Miejsce katechezy we współczesnej szkole

(1)

Dorota Luber

Miejsce katechezy we współczesnej

szkole

Nauczyciel i Szkoła 3-4 (28-29), 20-37

2005

(2)

Dorota Luber

Miejsce katechezy we współczesnej szkole

Człowieka nic można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej - człowiek nie może siebie zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć ani kim jest. ani jaka je s t jego właściwa godność,

ani ja kie je s t jego powołanie i ostateczne przeznaczenie. Nie można tego wszystkiego zrozumieć bez Chrystusa "(Jan Paweł II).

K atecheza, religia, „rela” (jak często nazyw ają j ą uczniow ie) na stałe w pisała się w krajobraz współczesnej szkoły. Różne są opinie nauczycieli, uczniów, rodziców, czy w reszcie sam ych katechetów na tem at w prow adzenia katechezy z pow rotem do szkół. Jedni mów ią, że było to dobre posunięcie, z uw agi na możliwość ew angelizacji szerszej grupy dzieci i młodzieży, aniżeli w w arunkach parafialnych. Ponadto katecheza w szkole uw olniła rodziców m łodszych dzicci od uciążliw ego - w pew nym sensie - obow iązku prow adzenia dzieci do odległej często salki parafialnej. Z kolei drugiej strony pojaw iająsię słowa krytyki, którym skądinąd trudno odm ów ić racji, albow iem katecheza w szkole to po pierwsze: przedm iot, trochę inny od pozostałych, ale „rządzony” niem alże takimi sam ymi praw am i (plany w ynikow e, przedm iotow y system oceniania, testy, kartków ki, referaty, etc.), z w yjątkiem w pływ u na prom ocję do następnej klasy, i czasam i w pływ u na tzw. „średnią” ocen. N atom iast uczniow ie oczekują czegoś zupełnie innego, czegoś, co choć na chw ilę pozwoli im oderw ać się od szarzyzny dnia codziennego, a jednocześnie pom oże im odpow iedzieć na w iele trudnych, egzystencjalnych p y tań 1. Po drugie: na katechezę w szkole uczęszczają wszyscy, których rodzice tego sobie życzą (za w yjątkiem zw olnionych przez rodziców ) - a więc także ci, których katecheza nic interesuje i którzy często w pływ ają

1 Z opinii uczniów wynika nic tyle chęć „luzackiego” przeżycia katechezy, co raczej ogromna potrzeba rozmowy - poważnego, partnerskiego dialogu, w którym będą mogli analizować swoje problemy, Nieprawdą jest, że dzicci i młodzież nic potrafią otwarcie i szczerze rozmawiać * trzeba im lylko stworzyć odpowiednie warunki ku temu, aby mogły poczuć się lak samo ważne jak dorosły. Janusz Korczak powiedział: Dziecko to

przecież MAŁY człowiek - mały, ale CZŁOWIEK! Dlatego lak ważna jest przyjazna i serdeczna atmosfera

- nic lylko na katechezie - wtedy młody człowiek nabierze pewności, że jesl potrzebny, że kogoś interesują jego małe, wielkie sprawy, że ktoś chcc mu pomóc. Bo miłość (także ta pedagogiczna) to bycie do dyspozycji.

to gotowość do tego, by służyć, pomóc, przydać się, zaopiekować - to chęć bycia potrzebnym...Takie jest

(3)

Dorota Luber - Miejsce katechezy we

21

destrukcyjnie na pozostałych uczniów. Stąd też nierzadko katecheci nie radzą sobie z zachow aniem dyscypliny na lekcji, co często w zbudza - słuszną skądinąd - dezaprobatę dyrekcji i grona pedagogicznego. Po trzecic zaś: dwie godziny katechezy w siatce godzin w zbudzają kontrow ersje u wielu nauczycieli innych przedm iotów (oni po części też m ają rację, bo ja k tu przygotow ać m łodego człow ieka do matury np. z historii, kiedy je st ona tylko raz w tygodniu. Ale przecież to nie wina katechezy!), stąd też być może katecheci nie zaw sze m ogą liczyć na w sparcie swoich kolegów i koleżanek, którzy często traktują katechezę jak o „uboczny” i w zasadzie niepotrzebny przedm iot w szkole.

N ic da się ukryć, iż częstokroć „w ina” leży po stronie sam ych katechetów , którzy izolują się we w łasnym świecie, zaw ężają sw oją funkcję nauczyciela jedynie do roli katechety, nie w łączają się w życie i sprawy szkoły, lub po prostu „odbębniają” lekcję. N iem niej jednak winni mieć na uwadze, że kiedy pracuje się w w arunkach często „ekstrem alnych” , trzeba w yjątkow o rzetelnie i przede wszystkim interesująco przygotow yw ać i prow adzić katechezę2. Stąd też w niniejszym artykule ustosunkow ano się nie tyledo w /w problem ów , ile zw rócono uwagę na wartość katechezy jak o istotnego czynnika w spom agającego proces dydaktyczno - w ychow aw czy współczesnej szkoły. W sw oich dywagacjach będę posiłkow ać się autorytarnymi wypowiedziam i M agisterium Kościoła Katolickiego, a przede wszystkim słowami Ojca Świętego - Jana Paw ła II, który przez blisko 27 lat sw ego pontyfikatu katechizow ał niem alże cały świat.

O jciec Św ięty był niezrów nanym katechetą3, św iadczą o tym przede w szy stkim jeg o katechezy, proste w swej treści i w sposobie przekazu. Liczne kontakty Papieża z wiernym i sprzyjały niem al nieustannej katechezie; bo też każde słowo, które wypowiadał było ziarnem , m ającym w zrosnąć na korzystnej glebie. C zęstokroć nic były to w ielkie słowa, ale o ich przyjęciu przez słuchaczy decydowały sposoby i środki, jakim i Papież się posługiw ał, aby je przekazać. Z pew nością Jan Pawel II był człowiekiem niezw ykle otwartym , a przy tym autentycznym - mężem charyzm atycznym ; w iele jeg o gestów i słów urosło do rangi prorockich. „Papież nic mówi rzeczy innych niż te, które od w ieków są w nauczaniu Kościoła, ale mówi je w taki sposób, że zaczynam y w idzieć, ja k m ocno

2 Chodzi mniej więcej o to, aby być „elastycznym" tzn. nic trzymać się sztywnych reguł i konspektów - po prostu zawsze dostosowywać scenariusz lekcji do wieku i poziomu intelektualnego katcchizowanych - do ich oczekiwań. Czasem trzeba nawet „schować do torby" przygotowany wcześniej konspekt lekcji i zająć stanowisko wobec aktualnego problemu, na który uczniowie oczekują odpowiedzi. Rezolutnym posunięciem katechety jest również zasięgnięcie opinii uczniów u progu nowego roku szkolnego - na temat propozycji zagadnień, które są dla nich szczególnie interesujące. W niczym nic zubaża to realizowanego programu, ponieważ zawsze npożna te zagadnienia uwzględnić w przygotowywanym materiale programowym.

1 Stąd też zachęcam do wnikliwszej analizy nauczania Jana Pawła II w celu pełniejszego zrozumienia, czym w swej istocie jest katecheza i jakie ma znaczenie dla współczesnego człowieka.

(4)

2 2 N auczyciel i Szkoła 3-4 2005

największe tajemnice naszej wiary związane są z tym, co dzieje się dzisiaj wokół nas i w naszym świecie”4.

Pragnienie spotkania z człowiekiem skłoniło Ojca Świętego do podejmowania trudów pielgrzymowania po całym świecie. Jan Paweł II posiadał szczególny dar, potrafił sprawić, że każdy obecny w tłumie człowiek czuł, że Papież przybył, aby spotkać się właśnie z nim. Ten charyzmat sprawiał również, że przekaz werbalny potęgował się i głębiej zapadał w świadomość słuchaczy, co pięknie wyraził Vittorio Messori we wstępie do bestsellerowej pozycji Przekroczyć próg nadziei: „Obecny Papież to człowiek ogarnięty niepowstrzymaną pasją apostolską; to Pasterz, któremu zwykłe drogi wydają się zawsze niewystarczające i który sięga po wszelkie możliwe środki, aby głosić ludziom Dobrą Nowinę. Jak mówi Ewangelia, chce on wychodzić na dachy (na których wyrósł dziś las anten telewizyjnych) i wołać, że istnieje Nadzieja, że jest oparta na mocnym fundamencie i zostaje ofiarowana każdemu, kto chce ją przyjąć”5.

1. Katecheza realizacją misyjnego posłannictwa Kościoła

Obraz katechezy jako takiej, ukazuje wyraźnie, iż jest ona funkcją Kościoła. „Początek swój bierze w Jezusie Chrystusie; On sam nauczał, wyjaśniał, głosił słowo Boże; był Słowem domagającym się przyjęcia; On poruszał serca ludzkie ku miłości Boga i bliźniego. On tę misję dał Kościołowi. On trwa w Kościele, przedłużając swoje nauczanie, oraz wezwanie wznoszenia ludzkich myśli i serc do Ojca. Kościół ma obowiązek przedłużyć tę funkcję Chrystusa tak, by słowo Jego zostało przyjęte, by było wzywane w liturgii i we wszystkim co życie nasze stanowi”6.

Owa funkcja katechezy w Kościele wynika bezpośrednio z apostolskiego charakteru Kościoła i ma swoje niekwestionowane znaczenie w jego działalności pastoralnej i misyjnej, będąc jednocześnie etapem ewangelizacji. Ponieważ najogólniej mówiąc „katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wiernych w pełnię życia chrześcijańskiego”7.

Apostolstwo, które jest drogą realizacji misyjnego posłannictwa Kościoła bierze swój początek ze słów Jezusa Zmartwychwstałego, który przed wniebo

4 „ P a p i e ż p r z e ł o m ó w ” 2 0 0 1 ,d o d a t e k s p e c ja l n y „ G o ś c i a N i e d z i e l n e g o ” , s. 9. 5 J a n P a w e ł II, P r z e k r o c z y ć p r ó g n a d z ie i. L u b lin 1 9 9 4 , s .1 6 . J a n P a w e ł II p o w i n i e n b y ć d la k a ż d e g o k a t e c h e t y M i s tr z e m i N a u c z y c i e l e m , o r a z w z o r e m , j a k z p a s j ą g ł o s ić S ło w o B o ż e - w z o r e m : z i e m s k i m i w i d z i a ln y m , b o P ie r w s z y m j e s t J e z u s C h r y s t u s , k tó r e g o P a p ie ż n a ś la d o w a ł c a ły m s o b ą . '■ E . M a t c r s k i, O d p o w i e d z i a l n o ś ć K o ś c io ła z a k a t e c h e z ę , R a d o m 1 9 9 3 , s .1 8 . 7 C T . 18.

(5)

Dorota Luber - Miejsce katechezy we 2 3

wstąpieniem polecił swoim uczniom: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu”(Mk 16,15). To Jezus był pierwszym i najważniejszym Ewangelizatorem; ogłosił Królestwo Boże, jako nową i ostateczną interwencję Bożą w historii. „Poświęcił jej całe swoje życie: ukazał radość przynależności do Królestwa, jego wymagania i jego wielką kartę, misteria, jakie ono obejmuje, życie braterskie tych, którzy do niego wchodzą oraz jego przyszłą pełnię”8. Cała duszpasterska misja Kościoła oscyluje wokół wprowadzenia w życie tegoż Chrystusowego nakazu, spełniając w ten sposób posługę słowa. Stąd też „wśród rozmaitych form misji głoszenia słowa ważną i niezastąpioną funkcję spełnia katecheza”9.

Jan Paweł II w Adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae nazywa Kościół Wielkim Katechizującym i zarazem Wielkim Katechizowanym (45). Wielkim Katechizującym, gdyż w pewnym znaczeniu do całego Kościoła odnosi się nakaz Chrystusowy, aczkolwiek w sposób zróżnicowany; inaczej do biskupów, do kapłanów, zakonników, rodziców i wszystkich wiernych. Natomiast jako Wielki Katechizowany cały Kościół stale ma poznawać naukę Chrystusa, a ściślej uczyć się prawdy, którą jest On sam. Jak z tego wynika najgłębszym źródłem odpowiedzialności za katechezę jest wola Chrystusa, który wydał Apostołom polecenie, aby nauczali wszystkiego tego, co im przykazał. Adhortacja podkre śla, iż Pan Jezus „zarazem powierzył im jednocześnie zadanie i władzę autorytatywnego wyjaśniania tego, czego ich nauczył; Jego słów, czynów, Jego znaków i przykazań. Dał im też Ducha Świętego, aby tę misję mogli wy pełniać” 10.

Inspiracją dla katechezy, na jej ewangelizacyjnym etapie stanowi przypowieść o siewcy (por. Mk 4, 3-8). Ziarnem jest słowo Boże, a siewcą Jezus Chrystus, który i dzisiaj obecny w Kościele przez swego Ducha, nadal sieje słowo Ojca na polu świata". W ewangelicznej przypowieści skierowano uwagę na jakość gleby i jej zróżnicowanie, co we współczesnym języku przenieść można na różnorodność kontekstów społecznych, napięć, konfliktów i problemów świata. Może więc stanowić adekwatny wzór dla przygotowania dobrej gleby ludzkich serc. „Kościół, matka ludzi widzi przede wszystkim z głębokim bólem »niezliczoną rzeszę mężczyzn i kobiet, dzieci, dorosłych i osób w podeszłym wieku, którzy cierpią pod nieznośnym ciężarem nędzy«. Za pośrednictwem katechezy, w której nauczanie społeczne Kościoła zajmowałoby swoje miejsce, pragnie wzbudzić w sercach chrześcijan »zaangażowanych dla sprawiedliwości«

* D O K , 3 4 . ’ D O K . 4 7 - 4 9 : 6 З 1111.

“ CT, 1.

(6)

24

Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005

i »opcję preferencyjną na rzecz ubogich« w świecie, w którym jeg o obecność byłaby rzeczyw iście światłem , które ośw ieca, i solą, która przekształca” 12.

W tej sytuacji zrozum iałe jest, że K ościół nie pozostaje obojętny na w szystko to, co dotyczy człow ieka, w szczególności zaś dom aga się respektow ania godności człow ieka, upom ina się o jeg o prawa, przy czym ten K ościół nie pozostaje obojętny na sferę m oralną człow ieka, która stanowi priorytet duszpasterskiej posługi Kościoła. W D yrektorium O gólnym o K atechizacji sytuacja m oralna człow ieka je s t przedstaw iona w bezpośrednim związku z sytuacją religijną, która w aktualnej rzeczyw istości często przejaw ia się w postaci ateizm u, który jako negację Boga „należy zaliczyć do najpow ażniejszych spraw doby obecnej” 13. „D zisiejsza sytuacja m oralna idzie w parze z sytuacją religijną. O dnotow uje się rzeczyw iste zaciem nianie praw dy ontologicznej osoby ludzkiej. D zieje się to tak, jakby przyjęcie Boga m iało oznaczać w ew nętrzne załam anie się aspiracji istoty ludzkiej. W w ielu m iejscach zauw aża się w ten sposób »relatyw izm etyczny, który pozbaw ia życie społeczności cywilnej trwałego, m oralnego punktu odniesienia«” 14.

Jawi się zatem jak o postulat ściślejszy zw iązek katechezy z życiem , co w konsekw encji m a doprow adzić do przem iany w spółczesnego świata, do jego ew angelizacji, a tym sam ym do doskonalenia całego życia. I dlatego też kate cheza w tym znaczeniu „m a być m iejscem rzeczyw istej przem iany człowieka, m iejscem , w którym dokonyw ać się będzie kształtow anie postaw, tak, aby życie katechizow anych szło śladami Chrystusa” 15.

Dowodzi to, że now a sytuacja społeczna, polityczna, kulturalna i m oralna dom aga się odnow y i przystosow ania, zgodnie z naturą K ościoła, który „m a obow iązek badać znaki czasu i w yjaśniać je w św ietle Ew angelii tak, aby m ógł w sposób dostosow any do mentalności każdego pokolenia odpow iadać ludziom na ich odw ieczne pytania dotyczące sensu życia obecnego i przyszłego oraz w zajem nego ich stosunku do siebie” 16 . K ościół jest w ezw any przez Chrystusa do ew angelizacji i katechizacji, które są je g o pow ołaniem i zadaniem . „A w ięc ci, którzy tę N ow inę przyjęli i jej m ocą grom adzą się we w spólnotę zbaw ienia m ogą i powinni j ą przekazyw ać i rozpow szechniać” 17.

12 DOK, 17. ,J K.DK, 19. u DOK, 23.

15 E, Materskí, op. cit., s. 40. lŔ DK.P1.2.

(7)

25 2. Pojęcie i istota katechezy

K a te c h e z a -ja k o m isja K ościoła znajduje w nim sw oje m iejsce, czerpie z niego życiodajne soki i w nim zm ierza do pogłębienia wiary. „Zasłuchana w słowo Boże i zapatrzona w znaki czasu buduje K ościół w spólnotow y i apostolski. Podtrzym uje i rozw ija autentyczne w artości eklezjalne, a zarazem krytykuje zesztyw nienie, odchylenie od ideału i brak skutecznego działania” 18, przez co spełnia przynależne jej zadania. „Stąd w ażne jest, aby K ościół dziś - tak ja k to czynił w innych epokach swojej historii - w ykazał m ądrość, odw agę i w ierność ew angeliczną w poszukiw aniu i w yprow adzaniu now ych dróg i now ych zasad w nauczaniu katechetycznym ” 19.

A by jed n ak zrozum ieć czym w swej istocie je st katecheza należy podjąć próbę określenia jej pojęcia, które choć bardzo bogate nie daje jasnej i wyczerpującej definicji. E tym ologicznie katecheza w ywodzi się z greckiego słow a katecheo. Pierw otnie oznaczało ono: „wołać z góry” (exalto), ja k rów nież „w yw oływ ać echo” (kata — z góry, echeo - brzm ieć, w ypow iadać). Późniejsze znaczenie to: „pouczać” (gdy głos nauczyciela jest świadom ym niejako echem pytania ucznia, a odpowiedź ucznia - echem nauczyciela). To ostatnie wyjaśnienie jest ważne, gdyż wskazuje na to, że pouczanie, jakim jest katecheza dokonuje się nie tylko w sposób jednostronny, ale także w drodze rozmowy, poprzez pytania i odpowiedzi20. „Katecheza je st wychowaniem w w ierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazyw ane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla w prowadzenia w ierzących w pełnię życia chrześcijańskiego”21.

W A dhortacji apostolskiej Catechesi tradendae. O jciec Św ięty napisał, że specyficzną cechą katechezy ,je s t dążenie do podw ójnego celu: doprow adzić do dojrzałości w iarę ju ż rodzącą się w duszy i ukształtow ać praw dziw ego ucznia Chrystusa przez jej pogłębianie i bardziej uporządkow ane poznanie Osoby i nauki Chrystusa naszego Pana”(19). Jej specyficznym celem jest „rozw inięcie z B ożą pom ocą w iary dotąd początkowej, doprow adzenie do pełni i codzienne zasilanie życia chrześcijańskiego wiernych każdego w ieku”(20). D owodzi to, że „katecheza pow inna w yrażać w sposób bardzo jasny radość i w ym agania drogi C hrystusa”22. Rów nież K atechizm K ościoła K atolickiego staw ia O sobę Jezusa Chrystusa w sam ym centrum katechezy; katechizow ać to odkryw ać w O sobie

llf M. Majewski, Spotkania katechezy z teologią, Kraków 1995, s. 34. CT, 17.

M Por. DK.PI, 17. !l CT, 18. “ KKK, 1697.

(8)

2 6 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005

Chrystusa cały odw ieczny zam ysł Boży, który w nim się w ypełnił23. K atecheza głosząca orędzie zbaw ienia w centrum przepow iadania musi postaw ić O sobę Jezusa Chrystusa, poniew aż „przekazyw anie w iary chrześcijańskiej je st przede w szystkim głoszeniem Jezusa C hrystusa, by prow adzić do w iary w N iego”24. Z tej racji katecheza musi być koniecznie chrystocentryczna25, poniew aż w wewnętrznej stronie katechezy znajduje się Osoba: „Jezus C hrystus” z N aza retu, ,jednorodzony od Ojca, pełen łaski i praw dy”(J 1,14), który cierpiał i um arł za nas i który teraz, poniew aż zm artw ychw stał, żyje z nami na zaw sze. On stał się „D rogą, Praw dą i Życiem ” (J 14,6), a życie chrześcijańskie polega na tym , że idziem y za Chrystusem . „Przedm iotem istotnym i pierw szorzędnym katechezy je s t...Tajem nica C hrystusa”26.

D lauściśleniapojęcia katechezy należy określić, że przez słowo katecheza należy rozum ieć w szystko to, co należy do całokształtu działalności katechetycznej, a więc: naturę i cel katechezy, osobę katechizującego, w spólnotę katechizow anych, przekazy w anątreść, m etodę, praw o i obow iązek katechezy oraz zw iązek katechezy z kulturą. D latego też K ościół od początku swego istnienia przeżyw a i kontynuuje sw oją misję przekazyw ania pedagogii O jca i Syna, „poniew aż K ościół je st naszą matką, je st także nauczycielem naszej w iary”27. K ościół spełnia tę m isję przez posługę słowa, m.in. w katechezie, która ,ja k o kom unikacja O bjaw ienia Bożego, radykalnie inspiruje się pedagogią Bożą, jak a rozbrzm iew a w Chrystusie i w Kościele, przyjm uje jej cechy konstytutyw ne i pod przew odnictw em D ucha Św iętego troszczy się o je j m ądrą syntezę, sprzyjając w ten sposób praw dziw em u dośw iadczaniu wiary, synow skiem u spotkaniu z B ogiem ”28.

31 Por. K.KK., 4 26. 24 K K K , 425. 35 Por. K K , 40.

26 Por. CT, 5. K atech izm K o ścio ła K ato lick ieg o p o d k reśla c h ry sto c cn try cz n y w y m iar k atechezy: „W k a te c h e z ie p rze z n a u c z a n ie p rze k a z y w a n y j e s t C h ry stu s, S ło w o W cielo n e i Syn Boży, w sz y stk o zaś in n e o tyle, o ile d o N ieg o się o d n o si” (XK/C, 427). W y nika z teg o , ż e c a ła d z ia ła ln o ść K o śc io ła je s t p rzez C h ry stu sa, w D uchu Ś w ięty m ku O jcu i tak a też m a by ć k atech eza. C h ry sto c e n try z m „ k a te c h e z y - to n ic tylko ch ry sto c cn lry cz n c u k a z an ie p raw d w iary, k tó re w C h ry stu sie w p e łn i zo stały o b jaw io n e , i n ic ty lk o p o zn an ie C h ry stu sa - ale d o p ro w a d z e n ie do s p o tk a n ia z C hry stu sem , u św ia d o m ie n ie s o b ie Jeg o ob ecn o ści: O n uczy, On d ziała, dzięk i Je g o z a słu g o m sło w a p rz y n o s z ą o w oc w lu d zk ich sercach ” ^ . M aterskí, op. cit., д\ 19). P raw d ę tę u zasad n ia O g ó ln a In stru k cją K a te ch e ty c z n a: „ p o n ie w aż p rze d e w szy stk im p rze z Je zu sa C h ry stu sa , S łow o B o że W cie lo n e, in g eru je B óg w ż y c ic św ia ta i o b jaw ia S ieb ie lu d zio m , stą d C h ry stu s j e s t cen tru m o ręd zia ew a n g e lic z n e g o w ram ach h istorii zb a w ien ia . Je st O n » o b razem B o g a n iew id z ia ln e g o -P ie rw o ro d n y m w o b ec k aż d eg o stw o rz e n ia, b o w N im z o sta ło w sz y stk o s tw o rz o n e « (Ko) 1,15). O n b o w iem j e s t rze c z y w iśc ie je d y n y m p o tężn y m p o śre d n ik ie m , p rze z k tó re g o B ó g z b liż a się do czło w ie k a , a cz ło w ie k j e s t p ro w a d z o n y do Boga (por. T m 2,5). O n je s t fu n d am en tem K o ścioła. W N im w s z y stk o z o sta je o d n o w io n e (por. E f 1,10). T ak w ięc rze c z y stw o rz o n e , su m ie n ie lu d zk ie, a u te n ty c zn e w artości sp o ty k a n e w in n y ch relig iach, ró żn e z n a k i czasów , w in n y by ć u z n a n e - ch o ć n ieje d n o z n ac z n ie - za d rogi i sto p n ic, przy po m o cy k tó ry c h m o żn a d o jść do B oga, p o d w p ły w e m łaski i p rzez p e w n e p rz y p o rz ą d k o w a n ie do K o ścio ła C h ry stu so w eg o (por. KK, 16). Z tej racji k ate c h e z a m usi b y ć k o n iec z n ie ch ry sto c cn try cz n a ’YAX, 40).

17 K K K , 169. w D O K , 143.

(9)

Dorota Luber - Miejsce katechezy we 2 7

„Nie ma prawdziwej ewangelizacji, bez głoszenia imienia i nauki, życia i obietnic, K rólestw a i tajemnicy Jezusa N azarejskiego, Syna Bożego”29. Posługa słowa Bożego przyjmuje różne funkcje i formy; do podstawowych funkcji należy „zwołanie i pow ołanie do w iary”; „wtajemniczenie” ; „stałe wychowanie w iary” ; „funkcja liturgiczna” i „funkcja teologiczna”30.

3. Źródła katechezy

Jak już wcześniej wspomniano, fundamentalnym źródłem katechezy, z którego czerpie ona swoje orędzie jest Słowo Boże. „Katecheza będzie zawsze czeipać swoją treść z żywego źródła Słowa Bożego, przekazywanego przez Tradycję i Pismo Święte, gdyż Święta Tradycja i Pismo Święte stanowiąjeden depozyt słowa Bożego powie rzony Kościołowi”31. Słowo Boże zawarte w świętej Tradycji i w Piśmie Świętym jest medytowane i coraz głębiej rozumiane przez Lud Boży za pośrednictwem zmysłu wiary i pod przewodnictwem Urzędu Nauczycielskiego Kościoła; jest celebrowane w liturgii; jaśnieje w życiu Kościoła; jest pogłębiane w refleksji teologicznej, poma gając wierzącym wzrastać w żywym rozumieniu misteriów wiary; ukazuje się w auten tycznych wartościach religijnych i moralnych, które jako ziarna słowa są rozsiane w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach32. Słowo Boże ma zasadnicze znacze nie w historii ludzkości, jest czynnikiem konstytutywnym świata, kieruje nim i prowa dzi do celu. „Słowo Boże ma wymiar historyczny, personalny, wspólnotowy i egzy stencjalny. Centralne miejsce zajmuje w nim Jezus Chrystus, zespalający wszystkie wy miary. »Jezus Chrystus, Słowo Wcielone, Człowiek do ludzi posłany, głosi słowo Boże (por. J 14,9) i dopełnia dzieła zbawienia, które Ojciec M u powierzył do wykonania«”33.

D owodzi to, że istnieje ścisła korelacja między słowem Bożym a egzystencją ludzką, dlatego też od katechezy w ym aga się, by m ów iła o życiu i interpretow ała je w św ietle słow a Bożego. Zadaniem katechezy je st w prow adzanie człow ieka w świat, aby pod w pływ em słowa Bożego czynić go now ym; to „w katechezie dokonuje się proces inkulturacji, w którym Słowo Boże dociera do człow ieka poprzez kultury, a kultura je st nosicielem problem ów ludzkich i w yrazem dążeń, myśli i postaw człow ieka”34.

” EN , 22. “ D O K , 51. 11 CT, 27. J: Por. D O K , 95.

3Î M . M a je w sk i, o p . c it., s .53.

M Ibidem , S.56. K atechizm K ościoła K atolickiego stw ierdza: „nicch przeto studium Pism a Św iętego, będ zie, ja k b y d u sz ą teologii św iętej. Tym że słow em Pism a Św iętego żyw i się rów nież k o rzy stn ie i św ięcie się przez nic ro zw ija p o słu g a słow a, czyli kazn od ziejstw o , k atech eza i w szelkie nau czan ie ch rześcijań sk ie, w którym hom ilia liturgiczna w in n a m ieć sw o je szczególne m icjscc"(f(K K , 132). Takie u jęcie treści katech ezy n aw iązu je do k atechezy c zasó w ap o stolskich, która centralnym pu nk tem p rzep ow iadania czy n iła O so b ę i zb aw cze dzieło Jezusa C hrystusa; przep o w iad an iem teg o , co B óg m a do zao fiarow ania człow iekow i. „U znać, że P ism o Ssviçtc stanow i

(10)

28

O bok Pism a Św iętego, istotnym źródłem katechezy je st liturgia; na co jed n o znacznie w skazują dokumenty soborowe, poniew aż katecheza uczestniczy w całym życiu K ościoła i jest form ą jego urzeczywistniania się. „Liturgia jest szczytem, do którego zm ierza działalność Kościoła, i jednocześnie je st źródłem, z którego wypływa cała jego m oc”35. „Liturgia jest pierwszym i niezastąpionym źródłem, z którego wierni czerpią ducha prawdziwie chrześcijańskiego”36. Określając litu rgię jako źródło katechezy, należy mieć na uwadze zarówno rok kościelny, jak i obrzędy poszczególnych sakramentów oraz ich znaczenie dla doboru materiału katechetycznego. Stąd pierwszym i podstawowym zadaniem katechezy liturgicznej będzie „ukształtowanie świadom ości spotkania z Chrystusem, obecności Chrystusa w zgrom adzeniu eucharystycznym , Jezusa Chrystusa jedynego A rcykapłana i Pośrednika. To On jest głów nym działającym w liturgii, w której uobecnia się ofiara N owego Przymierza. Jest jednak zarazem ofiarą Kościoła, który Chrystus przyłącza do siebie i uzdalnia do współofiarowania z N im ”37.

źródło katechezy to podkreślić, że powinna ona być przepełniona i przeniknięta myślą, duchem i postaciami biblijnymi i ewangelicznymi, precz stały kontakt z samymi tekstami, ale także przypominać, że katecheza będzie 0 tyle bogatsza i skuteczniejsza, o ile odczytywać będzie słowa według myśli i ducha Kościoła; powinna się inspirować myślą i życiem dwóch tysięcy lat Kościoła”^!/. Szpet, D. Jackowiak, Lekcje religii szkolą wiary, Poznań

1996, s. 33). Rolę i znaczenie Pisma Świętego w katechezie docenili już Ojcowie Vatieanum Secundum, którzy w Konstytucji Dogmatycznej o Objawieniu Bożym domagali się „aby całe nauczanie kościelne, tak jak sama religia

chrześcijańska, żywiło się i kierowało Pismem Swiçtym’Y/rO, 21). Jeszcze wyraźniej powtarza się to wymaganie w dalszej części dokumentu, gdzie wymienia posługę słowa, a więc „kaznodziejstwo, katechezę i wszelkie nauczanie chrzcścijańskic'YA!O, 24). Po Soborze Watykańskim II nastąpiło wyraźne dowartościowanie Pisma Świętego, w całym życiu Kościoła, zarówno w teologii, jak i w duszpasterstwie, przede wszystkim zaś w życiu liturgicznym. Jan Paweł II jako wiemy kontynuator linii odnowy soborowej, opierał swoje katechezy wyłącznic na Piśmie Świętym, odnosząc je do sytuacji egzystencjalnej konkretnego człowieka lub zjawiska społecznego; przy czym zawsze kluczem do rozwiązania danej kwestii jest Jezus Chrystus. Począwszy od pierwszych słów Papieża, tuż po wyborze: „Nic lękajcie się, otwórzcie drzwi Chrystusowi”; poprzez programową encyklikę Redemptor hominis, która dowartościowuje w sposób istotny człowieka, odkupionego przez Jezusa; aż po całokształt nauczania papieskiego; wskazuje on na Jezusa jako na ośrodek i centrum wszystkich ludzkich poczynań.

i5 KL, 10.

36 KL, 14. Podczas, gdy z Konstytucji o Liturgii wypływa wniosek o potrzebie otwarcia się katechezy na liturgię, skąd czerpać będzie duchowość; Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi Pawła VI zaleca wręcz ścisłe powiązanie katechezy z sakramentami jako znakami i narzędziami zbawienia. „Niech nigdy nie będzie dosyć podkreślać tego, że ewangelizacja nic wyczerpuje się ani w przepowiadaniu, ani w nauczaniu. (...) Roztacza ona swe bogactwo, kiedy doprowadza do ścisłego związku albo raczej do nieustannej wzajemnej wymiany pomiędzy słowem i sakramentami. Jest jakimś nieporozumieniem przeciwstawić sobie głoszenie Ewangelii i udzielanie sakramentów. (...) Właściwym bowiem zadaniem ewangelizacji jest lak wykształcić w wierze, aby ona doprowadziła poszczególnych chrześcijan do sakramentów, jako sakramentów wiary prawdziwie przeżywanych’Y£W, 47).

37 J. Charytański, W kręgu zadań i treści katechezy, Kraków 1992, s.83-84. Liturgia - jako wyraz wspólnoty 1 jedności Kościoła przyczynia się zdecydowanie do wzrostu І umocnienia wiary, szczególnie poprzez głoszenie słowa Bożego, które swoje uprzywilejowane miejsce i czas odnajduje w Eucharystii, aczkolwiek jest praktykowane również przy sprawowaniu innych sakramentów. Liturgia slanowiąc źródło katechezy nic jest i nic może być jedynie przedmiotem nauczania; jest nic tylko celem katechezy, ale także jakby jej koniecznym wymiarem, bez uwzględniania którego trudno pomagać w dochodzeniu do wiary dojrzałej, wc wspólnocie Ludu Bożego. Natomiast Adhortacja apostolska o katechizacji w naszych czasach stwierdza, że „katecheza z natury swej jest związana z całym sprawowaniem liturgii i sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii Jezus Chrystus działa najpełniej w celu przemiany człowicka’YC7^ 23).

(11)

29

W ynika stąd, że katecheza m a doprow adzić do liturgii, a liturgia w ym aga katechezy; katecheza musi być przeniknięta litu rg ią znakam i, czynnościam i, cyklem roku liturgicznego; musi w tę rzeczyw istość w prow adzać, w łączać, i nie w ystarcza tylko nauczanie o tym. Liturgiaj est najw ażniejszym , po Piśm ie Św iętym źródłem wiary, poniew aż to w niej ma m iejsce głoszenie i św iadectw o wiary, poprzez znaki i sym bole uczy ona ja k pow inno w yglądać życie chrześcijańskie. W skazuje na ścisłe pow iązanie miłości Boga i bliźniego, prow adzi do spotkania z Bogiem oraz do coraz większej troski o człow ieka i otaczający go świat. W liturgii dokonuje się dialog między Bogiem a człow iekiem , w którym Bóg wzywa, a w spólnota odpow iada. Skoro zatem katecheza w ychow uje do wiary, musi jednocześnie wprowadzać do liturgii, do św iadom ego i czynnego w spółuczestnictw a w niej - „Liturgia je st (...) uprzyw ilejow anym m iejscem dla katechezy Ludu B ożego”38.

Kolejne fundamentalne źródło katechezy stanowi Tradycja, której istotną treść odsłania K onstytucja o Objawieniu; „Tradycja ta, w yw odząca się od Apostołów, rozwija się w Kościele pod opieką Ducha Świętego”39. K ościół przepowiadając Słowo Boże, sprawując liturgię i kształtując postawę m o raln ą gromadzi dośw ia dczenia religijne, przeżycia zbawczych zdarzeń i wartości chrześcijańskie, które stopniowo tw orzą tradycję. Tradycja w dokumentach Soboru W atykańskiego II występuje w ścisłym powiązaniu z Pismem Świętym i Urzędem N auczycielskim Kościoła. „Tradycja Święta i Pismo Święte i U rząd Nauczycielski Kościoła, wedle najmądrzejszego postanowienia Bożego, tak ściśle ze sobą się łączą i zespalają że jedno bez pozostałych nie może istnieć, a wszystkie, każdy na swój sposób, pod natchnieniem jednego Ducha Świętego przyczyniają się skutecznie do zbawienia dusz”40.

Pismo Święte i Tradycja m ają jedno źródło - Boga - przez ten fakt zrastają się w jedno i dążą do tego samego celu. Albowiem Tradycja przekazuje Słowo Boże, przez Chrystusa w Duchu Świętym powierzone Apostołom, w całości ich następcom, aby w swoim nauczaniu je zachowywali, wyjaśniali i rozpowszechniali41. Jan Paw eł II również docenia i podtrzymuje organiczny związek Tradycji z Pism em Świętym, stwierdzając, że jest ona niezastąpionym źródłem katechezy. „Katecheza będzie zawsze czerpać sw oją treść z żywego Słowa Bożego, przekazywanego przez Tradycję i Pismo Święte, gdyż Święta Tradycja i Pismo Święte stanow ią jeden święty depozyt Słow a”42.

“ Por. CT. 23. » KO, 8. « ко, io. 41 Por. KO, 9.

(12)

зо

Nauczyciel і Szkoła 3-4 2005

4. Integralno ść katechezy

Ze w zględu na to, iż Tradycja kształtuje się w norm alnym życiu K ościoła katecheza w ypływ a z niej jako ze swego istotnego źródła. Stąd też daleka ona będzie od teorii, a bliska praktyce; pow iązanie katechezy z praktyką sprawia, że dokonuje się w niej ciągłe upraktycznienie. Penetrując zagadnienia dotyczące kierunków w spółczesnej katechezy należy zw rócić uw agę na jeszcze jeden jej istotny aspekt - m ianowicie zw iązek katechezy z egzystencją ludzką, która w inna być źródłem i zarazem treścią katechezy. „Treść katechezy zaw iera się w Słowie B ożym ... jaśnieje w życiu K ościoła, zw łaszcza w spraw iedliw ych i świętych. W reszcie w jakiś sposób może być rozpoznaw ana w nieskażonych w artościach m oralnych, które z Bożej O patrzności istnieją w społeczności ludzkiej”43.

Odwołując się do historii katechezy i jej kierunków (dydaktycznego, pedagogi cznego, antropologicznego) można stwierdzić, że choć człowiek był zawsze w jakiś sposób w niej obecny, to jednak stanowił on bardziej przedmiot niż jej podmiot. Natomiast dzisiejsza katecheza domaga się, aby w kontekście zachodzących przemian dostrzec konkretnego człowieka, żyjącego w określonym środowisku i kulturze. Współczesna katecheza musi obejmować wielopłaszczyznowość poczy nań człowieka, wyjść naprzeciw jego oczekiwaniom i pragnieniom. Jednym słowem musi to być katecheza implicite integralna i obejmować swym spojrzeniem położenie geograficzne kraju, warunki kulturowe i społeczne, poziom życia moralnego i religi jnego, wykształcenie, słownictwo, język, postawy, stosunki interpersonalne, konflikty istniejące w środowisku. Misja Kościoła realizuje się bowiem w społeczności ludzkiej44.

Współczesny człowiek jest wrażliwy na wartości transcendentne, takie jak godność, wolność, odpowiedzialność czy miłość. Podejmuje wiele działań, aby pod porządkować sobie świat i uczynić go bardziej ludzkim. Stąd też przed katechezą staje zadanie ukazywania możliwości realizacji tych ludzkich wartości; udzielania odpowiedzi na pytania i problemy przychodzące na człowieka. „Kościół ma świadomość, że poprzez katechezę, tak jak przez całą działalność ewangelizacyjną odpowiada na najistotniejsze pytanie, które wcześniej czy później staje przed każdym człowiekiem w ciągu jego życia. Skąd wywodzi się człowiek? Dlaczego istnieje? Jaka jest jego relacja do Boga i świata niewidzialnego? Jak ma postępować, aby osiągnąć cel swojego życia? Dlaczego poddany jest cierpieniu i śmierci, i co jest jego nadzieją?”45.

DCG, 45. “ Por. K.DK, 40.

(13)

31

K atecheza integralnausankcjonow anajestprzy kładem sam ego Jezusa Chrystusa, który przedm iotem swej troski i głoszonych przypow ieści uczynił konkretne życiow e dośw iadczenia ludzi. D latego też zadaniem katechezy i katechety jest odczytyw anie sytuacji egzystencjalnej dzisiejszego człow ieka - znaków czasu, podejm ow anie i rozw iązyw anie ich w czasie katechezy. N iem alże idealnym przykładem takiej w łaśnie integralnej katechezy je st nauczanie Jana Paw ła II. W jego przebogatej treści odnaleźć m ożna głębokie spojrzenie w dośw iadczenie ludzi; w jeg o egzystencję i związane z nim problemy, konflikty i sytuacje. Ojciec Św ięty podejm uje w swoich katechezach sprawy bieżące, dotyczące konkretnych ludzi i zjaw isk, an alizu jeje w oparciu o Pism o Święte. Przy czym Papież nie daje gotow ych rozw iązań, lecz tylko proponuje, podsuw a, często w lew ając nadzieję w serca udręczone postępującą n ęd zą m aterialną lub duchow ą; to w oparciu 0 Słowo Boże konkretny człowiek m oże rozw iązyw ać sw oje problemy.

Z istotniejszych kw estii dotyczących katechezy warto jeszcze podkreślić, że pow inna onabyć w ierna zarów no Bogu, ja k i człow iekowi. Takakatecheza zakłada poznanie Boga i Jego zbaw czego odniesienia do człow ieka, danie dośw iadczenia spotkania z m iłującym O jcem46, doprow adzenie ucznia do naw iązania z N im dialogu47, poznanie sam ego siebie48, ja k i danie św iatła płynącego z O bjaw ienia do zrozum ienia ludzkiej egzystencji49 i znaków czasu50. Boża interw encja zobow iązuje do dania odpow iedzi, m iędzy innym i poprzez fakt, iż Pism o Święte stanie się norm ą życia chrześcijańskiego51.

Jak z tego wynika katecheza jest procesem złożonym , obejm ującym całe życie katechizow anego, prow adzi do w zrostu w w ierze i pogłębienia św iadom ości eklezjalnej. D okum enty katechetyczne Kościoła skupiają sw ą uw agę na tym istotnym w ym ogu katechezy - na postulacie jej integralności52, poniew aż katecheza ma przedstaw iać i przekazyw ać całąpraw dę, toteż „żadnem u katechecie nic w olno w łasną pow agą dzielić dziedzictw a wiary na to, co on uw aża za w ażne 1 nieważne, aby potem jednego nauczać, a drugi przem ilczeć”53.

Ten obow iązek zachow ania integralności katechezy dotyczy każdej jej formy, niezależnie od tego, do jakich grup i osób się zw raca54. Stąd też zasada wierności Bogu i człow iekowi determ inuje katechezę do uw zględniania różnych form katechezy, dostosow anych do różnych grup słuchaczy. Jednakże dostosow anie to

* Por. KO, 14.15. 41 Por. KO, 21. " Por. KO, 15. " Por. DCG, 20. Por. DCG, 11;I3:125. 51 Por. DCG, 11. я Por. DOK. III-I 12. 5J CT. 30.

(14)

32

„nie może oznaczać uszczuplenia ani okaleczenia treści nauki objaw ioncj”5S. Tak poj ęta katecheza real izuje przyj ęte przez siebie założenia i ccle, które obejm ują następujące jej zadania: „rozw ijanie poznania wiary, w ychow anie liturgiczne, form ację m oralną, nauczanie modlitwy, w ychow anie do życia wspólnotowego, w prow adzenie do m isji”56.

5. W ychowawcze znaczenie katechezy

W ychodząc od pow yższych stwierdzeń, nie sposób pom inąć w ychow aw czego znaczenia katechezy, szczególnie jeśli idzie o sferę moralną, czyli kształtow ania sum ień. Z je d n e j strony katecheza uczestniczy w wychowaniu osobow ości czło w ieka, z drugiej natom iast je s t w ychow aniem osobow ości chrześcijańskiej. O dwołuje się przy tym do takich czynników, ja k środowisko społeczne, technika i kultura. W ychowując chrześcijanina dąży ona do uform ow ania człow ieka w edług Ewangelii Chrystusow ej, by katechizow any patrzył, oceniał wybierał, m iał nadzieję i m iłow ał jak Jezus. Jednocześnie katecheza w ychow uje do życia w Kościele, zaangażow ania i odpow iedzialności, do m odlitw y osobistej i w spól notow ej; do jedności z Chrystusem i lu d ź m i57.

K ażda katecheza, jeśli ma być owocna, jeśli ma stać się życiem, w inna zawierać te elementy, które życic kształtują a więc musi być przeżyciem, doświadczeniem, działaniem. Wychowanie moralne stanowiąc cel sam w sobie, zamierza wprowadzać katechizowanego w świat, gdzie zawsze jest czas i miejsce na nawrócenie oraz doskonalenie istniejącego porządku. M a ono budować postawę odpowiedzialności i zaangażowania na płaszczyznach życia osobistego, rodzinnego, zawodowego czy społecznego. W inno natomiast unikać zawężania pojęcia wychowania do tego, co powinno się czynić, a czcgo unikać. „W ychowanie do życia chrześcijańskiego przygotowuje do zdobywania cnót dla osobistej doskonałości i zbawienia, a także do działania w Kościele i w świecie jak o członek Kościoła. Różni się tym od stylu konsum pcjonizmu i praktycznego m aterializmu”58.

Stąd zadaniem katechezy je st kształtow anie takich postaw, jak: radykalizm , w zajem na pom oc i zrozum ienie, budow anie jedności, dobro wspólne, otw artość, tw órczość, zaangażow anie społeczne czy odpow iedzialność polityczna. Żyjem y w epoce w ielkich przem ian, zarów no w św iecie, ja k i w Kościele; dotyczą one konkretnych form życia oraz ujęć bardziej teoretycznych. Szybkość dokonujących się przeobrażeń prowadzi do w spółistnienia zc sobą, na tym sam ym miejscu

,5 Ibidem. 54 DOK, 27.

i? Por. M. Majewski, op. cit., s. 91.

(15)

33

i w tym sam ym czasie różnych orientacji. Dlatego też w ychow anie do życia praw dziw ie chrześcijańskiego „przygotow uje do zdobyw ania cnót dla osobistej doskonałości i zbaw ienia, ale także do działalności w K ościele i w św iecie jak o członek K ościoła. Pow inno uw zględniać zm ieniające się warunki egzystencjalne, polityczne, kulturow e i społeczno - ekonom iczne, w raz z zagrożeniam i, jakie niesie postęp i cyw ilizacja (konsum pcjonizm , m aterializm praktyczny, relaty wizm m oralny, itp.).

W ychow anie m oralne „przygotow uje do osobistej oceny sytuacji życiow ych i dokonyw ania w łaściwej occny oraz w yborów dla dobra całej ludzkości”59. W ychowanie m oralne opiera się na D ekalogu; świadom ości przyjętego chrztu św iętego; mow ach prorockich budzących sum ienie N arodu W ybranego; oraz na potw ierdzeniu przez Jezusa zgodności Praw a Starego Przym ierza z now ym praw em , którego centralną ideą je st m iłość bliźnich i nieprzyjaciół. „D ekalog, Kazanie na G órze i nauczanie apostolskie opisują nam drogi prow adzące do K rólestw a N iebieskiego”60. Doniosła rola katechezy w kształtowaniu sum ienia polega zatem nie tyle „na pouczaniu ile raczej na um ożliw ianiu nabyw ania doś w iadczeń, dzięki którym katechizow ani m ogliby łatwiej kształtow ać w sobie takie postaw y m oralne, ja k np.: ochrona życia, szanow anie godności człow ieka, zachow anie pokoju, dążenie do spraw iedliw ości”61.

6. Podsum ow anie

Podsum ow ując zagadnienia oscylujące w okół katechezy mającej niekw estio now any udział w procesie dydaktyczno - w ychow aw czym w spółczesnej szkoły, widać jasno, że jej pierw szorzędną zasadą je st kształtowanie postaw y m łodego człow ieka na w zór Chrystusa. Z tego też pow odu w inna ona „troszczyć się o to, by nauczyć ludzi doceniać własne dośw iadczenie tak osobiste, ja k i społeczne. Jest rów nież jej zadaniem ukazyw anie w św ietle Ewangelii w ypływ ających z tych dośw iadczeń problem ów tak, aby obudzić w ludziach słuszne pragnienie doskonalenia w łasnego życia”62.

Dwa tysiące lat temu, u progu swej posługi Jezus oznajm ił, że został posłany, aby głosić radosne orędzie wszystkim bez w yjątku, szczególnie zaś ubogim. U kazywał je , a potem potw ierdził w łasnym życiem. Dzisiaj na przełom ie w ieków pojaw ił się ktoś, kogo śmiało nazwać m ożna W ielkim K atechetą K rólestw a Bożego - Papież Jan Paw eł II. R zeczyw iście przynosi 011 tę radosną w ieść dla w szystkich

w J. Szpct, D. Jackowiak, op. ci!., s.55. 40 KKK, 1724.

W. Kubik, Zarys dydaktyki kalcchctyczncj, Kraków 1990. s. 150.

(16)

34

Nauczyciel i Szko ła 3-4 2 0 0 5 kategorii ludzi; w ielkich i m ałych; bogatych i ubogich; zdrow ych i chorych; spraw iedliw ych i grzeszników ; żydów i pogan; zgodnie z potrzebam i duszy i ciała, uzdraw iając i przebaczając, i zachęcając słowem i czynem. Z adziw iające je st to papieskie naśladow nictw o sam ego M istrza z N azaretu i zadziw iające są

spontaniczne reakcje ludzi na słowa O jca Świętego.

„Jezus kończy swe ziem skie życie, zapraszając uczniów do czynienia tego sam ego, co On uczynił, do przepow iadania Ew angelii w szelkiem u stworzeniu, »w szystkim narodom «(M t 28,19; Ł k 24,47), »aż po krańce ziem i« (Dz 1,8) i w każdym czasie, »aż do skończenia św iata«(M t 28,20). Jest to zadanie, które K ościół realizuje od dwóch tysięcy lat, z niezm ierną różnorodnością dośw iadczeń w głoszeniu i katechezie”63. Jan Paw eł II w ten sposób w ypow iada się nt. istoty katechezy: „Od chwili w ydarzeń jerozolim skich w dniu Pięćdziesiątnicy K ościół »trwa w w ierze A postołów «, a trw anie takie oznacza spotkanie w w ierze tych, którzy nauczają i tych, którzy byw ają nauczani. To je s t w łaśnie katecheza, w edle greckiego słow a »katecheo«”64.

Dowodzi to, że do istoty katechezy należy trw anie i spotkanie w w ierze nauczycieli z uczniam i, nauczających z nauczanym i. Toteż eksponuje się w niej dw a zasadnicze elem enty: w iarę i w spólnotę, dom agając się tym sam ym wzajem nej komunikacj i, w spółdziałania nauczyciela zuczniem i vice versa. Znany katechetyk niem iecki D ieter Em eis w sw oich rozw ażaniach nad katechezą w yraził trzy m ożliw ości definiow ania katechezy65. „W znaczeniu w ęższym przedstaw ia on katechezę jak o elem entarne w prow adzenie w e w spólnotę chrześcijańskiej wiary.(...) Akcentuje, że katecheza pow inna się odbyw ać w e w spólnocie i we w spólnotę wprowadzać. (...) N ależy podkreślić też, że w prow adzanie we w spólnotę w iary nie je s t aktem jednorazow ym . Jest procesem , czyli ciągłym w zrastaniem i dojrzew aniem przez całe życie. D latego katechezą w szerszym znaczeniu określa się także całą działalność Kościoła, która pom aga - zarów no w spólnotom chrześcijańskim , ja k i poszczególnym jednostkom - coraz lepiej i głębiej odnajdyw ać sam ych siebie w tajem nicy w iary na drodze życia wiarą. (...) W znaczeniu najszerszym katechezą należałoby nazw ać całe życie K ościoła, gdyż w szystkie formy jeg o działalności m ogą ułatwiać uczenie się w iary we wspólnocie. M ogą przyczynić się do jej pogłębienia, pom óc dojrzewać w w ierze i coraz bardziej konsekw entnie żyć w edług jej w skazań”66.

Jak z tego wynika katecheza je st procesem złożonym , obejm ującym całe życie katechizow anego, prowadzi do w zrostu w w ierze i pogłębienia św iadom ości

“ D O K , 163-164.

w Jan Paw eł II, W ierzę w B oga O jc a S tw o rzy ciela, C itta dcl V aticano 1987, s . 13-14. fti Por. W. K ubik, op. c it., S.70.

(17)

Dorota Lu b e r - Miejsce katechezy we

35

eklezjalnej. D okum enty katechetyczne K ościoła skupiają sw ą uw agę na jeszcze jednym , istotnym w ym ogu katechezy; m ianowicie na postulacie jej integralności67. Poniew aż katecheza m a przedstaw iać i przekazyw ać całą praw dę, toteż „żadne mu katechecie nie w olno w łasn ą p o w ag ą dzielić dziedzictw a w iary na to, co on uw a ża za w ażne i niew ażne, aby potem jednego nauczać, a drugi przem ilczeć”68.

Podsum owując więc całokształt zagadnień dotyczących katechezy należy stwierdzić za Catechesi tradendae, że jest ona skierowana do wszystkich; do dzieci najm łodszych (36), do dzieci starszych (37), do dorastających (38), do młodych (40), do upośledzonych (41) i do dorosłych (43). Jak w idać katecheza pozostaje ustaw icznie w bezpośrednich relacjach z człow iekiem , noszącym w sobie problem y ukazane w Biblii, w nauce, w życiu codziennym . Problem y te próbuje rozw iązyw ać w oparciu o inne nauki z grupy nauk hum anistycznych (pedagogiki, filozofii, teologii, biologii, i inne). Jej zarys m etodologiczny i dyda ktyczny nie różni się od zarysu innych dyscyplin naukow ych czy nauk przed miotow ych; częstokroć naw et koreluje ona w swej treści z innym i naukami; dotyczy w szak człow ieka w św iecie w idzialnym .

We w spółczesnym św iecie doby relatyw izm u, konsum pcjonizm u, zaniku auto rytetów, m łody człow iek czuje się zagubiony, szuka przew odnika, a kiedy go nie znajduje, łatwo m oże paść ofiarą m anipulacji lub zostać zw erbow any do sekty. O jciec Św ięty w skazuje młodym na Chrystusa - przew odnika, je d y n ą „D rogę, Praw dę i Ż ycie” ; zachęca, aby wypływali na głębię i nie lękali się wejść w Trzecie Tysiąclecie przez bram ę, któ rą jest Chrystus. Czy w obec pow yższych danych m ożna jeszcze pow ątpiew ać w znaczenie katechezy dla popraw nego przebiegu procesu dydaktyczno - w ychow aw czego w szkole doby X XI w ieku?*69.

S u m m ary

Religion has been inscribed o n co n stan t to lan dscape o f m o d em school. O pinions o f Icachcrs, pupils, parents or at last religion tcachcrs arc d ifferent ab o u t introduction o f catechcsis b a c k to schools. N ev erth eless, co n sciousness b elongs to have, that catcchcsis is on e o f im portant “school” objccts, b ecause it p repares y o u n g person for life in co m m u n ity - not only C hristian - though in C hristian spirit. Speed o f perfo rm in g c hanges leads to c o -cxistcncc, on the sam e placc and in the sam e tim e o f different orientation. A nd so educatio n gen u in ely C h ristian life p rep ares to achieved can v ass o f virtue for personal fineness and salvation, and also for activity in C h u rch an d in w o rld in the light o f as m em ber o f C hurch. It is obliged to take into c onsideration ch an g in g o f ex istential, p o litical, cultural a n d . social an d econom ic, conditions, alo n g w ith threats, that bears progress and civilization.

67 Por. D O K , 111-112. ω CT. 30.

(18)

36

It is intelligible in this situation, that Church docs not remain indifferent on everything, particularly demands for respecting person dignity, it demands about his rights, but this Church docs not remain indifferent on moral person side, which presents priority priestly char o f Church. Penetrating questions conccming direction o f modem catcchcsis it belongs to pay attention about her important aspect - namely relationship o f catcchcsis with human subsistence, which should be source and at same time contcnt o f catcchcsis. Jan Paweł II said, “that catcchcsis is éducation in faith o f child, young people and adult, but first o f all includes instructing o f Christian doctrine in systematic and general manner transfer for introduction o f believing to exhaustiveness o f Christian life”. It signifies, that each catcchcsis, if has to be fruitful, if has to become life, should includes these elements, which life form, so it must be survival, experience and action.

Modem person is sensitive on transcendental value, like dignity, freedom, responsibility or love. He takes many actions, in order to subordinate world and make him more human. That is why before catcchcsis bccomcs task to appearing capability o f realization this human values; giving answers on human questions and problems. “Church has consciousness, that through catcchcsis like through whole Gospel activity answers on most important questions, which earlier or later bccomcs before each person within his life. From where person come from? Why docs he exist? What is his relation to God and to invisible world? How has he procccd to achicvc his life aim? Why person is put suffering and death, and what is his hope?

The ideal example such integral catcchcsis is instructing o f Jan Paweł II, in which extremely rich contcnt it is possible to find deep look to experience o f people to their subsistence and problems with conflicts and situations related with it. Holy Father takes current eases in his catcchcsis concerning concrete people and phenomena, analyzes them in foothold about Holy Letter. Pope docs not give ready solutions, but he only suggests, he pushes, оЛсп pours hope into hearts worried by progressing material or spiritual misery.

In modem world o f day o f relativism, consumptionism, dcclinc o f authorities, young person is feeling lost, he searches guide, and when he docs not find him, he can fall easy victim o f manipulation or bccomc stay for sect enlisted. Holy Father indicate young on Christ - Guide, only “Way, Truth and Life”, he encourages them emerged on profundity and not fear to entrance entrances into Third Millennium by gate, which Christ is. Bccausc really, it is not possible to apprehend person without Christ...

W ykaz skrótów

C T Jan Paw eł II, A dhortacja apostolska Catechesi tradendae

DCG K ongregacja ds. duchow ieństw a, Ogólna instrukcja katechetyczna A d normám deereti

D K P l K onferencja Episkopatu Polski, D yrektorium katechetyczne Kościoła K atolickiego w Polsce

D O K K ongregacja ds. duchow ieństw a, D yrektorium ogólne o katechizacji EN Paw eł VI, A dhortacja apostolska E vangelii nim tiandi

K D K Sobór W atykański II, K onstytucja duszpasterska o Kościele w św iecie W spółczesnym G audium et spes

K K Sobór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o K ościele Lum en gentium

KKK K atechizm K ościoła K atolickiego

K L Sobór W atykański II, K onstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium

(19)

37

KO Sobór W atykański II, K onstytucja dogm atyczna o O bjaw ieniu Bożym D ei Verbum

SRS Jan Paw eł II, Encyklika Sollicitude rei socialis

B ibliografia

Adhortacja apostolska Papieża Jana Pawła II, Catechesi tradendae, Kielce 1996 Adhortacja apostolska Papieża Pawła VI, Evangelii nunliandi, (W:) Encykliki, Warszawa 1981

Dyrektorium Katechetyczne, Kościoła Katolickiego w Polsce, Konferencja Episko patu Polski, Kraków 2001

Dyrektorium ogólne o katechizacji, Kongregacja ds. duchowieństwa, Poznań 1998 Encyklika Papieża Jana Pawła II, Sollicitudo rei socialis, Watykan 1987

Jan Paweł II, Katecheza wygłoszona podczas środowej audiencji generalnej 16.01.1985, (zbiory własne, VHS)

Jan Paweł II, Wierzą w Boga Ojca Stworzyciela, Citta del Vaticano 1987 Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994

Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen gentium, (W:) Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1967, s.105-165

Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Dei Verbum, (W:) Sobór Watykański U, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1967, s. 350-363

Konstytucja duszpasterska o Kościele, Gaudium et spes, (W:) Sobór Watykański II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1967, s. 537-618

K onstytucja o Liturgii Św iętej, Sacrosanctum Concilium , (W:) Sobór W atykański II, K onstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 1967, s.40-69

Ogólna instrukcja katechetyczna, A d normarn decreti (11 kw ietnia 1971): AAS 64 (1972)

O p racow ania

C harytański J, W kręgu zadań i treści katechezy, K raków 1992 K ubik W, Zarys dydaktyki katechetycznej, K raków 1990 Majewski M, Spotkania teologii z katechezą, K raków 1995 M aterski E, O dpowiedzialność K ościoła za katechezę, Radom 1993 Szpet J, Jackow iak D, Lekcje religii szkolą wiary, Poznań 1996