Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1426
Praca oryginalna Original paper
Iloæ i jakoæ pozyskiwanych surowców rzenych w du¿ej mierze zale¿y od stanu zdrowia ubijanych zwierz¹t. wiadczyæ o tym mog¹ dane raportów G³ów-nego Lekarza Weterynarii (11). Problemem w hodow-li króhodow-lików niezmiennie pozostaje kokcydioza. Pod pojêciem tym, wed³ug danych pimiennictwa, rozu-mie siê zarówno chorobê, jak i zara¿enia przebiegaj¹-ce bezobjawowo (4). Kokcydia wystêpuj¹ u królików powszechnie, zarówno w gospodarstwach, jak i u zwie-rz¹t ozdobnych (1-7). Opisano wiele gatunków kok-cydiów ró¿ni¹cych siê morfologi¹ sporulowanych oocyst, czasem sporulacji, miejscem lokalizacji w or-ganizmie ¿ywiciela, a tak¿e chorobotwórczoci¹ (3, 4, 7, 8). W komórkach nab³onka jelita cienkiego loka-lizuj¹ siê: Eimeria exigua, E. irresidua, E. magna, E. media, E. perforans, E. vejdovskyi; w komórkach nab³onka jelita cienkiego i grubego Eimeria coeci-cola, E. flavescens, E. intestinals, E. piriformis. Nato-miast Eimeria stiedai (E. stiedae) zasiedla komórki nab³onka przewodów ¿ó³ciowych w¹troby.
Nieliczne, przeprowadzane w Polsce w ostatnim dziesiêcioleciu badania nad kokcydioz¹ królików do-tyczy³y wystêpowania pierwotniaków z rodzaju Eime-ria u zwierz¹t w fermach, a tak¿e wp³ywu podawania kokcydiostatyków na ekstensywnoæ inwazji (1, 6).
Celem niniejszych badañ by³o okrelenie zmien-noci ekstensywzmien-noci i intensywzmien-noci inwazji pierwot-niaków z rodzaju Eimeria oraz ich gatunków u króli-ków rzenych w zale¿noci od rodzaju hodowli.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ parazytologicznych stanowi³y jelita i w¹troby 167 królików pobrane losowo od zwierz¹t pod-danych ubojowi przemys³owemu. Króliki pochodzi³y z te-renu po³udniowo-wschodniej Polski i by³y skupowane we-d³ug Polskiej Normy (10) w I klasie jakociowej, a ich masa przed ubojem wynosi³a 3800-5500 g. Badano przewody po-karmowe 124 zwierz¹t pochodz¹cych z gospodarstw drob-notowarowych ubijanych w ró¿nych okresach 2007 r. (ma-rzec 38 szt., lipiec 42 szt., padziernik 44 szt.) oraz 43 królików z fermy przemys³owej (czerwiec).
W trakcie sekcji w jelitach i w¹trobach notowano zmia-ny anatomopatologiczne oraz poszukiwano form pierwot-niaków z rodzaju Eimeria. Zastosowano metodê rozmazu bezporedniego treci jelit i ¿ó³ci oraz metodê flotacji z roztworem NaCl z sacharoz¹. Oznaczenia ilociowe prze-prowadzono z u¿yciem komór McMastera wed³ug Reynau-da (4, 14). Przynale¿noæ gatunkow¹ pierwotniaków z ro-dzaju Eimeria okrelano w oparciu o parametry morfo-metryczne znajdowanych oocyst (kszta³t, barwa, wielkoæ,
Wystêpowanie pierwotniaków z rodzaju Eimeria
u królików rzenych pochodz¹cych z ró¿nych hodowli
ANDRZEJ B. SADZIKOWSKI, KRZYSZTOF SZKUCIK*, KLAUDIUSZ O. SZCZEPANIAK, WALDEMAR PASZKIEWICZ*
Zak³ad Parazytologii i Chorób Inwazyjnych, *Katedra Higieny ¯ywnoci Zwierzêcego Pochodzenia Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin
Sadzikowski A. B., Szkucik K., Szczepaniak K. O., Paszkiewicz W. Prevalence of protozoon genus Eimeria in slaughter rabbits
Summary
Intestines and livers of 167 slaughter rabbits from south-eastern Poland were investigated in 2007. 124 rabbits (slaughtered at three different times) came from small farms and 43 from an industrial rabbit farm. Protozoon from genus Eimeria was recognized in 160 rabbits (94.80%), but only in some of them gross pathological lesions in the intestines or liver were found. Intestinal coccidia were found, depending on the group, in 86-96% of rabbits while liver coccidia in 25-60%. The total number of 9 species of Eimeria spp. were found. Among intestinal coccidia the most prevalent were E. piriformis, E. media, E. perforans, E. intestinalis, E. magna; also common were Eimeria stiedai (located in the liver). The extensiveness of invasion by individual species was different for the investigated groups. The intensity of invasion was the lowest in rabbits from the industrial farm, which suggested that prophylactic procedures had been in place. The analysis of Veterinary Inspection reports (RRW-6) showed that during the last 10 years rabbit coccidiosis has been responsible for a great part of lesions diagnosed in slaughter houses, however it has rarely caused rabbit carcasses to be declared unfit for human consumption.
Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1427 cia³ko resztkowe sporocyst, cia³ko
Stie-da, cia³ko biegunowe, cia³ka resztkowe oocyst, mikropyle) oraz ich okresy spo-rulacji (4, 7, 8).
Wyniki i omówienie
Tuszki wszystkich królików, od których pozyskano materia³ do badañ parazytologicznych, zosta³y poddane badaniu sanitarno-weterynaryjnemu zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepi-sami i ocenione jako zdatne do spo-¿ycia przez ludzi (10). Badaniem makroskopowym narz¹dów we-wnêtrznych stwierdzono powiêksze-nie pojedynczych w¹trób, a na po-wierzchni bia³awe lub ¿ó³te guzki wielkoci od ziarna prosa do ziarna grochu (ryc. 1). Zmiany te powodo-wa³yby uznanie w¹trób za niezdatne do spo¿ycia. W przeprowadzonych badaniach nie zawsze podstaw¹ uzna-nia w¹troby za niezdatn¹ do spo¿ycia by³y kokcydia. Stwierdzano tak¿e zmiany powodowane przez inne pa-so¿yty, jak np. lady migracji onko-sfer tasiemców Taenia pisiformis oraz ich w¹gry Cysticercus pisiformis, w postaci licznych niekiedy pêcherzy-ków (ryc. 2).
Badania parazytologiczne wykaza³y u wiêkszoci królików (160 na 167 badanych, tj. 95,80%) inwazje kokcydiów jelitowych lub E. stiedai lokalizuj¹cej siê w w¹trobie. Jednoczenie jedynie u niewielu zwierz¹t notowano zmiany w jelitach lub w¹trobie, nie zawsze zwi¹zane z wystêpuj¹cymi pierwotniakami. Szczegó-³owe dane przedstawiono w tab. 1.
U badanych zwierz¹t dominowa³y inwazje kokcy-diów lokalizuj¹cych siê w jelitach, u królików z gos-podarstw indywidualnych zara¿onych by³o 93-96% zwierz¹t. Nieco ni¿sza by³a ekstensywnoæ kokcydiów jelitowych u zwierz¹t pochodz¹cych z ferm (86%). Znacz¹cy udzia³ w zara¿eniu mia³ tak¿e gatunek loka-lizuj¹cy siê w w¹trobie (E. stiedai). W zale¿noci od gospodarstwa indywidualnego, zara¿onych tym pier-wotniakiem by³o od 25% do 60,53% królików. Uzys-kane wyniki nale¿y uznaæ za wiarygodne, uwzglêd-niaj¹c ró¿norodnoæ hodowli indywidualnych, z któ-rych pochodzi³y ubijane zwierzêta. Ekstensywnoæ inwazji E. stiedai u królików z fermy by³a zdecydo-wanie ni¿sza od uzyskanej dla dwóch grup zwierz¹t z gospodarstw indywidualnych (tab. 1 i 2). U bada-nych królików najrzadziej stwierdzano pojedyncz¹ inwazjê E. stiedai lokalizuj¹cej siê w w¹trobie, czêsto natomiast stwierdzano wielogatunkowe inwazje kok-cydiów jelitowych lub inwazjê mieszan¹ kokkok-cydiów jelitowych i E. stiedai. Odmienne proporcje eksten-sywnoci inwazji gatunków jelitowych i E. stiedai
(w¹troba) w zale¿noci od pochodzenia zwierz¹t ilus-truje tab. 2.
Szczegó³owe dane nt. ekstensywnoci inwazji po-szczególnych gatunków kokcydiów z rodzaju Eime-ria przedstawiono w tab. 3. W przeprowadzonych ba-daniach stwierdzono 9 z poród 12 opisanych gatun-ków kokcydiów. Poza lokalizuj¹cym siê w w¹trobie ziarniakiem Eimeria stiedai (ryc. 3), izolowano 8 ga-tunków kokcydiów jelitowych. Wród nich domino-wa³y najczêciej E. piriformis i E. media W oko³o 20% notowano E. perforans (ryc. 4), E. intestinalis oraz E. magna (ryc. 5), a rzadziej stwierdzano E.
coecico-t ¹ z r e i w z e i n e z d o h c o P bTaedrmaniina krLóicilzkbóaw h c y n a d a b o n o z d r e i w t s h c y r ó t k u , w ó k il ó r k ) % ( a b z c i L y t s y c o o w ó i d y c k o k h c y w o ti l e j y n a i m z h c a ti l e j w y t s y c o o a ir e m i E i a d e it s y n a i m z e i b o rt ¹ w w o w t s r a d o p s o G A e w o r a w o t o n b o r d 23.03.07 38 (973,737) (104,53) (602,353) (104,53) o w t s r a d o p s o G B e w o r a w o t o n b o r d 09.07.07 42 (974,142) (115,90) (472,062) (7,314) o w t s r a d o p s o G C e w o r a w o t o n b o r d 23.10.07 44 (934,118) (2,127) (251,100) (115,36) a m r e F 01.06.07 43 (863,705) 0 (341,588) (2172,9*1) m e ³ ó g O 167 (9135,461) (51,909) (416,932) (142,437) Tab. 1. Wyniki badañ sekcyjnych i parazytologicznych królików
Objanienie: * na 10 w¹trobach znaleziono w¹gry Cysticercus pisiformis
t ¹ z r e i w z e i n e z d o h c o P w ó k il ó r k t n e c o r P i m a i d y c k o k z i m y w o ti l e j zEo.oscyitestdaamii i m a i d y c k o k z i m y w o ti l e j iE.sitedai o w t s r a d o p s o G A e w o r a w o t o n b o r d 37,84 0 62,16 o w t s r a d o p s o G B e w o r a w o t o n b o r d 52,38 2,38 45,24 o w t s r a d o p s o G C e w o r a w o t o n b o r d 73,17 0 26,83 a m r e F 62,50 7,50 30,00 m e ³ ó g O 56,88 2,50 40,62
Tab. 2. Ekstensywnoæ inwazji kokcydiów jelitowych i w¹t-robowych u królików zara¿onych Eimeria spp., pochodz¹cych z ró¿nych gospodarstw
Ryc. 1. Zmiany spowodowane przez
Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1428
la, E. flavescens i E. irresidua. Podkreliæ nale¿y, ¿e ekstensywnoæ stwierdzanych gatunków kszta³towa³a siê nieco odmiennie w ka¿dej z badanych grup zwie-rz¹t. Uzyskane wyniki potwierdzaj¹ dane pimiennic-twa dotycz¹cego sk³adu gatunkowego kokcydiów kró-lików i dominacji gatunków (1, 6, 7).
U badanych królików dominowa³y inwazje o sto-sunkowo niskiej intensywnoci, ale stwierdzono rów-nie¿ przypadki, gdy 1 g ka³u zawiera³ ponad milion oocyst. Du¿¹ rozbie¿noæ wyników potwierdza wyso-kie odchylenie standardowe (tab. 4). Interesuj¹ce jest, ¿e w przypadku inwazji o du¿ej intensywnoci z regu-³y nie obserwowano w badaniu sekcyjnym zmian cho-robowych w jelitach lub w¹trobach. Podobny brak ko-relacji pomiêdzy intensywnoci¹ inwazji a zmianami w jelitach obserwowano we wczeniejszych badaniach w³asnych nad parazytofaun¹ zajêcy (12, 13). Znacz¹-cy wp³yw na wynik koproskopowego badania
ilocio-wego mia³o intensywne wydalanie oocyst E. stiedai. Zwraca uwagê diametralnie ró¿na rednia intensyw-noæ inwazji u królików z gospodarstw indywidual-nych i fermowych. Z analizy statystycznej wynika, ¿e liczba wydalanych oocyst przypadaj¹cych na 1 g ka³u królików z gospodarstw indywidualnych by³a istotnie wy¿sza od pochodz¹cych z ferm hodowlanych. Bar-dzo niska intensywnoæ inwazji u królików fermowych wskazuje przypuszczalnie na regularne, planowe po-dawanie preparatów kokcydiostatycznych, co mia³o na celu ograniczenie wystêpowania tych pierwotniaków. W przypadku królików z gospodarstw indywidualnych istotnie ni¿sze by³y inwazje stwierdzane u królików poddanych ubojowi w lipcu (gospodarstwo B). Niska liczba oocyst w 1 g ka³u zwierz¹t podanych ubojowi w miesi¹cach letnich (gospodarstwo B, ferma) mo¿e wiadczyæ o stosowaniu w tym czasie kokcydiostaty-ków lub te¿ o istotnych zmianach intensywnoci in-wazji kokcydiów w cyklu rocznym (6).
Wyniki badañ wydaj¹ siê potwierdzaæ dotychcza-sowe obserwacje ró¿nych autorów dotycz¹ce wystê-powania pierwotniaków z rodzaju Eimeria u królików i wp³ywu podawania preparatów kokcydiostatycznych na ekstensywnoæ i intensywnoæ inwazji (1, 6). Kró-liki przeznaczone do uboju s¹ najczêciej jedynie no-sicielami kokcydiów, a nabyta w czasie wczeniejszych inwazji odpornoæ sprawia, ¿e paso¿yty te nie powo-duj¹ zwykle powa¿niejszych zmian anatomopatolo-gicznych w jelitach. Jak wykaza³y wczeniejsze bada-nia nad kokcydioz¹ królików, dotyczy ona osobników m³odych, u których przebieg tej choroby mo¿e byæ ostry, a miertelnoæ du¿a (1, 6). Wraz z wiekiem wzra-sta natomiast odsetek królików zara¿onych
pierwot-t ¹ z r e i w z e i n e z d o h c o P E.sitedai E.prifiormis E.media E.pefrorans E.intesitnails E.magna E.coecicola E. lfavescens E.irresidua o w t s r a d o p s o G A e w o r a w o t o n b o r d 62,16 64,86 18,92 15,40 18,11 18,11 15,40 16,22 5,40 o w t s r a d o p s o G B e w o r a w o t o n b o r d 47,62 52,38 26,19 28,57 28,57 21,43 17,14 14,76 4,76 o w t s r a d o p s o G C e w o r a w o t o n b o r d 26,83 26,83 60,98 17,07 24,39 17,07 17,32 14,88 2,44 a m r e F 37,50 75,00 67,50 30,00 10,00 22,50 10,00 15,00 7,50 m e ³ ó g O 43,13 54,38 43,75 20,63 18,13 17,50 17,50 17,50 5,00 Tab. 3. Ekstensywnoæ stwierdzonych gatunków pierwotniaków z rodzaju Eimeria
t ¹ z r e i w z e i n e z d o h c o P Intensywnoæinwazij(opg) m u m i n i m maksimum rednia ±SD o w t s r a d o p s o G A e w o r a w o t o n b o r d 100 1166000 107573a 289629 o w t s r a d o p s o G B e w o r a w o t o n b o r d 149 1112700 116440b 122517 o w t s r a d o p s o G C e w o r a w o t o n b o r d 300 1179800 128233a 272526 a m r e F 127 1181900 5188c 113170
Tab. 4. Intensywnoæ inwazji kokcydiów u królików (opg liczba oocyst w 1 g ka³u)
Objanienia: a, b, c rednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p £ 0,05
Ryc. 5. Sporulowana oocysta E. magna Ryc. 3. Liczne oocysty E. stiedai Ryc. 4. Sporulowana oocysta E. perforans
Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1429
Tab. 5. Kokcydioza w ocenie sanitarno-weterynaryjnej królików wed³ug sprawozdañ RRW-6 k o R a b z c i L Kokcydioza Udiza³kokcydiozy(%) h c y n a d a b w ó k il ó r k h c y r ó t k u , w ó k il ó r k y n a i m z o n o z d r e i w t s e w o b o r o h c h c y n a n z u z s u t e n t a d z e i n a z , w ó k il ó r k a b z c il h c y r ó t k u y n a i m z o n o z d r e i w t s z s u t a b z c il a z h c y n a n z u e n t a d z e i n h c y n o z d r e i w t s w h c a n a i m z h c y w o b o r o h c z s u t u i n a n z u w e n t a d z e i n a z 8 9 9 1 483347 65466 4445 38819 0702 59,30 15,79 9 9 9 1 433953 52472 5115 32253 0000 61,47 0 0 0 0 2 335945 22345 1440 04316 0000 19,31 0 1 0 0 2 313855 28982 193150 20612 109450 71,20 56,67 2 0 0 2 389076 36194 1961 15839 0000 43,76 0 3 0 0 2 541445 54643 2702 37942 0031 69,44 11,15 4 0 0 2 841200 37504 5278 31733 1975 84,61 37,42 5 0 0 2 871913 42471 5813 33307 0716 78,42 12,21 6 0 0 2 660224 29284 7640 24455 2811 83,51 36,79 7 0 0 2 572513 12717 4043 09220 0546 72,50 13,50
niakami E. stiedai, które s¹ przyczyn¹ przewlek³ej kok-cydiozy w¹troby. Powstaj¹ce rozleg³e zmiany tego na-rz¹du mod¹ stanowiæ podstawê uznania go za niezdat-ny do spo¿ycia. Ta postaæ kokcydiozy mo¿e prowa-dziæ niekiedy do znacznego wychudzenia zwierz¹t, co powoduje, ¿e tuszki tych królików s¹ oceniane tak¿e jako niezdatne.
W przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono wp³ywu inwazji kokcydiów na jakoæ oraz ocenê sa-nitarno-weterynaryjn¹ pozyskiwanego miêsa. Analiza raportów RRW-6 z ostatnich 10 lat (11) wskaza³a na-tomiast, ¿e kokcydioza by³a znacz¹cym czynnikiem notowanych zmian i niekiedy uznania tuszki za nie-zdatn¹ do spo¿ycia (tab. 5). Jednoczenie nale¿y wska-zaæ na niedoskona³oci sprawozdawczoci opartej je-dynie na poubojowym badaniu makroskopowym na-rz¹dów wewnêtrznych i tuszki przy braku potwierdza-j¹cego badania parazytologicznego. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e podawana liczba sztuk z kokcydioz¹ doty-czy w praktyce jedynie kokcydiozy w¹trobowej, gdy¿ badanie poubojowe nie pozwala na dok³adne badanie jelit. W badaniu poubojowym nie ma mo¿liwoci we-ryfikacji czynnika powoduj¹cego zmiany w w¹trobie, st¹d ich stwierdzenie odnotowywane jest jako kok-cydioza, mimo i¿ mog¹ one byæ wywo³ywane przez inne paso¿yty lub bakterie.
Wystêpowanie kokcydiów u królików rzenych ma nie tylko aspekt parazytologiczny i higieniczny, ale tak¿e ekonomiczny. Obecne badania w³asne, jak rów-nie¿ analiza raportów RRW-6 nie s¹ w stanie do koñ-ca oszacowaæ strat ekonomicznych powodowanych przez kokcydiozê królików. Konfiskata niewielkiej liczby tuszek (wychudzenie, ¿ó³taczka) i czêci w¹t-rób w wyniku badania poubojowego to tylko ma³y odsetek strat. Powszechnoæ wystêpowania u królików pierwotniaków z rodzaju Eimeria, co wykaza³y prze-prowadzone badania, sprawia, ¿e straty ekonomiczne zwykle bezobjawowo przebiegaj¹cych inwazji s¹ znaczne. Sk³adaj¹ siê na nie: spadek masy cia³a
króli-ków w wyniku zaburzeñ trawienia, wy¿sze koszty tu-czu, zwiêkszona podatnoæ na infekcje bakteryjne i wi-rusowe (generuj¹ce kolejne straty), padniêcia szcze-gólnie zwierz¹t m³odych, dotykaj¹ce niekiedy ca³ych miotów oraz koszty leczniczych i zapobiegawczych postêpowañ weterynaryjnych.
Pimiennictwo
1.Balicka-Ramisz A.: Wp³yw kokcydiostatyków na przebieg kokcydiozy i efekty produkcyjne w przemys³owej fermie królików. Wiad. parazyt. 1999, 45, 193--198.
2.Beck W., Pantchev N.: Praktische Parasitologie bei Heimtieren. Schlütersche, Hannover 2006, 1-7.
3.Gibasiewicz W.: Choroby królików. PWN, Warszawa 1989, 114-121. 4.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B.: Parazytologia i parazytozy zwierz¹t.
PWRiL, Warszawa 2004, 50-58, 322-324.
5.Lewandowska L.: Paso¿yty przewodu pokarmowego królika domowego. Ma-gazyn Wet. 2007, 16, 68-70.
6.Nosal P., Petryszak A., Nowosad B., Sobolewska M.: Paso¿yty przewodu pokarmowego królików w badaniach koproskopowych. Wiad. Parazyt. 2006, 52, 327-330.
7.Pastuszko J.: Kokcydioza królików w Polsce. Pol. Arch. Wet. 1963, 8, 129--139.
8.Pellerdy L. P.: Coccidia and Coccidiosis. Akademiai Kiado, Budapest 1974, 405-452.
9.PN-R-78310 Zwierzêta rzene. Króliki.
10.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiaj¹ce szczegó³owe przepisy dotycz¹ce organi-zacji urzêdowych kontroli w odniesieniu do produktów zwierzêcego pocho-dzenia przeznaczonych do spo¿ycia przez ludzi. Dz. U. WE L 226 z dnia 30.04.2004, 206-320.
11.RRW-6. Sprawozdania z wyników urzêdowego badania zwierz¹t rzenych miêsa, drobiu, dziczyzny, królików i zwierz¹t akwakultury za lata 1998-2007. 12.Sadzikowski A. B., Tomczuk K., Studziñska M. B.: Parazytofauna zajêcy z hodowli kwaterowej. Nauka ³owiectwu. Cz. 1. Kryzys zwierzyny drobnej i sposoby przeciwdzia³ania. Cz. 2. Zaj¹cowi na ratunek. Mazowsze. Samo-rz¹d Województwa Mazowieckiego 2007, 89-92.
13.Tarkiewicz S., Gund³ach J. L., Sadzikowski A.: Wystêpowanie pierwotnia-ków z rodzaju Eimeria u zajêcy z terenu Lubelszczyzny. Mat. X Zjazdu PTP, Katowice 1987, supl. 2, 1.
14.Ziomko I., Cencek T.: Inwazje paso¿ytnicze zwierz¹t gospodarskich. Wybra-ne metody diagnostyczWybra-ne. Drukarnia Piotra W³odarskiego, Warszawa 1999, 17-18.
Adres autora: dr hab. Andrzej B. Sadzikowski prof. UP, ul. Akademic-ka 12, 20-033 Lublin; e-mail: absadzikowski@op.pl
