Wnioski i zakoñczenie
Dziêki unikalnym warunkom geologicznym, w przed-karpackim z³o¿u ozokerytowym „Starunia”, znaleziono zakonserwowane zw³oki nosoro¿ców i szkielet mamuta. Wed³ug wyników wierceñ zarówno z otworów naftowych, jak i podczas poszukiwania soli, dok³adnie okreœlono po³o¿enie strefy uskokowej, w której wystêpuje ozokeryt.
W artykule przedstawiono czêœciowe wyniki wykony-wanego w Oddziale Pomorskim Pañstwowego Instytutu Geologicznego, finansowanego przez Komitet Badañ *Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Pomorski,
ul. Wieniawskiego 20, 71-130 Szczecin
Literatura
KORIÑ S.S. 1994a — Budowa geologiczna mioceñskich formacji solonoœnych ukraiñskiego Przedkarpacia. Prz. Geol., 42: 744–747. KORIÑ S.S. 1994b — Pro mozhlyvist vykorystannya budowy soleno-snykh vikladiv Peredkarpattya dla prognozuvannya naftonosoleno-snykh struktur. Geol. Geokh. Goryuch. Iskop., 1–2: 89–93.
LAZARENKO E.K. 1959 — Kurs mineralogii. Lvov: 643.
LAZARENKO E.K., GABINET M.P. & SLIVKO O.P. 1962 — Mine-ralogia osadochnykh obrazovaniy Predkarpatya. Lvov: 477.
S¹dzê, ¿e z³o¿e ozokerytu nie zosta³o ca³kowicie wyczerpane w okresie eksploatacji w latach 1902–1929. Dla wyjaœnienia tego proble-mu konieczne by³oby wykonanie prac poszuki-wawczych za pomoc¹ nieg³êbokiego otworu wzd³u¿ uskoku od brze¿nego nasuniêcia Karpat w granicach p³aszczowiny borys³awsko-pokuc-kiej do jego granicy z p³aszczowin¹ samborsk¹. W³aœnie p³aszczowina borys³awsko-pokucka jest naftonoœna (Koriñ, 1994b), a strefa uskokowa sprzyja³a powstawaniu ozokerytu (Lazarenko, 1959), co potwierdzi³a praktyka. Po odkryciu z³ó¿ ozokerytowych mo¿na by³oby zbudowaæ kopalnie w celu jego wydobycia, a równolegle prowadziæ wykopaliska zarówno w granicach starych kopalñ, jak i na nowych obszarach. Wydaje siê przy tym, ¿e wydobycie ozokerytu i prawdopodobne odkrycie kopalnych zwierz¹t — mo¿liwe, bior¹c pod uwagê stosunkowo nie-wielki zakres prac górniczych w przesz³oœci — mog³yby w pe³ni zrekompensowaæ koszt poszu-kiwania i wydobycia.
Przestrzenny model budowy kenozoiku Polski pó³nocno-zachodniej
na cyfrowych geologicznych mapach œciêcia poziomego
Marcin Kurzawa*
Sekwencjê 11 geologicznych map œciêcia na poziomach od 0 do 200 m p.p.m., w sekcjach co 20 m, wykorzystano do prezentacji budowy kompleksu kenozoicznego. Mapy te ilustruj¹ wzajemne relacje przestrzenne miêdzy utworami mezozoiku a osadami trzeciorzêdu i czwartorzêdu w obrêbie analizowanych elementów i jednostek strukturalnych. Na 11 poziomach œciêcia widaæ wyraŸny zwi¹zek miêdzy uk³adem jednostek oraz elementów strukturalnych permo-mezozoiku i wewnêtrzn¹ organizacj¹ ich pokrywy kenozoicznej. Przestrzenne zró¿nicowanie ukszta³towania powierzchni podkenozoicznej i powierzchni podczwartorzêdowej oraz mi¹¿szoœæ osadów trzeciorzêdu i czwartorzêdu s¹ dostosowane do budowy tektonicznej permo-mezozoiku. Czytelnoœæ zapisu tych zale¿noœci na mapach œciêcia poziomego sprawia, ¿e s¹ one doskona³ym narzêdziem do obserwacji skutków procesów neotektonicznych.
S³owa kluczowe: mapy œciêcia poziomego, model przestrzenny, pokrywa kenozoiczna, NW Polska, neotektonika
Marcin Kurzawa— Spatial construction model of Cainozoic cover in NW Poland presented on digital geologic maps of
horizon-tal cutting (NW Poland). Prz.Geol., 48: 306–312.
S u m m a r y. 11 geologic maps of cutting on levels from 0 to 200 m. b.s.l., in 20 m interval, were used for presentation of Cainozoic complex internal structure. Decribed maps present spatial relations between Mesozoic, Tertiary and Quaternary deposits in construc-tion of analysed units and local tectonic elements. Maps of 11 cutting levels show a very distinct connecconstruc-tion between tectonic elements and internal construction of their Cainozoic cover. Spatial differentiation pattern of sub-Cainozoic and sub-Quaternary surfaces relief and thickness of Tertiary and Quaternary deposits are adapted to tectonic framework of Permo-Mesozoic complex. Distinct record of this adaptation which is visible on maps of geological cutting allows for using them as an excelent tool for neotectonic processes analysis. Key words: maps of horizontal cutting, spatial construction model, Cainozoic cover, NW Poland, neotectonics
Naukowych tematu: nr 6.20.0922.00.0. — Mapy cyfrowe powierzchni strukturalnych i mi¹¿szoœci kenozoiku w uk³adzie arkuszy Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Szczecin”.
Inspiracj¹ do napisania artyku³u by³ Atlas Geologiczny Polski, mapy œciêcia poziomego w skali 1:750 000, opraco-wany w Pañstwowym Instytucie Geologicznym (Kotañski, 1997). W publikacji (Kotañski, 1997) zapowiadaj¹cej wydanie Atlasu... jest zawarta prognoza perspektyw badawczych map œciêcia poziomego na poziomie morza i ich zastosowania do zagadnieñ geologii trzeciorzêdu i czwartorzêdu. Prognoza ta sk³oni³a mnie do przetworzenia bazy danych wiertniczych w cyfrowe geologiczne mapy œciêcia poziomego i wykorzystania ich jako elementu prze-strzennego modelu kompleksu kenozoicznego. Dlatego, celem artyku³u jest prezentacja map œciêcia poziomego jako formy kartograficznej dokumentacji budowy kenozo-iku, a tak¿e jako wygodnego narzêdzia analizy procesów neotektonicznych.
Dane wyjœciowe i sposób wykonania geologicznych map œciêcia poziomego
Prezentowane mapy geologiczne œciêcia poziomego powsta³y na bazie mapy ukszta³towania powierzchni stro-powej mezozoiku oraz mapy ukszta³towania powierzchni podczwartorzêdowej (Kurzawa, 1999a). Podstaw¹ kon-strukcji map œciêcia s¹ wiêc mapy izoliniowe wykonane tradycyjn¹, rêczn¹ metod¹, na podstawie morfologicznych kryteriów interpolacji uwzglêdniaj¹cych przyjêty model budowy geologicznej rozpatrywanego obszaru (Kurzawa, 1994, 1996). Mapy te zosta³y opracowane w skali 1: 200 000, dla obszaru o powierzchni ok. 12 000 km2, po³o¿onego w
pó³nocno-zachodniej Polsce, pomiêdzy Szczecinem, Gorzowem Wielkopolskim i Œwidwinem (ryc. 1A).
Mapê ukszta³towania powierzchni stropowej mezozo-iku skonstruowano na podstawie danych z 498 profili otworów, w tym 280 otworów przebijaj¹cych strop mezo-zoiku. Do opracowania mapy ukszta³towania powierzchni podczwartorzêdowej wykorzystano dane z 925 profili otworów, w tym 596 otworów przebijaj¹cych pod³o¿e czwartorzêdu. Otwory te zosta³y wybrane po analizie ponad 5000 archiwalnych profili wierceñ.
Wykonanie 11 map geologicznych, dla powierzchni œciêcia — po³o¿onych na rzêdnych: 0, 20, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160, 180, 200 m p.p.m. — umo¿liwi³o 20-metrowe ciêcie warstwicowe wykorzystanych map ukszta³towania powierzchni strukturalnych. W trakcie opracowania poszczególne mapy i ich sekwencje by³y weryfikowane przez ponad 100 przekrojów geologicznych oraz mapy mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdu i trzeciorzêdu.
Przedstawiane mapy œciêcia s¹ bardzo uproszczone, zawieraj¹ tylko cztery wydzielenia: czwartorzêd, trzecio-rzêd, kreda, mezozoik nierozdzielony. Wydzielenie „mezo-zoik nierozdzielony” zastosowano dla obszaru wa³u pomorskiego. Wspó³wystêpuj¹ce tam ze sob¹ osady triasu, jury, miejcami kredy, s¹ gêsto pociête uskokami zrzuto-wo-przesuwczymi (Dadlez & Wagner, 1972; Dadlez, 1994, 1997). Rozdzielenie tych utworów na kolejnych pozio-mach œciêcia wymaga ¿mudnego opracowania intersekcyj-nego, które powstanie w kolejnym etapie porz¹dkowania istniej¹cej bazy danych. Nie wydaje siê ono niezbêdne przy omawianiu pokrywy kenozoicznej.
Na wiêkszoœci analizowanego obszaru na bardziej szczegó³owy podzia³ osadów trzeciorzêdu na
poszczegól-nych poziomach œciêcia nie pozwala zbyt ma³a liczba pro-fili wierceñ ze zbadan¹ stratygrafi¹. Wiêkszoœæ wykorzy-stanych opisów profili pochodzi z otworów hydrogeologicznych. Trudno w nich jednoznacznie odró¿-niæ np. eocen od oligocenu, czy oligocen od miocenu, poniewa¿ ich osady mog¹ mieæ podobne wykszta³cenie litologiczne.
Rezultaty analizowanych badañ sejsmicznych nie daj¹ pod-staw do wyznaczenia w stropowych partiach kredy przebie-gu dyslokacji odwzorowanych w g³êbszych partiach kompleksu permomezozoicznego. Dlatego na wykona-nych mapach œciêcia nie zaznaczono linii uskoków. Umieszczone na przekrojach (ryc. 2, 3) przypuszczalne uskoki, zw³aszcza te biegn¹ce przez osady kenozoiczne, nale¿y traktowaæ wy³¹cznie jako formy hipotetyczne.
W artykule przedstawiono demonstracyjn¹ wersjê map œciêcia poziomego, opracowan¹ w programie Corel Draw (v. 8). Omawian¹ sekwencjê map opracowano te¿ w œrodo-wisku Microstation (Kurzawa & Schiewe, 1998, 1999).
Prezentowane mapy œciêcia s¹ jednym z elementów powstaj¹cego cyfrowego przestrzennego modelu budowy kenozoiku NW Polski. Uzupe³niaj¹ one obraz struktury wewnêtrznej pokrywy kenozoicznej, zapisany m.in. na przekrojach geologicznych oraz na trójwymiarowych mapach ukszta³towania powierzchni podkenozoicznej i podczwartorzêdowej.
Interpretacja map geologicznych œciêcia poziomego
Prosta konstrukcja omawianych map œciêcia, wynika z ich pierwotnie za³o¿onej funkcji. S³u¿¹ one do przedsta-wiania wzajemnych relacji przestrzennych miêdzy utwora-mi nierozdzielonego mezozoiku oraz kredy a osadautwora-mi trzeciorzêdu i czwartorzêdu w obrêbie analizowanych ele-mentów i jednostek strukturalnych.
Cyfrowa postaæ map umo¿liwia demonstracjê zarówno w skali regionalnej jak i w wybranym obszarze czy sytuacji strukturalnej. Na przyk³ad prezentacjê budowy wewnêtrz-nej pokrywy kenozoiczwewnêtrz-nej poszczególnych rozpatrywa-nych elementów strukturalrozpatrywa-nych permo-mezozoiku. Czy te¿ budowy wewnêtrznej analizowanych elewacji powierzchni podczwartorzêdowej (ryc. 3, 4).
Z sekwencji 11 map œciêcia (ryc. 1B–L), odniesionej do szkicu strukturalnego (ryc. 1A), mo¿na odczytaæ wiele zale¿noœci miêdzy uk³adem jednostek oraz elementów strukturalnych permo-mezozoiku i wewnêtrzn¹ organiza-cj¹ ich pokrywy kenozoicznej. Zale¿noœci te wyra¿aj¹ siê dostosowaniem kszta³tu powierzchni stropowej mezozo-iku (sp¹gu kenozomezozo-iku) i powierzchni podczwartorzêdowej (sp¹gu czwartorzêdu) oraz mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu i czwartorzêdu do budowy tektonicznej permomezozoiku.
Zró¿nicowanie ukszta³towania stropu mezozoiku — sp¹gu kenozoiku
Powierzchniê stropow¹ mezozoiku, w obrêbie opisy-wanych czêœci bloku Gorzowa i niecki szczeciñskiej, jak te¿ jednostek przeci¹gaj¹cych siê ku zachodowi na teren Niemiec, buduj¹ wêglanowe osady górnej kredy. Na anali-zowanym odcinku wa³u pomorskiego dominuj¹ osady juraj-skie, przy niewielkim udziale ska³ kredowych i triasowych.
Rzêdne stropu mezozoiku na omawianym obszarze zmieniaj¹ siê od 426 m n.p.m do 34 m n.p.m. Wszêdzie tam, gdzie dysponujemy odpowiedni¹ liczb¹ wiarygod-nych profili wierceñ widaæ, ¿e ukszta³towanie powierzchni
stropowej mezozoiku oddaje w znacz-nym stopniu styl budowy strukturalnej permomezozoiku. Prawid³owoœæ ta opi-sana przez Jaskowiak-Schoeneichow¹ (1969, 1979, 1981), Kopczyñsk¹-¯andarsk¹ (1970), Ubernê (1972,
1974) oraz Kurzawê (1994, 1996, 1999a, b) zachodzi zarówno w skali jednostek jak i lokalnych elementów strukturalnych.
Szczególnie wyraŸnie zaznacza siê wyniesienie stropu mezozoiku na wale pomorskim wzglêdem niecki szcze-ciñskiej i bloku Gorzowa Wielkopolskiego. Na wiêkszo-œci analizowanego odcinka wa³u pomorskiego strop mezozoiku jest uformowany w niemal p³ask¹ powierzch-niê le¿¹c¹ od 20 do 60 m p.p.m. (ryc. 2). Rozleg³a peneple-na jest urozmaicona wciêciami dolin erozyjnych rozwiniêtych wzd³u¿ uskoków (Kopczyñska-¯andarska, 1970). W schodz¹cych z wypiêtrzonego wa³u do niecki szczeciñskiej dolinach strop mezozoiku mo¿e opadaæ nawet do rzêdnej 124 m p.p.m. Na przyk³ad w obrêbie
for-SW NE 40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 -180 -200 -220 -240 Zalew Szczeciñski 4020 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 -180 -200 -220 -240 NIECKA SZCZECIÑSKA SZCZECIN TROUGH WA£ POMORSKI POMERANIAN SWELL Strefa dyslokacyjna Œwinoujœcie-Drawsko
Œwinoujœcie-Drawsko dislocation zone
0 10 km Mz m n.p.m. m n.p.m. Q Tr Cr
Ryc. 2. Schematyczny przekrój geolo-giczny przez pokrywê kenozoiczn¹ na pograniczu niecki szczeciñskiej i wa³u pomorskiego, czarnymi liniami zazna-czono poziomy, dla których opracowa-no geologiczne mapy œciêcia. Przebieg przekroju zaznaczony na ryc. 1A. Objaœnienia jak w ryc.1
Fig. 2. Schematic geological cross-sec-tion cutting Cainozoic cover in border area between Szczecin trough and Pomeranian swell, black lines mark levels of geological maps of cutting. Cross-section location is marked on Fig.1A. Explanations as in Fig.1
40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 -180 -200 -220 -240
antyklina Chabowa (struktura solna)
Chabowo antycline (salt structure) synklina InyIna syncline
0 10 km
N/SSW
S NNE/SSE NNW
PYRZYCE WIERZBNO STARGARD SZCZECIÑSKI
m n.p.m. m n.p.m. 120 100 80 60 40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 -180 -200 -220 -240 -260 -280 -300 -320 -340 -360 -380 MAKROSTRUKTURA GLACITEKTONICZNA WZGÓRZ BUKOWYCH Cr Tr Q -260 -280 -300 -320 -340 -360 -380 60 80 100 120 Strefa dyslokacyjna Pyrzyce - Krzy¿ Pyrzyce-Krzy¿ dislocation zone
80
100
140
120
160
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q
60
Cr
Cr
Cr
Cr
Cr
Cr
Cr
Cr
Tr
Tr
Tr
Tr
Tr
Tr
Tr
Tr
0 20 kmFig. 4. Wycinki geologicznych map œciêcia na poziomach od 60 do 160 m. p.p.m. przedstawiaj¹ce pokrywê kenozoiczn¹ nad uk³adem elementów strukturalnych: strefa dyslokacyjna Pyrzy-ce–Krzy¿ — antyklina (struktura solna) Chabowa — synklina Iny. Lokalizacja zaznaczona na ryc. 1A. Objaœnienia jak w ryc.1 Fig. 4. Fragments of geologic maps of horizontal cutting on levels from 60 to 160 m. b.s.l. presenting Cainozoic cover over configuration of structural elements: Pyrzyce–Krzy¿ dislocation zone — Chabowo anticline (salt structure) — Ina syncline. Location is marked on Fig.1A. Explanations as in Fig.1
Ryc. 3. Schematyczny przekrój geologiczny przez pokrywê kenozoiczn¹ nad uk³adem ele-mentów strukturalnych: strefa dyslokacyjna Pyrzyce–Krzy¿ — antyklina (struktura solna) Chabowa — synklina Iny. Czarnymi liniami zaznaczono poziomy dla których opracowa-no geologiczne mapy œciêcia. Przebieg prze-kroju zaznaczony na ryc.1A.Objaœnienia jak w ryc.1
Fig. 3. Schematic geological cross-section cutting Cainozoic cover over configuration of structural elements: Pyrzyce–Krzy¿ disloca-tion zone — Chabowo anticline (salt structu-re) — Ina syncline .Black lines mark levels of geological maps of cutting. Cross-section location is marked on Fig.1A. Explanations as in Fig.1
my erozyjnej biegn¹cej zgodnie z uskokiem Rusinowa, ok. 10 km na wschód od Nowogardu. Przebieg tej formy zaznacza siê na mapach poziomów 100 i 120 m p.p.m. (ryc. 1 G i H) w postaci w¹skiego pasemka wype³niaj¹cych j¹ osadów czwartorzêdu i trzeciorzêdu.
W niecce szczeciñskiej i na bloku Gorzowa powierzch-nia podkenozoiczna (z wyj¹tkiem kilku struktur solnych) le¿y od kilkudziesiêciu do ponad trzystu metrów ni¿ej ni¿ na wale pomorskim (ryc. 2). Zró¿nicowanie to jest zilu-strowane wystêpowaniem rozleg³ych wychodni mezozo-iku na poziomach œciêcia od 0 do 60 m p.p.m. (ryc. 1 B–E ) na wale pomorskim i obecnoœci¹ tylko kilku niewielkich wychodni kredy w niecce szczeciñskiej.
Te elipsoidalne, rozszerzaj¹ce siê na coraz ni¿szych poziomach œciêcia (ryc. 1 B–L; ryc. 3, 4), wychodnie kredy odwzorowuj¹ kolejne sekcje grzbietów struktur solnych (wypuk³ych form fa³dowych z cia³em solnym w j¹drze), rozwiniêtych w niecce. Ju¿ na poziomie 0 m n.p.m. kredê widaæ w obrêbie struktury Drawna (ryc. 1B), na poziomie 20 m p.p.m. (ryc. 1C) w strukturach Nowego Warpna, i Gryfina, na poziomach od 40 do 120 m p.p.m. (ryc. 1D–G) w strukturach Szczecina, Krakówka, Chabowa, Choszcz-na, Maszewa, GrzêzChoszcz-na, P³awna.
Na obszarze bloku Gorzowa, dopiero na poziomach œciêcia od 140 do 180 m.p.p.m. (ryc. 1 I–K) pojawiaj¹ siê elipsoidalne wychodnie kredy wyznaczaj¹ce zarysy anty-klin solnych (Widuchowej, Cedyni, Myœliborza, Bania, Lipian, Pe³czyc, Drezdenka).
Tak na mapach na mapach œciêcia s¹ zapisane fa³dowe deformacje mezozoiku i jego stropu, bêd¹ce skutkiem kenozoicznych procesów halotektonicznych. Odczytaæ z nich te¿ mo¿na ró¿n¹ intensywnoœæ halotektoniki w obrê-bie omawianych jednostek. W niecce szczeciñskiej wystê-puj¹ bardziej dojrza³e formy tektoniki solnej ni¿ na bloku Gorzowa (Dadlez, 1979). Dlatego strop mezozoiku niecki jest silniej zdeformowany, grzbiety antyklin solnych wy¿ej wypiêtrzone, a obszary synklin ni¿ej pogr¹¿one, w relacji z blokiem Gorzowa.
W niecce g³êbokoœæ synklinalnych depresji stropu mezozoiku wzglêdem grzbietów antyklin nadsolnych siêga 200–300 m (ryc. 3), a na bloku Gorzowa 50–60 m. Na obszarze niecki, w depresjach powsta³ych nad strefami wyciœniêcia cechsztyñskich soli, strop mezozoiku schodzi do 300–340 m p.p.m. (ryc. 3), a na bloku Gorzowa do 160–240 m p.p.m. Kontrast ten przedstawiaj¹ mapy pozio-mu œciêcia 180 i 200 m p.p.m. (ryc. 1K i L). Na wiêkszoœci analizowanej czêœci bloku Gorzowa, strop mezozoiku (sp¹g kenozoiku) wystêpuje powy¿ej rzêdnej 180 m p.p.m. Dlatego niemal brak tu osadów kenozoiku, poza niewielki-mi p³atami osadów trzeciorzêdu wype³niaj¹cych najg³êbsze partie synklinalnych depresji powierzchni pod-kenozoicznej. W niecce te depresje s¹ g³êbsze, sp¹g keno-zoiku le¿y tam poni¿ej poziomu 200 m p.p.m. (ryc. 3), co wyra¿a siê obecnoœci¹ na tym poziomie rozleg³ych wychodni trzeciorzêdu.
W powierzchni stropowej mezozoiku zaznaczaj¹ siê równie¿ wyd³u¿one depresje biegn¹ce zgodnie z fragmen-tami niektórych dyslokacji wyznaczonych wewn¹trz per-momezozoiku metod¹ sejsmiczn¹. Zbie¿noœæ tak¹ najwyraŸniej widaæ na przeciêciu stref dyslokacyjnych dolnej Odry i Pyrzyce–Krzy¿, ok. 10 km na SE od Gryfina. Przebieg dyslokacji, w formie tektonicznych obni¿eñ stro-pu mezozoiku (do 210 m p.p.m.), odwzorowuj¹ pod³u¿ne wyst¹pienia wype³niaj¹cych je osadów trzeciorzêdu
widoczne na mapach poziomów 180 i 200 m p.p.m. (ryc. 1K i L).
Zró¿nicowanie mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu
Sekwencja map œciêcia umo¿liwi³a analizê zró¿nico-wania mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu i czwartorzêdu na tle budowy strukturalnej. Chodzi tu o ró¿nice mi¹¿szoœci odczytywane na kolejnych poziomach œciêcia w odniesieniu do poziomu najwy¿szego, którym tutaj jest poziom 0 m p.p.m. Analiza mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu nawi¹zuje w tym przypadku do analizy ukszta³towania powierzchni stropo-wej mezozoiku. Tam gdzie strop mezozoiku jestpo³o¿ony wysoko, mi¹¿szoœæ trzeciorzêdu jest ma³a. Tam gdzie w powierzchni podkenozoicznej wystêpuj¹ depresje mi¹¿szoœæ trzeciorzêdu zwykle (choæ nie zawsze) wzrasta.
Mi¹¿szoœæ osadów trzeciorzêdu na analizowanym obszarze zmienia siê od 0 do 430 m. W przestrzennym rozk³adzie mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu uderza kon-trast miêdzy obszarami wa³u pomorskiego i obszarem niec-ki szczeciñskiej oraz bloku Gorzowa. WyraŸnie wypiêtrzony wzglêdem s¹siednich jednostek, fragment wa³u pomorskiego, odpowiadaj¹cy w przybli¿eniu blokom Wolina i Gryfic, jest pozbawiony prawie zupe³nie pokry-wy trzeciorzêdowej (ryc. 2). Na ponad 100 km d³ugoœci odcinku granica zasiêgu osadów trzeciorzêdu jest zbie¿na z granic¹ miêdzy nieck¹ i wa³em, co najwierniej ilustruj¹ mapy œciêcia na poziomach od 40 do 100 m p.p.m. (ryc. 1 D–G).
Analiza danych wiertniczych (Kurzawa, 1994, 1996, 1999a) wykaza³a, ¿e w niecce szczeciñskiej luki w pokry-wie trzeciorzêdowej wystêpuj¹ przy granicy z wa³em pomorskim oraz w obszarach nad strukturami solnymi: Nowego Warpna, Szczecina, Gryfina, Maszewa–Mariano-wa i Choszczna. WyraŸna redukcja mi¹¿szoœci trzeciorzê-du nast¹pi³a nad strukturami: Krakówka — do 1,2 m, Chabowa — do 23 m, Recza — do 63 m i Grzêzna–Woœwi-na — do 86 m. Zapisem omawianego zjawiska jest zanik w tych miejscach osadów trzeciorzêdu, obserwowany na mapach najwy¿szych poziomów œciêcia (ryc. 1B–F). Ró¿-nice gruboœci pokrywy trzeciorzêdowej miêdzy depresjami synklinalnymi a otaczaj¹cymi je wyniesionymi grzbietami antyklin, brachyantyklin i kopu³ nadsolnych siêgaj¹ 200–300 m (ryc. 3). Mi¹¿szoœæ trzeciorzêdu wzrasta do 300–340 m w obrêbie synklinalnych depresji stropu kredy, le¿¹cych nad strefami wyciœniêcia cechsztyñskich soli (ryc. 3). W tych obszarach rozleg³e wyst¹pienia osadów trzeciorzêdu widaæ nawet na najni¿szym poziomie œciêcia, 200 m p.p.m., jak np. w synklinie Iny, pomiêdzy Stargar-dem i Choszcznem (ryc. 1L).
Pokrywa trzeciorzêdowa bloku Gorzowa jest ci¹g³a, a jej gruboœæ, na wiêkszoœci analizowanego terenu zawiera siê w przedziale 100–180 m, przy wartoœci maksymalnej 217 m. Kontrasty mi¹¿szoœci trzeciorzêdu miêdzy obszara-mi nad strukturaobszara-mi solnyobszara-mi i synklinaobszara-mi s¹ tu du¿o mniej-sze, dochodz¹c do 100 m.
Zwi¹zek przestrzennego rozk³adu mi¹¿szoœci osadów trzeciorzêdu z budow¹ tektoniczn¹ permo-mezozoiku jest g³ównie rezultatem dostosowania siê procesów sedymen-tacji do ukszta³towania aktywnego podkenozoicznego pod³o¿a (Ciuk, 1975, 1995; Dyjor, 1974, 1978, 1986, 1987a, b; Osijuk, 1979; Kasiñski, 1984; Walkiewicz, 1984; Piwocki, 1998). Brak tych osadów na wypiêtrzonym odcinku wa³u pomorskiego i na grzbietach niektórych struktur solnych uznaje siê za przes³ankê ich
(pomioce-ñskich) ruchów pionowych (Po¿aryski, 1974; Schoeneich, 1962a; Soko³owski, 1972; Jaskowiak-Schoeneichowa 1969, 1976, 1979; Dadlez, 1979, 1987; Ostaficzuk, 1995; Kurzawa, 1994, 1996, 1999a, b). Silna redukcja mi¹¿szoœci trzeciorzêdu zaznacza siê jednak tak¿e w obszarach nad niektórymi obni¿eniami stropu mezozoiku. Mo¿na to t³umaczyæ erozj¹ predystynowanych tektoniczne dolin rzecznych, jak w przypadku strefy dyslokacyjnej Pyrzy-ce–Krzy¿ (ryc. 3) lub egzaracj¹, jak w obszarze na skraju niecki szczeciñskiej (ryc. 2).
Zró¿nicowanie ukszta³towania powierzchni podczwartorzêdowej
Rzêdne powierzchni podczwartorzêdowej analizowa-nego obszaru zmieniaj¹ siê od 173 m n.p.m do 67 m n.p.m. Na wiêkszoœci omawianego odcinka wa³u pomorskiego, wskutek usuniêcia osadów trzeciorzêdu, powierzchnia podczwartorzêdowa jest to¿sama z silnie speneplenizo-wan¹ powierzchni¹ podkenozoiczn¹, po³o¿on¹ na wysoko-œci od 0 do 60 m p.p.m. (ryc. 2). Powierzchniê podczwartorzêdow¹ na obszarze bloku Gorzowa i niecki szczeciñskiej buduj¹ utwory trzeciorzêdowe. S¹ to osady piaszczyste, mu³kowe i i³owcowe miocenu i oligocenu, rzadziej eocenu.
Na obszarze niecki szczeciñskiej oraz bloku Gorzowa rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu jest bardziej urozmaicona i wykazuje zwi¹zki, z budow¹ tektoniczn¹ permomezozo-iku. Widaæ tu pofa³dowanie powierzchni podczwartorzê-dowej przypominaj¹ce styl ukszta³towania powierzchni podkenozoicznej. Porównanie tych powierzchni struktu-ralnych, wykaza³o w wielu miejscach istnienie zbie¿noœci wystêpowania analogicznych elementów rzeŸby. Wielu elewacjom w powierzchni podczwartorzêdowej towa-rzysz¹ wyniesienia w powierzchni podkenozoicznej kore-luj¹ce siê z wyznaczonymi metod¹ sejsmiczn¹ antyklinami solnymi (ryc. 3). Rozleg³ym depresjom powierzchni pod-czwartorzêdowej natomiast odpowiadaj¹ zwykle synkli-nalne depresje w stropie mezozoiku, powsta³e nad strefami wyciœniêcia cechsztyñskich soli (Kurzawa, 1999b).
Wyniesienie pod³o¿a czwartorzêdu nad grzbietami 23 z 25 analizowanych struktur solnych jest zilustrowane zani-kiem osadów czwartorzêdowych nad tymi strukturami, widocznym ju¿ na najwy¿szych poziomach œciêcia (ryc. 1B–D). Nad wiêkszoœci¹ z rozpatrywanych struktur sol-nych pod³o¿e czwartorzêdu le¿y powy¿ej 0 m p.p.m., czyli ponad najwy¿szym poziomem œciêcia, przy wartoœci mak-symalnej 67 m n.p.m. odnotowanej nad struktur¹ Pe³czyc. O fa³dowej naturze i halotektonicznej genezie tych odkszta³ceñ pod³o¿a czwartorzêdu œwiadczy ich budowa wewnêtrzna. Na kolejnych poziomach œciêcia obserwuje-my, i¿ w centrum poszczególnych form wystêpuj¹ elipso-idalne wychodnie kredy, otoczone elipsoidalnymi obwódkami wychodni trzeciorzêdu, które zatopione s¹ w osa-dach czwartorzêdowych (ryc. 3, 4). Jest to obraz typowy dla przecinanych poziomo form antyklinalnych, co najlepiej widaæ na mapach poziomów od 60 do 100 m p.p.m. (ryc. 1E–G).
Ró¿nice po³o¿enia powierzchni podczwartorzêdowej miêdzy grzbietami struktur solnych a synklinalnymi depre-sjami siêgaj¹ 150–200 m. W depresjach powsta³ych nad mezozoicznymi synklinami pod³o¿e czwartorzêdu schodzi nawet poni¿ej 100–150 m p.p.m (ryc. 3). Kszta³ty depresji pod³o¿a odwzorowuj¹ siê na mapach poziomów od 40 do 140 m p.p.m. (ryc. 1D–G), jako zarysy wychodni wype³niaj¹cych je osadów czwartorzêdu.
W powierzchni podczwartorzêdowej wystêpuj¹ te¿ pod³u¿ne depresje o przebiegu zgodnym z fragmentami stref dyslokacyjnych rozgraniczaj¹cych g³ówne jednostki tektoniczne. Sytuacjê tak¹ widaæ miêdzy Gryfinem i Chojn¹, gdzie przecinaj¹ siê strefy dyslokacyjne dolnej Odry i Pyrzyce–Krzy¿ (ryc. 1.A). Zgodnie z ponad 50 kilo-metrowymi odcinkami wymienionych dyslokacji w pod³o¿u czwartorzêdu widaæ wyd³u¿one przecinaj¹ce siê obni¿enia, których dno opada do rzêdnej 173 m p.p.m. Ich g³êbokoœæ w odniesieniu do elewacji pod³o¿a czwartorzê-du nad s¹siednimi strukturami solnymi przekracza 200 m. Kszta³t tych depresji odwzorowuj¹ wyd³u¿one wychodnie osadów czwartorzêdu, które przecinaj¹c siê przypominaj¹ krzy¿, widoczny na mapach poziomów do 100 do 140 m p.p.m. (ryc. 1GI). Omawiane depresje wyraŸnie rozcinaj¹ poszczególne elewacje powierzchni podczwartorzêdowej powsta³e nad strukturami solnymi. Naœladuj¹ w tym strefy dyslokacyjne, które w schemacie strukturalnym Dadleza (1979) rozcinaj¹ wa³y solne na osobne poduszki (ryc. 1A).
Mniejszych rozmiarów, w¹skie, wyd³u¿one depresje powierzchni podczwartorzêdowej widaæ te¿ nad niektóry-mi ni¿szej rangi uskokaniektóry-mi, których obecnoœæ w komplek-sie permomezozoicznym wskazuj¹ badania geofizyczne. Za przyk³ad niech pos³u¿y pod³u¿na depresja powierzchni podczwartorzêdowej biegn¹ca od Myœliborza na po³udnie, niemal zgodnie z dyslokacj¹ wyznaczon¹ metod¹ sej-smiczn¹ (JóŸwiak, Petecki, 1991a). Przebieg tej depresji powierzchni podczwartorzêdowej odwzorowuje siê na mapach poziomów od 40 do 100 m p.p.m. (ryc. 1D–G) w postaci wyd³u¿onych, zwê¿aj¹cych siê na coraz ni¿szych poziomach œciêcia wychodni osadów czwartorzêdowych.
RzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej omawiane-go terenu, jest z pewnoœci¹ poligeniczna, lecz pozosta³e czynniki rzeŸbotwórcze, procesy glacitektoniczne, egzara-cyjne i erozyjne nie zatar³y tektonicznych odkszta³ceñ, bêd¹cych projekcj¹ permomezozoicznych elementów strukturalnych w pod³o¿u czwartorzêdu. Pisali o tym ju¿ Krygowski (1959), Kowalska (1960), Schoeneich (1962a), Kopczyñska–Lamparska (1979), Dobracki (1980,1982),
Piotrowski (1981,1991), Kurzawa (1991a, b; 1993, 1994, 1996, 1998, 1999a, b), a w odniesieniu do innych obszarów Polski, Znosko (1969), Baraniecka (1975a, b; 1980), Marks (1988), Ostaficzuk (1995), Niewiarowski & Pasierbski (1999). Dlatego, odwzorowany na mapach œciê-cia zwi¹zek rzeŸby powierzchni podczwartorzêdowej z budow¹ tektoniczn¹, autor pragnie przedstawiæ jako kolej-ne œwiadectwo czwartorzêdowej aktywnoœci analizowa-nych elementów strukturalanalizowa-nych.
Zró¿nicowanie mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdu
Gruboœæ pokrywy czwartorzêdowej (g³ównie plejsto-ceñskiej) omawianego obszaru zmienia siê od 0 do 237 m. Przestrzenny rozk³ad mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdu, wykazuje równie silny zwi¹zek z budow¹ tektoniczn¹ jak mi¹¿szoœæ trzeciorzêdu. Nad tektonicznymi wyniesieniami powierzchni podkenozoicznej i podczwartorzêdowej mi¹¿szoœæ czwartorzêdu maleje, a nad tektonicznymi obni¿eniami tych powierzchni wzrasta. Niedu¿¹ mi¹¿szoœæ pokrywy czwartorzêdowej sygnalizuje jej zanik zaznaczaj¹cy siê na mapach najwy¿szych poziomów œciêcia. Obszary du¿ej mi¹¿szoœci s¹ wyznaczone przez wychodnie osadów czwartorzêdowych na ni¿szych poziomach œciêcia.
Na sekwencji map œciêcia widaæ wyraŸn¹ redukcjê mi¹¿szoœci czwartorzêdu na wale pomorskim w relacji z nieck¹ szczeciñsk¹ i blokiem Gorzowa Wielkopolskiego. Na rozpatrywanym odcinku wa³u pomorskiego mi¹¿szoœæ czwartorzêdu zwykle wynosi od 10 do 40 m, wzrastaj¹c do ponad 100 m tylko w tektonicznie uwarunkowanych doli-nach erozyjnych opisanych przez Kopczyñsk¹-¯andarsk¹ (1970). Na wiêkszoœci analizowanego obszaru s¹siednich jednostek tektonicznych natomiast mi¹¿szoœæ czwartorzê-du znacznie przekracza 100 m (ryc. 2). Ró¿nicê tê ilustruje niemal ca³kowity zanik pokrywy czwartorzêdowej na wale pomorskim ju¿ na poziomach 20 i 40 m p.p.m. (ryc. 1 C, D).
Dla niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa charaktery-styczny jest zwi¹zek przestrzennego rozk³adu mi¹¿szoœci osadów czwartorzêdu z uk³adem fa³dowych form tektoniki salinarnej i niektórych uskoków. Nad grzbietami struktur solnych pokrywa czwartorzêdowa ma gruboœæ zreduko-wan¹ do kilkudziesiêciu a nawet kilku metrów (ryc. 3). Tam te¿ widaæ zanik tej pokrywy ju¿ na najwy¿szych poziomach œciêcia (ryc. 1B–E).
Gruboœæ pokrywy czwartorzêdowej wzrasta do 150– 200 w obrêbie depresji pod³o¿a czwartorzêdu le¿¹cych nad synklinami mezozoiku, zwi¹zanymi ze strefami wyciœniê-cia cechsztyñskich soli (ryc. 3). Zarysy maksimów mi¹¿szoœci s¹ wyznaczone przez wychodnie osadów czwartorzêdu na mapach ni¿szych poziomów, jak np. w obszarze nad synklin¹ Iny miêdzy Stargardem i Choszcz-nem (ryc. 1F–H) mi¹¿szoœæ czwartorzêdu siêga 200 m.
Ponad 200 m profile osadów plejstocenu wystêpuj¹ w wyd³u¿onych depresjach pod³o¿a czwartorzêdu, zbie¿nych z odcinkami niektórych dyslokacji. Na przyk³ad nad odcin-kami stref dyslokacyjnych dolnej Odry i Pyrzyce–Krzy¿ (ryc. 3). W obszarze ich przeciêcia osady czwartorzêdu osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 224 m, a ich obecnoœæ widaæ nawet jeszcze na poziomie 160 m p.p.m. (ryc. 1J).
Redukcja gruboœci pokrywy czwartorzêdowej na wale pomorskim w porównaniu do niecki szczeciñskiej jest interpretowana jako rezultat plejstoceñskiego wypiêtrzania wa³u wzglêdem niecki (Schoeneich, 1962a; Kopczy-ñska-¯andarska, 1970; Dobracki & Mojski, 1977; Mojski, 1984 a,b; Kurzawa, 1994, 1998, 1999a). Podobnie reduk-cjê mi¹¿szoœci czwartorzêdu nad strukturami solnymi (Schoeneich, 1962a; Liszkowski & Wójcik, 1969; Bara-niecka, 1975b, 1980; Piotrowski, 1981, 1991; Kurzawa, 1991a, b; 1993a, b, 1994, 1996, 1998a, 1999a, b; Ostafi-czuk, 1995; Niewiarowski & Pasierbski, 1999), uznaæ mo¿na za efekt ich wypiêtrzania i wyeksponowania na wzmo¿on¹ egzaracjê i denudacjê.
Ekstremalnie du¿e mi¹¿szoœci osadów plejstoceñskich wype³niaj¹cych wyd³u¿one depresje powierzchni pod-czwartorzêdowej zbie¿ne z odcinkami stref dyslokacyj-nych (rowów) s¹ uznawane za efekt ich czwartorzêdowej aktywnoœci (Baraniecka, 1971, 1975a, b, 1979, 1995; Kurzawa, 1994, 1996, 1999a, b).
Przedstawiony schemat zmiennoœci mi¹¿szoœci osa-dów czwartorzêdu i ukszta³towania ich pod³o¿a nad ele-mentami strukturalnymi jest nieczytelny w strefach glacitektonicznych zaburzeñ budowy kenozoiku, zaj-muj¹cych oko³o 15–17 % rozpatrywanego obszaru (Kurza-wa, 1994, 1996, 1999b).
Wnioski
Opracowana sekwencja geologicznych map œciêcia poziomego dokumentuje zmiennoœæ budowy wnêtrza
pokrywy kenozoicznej elementów i jednostek struktural-nych permomezozoiku. Umo¿liwia ona przedstawienie relacji przestrzennych miêdzy utworami nierozdzielonego mezozoiku oraz kredy a osadami trzeciorzêdu i czwarto-rzêdu w konstrukcji tych elementów i jednostek.
Na mapach 11 poziomów œciêcia jest zapisany zwi¹zek miêdzy uk³adem jednostek oraz elementów strukturalnych permo-mezozoiku i budow¹ ich pokrywy kenozoicznej. Sposób zró¿nicowania rzeŸby powierzchni podkenozoicz-nej i podczwartorzêdowej oraz mi¹¿szoœæ osadów trzecio-rzêdu i czwartotrzecio-rzêdu s¹ dostosowane do budowy tektonicznej permo-mezozoiku.
Klarownoœæ odwzorowania wymienionych zale¿noœci na mapach œciêcia poziomego sprawia, ¿e s¹ one dosko-na³ym narzêdziem do obserwacji skutków procesów neo-tektonicznych. Mapy te zawieraj¹ zapis wypiêtrzania wa³u pomorskiego wzglêdem niecki szczeciñskiej, wznoszenia antyklin solnych wzglêdem synklin i ruchów obni¿aj¹cych w rowach tektonicznych w trzeciorzêdzie i czwartorzêdzie. W artykule uwydatniono dokumentacyjn¹ funkcjê map œciêcia poziomego, jako bazy danych do rozwa¿añ teore-tycznych, lecz przedstawione mapy, jako element konstru-owanego obecnie cyfrowego modelu przestrzennego kenozoiku, mog¹ mieæ wiele zastosowañ praktycznych. Na przyk³ad, sekwencja map œciêcia poziomego mo¿e s³u¿yæ do szybkiej analizy budowy geologicznej przy projektowa-niu otworów wiertniczych. Cyfrowa postaæ map œciêcia (oraz map strukturalnych i mi¹¿szoœciowych) umo¿liwia demonstracjê budowy geologicznej dowolnego fragmentu analizowanego obszaru, w dowolnej skali i precyzji podk³adu topograficznego.
Literatura
BARANIECKA M.D. 1971 — Staroczwartorzêdowe rowy tektoniczne i ich osady. Kwart. Geol., 15: 358–371.
BARANIECKA M.D. 1975a— M³odoczwartorzêdowe ruchy
wynosz¹ce wypiêtrzeñ strukturalnych na Mazowszu. Sympozjum — Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce.War-szawa: 185–195.
BARANIECKA M.D. 1975b— Zale¿noœci wykszta³cenia osadów
czwartorzêdowych od struktur i dynamiki pod³o¿a w œrodkowej czêœci Ni¿u Polskiego. Biul. Inst. Geol., 288: 5–97.
BARANIECKA M.D. 1979 — Quaternary dislocation zones along main tectonic borders of Polish Lowlands. Quatern. Stud. Pol., 1: 1–13. BARANIECKA M.D. 1980 — Geneza elementów wklês³ych
powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu na obszarze wa³u kujawskiego i niecki warszawskiej. Biul. Inst. Geol., 322: 31–64.
BARANIECKA M.D. 1995 — Quaternary tectonic structures of the margins of the Kujavian Ridge, Polish Lowland. Folia Quatern., 66: 39–49.
CIUK E. 1975 — Rozwój litologii i sedymentacji utworów trzeciorzê-dowych w rejonie Tanowa na pó³nocny zachód od Szczecina. Biul. Inst. Geol., 284: 133–161.
CIUK E. 1995 — Zarys budowy geologicznej i rozwoju deformacji glacjalnych utworów trzeciorzêdowych rejonu Sieniawy Lubuskiej i jego otoczenia. Mat. VIII Symp. Glacitektoniki — Regional Glaci-tectonic of Western Poland. Zielona Góra.
DADLEZ R. 1970 — W sprawie budowy geologicznej okolic Zalewu Szczeciñskiego. Kwart. Geol., 14: 304–310.
DADLEZ R. 1979 — Tektonika kompleksu cechsztyñsko-mezozoicz-nego [W:] Jaskowiak-Schoeneich M. (red.) — Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., 96: 108–121. DADLEZ R. 1987 — Tektonika. Kompleks cechsztyñsko-mezozoicz-ny. [W:] Raczyñska A.(red.) — Budowa geologiczna wa³u pomorskie-go i jepomorskie-go pod³o¿a. Pr. Inst. Geol., 119:186–194.
DADLEZ R. 1994 — Strike-slip movements in the Polish Lowlands. Kwart. Geol., 38: 307–318.
DADLEZ R. 1997 — Tektonika [W:] Marek S. & M.Pajchlowa (red.)
— Epikontynentalny Perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst.
DADLEZ R. & WAGNER R. 1972— Ropo- i gazonoœnoœæ obszaru
nadba³tyckiego miêdzy Œwinoujœciem a Dar³owem na tle budowy Geo-logicznej. Prace geostrukturalne. Inst. Geol.
DOBRACKI R. 1980— Objaœnienia do SMGP 1 : 50 000 arkusz
Gry-fino. Pañstw. Inst. Geol.
DOBRACKI R. 1982 — Objaœnienia do SMGP 1 : 50 000 arkusz Szczecin. Pañstw. Inst. Geol.
DOBRACKI R. & MOJSKI J.E. 1977 — Objaœnienia do Mapy Geolo-gicznej Polski arkusz Szczecin. Inst. Geol.
DYJOR S. 1974 — Oligocen ni¿owej czêœci Dolnego Œl¹ska i Ziemi Lubuskiej. Biul. Inst. Geol., 281: 119–136.
DYJOR S. 1978— Piêtro m³odoalpejskie — Trzeciorzêd [W:] S.
Koz³owski (red.) Surowce Ziemi Lubuskiej. Wyd. Geol.: 37–42. DYJOR S. 1986— Zarys ewolucji tektonicznej w trzeciorzêdzie
pol-skiej czêœci bruzdy œrodkowoeuropejpol-skiej i jej ram po³udniowych. [W:] Historia ruchów tektonicznych na ziemiach polskich. Cykl alpej-ski. Streszczenia referatów, 17–18 marzec 1986, Komisja Tekt. Kom. Nauk Geol., PAN: 10–13.
DYJOR S. 1987a— M³odotrzeciorzêdowy i eoplejstoceñski rozwój
sieci kopalnych dolin w Polsce na tle ewolucji paleogeograficznej obszaru bruzdy œrodkowoeuropejskiej. [W:] A. Jahn & S. Dyjor (red.) — Problemy m³odszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce, Ossoli-neum, Wroc³aw: 13–42.
DYJOR S. 1987b— Systemy kopalnych dolin Polski Zachodniej i fazy
ich rozwoju w m³odszym neogenie i eoplejstocenie [W:] A. Jahn & S. Dyjor (red.) — Problemy m³odszego neogenu i eoplejstocenu w Pol-sce, Ossolineum, Wroc³aw: 85–101.
JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. 1969 — Budowa geologiczna synklinorium szczeciñskiego z antyklinorium pomorskim w okolicy Zalewu Szczeciñskiego. Kwart. Geol., 13: 596–602.
JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. 1976 — Kenozoiczne procesy tektoniczne w niecce szczeciñskiej. Prz. Geol., 24: 580–583. JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. red. 1979 — Budowa geolo-giczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., 96: 1–178.
JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. 1981 — Sedymentacja i straty-grafia kredy górnej w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., 98: 1–91.
KASIÑSKI J.R. 1984— Tektonika synsedymentacyjna jako czynnik
warunkuj¹cy sedymentacjê brunatnowêglow¹ w zapadliskach zachod-niej Polski. Prz. Geol., 32: 260–268.
KOPCZYÑSKA-LAMPARSKA K. 1979 — Najstarsze zlodowacenie,
geneza pod³o¿a czwartorzêdu i wiek wzgórz Warszewskich na tle budowy geologicznej Szczecina. Biul. Geol. UW, 23: 41–55. KOPCZYÑSKA-¯ANDARSKA K. 1970 — Ukszta³towanie i geneza powierzchni pod³o¿a osadów czwartorzêdu pó³nocno-zachodniego Pomorza. Acta Geol. Pol., 20: 539–555.
KOTAÑSKI Z. 1997 — Budowa geologiczna Polski na mapach œciêcia poziomego. Prz. Geol., 45: 605–618.
KOTAÑSKI Z. (red.) 1997 — Atlas Geologiczny Polski, Mapy Œciêcia Poziomego 1: 750 000. Pañstw. Inst. Geol., Wyd. Kartograf., PAE. KRYGOWSKI B. 1959 — O zwi¹zkach rzeŸby dziesiejszej powierzch-ni ze struktur¹ pod³o¿a na Pomorzu Szczeciñskim. Z. Nauk. UAM., Geografia, 2: 69–85.
KOWALSKA A. 1960 — Paleogeomorfologia powierzchni podplejsto-ceñskiej ni¿owej czêœci dorzecza Odry. Pr. Geogr. PAN, 21: 1 – 75. KURZAWA M. 1991a— Tektonika i ukszta³towanie powierzchni
pod³o¿a czwartorzêdu na obszarze arkusza ¯elis³awiec SMGP 1 : 50 000. Kwart. Geol., 35: 289–290.
KURZAWA M. 1991b— Rozwój budowy geologicznej obszaru
arku-sza ¯elis³awiec SMGP 1: 50 000 (kenozoik). Kwart.Geol., 35: 290–291. KURZAWA M. 1993a — SMGP 1 : 50 000 arkusz ¯elis³awiec. Pañstw. Inst. Geol.
KURZAWA M. 1993b — Objaœnienia do SMGP 1 : 50 000 arkusz ¯elis³awiec. Pañstw. Inst. Geol.
KURZAWA M. 1994 — Wp³yw tektoniki salinarnej na rozwój facjalny plejstocenu na obszarze niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. CAG 491/94.
KURZAWA M. 1996— Analiza neotektonicznej i wspó³czesnej
aktywnoœci stref dyslokacyjnych kompleksu permomezozoicznego w pó³nocno-zachodniej Polsce. CAG 3549/96.
KURZAWA M. 1998 — O przes³ankach czwartorzêdowej mobilnoœci
wybranych form tektoniki salinarnej pó³nocno-zachodniej Polski [W:] Zuchiewicz W. (red.) Mat. III Ogólnopolskiej Konf. — Neotektonika Polski: teraŸniejszoœæ i przysz³oœæ. Kom. Badañ Czwartorzêdu PAN, Kraków: 39–40.
KURZAWA M. & SCHIEWE M. 1998— Digital maps of structural
surfaces and thickness of Cainozoic complex. Mat. Konf. INQA Com-mission on Glaciation, Work group geospatial analysis of glacial envi-ronments, Conference in Warsaw, September 26–27.
KURZAWA M. 1999a— Zapis ruchów neotektonicznych w osadach
plejstocenu pó³nocno-zachodniej Polski (praca doktorska — maszyno-pis). CAG.
KURZAWA M. 1999b— O zró¿nicowaniu pokrywy plejstoceñskiej
nad wybranymi formami tektoniki salinarnej pó³nocno-zachodniej Pol-ski. Prz. Geol., 47: 489–498.
KURZAWA M. & SCHIEWE M. 1999— Mapy cyfrowe powierzchni
strukturalnych i mi¹¿szoœci kenozoiku w uk³adzie arkuszy Mapy geolo-gicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Szczecin. Posiedz. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 55: 172–173.
LISZKOWSKI J. & WÓJCIK G. 1969 — Anormalna mi¹¿szoœæ utwo-rów czwartorzêdowych w okolicy £êczycy i ich geneza. Prz. Geol., 17: 494–495.
MARKS L. 1988 — Relations of substrate to the Quaternary paleore-lief and sediments, western Mazury and Warmia (Nothern Poland). Kwart. AGH, Geologia, 14: 1–76.
MOJSKI J.E 1984a — Budowa geologiczna, [W:] Augustowski B. (red.) — Pobrze¿e pomorskie. Gdañskie Tow. Nauk. Wyd. PAN: 9–40. MOJSKI J.E 1984b — Ogólna charakterystyka geologiczna i podstawy stratygrafii [W:] Budowa geologiczna Polski. T. 1, Stratygrafia, czêœæ 3b, Kenozoik, Czwartorzêd, Wyd. Geol.: 23–34.
NIEWIAROWSKI W. & PASIERBSKI M. 1999— Influence of
bedrock on the Quaternary deposits in central Kraina Lakeland. Geol. Quart., 43: 49–60
OSIJUK D. 1979 — Cechy sedymentacji mioceñskich osadów wêglo-noœnych na podstawie wybranych przyk³adów z zachodniej i œrodkowej Polski. Biul. Inst. Geol., 320: 57–131.
OSTAFICZUK S. 1995 — Impact of Poland’s geological structure on geodynamics . Technika poszukiwañ górniczych, Geosynoptyka i Geo-termia, 34: 79–107.
PETECKI Z. & JÓWIAK W. 1991a — Mapy geofizyczne elementów strukturalnych permomezozoiku z rejonu niecki szczeciñsko-mogile-ñsko-³ódzkiej i warszawskiej. Arkusz Pyrzyce. CAG (164/92). PETECKI Z. & JÓWIAK W. 1991b— Mapy geofizyczne elementów
strukturalnych permomezozoiku z rejonu niecki szczeciñsko-mogile-ñsko-³ódzkiej i warszawskiej. Arkusz Gorzów Wielkopolski. CAG (161/92).
PIWOCKI M. 1998— An outline of the paleogeografic and
paleocli-matic developments [W:] H. Wa¿yñska (red.) — Palynology and Plae-ogeography of the Neogene in the Polish Lowlands. Pr. Inst. Geol., 160: 8–12.
PIOTROWSKI A. 1981— SMGP 1 : 50 000 arkusz Do³uje. Wyd.
Geol.
PIOTROWSKI A. 1991— The influence of sub-Quaternary basement
on the development of Lower Odra Valley in Pleistocene and Holoce-ne. Kwart. Geol., 35: 221–234.
PO¯ARYSKI W. (red.) 1974 — Ni¿ Polski (Budowa geologiczna Pol-ski, t. 4. Tektonika, cz. 1). Wyd. Geol.
SCHOENEICH K. 1962a— ¯ywe procesy tektoniczne w
pó³nocno-za-chodniej Polsce. Szczec. Tow. Nauk, Wydz. Nauk Techn., 3: 1– 96. SCHOENEICH K. 1962b — RzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej w województwie szczeciñskim. Prz. Geol., 10: 488–489.
SOKO£OWSKI J. 1972 — Rola tektoniki salinarnej w modelowaniu pokrywy mezo-kenozoicznej. Biul. Inst. Geol., 252: 98–118. UBERNA T. 1972 — Mapa strukturalna powierzchni podkenozoicznej Ni¿u Polski. Skala 1 : 500 000. Rêkopis. CAG (ON/499/GO). UBERNA T. 1974 — Sytuacja utworów paleogeñskich w pó³nocnej czêœci Ni¿u Polskiego na tle ukszta³towania pod³o¿a utworów kenozo-icznych. Biul. Inst. Geol., 281: 93–107.
WALKIEWICZ Z. 1984— Trzeciorzêd na obszarze Wielkopolski.
UAM, Geologia, 10: 1–96.
WRONICZ S. 1988a— Mapa grawimetryczno-sejsmicznych
elemen-tów strukturalnych kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na obsza-rze wa³u pomorsko-kujawskiego i obszarów przyleg³ych, arkusz Szczecin. CAG (N 3322/6 228).
WRONICZ S. 1988b— Mapa grawimetryczno-sejsmicznych
elemen-tów strukturalnych kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na obsza-rze wa³u pomorsko-kujawskiego i obszarów przyleg³ych, arkusz Ko³obrzeg i Œwidwin. CAG (N 3322/6 228).
ZNOSKO J. 1969— Geologia Kujaw i wschodniej Wielkopolski.
