac a istnieniem wady zgryzu. Pole-gało to na bardziej adekwatnej ocenie komponen-ty estekomponen-tycznej wskaźnika ioTn w porównaniu ze studentami Politechniki. Wynikało to najpraw-dopodobniej z faktu posiadania podstawowej wiedzy z zakresu ortodoncji oraz łatwiejszego odrzucania czynników, które powinny zostać po-minięte w czasie porównywania własnego zgry-zu do przedstawionej skali. Podobną obserwację przeprowadzili ortodonci nigeryjscy [26], którzy w badaniach prowadzonych wśród dzieci, rodzi-ców i lekarzy ortodontów przedstawili zależność między istnieniem zaburzeń okluzji a wyborem komponenty ac wśród świadomych jej lekarzy.
Wykazana różnica między obiektywną (ioTn) a subiektywną (ac) oceną uzębienia w badanych grupach znajduje również potwier-dzenie we wcześniej przeprowadzonych bada-niach w populacji irańczyków [27].
Udowodniono, iż studenci stomatologii z wa-dami zgryzu kwalifikującymi się do leczenia (ioTn ≥ 3), wykazują zdecydowanie większą chęć podjęcia terapii. Potwierdza to tezę Birkelanda et al. [28], że świadomość obecności wad zgryzu i konsekwencji z tego płynących istotnie zwiększa chęć podjęcia leczenia ortodontycznego. Dlatego też na decyzję o rozpoczęciu terapii wady zgry-zu niejednokrotnie wpływa lekarz stomatolog, zwracając uwagę pacjentowi lub jego rodzicom na obecność wady zgryzu.
studenci Politechniki Technology University students studenci stomatologii dentistry students tak yes nie no nie wiem I don’t know % badan yc h % of the examined
Ryc. 5. Wyrażona przez
studentów Politechniki i stomatologii chęć pod-jęcia leczenia ortodon-tycznego na podstawie kwestionariusza wśród osób z ioTn ≥ 3 Fig. 5. Willingness to undertake orthodontic treatment expressed by students of University of Technology and students of dentistry, based on questionnaire, among respondents with ioTn ≥ 3
istotny brak zainteresowania terapią ortodon-tyczną u osób z wadą zgryzu niezwiązanych ze stomatologią świadczy o małym poziomie oświaty zdrowotnej, która powinna polegać na wielokie-runkowej edukacji pacjentów obejmującej etiologię powstawania wad, konieczność ich leczenia oraz konsekwencje płynące z zaniechania działań odpo-wiednich do stadium zaawansowania zaburzenia.
W podsumowaniu należy stwierdzić, iż ist-nieje korelacja między trafnością wyznaczania
komponenty estetycznej a świadomością istnienia wady zgryzu. Większość badanych miała jednak trudność w wyborze ac, co wynikało najpraw-dopodobniej z braku zrozumienia idei tej kom-ponenty. Komponenta estetyczna (ac) wskaźnika ioTn znajduje większe zastosowanie wśród osób mających podstawową wiedzę z zakresu ortodon-cji, która umożliwia zróżnicowanie wady zgryzu i estetyki okluzji od ogólnie przyjętej atrakcyjno-ści uśmiechu.
Piśmiennictwo
gochman D.S.
[1] : The measurement and development of dentally relevant motives. J. Public Health Dent. 1975, 35, 160–164.
Shaw W.c.
[2] : Factors influencing desire for orthodontic treatment. eur. J. orthod. 1981, 3, 151–162. McKiernen e., McKiernen F., Jones M.l.
[3] : Psychological profiles and motivation of adults who seek orthodontic treatment. int. J. adult orthodon. orthognath. Surg. 1992, 7, 187–198.
Bos a., Hoogstraten J., Prahl-andersen B.
[4] : expectations of treatment and satisfaction with dentofacial appe-arance in orthodontic patients. am. J. orthod. Dentofacial orthop. 2003, 123, 127–132.
Mattick c.r., gordon P.H.
[5] : Smile aesthetics and malocclusion in UK teenage magazines assessed using the index of orthodontic Treatment need (ioTn). J. orthod. 2004, 31, 17–19.
Klages U., claus n., Wehrbein H., Zentner a.
[6] : Development of a questionnaire for assessment of the psycho-social impact of dental aesthetics in young adults. eur. J. orthod. 2006, 28, 103–111.
ngom P.i., Brown r., Diagne F., normand F., richmond S.
[7] : a cultural comparison of treatment need. eur. J. orthod. 2005, 27, 597–600.
Urtane i., Pugaca J., liepa a., rogovska i.
[8] : The severity of malocclusion and need for orthodontic treatment in correspondence with the age. Stomatologija, Baltic Dent. Maxillofacial J. 2006, 8, 35–38.
Mandall n.a., Mccord J.F., Blinkhorn a.S.,Worthington H.V., o’Brien K.D.
[9] : Perceived aesthetic impact
of malocclusion and oral self-perceptions in 14–15-year-old asian and caucasian children in greater Manchester. eur. J. orthod. 2000, 22, 175–183.
Brook P.H., Shaw W.c.
[10] : The development of an orthodontic treatment priority index. eur. J. orthod. 2001, 23, 309–320.
Burden D.J., Holmes a.
[11] : The need for orthodontic treatment in child population of the United Kingdom. eur. J. orthod. 1994, 16, 395–399.
chestnutt i.g., Burden D.J., Steele J.g., Pitts n.B., nuttall n.M., Morris a.J.
[12] : The orthodontic condition
of children in the United Kingdom. Br. Dent. J. 2006, 200, 609–612. Johansson a.M., Follin M.e.
[13] : evaluation of the Dental Health component, of the index of orthodontic Treatment need, by Swedish orthodontists. eur. J. orthod. 2009, 31 184–188.
Josefsson e., Bjerklin K., lindsten r.
[14] : Malocclusion frequency in Swedish and immigrant adolescents – influ-ence of origin on orthodontic treatment need. eur. J. orthod. 2007, 29, 79–87.
louwerse T.J., aartman i.H.a., Kramer g.J.c., Prahl-andersen B.
[15] : The reliability and validity of the index of complexity, outcome and need for determining treatment need in Dutch orthodontic practice. eur. J. orthod. 2006, 28, 58–64.
Svedström-oristo a.l., Pietilä T., Pietilä i., Vahlberg T., alanen P., Varrela J.
[16] : acceptability of dental
appearance in a group of finnish 16- to 25-year-olds. angle orthod. 2009, 79, 479–483. Souames M., Bassigny F., Zenati n., riordan P.J., Boy-lefevre M.l
[17] .: orthodontic treatment need in French schoolchildren: an epidemiological study using the index of orthodontic Treatment need. eur. J. orthod. 2006, 28, 605–609.
richmond S., andrews M.
[18] : orthodontic treatment standards in norway. eur. J. orthod. 1993, 15, 7–15. Birkeland K., Bøe o.e., Wisth P.J.
[19] : relationship between occlusion and satisfaction with dental appearance in orthodontically treated and untreated groups. a longitudinal study. eur. J. orthod. 2000, 22, 509–518.
Kerosuo H., Väkiparta M., nyström M., Heikinheimo K.
[20] : The seven-year outcome of an early orthodontic treatment strategy. J. Dent. res. 2008, 87, 584.
grzywacz i.
[21] : The value of the aesthetic component of the index of orthodontic Treatment need in the assessment of subjective orthodontic treatment need. eur. J. orthod. 2003, 25, 57–63.
Wdowiak l., nowicka-Dudek K.
[22] : Wskaźnik oceny ortodontycznej potrzeby leczniczej. Zdr. Publ. 2006, 116, 639–641.
Śmiech-Słomkowska g., Dubojska a.M., Defińska-Kaniorska a.
[23] : Wady zgryzu i potrzeby leczenia ortodon-tycznego u dzieci z upośledzeniem umysłowym. czas. Stomatol. 2006, 59, 42–46.
Holmes a.
[24] : The prevalence of orthodontic treatment need. Br. J. orthod. 2001, 19, 177–182. Hendy n.c., Toner a.M.
[25] : Does the public’s opinion of what is an attractive smile agree with the aesthetic compo-nent of the ioTn? How important is a nice smile to the people of the UK and antigua? BDS elective report, 2006.
otuyemi o.D., Kolawole K.a.
[26] : Perception of orthodontic treatment need: opinion comparisons of patients, parents and orthodontists. african J. oral Health. 2005, 2, 42–51.
Padisar P., Mohammadi Z., nasseh r., Marami a.
[27] : The Use of orthodontic Treatment need index (ioTn) in a referred iranian population. res. Biol. Sci. 2009, 4, 438–443.
Birkeland K., Katle a., løvgreen S., Bøe o.e., Wisth P.J.J.
[28] : Factors influencing the decision about ortho-dontic treatment. a longitudinal study among 11- and 15-year-olds and their parents. orofac. orthop. 1999, 60, 292–307.
Adres do korespondencji:
liwia Minch
Katedra i Zakład ortopedii Szczękowej i ortodoncji aM ul. Krakowska 26
50-425 Wrocław tel.: 71 784 02 99
e-mail: liwiaminch@tlen.pl
Praca wpłynęła do redakcji: 9.06.2010 r. Po recenzji: 10.12.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 16.03.2011 r. received: 9.06.2010
revised: 10.12.2010 accpeted: 16.03.2011
