w tych osadach. Umo¿liwi³o to odtworzenie historii zanie-czyszczenia rzeki metalami ciê¿kimi.
Rzeka Ma³a Panew by³a znacz¹co zanieczyszczona cyn-kiem, kadmem i o³owiem ju¿ na pocz¹tku XX w. Jednak gwa³towny wzrost zanieczyszczenia nast¹pi³ od koñca lat 50. i szybko wzrasta³ bez ¿adnego przeciwdzia³ania w latach 60. Najwiêksze zanieczyszczenie rzeki notowano w latach 70. i I po³owie lat 80. Zanieczyszczenie rzeki cynkiem, kad-mem, o³owiem, barem i miedzi¹ nale¿a³o do najwy¿szych w Polsce i niew¹tpliwie tak¿e w Europie. Spadek koncentracji wszystkich badanych metali od po³owy lat 80. jest zwi¹zany zarówno ze zmniejszeniem lub nawet przerwaniem produkcji w Zak³adach Chemicznych „Tarnowskie Góry”, ale tak¿e z wprowadzeniem znacz¹cych i kosztownych inwestycji pro-ekologicznych w hucie w Miasteczku Œl¹skim, oraz innych zak³adach zlokalizowanych na terenie Tarnowskich Gór.
Literatura
BIERNACKI W. 1983 — 60 lat Zak³adów Chemicznych „Tarnowskie Góry”. Wyd. Zak³. Chem. „Tarnowskie Góry”.
BOJAKOWSKA I. & SOKO£OWSKA G. 1994 — Wyniki monitorin-gu geochemicznego osadów wodnych Polski w latach 1991–1993. Bibliot. Monitor. Œrod. PIOŒ, Warszawa.
BOJAKOWSKA I. & SOKO£OWSKA G. 1996 — Wyniki monitorin-gu geochemiczego osadów wodnych Polski w latach 1994–1995. Bibliot. Monitor. Œrod. PIOŒ, Warszawa.
BOJAKOWSKA I., GLIWICZ T. & SOKO£OWSKA G. 1998 — Wyniki badañ monitoringu geochemicznego osadów wodnych Polski w latach 1996–1997. Bibliot. Monitor. Œrod. PIOŒ, Warszawa. BRADLEY S. 1989 — Incorporation of metaliferous sediments from historic mining into river floodplains. GeoJournal, 19: 5–14. CISZEWSKI D. 2001 — Mo¿liwoœci i problemy zastosowañ metali ciê¿kich w datowaniu osadów aluwialnych na przyk³adzie œrodkowej Odry. Czas. Geogr., 72: 53–69.
HINDEL R., SCHALICH J., DE VOS, W., EBBING J., SWENNEN R. & VAN KEER I. 1996 — Vertical distribution of elements in overbank sediment profiles from Belgium, Germany and The Netherlands. Jour. Geochem. Explor., 56: 105–122.
HUDSON-EDWARDS K.A., MACKLIN M.G., CURTIS C.D. & VAUGHAN D.J. 1998 — Chemical remobilization of contaminant metals within floodplain sediments in an incising river system:
implica-tions for dating and chemostratigraphy. Earth Surf. Proc. Landf., 23: 671–684.
HUPP C.R. 1987 — Botanical evidence of floods and paleoflood history. [In:] Singh V.P. (ed.) Regional flood frequency analysis. Reidel, Dodrecht: 335–369.
KNOX J.C. 1987 — Historical valley floor sedimentation in the upper Mississippi valley. Ann. Ass. Am. Geogr., 77: 224–244.
LEWIN J. & MACKLIN M. 1987 — Metal mining and floodplain sedimentation in Britain. [In:] Gardiner V. (ed.) Intern. Geomorphology 1986, part 1: 1009–1027.
LIS J. & PASIECZNA A. 1995 — Atlas geochemiczny Górnego Œl¹ska 1 : 200 000. Pañstw. Inst. Geol.
MACKLIN M., RIDGWAY J., PASSMORE D.G. & RUMSBY B.T. 1994 — The use of overbank sediment for geochemical mapping and contamination assessment: results from selected English and Welsh
floodplains. Appl. Geochem., 9: 689–700.
MALIK I. 2002 — Rekonstrukcja tempa migracji bocznej koryta rzeki Ma³ej Panwi na podstawie datowañ drzew i k³ód. Prz. Geol., 50: 454–457.
MATSCHULLAT J., ELLMINGER F., AGDEMIR N., CRAMER S., LIEßMANN W. & NIEHOF N. 1997 — Overbank sediment profiles — evidence of early mining and smelting activities in the Harz mountains, Germany. Appl. Geochem., 12: 105–114.
MILLER J.R., ROWLAND J., LECHLER P.J., DESSILETS M. & HSU L. 1996 — Dispersal of mercury-contaminated sediments by geo-morphic processes, Sixmile Canyon, Nevada, USA: Implications to site characterization and remediationof fluvial environments. Water, Air Soil Pollut., 86: 373–388.
NANSON G.C & BEACH H.F. 1977 — Forest succession and sedi-mentation on a meandering-river floodplain, northeast British Columbia, Canada. Jour. Biogeogr., 4: 229–251.
PASTERNAK K. 1974 — The influence of the pollution of a zinc plant at Miasteczko Œl¹skie on the content of microelements in the
environment of surface waters. Acta Hydrobiol., 16: 273–297. SCHWEINGRUBER F.M. 1988 — Tree rings. Basics and applications of dendrochronology. Kluwer, Dodrecht.
SIGAFOOS R.S. 1964 — Botanical evidence of floods and flood-plain deposition. USGS Prof. Pap., 485-A: 1–33.
SWENNEN R. & VAN DER SLUYS J. 1998 — Zn, Pb, Cu and As distribution patterns in overbank and medium-order stream sediment samples: their use in exploration and environmental geochemistry. Jour. Geochem. Explor., 65: 27–45.
WINTER L.T., FOSTER I D.L., CHARLESTWORTH S.M. & LEES J.A. 2001 — Floodplain lakes as sinks for sediment associated-conta-minants — a new source of proxy hydrological data? Sc. Tot. Environ., 266: 187–194.
Badania procesów geologicznych w opracowaniach
in¿yniersko-geologicznych i geotechnicznych
Witold Cezariusz Kowalski*
Study of geological processes in engineering geological and geotechnical reports. Prz. Geol., 51: 147–150.
S u m m a r y. Engineering geological and geotechnical reports use various models of geologic processes. Both natural and anthropogenic factors influence the geological environment of a developed site, resulting in dynamic interactions.
Proper recognition and evaluation of geological processes relevant for a given object needs adequate knowledge and practice, not only geological, but also related to land management, landscape planning, building construction (especially foundations), and mining. Engineering geology studies are most important in the early development phases, for reasonable estimation of costs and timing of an object. Only after a properly trained engineering geologist assesses the investment project, further investigations by properly trained construction or mining engineer with necessary geological skills may and should be done.
Key words: engineering geology, geotechnics, investments geological processes, land development and site planning, building foun-dation, building engineering, mining, ecology
Oceny opracowañ in¿yniersko-geologicznych i geo-technicznych (projektów i dokumentacji, ekspertyz i opi-nii), jak to wynika z analizy ich formalnych i merytorycznych treœci, by³y zawsze bardzo ró¿ne.
Zespo³owe oceny tych opracowañ by³y dokonywane w latach 1970–2000 miêdzy innymi w Miêdzyresortowej
Komisji Dokumentacji Geologiczno-In¿ynierskich (KDGI), dzia³aj¹cej przy Centralnym Urzêdzie Geologii i Ministerstwie Œrodowiska, oraz w radach, komitetach i komisjach ró¿nych instytucji naukowych i naukowo-tech-nicznych, a tak¿e w biurach projektowych i w przedsiê-biorstwach. Zawsze niezbêdnym warunkiem przyst¹pienia do zespo³owego analizowania i oceniania opracowañ in¿y-niersko-geologicznych by³o uprzednie pozytywne zaak-ceptowanie treœci i wniosków tych opracowañ przez: 147
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 2, 2003
*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa
inwestora i projektanta, realizatora i eksploatatora danego obiektu inwestycyjnego, jak równie¿ przez przedstawiciela wojewody, w którego województwie projektowano lub realizowano ten obiekt. Niejednokrotnie opinie inwesto-rów, projektantów i realizatorów o badaniach in¿ynier-sko-geologicznych i geotechnicznych dla potrzeb danego obiektu inwestycyjnego nie pokrywa³y siê z zespo³owymi ocenami specjalistów z zakresu tych badañ. Przyczynami ró¿nic by³y przede wszystkim: ró¿ne kompetencje meryto-ryczne (tzn. ró¿na znajomoœæ i zrozumienie istoty badañ
in¿yniersko-geologicznych dla danego obiektu inwesty-cyjnego), oraz ró¿ne pojmowanie celu, kosztów i czasu trwania badañ in¿yniersko-geologicznych i geotechnicz-nych, zw³aszcza przez osoby niekiedy decyduj¹ce w kwe-stiach procesu inwestycyjnego (inwestorów, projektantów, realizatorów i eksploatatorów danego obiektu inwestycyj-nego) a nieposiadaj¹ce niezbêdnej, choæby minimalnej wiedzy o istocie, celu i koniecznoœci takich badañ. Wiele sporów i nieporozumieñ co do istoty tych badañ odbija³o siê ujemnie na wzajemnych stosunkach miêdzy geologami i in¿ynierami budownictwa i górnictwa — zw³aszcza zaj-muj¹cych siê badaniami geotechnicznymi i in¿ynier-sko-geologicznymi.
Pomijaj¹c wynikaj¹ce z nieprzestrzegania obowi¹zuj¹cego prawa i przepisów zwi¹zkowych niedoci¹gniêcia, uchybienia i usterki natury formalnej (a nawet matactwa), jako nie maj¹ce istotnego wp³ywu na merytoryczne treœci analizo-wanych opracowañ in¿yniersko-geologicznych i geotech-nicznych, wyró¿niono 5 kategorii tych opracowañ: b³êdne (tzn obarczone b³êdem lub b³êdami wykluczaj¹cymi mo¿liwoœæ zgodnoœci treœci wniosków danego opracowa-nia z rzeczywistoœci¹ geologiczn¹); odpowiednio okreœlo-ne opracowania czêœciowo b³êdokreœlo-ne; czêœciowo poprawokreœlo-ne (gdy tylko czêœæ treœci i wniosków danego opracowania jest lub mo¿e byæ zgodna z rzeczywistoœci¹); opracowania
poprawne (gdy nie mo¿na wykluczyæ mo¿liwoœci
zgodno-œci nawet jednej czêzgodno-œci opracowania z rzeczywistozgodno-œci¹ geo-logiczn¹, któr¹ mo¿na prawid³owo modelowaæ, wykorzystuj¹c wszystkie dane zawarte w ocenianym opra-cowaniu; opracowania wzorcowe (gdy mo¿na przypusz-czaæ, ¿e jego treœci i wnioski odtwarzaj¹ obraz rzeczywistoœci geologicznej w zadanej skali z wymagan¹ w tej skali dok³adnoœci¹ i szczegó³owoœci¹ — Kowalski, 1999, 2002) — tab. 1. Dane tabeli 1 nale¿y traktowaæ, jako wskaŸnikowe. Bowiem nigdy nie ma pewnoœci, czy doko-nana przez nawet najbardziej kompetentny i wiarogodny zespó³ specjalistów ocena danej dokumentacji odpowiada jej zgodnoœci z rzeczywistoœci¹ geologiczn¹.
B³¹d w opracowaniach in¿yniersko-geologicznych i geotechnicznych w najbardziej ogólnym sensie jest to nie-zgodnoœæ miêdzy obiektywnie istniej¹c¹ rzeczywistoœci¹ geologiczn¹, a jej odbiciem w opracowaniu in¿yniersko-ge-ologicznym b¹dŸ geotechnicznym. Prawie we wszystkich ocenianych opracowaniach podawano wyniki badañ bez przedyskutowania mo¿liwoœci pope³nienia takiego b³êdu, b¹dŸ co najwy¿ej w odniesieniu do tylko niektórych wyod-rêbnionych parametrów iloœciowych. W wielu, zw³aszcza geotechnicznych opracowaniach, przewa¿a³a tendencja do matematycznego opisywania zjawisk geologicznych, szcze-gólnie in¿yniersko-geologicznych. Tendencjê tê ujawnia³y nie zawsze uzasadnione, uogólniaj¹ce uproszczenia, prowadz¹ce do konstruowania maksymalnie prostych modeli teoretycznych, nie we wszystkich przypadkach zgadzaj¹cych siê z rzeczywistoœci¹. B³êdy w ocenianych opracowaniach mog³y byæ spowodowane ró¿nymi przyczynami: b³êdnymi obserwacjami i pomiarami, b³êdnymi zapisami i zaokr¹gle-niami, oraz niew³aœciwym modelowaniem. Pamiêtaj¹c, ¿e ostatecznym celem badañ œrodowiska in¿yniersko-geologicz-nego ka¿dego obiektu inwestycyjin¿yniersko-geologicz-nego jest odtworzenie obra-zu rzeczywistoœci geologicznej, a nie jego modelu, oraz ¿e przedstawienie tylko jednego z mo¿liwych do skon-struowania na podstawie ca³ego zbioru wszystkich zestawio-nych dazestawio-nych geologiczzestawio-nych — zw³aszcza in¿yniersko-geolo-gicznych (archiwalnych, publikowanych i w³asnych autora badañ) powoduje, ¿e model ten jest przyjmowany jako obraz rzeczywistoœci geologicznej, przedstawionej w danej skali ze zwi¹zan¹ z t¹ skal¹ dok³adnoœci¹ i szczegó³owoœci¹. Przyj-mowanie modelu, jako obrazu rzeczywistoœci geologicznej, 148
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 2, 2003
Kategorie ocen Ranks Rodzaje opracowañ Categories of reports In¿.-geol. Eng. Geol. Geotech. Geotechnical £¹cznie Total % B³êdne Erroneous 45 71 116 9,3 Czêœciowo b³êdne Partly erroneous 72 122 194 15,6 Czêœciowo poprawne Mostly correct 68 195 263 21,2 Poprawne Correct 379 188 567 45,7 Wzorcowe Exemplary 75 25 100 8,2 Suma Total 639 601 1240 100
Tab. 1. Kategorie 1240 zespo³owych opinii pierwszych wersji opracowañ in¿yniersko-geologicznych i geotechnicznych, przed³o¿onych do zaopiniowania w latach 1970–2000 Table 1. Categorization of 1240 team evaluations of draft engine-ering geology and geotechnical reports, submitted for review in the years 1970–2000 S S Ps Pk Pk Pk Pk Pk T Ps Ps Ps Pr Pr Pr Pr Po Pz Io Iz Eo Ez Ro Go Gz Pk Pk Pk Pk Pk Pr Pr Pr Pr Pr Pr
Ryc. 1. Zmiany stanu œrodowiska in¿yniersko-geologicznego — (S) obiektu inwestycyjnego spowodowane oddzia³ywaniem pro-cesów geologicznych: naturalnych i in¿yniersko-geologicznych w czasie T. Kolejnoœæ harmonogramów badañ geologicznych: Go
–Gz; projektowania: Po–Pz; wykonywania robót inwestycyjnych:
Io–Iz; eksploatacji obiektów inwestycyjnych: Eo–Ez;
rekultywa-cji terenu po zakoñczeniu eksploatarekultywa-cji: Rona tle procesów
geolo-gicznych naturalnych i in¿yniersko-geologeolo-gicznych: nowo rozwijaj¹cych siê — Pr; koñcz¹cych siê — Pk. Procesy
geolo-giczne stale dzia³aj¹ce — Ps
Fig. 1. Changes in the engineering geological environment (S) of a developed object caused by geological processes (natural and engineering geology related) during time T. Sequence of geological studies (Go–Gz); design stage (Po–Pz); construction
works (Io–Iz); exploitation of the object (Eo–Ez);
post-exploita-tion recultivapost-exploita-tion of the site (Ro), against the background of
natu-ral and engineering geological processes: newly developing (Pr);
potêguje u odbiorcy pomijanie okreœlania umownego praw-dopodobieñstwa zgodnoœci tego modelu z rzeczywistoœci¹ (Kowalski, 1984, 1998; Siehl i in., 1992). Wykazana póŸ-niej niezgodnoœæ modelu, przyjêtego ju¿ jako obraz rze-czywistoœci geologicznej, zawsze obci¹¿a autora opracowania in¿yniersko-geologicznego lub geotechnicz-nego i mo¿e ujemnie wp³yn¹æ na przebieg procesu inwe-stycyjnego danego obiektu.
Zestawione w tabeli 1 opracowania in¿yniersko-geolo-giczne i geotechniczne mo¿na podzieliæ inaczej na 2 grupy opisuj¹ce badane œrodowiska in¿yniersko-geologiczne danych obiektów inwestycyjnych:
statycznie (tzn. tak, jakby by³y one niezmienne w
czasie, jakby nie zachodzi³y w nim ¿adne procesy geolo-giczne, które mog³yby wp³yn¹æ na statecznoœæ i trwa³oœæ tych obiektów od momentu zakoñczenia danej fazy badañ do czasu zakoñczenia eksploatacji obiektu inwestycyjnego i rekultywacji jego terenu);
dynamicznie (tzn. z uwzglêdnieniem zmian
œrodowi-ska i jego otoczenia w czasie up³ywaj¹cym od przeprowa-dzenia badañ do co najmniej do zakoñczenia eksploatacji danego obiektu inwestycyjnego (ryc. 1).
Zmiany w œrodowisku in¿yniersko-geologicznym obiektu inwestycyjnego zachodz¹ nie tylko w wyniku oddzia³ywania tego obiektu na jego œrodowisko (nb. sto-sunkowo ³atwe do rozpoznania, opisania i prognozowania ich skutków), lecz tak¿e dzia³ania w tym œrodowisku i w jego otoczeniu procesów geologicznych, których skutki mog¹ wp³ywaæ ujemnie (czasami nawet katastrofalnie) na dany obiekt i jego œrodowisko in¿yniersko-geologiczne wraz z jego dalszym otoczeniem. Wiele awarii i katastrof obiektów inwestycyjnych, by³o spowodowanych niedo-strze¿eniem i nieuwzglêdnieniem, b¹dŸ nieprzewidzeniem ujemnego oddzia³ywania niektórych procesów geolo-gicznych naturalnych, lub spowodowanych dzia³alnoœci¹ antropogeniczn¹: in¿yniersko-geologicznych. Opisy takich awarii i katastrof przedstawili miêdzy innymi: Terzaghi, 1929; Sawareñski, 1937; Keil, 1951; Dmitriew, 1956; Kry-nine i Judd, 1957; Legget, 1962; SzPchy 1976; Rossiñski, 1978; Wi³un, 1982; Kowalski, 1988; Zaruba i Mencel, 1976. Rozpoznanie i okreœlenie natê¿enia dzia³ania procesów geologicznych: naturalnych i in¿yniersko-geologicznych, wymaga odpowiedniej wiedzy o mo¿liwoœciach zaistnie-nia takich procesów, odpowiednio d³ugiego czasu badañ i niejednokrotnie kosztownej aparatury i ekipy dobrych fachowców. Znacznie ³atwiej i szybciej opisaæ mo¿na stan badanego œrodowiska in¿yniersko-geologicznego danego
obiektu inwestycyjnego (œrodowiska zwanego przez nie-których geotechnicznym — byæ mo¿e z tej przyczyny), przyjmuj¹c b³êdne za³o¿enie o niezmiennoœci tego œrodo-wiska w stosunkowo krótkim okresie: od przeprowadzenia badañ do zakoñczenia eksploatacji tego obiektu i renowacji jego terenu (niezbêdnej do jego ponownego racjonalnego zagospodarowania), ni¿ rozpoznaæ, oceniæ wp³yw na dany obiekt inwestycyjny i jego œrodowisko in¿yniersko-ge-ologiczne procesów geologicznych: naturalnych i in¿ynier-sko-geologicznych, a tym trudniej opracowaæ i przedstawiæ wiarygodn¹ prognozê rozwoju tych procesów, które powoduj¹ zmiany stanu badanego œrodowiska w przedzia³ach czasu inte-resuj¹cych inwestora, projektanta, realizatora i u¿ytkownika obiektu inwestycyjnego a tak¿e odpowiednie urzêdy.
Na ka¿de œrodowisko in¿yniersko-geologiczne ka¿de-go obiektu inwestycyjneka¿de-go i na sam obiekt mog¹ oddzia³ywaæ procesy geologiczne: naturalne i in¿ynier-sko-geologiczne w tym œrodowisku ju¿ rozpoznane,
obserwowane i mierzone oraz procesy chwilowo lub stale nieobserwowane i niemierzone, a tak¿e procesy w danym
œrodowisku w mo¿liwych warunkach ich badania —
nie-rozpoznane: obserwowalne i nieobserwowalne (ryc. 2).
O aktywnoœci procesu geologicznego w przesz³oœci i w momencie badañ œwiadczyæ mog¹ zaobserwowane skutki jego dzia³ania. Jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e ró¿ne procesy mog¹ wywo³ywaæ skutki podobne, a nawet takie same. Du¿a wiedza, wnikliwoœæ i intuicja s¹ niezbêdne, aby zwi¹zaæ obserwowany skutek z odpowiednim, powo-duj¹cym ten skutek procesem. Jeszcze wiêksza wiedza geologiczna, szerokoœæ horyzontów i g³êbia przemyœleñ niezbêdne s¹ w rozwa¿aniach na temat mo¿liwoœci istnie-nia i charakteru procesów w danym œrodowisku w danym momencie badañ nierozpoznanych. Nie wszystkie bowiem w ogóle mo¿liwe procesy geologiczne i in¿yniersko-geolo-giczne oddzia³ywuj¹ w danym œrodowisku w danym cza-sie. Stwierdzenie, które z tych procesów s¹ obserwowalne, a które nieobserwowalne, decyduje o sensownoœci dal-szych badañ tych procesów. W ka¿dym razie bez rozpozna-nia i przeanalizowarozpozna-nia mo¿liwoœci istnierozpozna-nia lub zaistnierozpozna-nia procesów geologicznych, które mog³yby ujemnie wp³yn¹æ na obiekt inwestycyjny, jego œrodowisko in¿yniersko-ge-ologiczne i jego otoczenie, niemo¿liwe jest opracowanie wiarogodnej, udokumentowanej prognozy zmian tego œro-dowiska w czasie tylko na podstawie nawet dobrego opisu statycznego stanu tego œrodowiska w okresie przeprowa-dzonych badañ.
Badania œrodowiska in¿yniersko-geologicznego obiektu inwestycyjnego s¹ prowadzone w postêpowaniu inwesty-cyjnym zawsze w celu zebrania danych geologicznych, nie-zbêdnych do racjonalnego projektowania, realizacji, eksploatacji tego obiektu (przede wszystkim zapewnienia jego statecznoœci i stabilnoœci) oraz poeksploatacyjnej rekul-tywacji jego terenu. W istocie w procesie inwestycyjnym celem tych badañ jest mo¿liwie maksymalne zmniejszenie ryzyka awarii i katastrof obiektu inwestycyjnego i, coraz silniej wymagane, niedopuszczenie do zanieczyszczenia i ekologicznego zniszczenia œrodowiska in¿yniersko-ekolo-gicznego danego obiektu inwestycyjnego w ró¿nych sta-diach projektowania, realizowania i eksploatowania tego obiektu i w ró¿nych fazach badañ in¿yniersko-geologicz-nych, zwi¹zanych œciœle z tymi stadiami.
Minimalizacja ryzyka inwestycyjnego wymaga przede wszystkim udokumentowanej wy¿szymi studiami geolo-gicznymi wiedzy geologicznej i praktyki zawodowej oraz œcis³ej wspó³pracy w pe³ni merytorycznie kompetentnych geologów in¿ynierskich (Edwards, 1971; Rawlings, 1971; Taylor, 1971) z równie kompetentnymi in¿ynierami budow-nictwa i górbudow-nictwa, projektuj¹cymi, realizuj¹cymi i eksplo-149
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 2, 2003
rozpoznane recognized nierozpoznane unrecognized procesygeologiczne geologicalprocesses obserwowane observed nieobserwowane not observed nieobserwowalne not observable obserwowalne observable mierzone measured niemierzone not measured
Ryc. 2. Schematyczna klasyfikacja rozpoznawalnoœci procesów geologicznych: naturalnych i in¿yniersko-geologicznych, które mog¹ oddzia³ywaæ w œrodowisku in¿yniersko-geologicznym obiektu inwestycyjnego na to œrodowisko i ten obiekt
Fig. 2. A classification scheme of recognizability of geological processes (natural or engineering geological related) that may act within the engineering geology environment of a developed object, in fluencing the environment or the object
atuj¹cymi zw³aszcza du¿e obiekty inwestycyjne. Natomiast w przypadkach projektowania, realizacji i ewentualnie eksplo-atacji ma³ych obiektów inwestycyjnych zamiast przeprowa-dzania rutynowych badañ in¿yniersko-geologicznych na terenach o prostej budowie i warunkach geologicznych powinna wystarczyæ ekspertyza kompetentnego, doœwiad-czonego geologa, opracowana na podstawie wiarogodnych danych geologicznych: archiwalnych, kartograficznych i lite-raturowych oraz w³asnych badañ i doœwiadczeñ eksperta.
Przedstawione problemy zmian œrodowisk in¿ynier-sko-geologicznych ró¿norodnych obiektów inwestycyj-nych pod wp³ywem dzia³aj¹cych w tych œrodowiskach i oddzia³ywuj¹cych na nie procesów geologicznych docie-raj¹, chocia¿ niestety powoli, do œwiadomoœci wszystkich uczestników procesów inwestycyjnych, wraz ze zrozumie-niem, ¿e dobro racjonalnego rozpoznania tych procesów wymaga rzetelnego wspó³dzia³ania inwestorów, planistów, projektantów, realizatorów i eksploatatorów obiektów inwestycyjnych z kompetentnymi geologami, a wszystkie niepotrzebnie antagonizmy miêdzy uczestnikami procesu inwestycyjnego s¹ po prostu spo³ecznie szkodliwe.
W zakoñczeniu nale¿y zauwa¿yæ, ¿e problemy rozpo-znawania i badania procesów geologicznych: naturalnych i in¿yniersko-geologicznych nurtuj¹ w podobny sposób spo³ecznoœci krajów zarówno urbanizuj¹cych siê i mys³awianych, jak ju¿ zurbanizowanych i wysoce uprze-mys³owionych (Ries & Watson, 1914–1948; Redlich & Kampe, 1929; Paiges, 1950; Kiersch, 1963; Terzaghi, 1960; Calambert, 1974; Zaruba & Mencel, 1976; McLean & Grib-ble, 1979).
Wnioski
Z przedstawionych rozwa¿añ nad zmiennoœci¹ w cza-sie œrodowisk in¿yniersko-geologicznych ró¿nych obiek-tów inwestycyjnych wysnuæ mo¿na nastêpuj¹ce wnioski:
1. Merytoryczna przydatnoœæ opracowañ in¿yniersko-ge-ologicznych (zwanych czasami geotechnicznymi) dla potrzeb projektowania, realizowania, eksploatacji obiektów inwesty-cyjnych oraz rekultywacji terenu po zakoñczeniu eksploata-cji tych obiektów jest bardzo ró¿na i uwarunkowana przede wszystkim kompetencj¹ i doœwiadczeniem autorów tych opracowañ.
2. Opracowania obarczone niedoróbkami i b³êdami, niepe³ne, nazywane in¿yniersko-geologicznymi i geotech-nicznymi utrudniaj¹, a niekiedy nawet uniemo¿liwiaj¹ ter-minowe i racjonalne projektowanie, realizacjê i eksploatacjê obiektów inwestycyjnych i rekultywacjê terenów po ich eksploatacji.
3. Opracowania in¿yniersko-geologiczne i geotech-niczne s¹ ograniczane najczêœciej do opisów stanu œrodo-wisk in¿yniersko-geologicznych obiektów inwestycyjnych tylko w okresie ich badania; przedstawiaj¹ zatem te œrodo-wiska jako uk³ady statyczne, podczas gdy s¹ one uk³adami dynamicznymi, zmieniaj¹cymi siê w czasie pod wp³ywem dzia³ania w nich i oddzia³ywania na nie procesów geolo-gicznych: naturalnych i in¿yniersko-geologicznych.
4. Spe³niaj¹ce potrzeby procesu inwestycyjnego opraco-wania in¿yniersko-geologiczne powinny zawieraæ: analizê procesów geologicznych: naturalnych i in¿yniersko-geolo-gicznych, dzia³aj¹cych w œrodowisku in¿yniersko-geologicz-nym i oddzia³ywuj¹cych na nie i na obiekty inwestycyjne, oraz prognozê zmian stanu tego œrodowiska w czasie: od
przeprowadzenia badañ do zakoñczenia eksploatacji tego obiektu i poeksploatacyjnej rekultywacji terenu.
5. Nawi¹zuj¹c do przyjmowanego w krajach Unii Europej-skiej Eurokodu, powinno siê przyj¹æ zasadê, ¿e w przypadku niewielkich obiektów inwestycyjnych, lokalizowanych na tere-nach o prostej budowie i nieskomplikowanych warunkach geo-logicznych — niezbêdnym i wystarczaj¹cym dokumentem, uprawniaj¹cym do przeprowadzania badañ tylko geotechnicz-nych jest wynikaj¹ca z dageotechnicz-nych archiwalgeotechnicz-nych, kartograficzgeotechnicz-nych, literaturowych i w³asnej wiedzy opinia kompetentnego geolo-ga, legitymuj¹cego siê ukoñczonymi wy¿szymi studiami geo-logicznymi i odpowiedni¹ praktyk¹.
6. W interesie spo³ecznym w Polsce, jak i w innych krajach, zmierzaj¹cych i ju¿ tworz¹cych Uniê Europejsk¹, niezbêdne jest poprawianie i przyspieszanie procesów inwestycyjnych, co w przypadku ka¿dego obiektu inwestycyjnego wymaga rzetelnej wspó³pracy odpowiednio wykszta³conych kompetentnych geo-logów i kompetentnych in¿ynierów budownictwa i górnictwa, pozbawionych partykularnych i osobistych animozji i wzajem-nej niechêci.
Literatura
CALAMBERT L. 1974 — La géologie de l’ingPnieur. Ed. SocietJ gJologique de Belgique. LiJge.
DMITRIEW F.D. 1956 — Katastrofy budowli. Bud. Arch. Warszawa. EDWARDS R. J. G. 1971 —The engineering geologist. Quart. Jour. Eng. Geol., 4: 283–316.
KEIL K. 1951 — Ingenieurgeologie und Geotechnik. Ver. Wilhelm Knapp., (Saale).
KIERSCH G. A. 1963 — Trends in engineering geology in the United States. 14-th. Con. Int. Soc. Rock Mechannics. Salzburg.
KOWALSKI W. C. 1984 — Probability of Geological Models. Int. Geol. Congr. Moskwa, Abs., 8: 69–70.
KOWALSKI W. C. 1988 — Geologia in¿ynierska. Wyd. Geol. KOWALSKI W. C. 1998 — Umowne prawdopodobieñstwo zgodnoœci modeli geologicznych z rzeczywistoœci¹. Prz. Geol., 46: 95–98. KOWALSKI W. C. 1999 —Nieoznaczalnoœæ, niejednorodnoœæ, anizo-tropia i niestabilnoœæ materii skalnej cia³ geologicznych. Prz. Geol., 47: 56–60.
KOWALSKI W. C. 2002 — Wp³yw skali opracowañ geologicznych na ich oceny. Prz. Geol., 50: 121–123.
KRYNINE D. P. & JUDD W. R. 1957 — Principles of Engineering Geology and Geotechnics. McGraw-Hill Book Comp. New York, Toronto, London.
LEGGET R. F. 1962 — Geology and Engineering. McGraw-Hill Book Comp. New York, San Francisco, Toronto, London.
McLEAN A. C. & GRIBBLE C. D. 1979 — Geology for Civil Engine-ers. George Allen & Unwin. Boston, Sydney.
PAIGE S. (ed.) 1950 — Application of Geology to Engineering Practice. Berk. Vol. Geol. Am. New York.
RAWLINGS G. E. 1971 — The role of the engineering geologist during construction. Quart. Jour. Eng. Geol., 4: 209–220. REDLICH K. A., TERZAGHI K. & KAMPE R. 1929 — Ingenieur geologie. Ver. J. Springer, Wien, Berlin.
RIES H. & WATTSON W. L. 1914–1948 — Engineering Geology. ROSSIÑSKI B. 1978 — B³êdy w rozwi¹zaniach geotechnicznych. Wyd. Geol.
SAWAREÑSKI F. P. 1937 — In¿yniernaja gieo³ogija. GONTI. Moskwa.
SIEHL A., RUBE O., VALDIVIA-MACHEGO M. & KLAFF J. 1999 — Geological maps derived from interactive spatial modeling. Geol. Jb., 17122: 273–289.
SZOCHY K. 1976 — B³êdy posadowienia. Arkady. Warszawa. TAYLOR R. K. 1971 — The functions of the engineering geologist in urban development. Quart. Jour. Eng. Geol., 4: 221–240.
TERZAGHI K. 1960 — From Theory to Practice in Soil Mechanics. J. Wiley & Sons. New York.
WI£UN Z. 1982 — Zarys geotechniki. Wyd. Komunik. i £¹czn., War-szawa.
ZARUBA Q. & MENCEL V. 1976 — Engineering geology. Elsevier, Amsterdam.
150
