Druga generacja z³ota w paragenezie z siarczkami metali podstawowych nak³ada siê na zbrekcjowan¹ mine-ralizacjê z³otonoœnych siarczków. Oznaczony za pomoc¹ metody Re-Os wiek pirytów z Radzimowic i Kleczy wyno-si odpowiednio 294 i 280 mln lat (Mikulski, 2007a). Zgod-nie z obecn¹ interpretacj¹ rozwoju procesów magmowych w nieckach sudeckich rozwój mineralizacji zwi¹zany by³ z procesami wulkanicznymi w œrodowisku wewn¹trzp³yto-wym (np. Awdankiewicz, 1999).
W Górach Kaczawskich autor rozpozna³ równie¿ m³odsze asocjacje z³ota rodzimego, które wraz z chalcedo-nem i innymi minera³ami nak³adaj¹ siê na wczeœniejsze okruszcowania siarczkami. Rozwój tych mineralizacji mo¿na ³¹czyæ z procesami formowania siê zbiorników sedymentacyjnych w szerokim interwale czasowym — od póŸnego permu po kredê — oraz z rozwojem wspó³cze-snych procesów hipergenicznych.
Podsumowuj¹c, w Górach Kaczawskich w obrêbie ¿y³ kwarcowych mo¿na wydzieliæ 3 g³ówne etapy powstawa-nia pierwotnej mineralizacji z³ota (Mikulski, 2007a):
1) Etap Au1 — mezotermalny — (g³ównie siarczki z³otonoœne) nast¹pi³ bezpoœrednio po etapie intruzji post-kolizyjnych granitów, porfirów i lamprofirów. Jest zwi¹zany z rozwojem procesów hydrotermalnych i ich migracj¹ w obrêbie g³êbokich uskoków;
2) Etap Au2— epitermalny — (siarczki metali podsta-wowych, z³oto mikroskopowe, wêglany) jest zwi¹zany z orogenicznym wyniesieniem i rozwojem procesów wul-kanicznych w œrodowisku przejœciowym od postkolizyjne-go do wewn¹trzp³ytowepostkolizyjne-go;
3) Etapy Au3ai Au3b— niskotemperaturowe — (chal-cedon-kalcyt-hematyt-z³oto i chalcedon-kaolinit-piryt/ markasyt-z³oto) wi¹¿¹ siê z procesami descenzji podczas formowania siê zbiorników sedymentacyjnych w czasie od
póŸnego permu po kredê oraz rozwojem czwartorzêdo-wych procesów hipergenicznych.
Zmiana œrodowiska geotektonicznego w Górach Ka-czawskich od etapu pryzmy akrecyjnej, poprzez magma-tyzm typu ³uku kontynentalnego, do wewn¹trzp³ytowego (np. Kryza i in., 2004) sprzyja³a wieloetapowemu formo-waniu siê pierwotnej mineralizacji Au (Mikulski, 2007b).
Literatura
AWDANKIEWICZ M. 1999 — Volcanism in a late Variscan intramo-untain trough: the petrology and geochemistry of the Carboniferous and Permian volcanic rocks of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Geol. Sudet., 32, 2: 83–111.
KRYZA R., MAZUR S. & OBERC-DZIEDZIC T. 2004 — The Sudetic geological mosaic: insights into the root of the Variscan orogen. Prz. Geol., 52 (8/2): 761–773.
MIKULSKI S.Z. 2003 — Orogenic quartz-sulfide-gold veins from the Klecza-Radomice Ore District in the Kaczawa Mts., (Western Sudetes) – NE part of Bohemian Massif. [In:] Eliopoulos D.G. et al. (ed.) Mineral Explora-tion and Sustainable Development. Millpress, Rotterdam: 787–790. MIKULSKI S.Z. 2005 — Geological, mineralogical and geochemical characteristics of the Radzimowice Au-As-Cu deposit from the Kacza-wa Mountains (Western Sudetes, Poland) – an example of the transition of porphyry and epithermal style. Mineral. Deposita, 39, 8: 904–920. MIKULSKI S.Z. 2007a — The late-Variscan gold mineralization in the Kaczawa Mountains, Western Sudetes. Spec. Pap. Pol. Geol. Inst., 22: 1–161.
MIKULSKI S.Z. 2007b — Comparison of geotectonic settings and age of gold formations in the Kaczawa Mountains (SW Poland) with those from European Variscan belt during Carboniferous-Permian. Proc. of the 9th Biennial SGA meeting in Dublin (in press).
MIKULSKI S.Z., MARKEY R. & STEIN H.J. 2005 — Re-Os ages for auriferous sulphides from the gold deposits in the Kaczawa Mountains (SW Poland). [In:] Jingwen M. & Bierlein F.P. (eds) Mineral Deposit Research: Meeting the Global Challenge. Springer: 793–796. MUSZYÑSKI A., MACHOWIAK K., KRYZA R. & ARMSTRONG R. 2002 — SHRIMP U-Pb zircon geochronology of the Zelezniak rhyolite intrusion, Sudetes – preliminary results. Pr. Specjalne PTM,19: 156–158.
Zapis mikromorfologiczny stadium syngenetycznego formowania lessów
Przemys³aw Mroczek*
Stadium syngenetyczne formowania lessów to drugi, synsedymentacyjny etap tworzenia siê tych utworów. Ze wzglêdu na specyfikê akumulacji, przebiegaj¹cej cyklicz-nie, ale z licznymi przerwami, lessy s¹ utworami teryge-nicznymi, nosz¹cymi najpe³niejszy zapis zmian paleoklimatycznych w plejstocenie. Zapis tych zmian zachowuje siê zarówno w lessach pierwotnych, deponowa-nych w œrodowisku peryglacjalnym, jak i w poziomach glebowych ró¿nej rangi stratygraficznej. Obecnoœæ jed-nych i drugich w profilu pozwala na okreœlenie go mianem sekwencji lessowo-glebowej.
Zastosowanie metody mikromorfologicznej pozwoli³o na okreœlenie zespo³u cech mikromorfologicznych charak-terystycznych dla poszczególnych stadiów formowania siê lessów (Mroczek, 2005). Analizê mikroskopow¹ p³ytek cienkich wykonano w trzech sekwencjach neoplejstoceñ-skich: Odonów II (P³askowy¿ Proszowicki), Polanów Samborzecki (Wy¿yna Sandomierska) i Nieledew (Grzêda Horodelska). Stadium syngenetyczne jest reprezentowane przez zespó³ mikrocech nadawanych w trakcie depozycji py³u lessowego. Zapis aktywnoœci procesów depozycji
nosz¹ w sobie przede wszystkim warstwy lessów, które makroskopowo okreœla siê jako lessy pierwotne. W œwietle analiz mikroskopowych warstwy te s¹ wysoce niejedno-rodne. Ich charakterystyka mikromorfologiczna pozwala na wyci¹gniêcie nastêpuj¹cych wniosków:
powszechne wystêpowanie mikrostruktury kanali-kowej, uznawanej za typ biogeniczny, œwiadczy o biolo-gicznej aktywnoœci œrodowiska podczas depozycji py³u;
wystêpowanie mikrostruktury soczewkowej, inter-pretowanej g³ównie jako efekt przekszta³ceñ kriogenicz-nych, potwierdza tezê, ¿e sedymentacja py³u zachodzi³a w warunkach peryglacjalnych;
obecnoœæ mikrosparytowych i sparytowych pseudo-morfoz pokorzeniowych, bêd¹cych rezultatem mineraliza-cji tkanek korzeni, potwierdza pogl¹d o depozymineraliza-cji py³u lessowego na powierzchniach poroœniêtych choæby ubog¹ roœlinnoœci¹ trawiast¹;
wystêpowanie mikrytowej odmiany wêglanu wapnia (tworz¹cej jednorodne t³o w p³ytce cienkiej) potwierdza, ¿e jest to pierwotny, litogeniczny typ jego wykszta³cenia;
obecnoœæ mikrytowego t³a w obrazie mikromorfolo-gicznym p³ytek cienkich badanych lessów œwiadczy o lito-logii g³ównych obszarów alimentacyjnych, wi¹zanych z aluwiami wiêkszych rzek strefy peryglacjalnej i lokalnymi zwietrzelinami starszych ska³;
300
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007
*Zak³ad Geografii Fizycznej i Paleogeografii, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej al. Kraœnicka 2cd, 20-718 Lublin; pmroczek@biotop.umcs.lublin.pl
wystêpowanie mikrytowych i mikrosparytowych otoczek wewn¹trzkanalikowych i nakanalikowych œwiad-czy o aktywnoœci procesów ³ugowania CaCO3 podczas sedymentacji, s¹ to wiêc formy wtórne, bêd¹ce zapisem procesów tzw. lessyfikacji;
wystêpowanie cech pedoreliktowych (tj. otoczako-podobnych papuli iluwialnych i noduli Mn-Fe i Fe) œwiad-czy o zwi¹zku deponowanych warstw ze starszymi pokrywami lessowymi — œwie¿o zdegradowanymi i no-sz¹cymi znamiona wczeœniejszych, postsedymentacyjnych przekszta³ceñ glebowych. Ich obecnoœæ pozwala jedno-znacznie uznaæ starsze pokrywy lessowe za istotne Ÿród³o alimentacyjne. Wniosek ten zosta³ potwierdzony
stosun-kowo nisk¹ wartoœci¹ wskaŸnika mikroszkieletowatoœci, która œwiadczy o zwietrzeniu osadów, dokumentowan¹ w sp¹gowych partiach badanych warstw, na kontakcie z ni¿ej po³o¿onymi paleosolami.
Badania by³y finansowane w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego nr 2PO4D042 30
Literatura
MROCZEK P. 2005 — Wykorzystanie cech mikromorfologicznych neoplejstoceñskich utworów lessowych we wnioskowaniu paleoge-ograficznym. Archiwum Zak³adu Geografii Fizycznej i Paleogeografii UMCS, Lublin.
Produkty procesów hydrotermalnych i kontaktowych w diabazach
NiedŸwiedziej Góry ko³o Krakowa
Lucyna Natkaniec-Nowak*, Magdalena Dumañska-S³owik*, Wies³aw Heflik*
Przedmiotem niniejszej pracy s¹ wyniki badañ tere-nowych i laboratoryjnych nad produktami dzia³alnoœci hydrotermalnej oraz przeobra¿eñ kontaktowych w dia-bazach NiedŸwiedziej Góry ko³o Krzeszowic (na NW od Krakowa).
Produktami hydrotermalnymi we wspomnianych dia-bazach s¹ ¿y³y kwarcowe, które napotkano g³ównie na po³udniowej œcianie kamienio³omu, miêdzy sp¹gow¹ czê-œci¹ poziomu III a stropem poziomu IV. Tworz¹ piêæ g³ównych ¿y³, w których kwarc wystêpuje w ró¿nych odmianach barwnych, tj. ró¿owej, ¿ó³toszarej, ró¿owo-czerwonej, jasnoszarej i fioletowej (ametyst). Rentgeno-graficzny stopieñ krystalicznoœci (MN) tych odmian kwarcu, wyznaczony metod¹ Muraty i Normana (vide Gawe³ i in., 1995), waha siê w granicach 8,7–10. W niektó-rych ¿y³ach, np. z obecnoœci¹ kwarcu ró¿owego, wystêpuj¹ nagromadzenia sepiolitu i smektytu oraz substancji orga-nicznej. Ich obecnoœæ zosta³a potwierdzona analiz¹ XRD (dyfraktometria rentgenowska), DTA (ró¿nicowa analiza termiczna) i IR (spektroskopia w podczerwieni). Na wid-mie IR charakterystyczny dublet ok. 2865–2936 cm-1, zwi¹zany z drganiami grup CH3i CH2(Marel & Beutelspa-cher, 1976), mo¿e pochodziæ od substancji organicznej. Jej obecnoœæ potwierdzono równie¿ analiz¹ termiczn¹ — na krzywej DTA uzyskano s³aby, ale wyraŸny efekt egzoter-miczny w temperaturze ok. 460°C.
Produktami przeobra¿eñ kontaktowych s¹ utwory sepio-litowo-smektytowe oraz jaspisy. Pierwsze z nich (³upki) s¹ zbudowane z naprzemianleg³ych zielonkawych i czarnych lamin. Laminy zielonkawe (mi¹¿szoœci ok. 5 mm) s¹ zbu-dowane prawie wy³¹cznie z minera³ów o w³óknistym wykszta³ceniu (sepiolit) oraz wyd³u¿onych, w¹skich osob-ników, których w³aœciwoœci optyczne s¹ charakterystyczne dla smektytu. W licznych miejscach tym skupieniom towa-rzysz¹ impregnacje drobno- i œredniokrystalicznego kwar-cu. Czarne laminy (mi¹¿szoœci ok. 2–3 mm) s¹ zbudowane z brunatnoczerwonych minera³ów (prawdopodobnie wodorotlenków ¿elaza), którym towarzysz¹ nieliczne, drobne wtr¹cenia seladonitu. Jaspisy maj¹ wyraŸn¹ budo-wê wstêgow¹, wyra¿on¹ obecnoœci¹ naprzemianleg³ych,
ró¿nobarwnych — ciemnozielonych, brunatnych i ¿ó³tych — warstewek o zmiennej mi¹¿szoœci. Ciemnozielone war-stewki (mi¹¿szoœci ok. 6–7 mm) w obrazie mikroskopo-wym przedstawiaj¹ nieregularnie u³o¿one wzglêdem siebie mikrolaminy, zbudowane tylko z seladonitu, oraz takie, w sk³ad których wchodzi mieszanina: kwarcu, seladonitu i wodorotlenków ¿elaza. W brunatnych warstewkach (gru-boœci ok. 4–5 mm) wystêpuj¹ mikrolaminy utworzone z brunatnoczerwonych wodorotlenków ¿elaza oraz drob-nych wtr¹ceñ seladonitu, a tak¿e mikrolaminy zbudowane z drobnoziarnistego kwarcu. ¯ó³tawe warstewki odzna-czaj¹ siê najwiêksz¹ mi¹¿szoœci¹ (10–12 mm). Zbudowane s¹ prawie wy³¹cznie z kwarcu, z domieszkami równomier-nie rozproszonych brunatnoczerwonych wodorotlenków ¿elaza, drobnych blaszek muskowitu oraz pojedynczych tabliczek plagioklazu. Badaniom XRD poddano trzy prób-ki pobrane z poszczególnych stref barwnych jaspisu, tj. zielonkawej (I), brunatnej (II) i ¿ó³tawej (III). Rentgeno-graficzny stopieñ krystalicznoœci (MN) kwarcu z tych stref wynosi odpowiednio: 4,8; 4,8 i 8,3. Wynika st¹d, ¿e w war-stwie I i II kwarc odznacza siê niskim stopniem krystalicz-noœci, charakterystycznym dla struktury chalcedonu, natomiast w warstwie III wysokim, zbli¿onym do niezde-fektowanej struktury kwarcu.
Wed³ug autorów, napotkane w diabazach z NiedŸwie-dziej Góry ¿y³y kwarcowe s¹ typowymi utworami hydro-termalnymi. Minera³ami domieszkowymi s¹ w nich: sepiolit, smektyty, illit, chloryty, zwi¹zki ¿elaza (goethyt?), kalcyt oraz bli¿ej niezidentyfikowana substancja organicz-na. Utwory sepiolitowo-smektytowe (³upki) oraz jaspisy to równie¿ produkty przemian hydrotermalnych. Powsta³y przypuszczalnie w wyniku przeobra¿eñ ilastych ³upków karboñskich, o czym wnioskowano na podstawie miejsca ich wystêpowania oraz zachowanej równoleg³ej tekstury ich prekursorów.
Literatura
GAWE£ A., RATAJCZAK T. & WYSZOMIRSKI P. 1995 — Wyko-rzystanie wybranych metod analizy fazowej do oceny surowcowej chalcedonitu z Teofilowa (Niecka Tomaszowska). Mat. Konf. Nauk. Krynica. 28–30.09 1995: 119–124.
MAREL H.W. & BEUTELSPACHER H. 1976 — Atlas of infrared spectroscopy of clay minerals and their admixtures. Elsevier Publishing Company, Amsterdam.
301
