Medycyna Weterynaryjna - Summary Med. Weter. 69 (9), 565-567, 2013

Med. Weter. 2013, 69 (9) 565

Praca oryginalna Original paper

Udzia³ roztoczy-mechowców (Oribatida, Acari) w cyklu rozwojowym tasiemców z rodzaju Anoplo-cephalata spp. jest powszechnie znany. W ciele wielu gatunków mechowców nastêpuje rozwój stadiów roz-wojowych tasiemca: od jaja, poprzez onkosferê a¿ do larwocysty (zwanej cysticerkoidem) – formy inwazyjnej dla owiec, kóz i koni. Zara¿enie ma miejsce podczas wypasu zwierz¹t i jest wynikiem pobrania roztoczy wraz z pokarmem, g³ównie roœlinnym (13). Znacze-nie mechowców jako ¿ywicieli poœrednich tasiemców z rodziny Anoplocephalidae potwierdzono poprzez zara¿anie formami inwazyjnymi paso¿yta ró¿nych ga-tunków Oribatida w warunkach laboratoryjnych i te-renowych (2, 6-8, 10). Uwa¿a siê, ¿e mechowce maj¹ du¿e znaczenie w sytuacji wypasu zwierz¹t na wilgot-nych ³¹kach, poniewa¿ wystêpuj¹ tam bardzo licznie.

Pomija siê znaczenie epidemiologiczne roztoczy poza tymi miejscami wypasu. Za takim pogl¹dem przema-wia niska ekstensywnoœæ zara¿enia tasiemcami np. koni w hodowli systemu alkierzowo-pastwiskowego (4,1-7,0%) w porównaniu do chowu wolnego (96%), co zosta³o stwierdzone przez Kornasia i wsp. (9).

Wystêpowanie mechowców w obrêbie ma³ych past-wisk lub miejscach zwi¹zanych z hodowl¹ zwierz¹t, takich jak: zagrody, okólniki czy wybiegi, mo¿e równie¿ mieæ znaczenie w zwiêkszeniu zara¿enia tasiemcami. Roztocze wystêpuj¹ tam licznie i w du¿ej ró¿norod-noœci w swoich mikroœrodowiskach (3, 4, 12, 15-17). S¹ nimi kêpy traw, mchy porastaj¹ce nawet bardzo such¹ glebê, fragmenty próchniej¹cych ga³êzi.

Celem badañ by³o okreœlenie intensywnoœci wystê-powania i ró¿norodnoœci Oribatida na ma³ych

pastwi-Mechowce – ¿ywiciele poœredni

tasiemców z rodziny Anoplocephalidae

na ma³ych pastwiskach w Krakowie

Zak³ad Zoologii Bezkrêgowców i Parazytologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, ul. Podbrzezie 3, 31-054 Kraków

¯bikowska-Zdun K., Koczara M. P.

Oribatid mites (Oribatida: Acari): the indirect host of Anoplocephalidae tapeworms in an area of small pastures in Krakow

Summary

The research into the Oribatid mites was conducted in the Bielañsko-Tyniecki Landscape Park in Cracow in locations where horses and sheep periodically grazed. The research material comprised soil samples collected from three sites. Site I – a fenced area, which was exposed to the sun, overgrown with grass, and located on an elevation where sheep were pastured. Site 2 was located in the vicinity of a horse paddock. The soil in Site 2 was compacted and had sparse vegetation. Site 3, located in lower areas, was a meadow adjacent to the Vistula river bank, which was used as a horse pasture by a riding school. Soil samples of 10 × 10 cm in size and 5-10 cm in depth sometimes contained the remains of animal feces and a mite microenvironment (grass tussocks). The mites were obtained from the soil in Tullgren funnels; subsequently they were sorted out and the content of their bodies marked and analysed in preparations made by using Grandjean’s method (14). In the collected research material species participating in the life cycle of tapeworms constituted 85% in Site 1, 82% in Site 2 and 92% in Site 3. There were the following species: Scheloribates laevigatus (C. L. Koch, 1836), Liebstadia similis (Michael, 1886), Galumna elimata (C. L. Koch, 1841), Galumna obvia (Berlese, 1914), Ceratozetes gracilis (Michael, 1884), Ceratozetes peritus (Grandjean, 1951), Achipteria coleoptrata (Linne, 1758) as well as Trichoribates novus (Sellenick, 1928).

In 2 out of 880 examined specimens the presence of tapeworms at two developmental stages was confirmed. They were: an egg in the species Liebstadia similis and a cysticercoid in Achipteria coleoptrata.

The results show that it is useful to study Oribatida on small pastures because in such places there are favorable conditions for the mite and animal feces to meet in a confined area.

Med. Weter. 2013, 69 (9) 566

skach i wybiegach dla zwierz¹t ze szczególnym uwz-glêdnieniem gatunków przenosz¹cych formy rozwo-jowe tasiemców.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na terenie Bielañsko-Tyniec-kiego Parku Krajobrazowego w Krakowie. Wyznaczono trzy stanowiska badawcze: stanowisko I – obszar ogrodzo-ny, poroœniêty dobrze traw¹, usytuowany na wzniesieniu w miejscu nas³onecznionym, gdzie prowadzony by³ wypas owiec; stanowisko II – znajdowa³o siê w pobli¿u wybiegu dla koni – obszar ten charakteryzowa³ siê gleb¹ zbit¹, s³a-bo pokryt¹ roœlinnoœci¹; stanowisko III – po³o¿one ni¿ej – by³a to ma³a ³¹ka przylegaj¹ca do brzegu Wis³y, wykorzy-stywana jako pastwisko dla koni przez szkó³kê jeŸdzieck¹. Materia³em do pozyskiwania mechowców by³y próbki gleby (niekiedy z resztkami ka³u owiec i koni), pobrane wiosn¹ i latem 2007 r. Wielkoœæ próbek 10 × 10 cm i g³ê-bokoœæ 5-10 cm by³a dobrana tak, aby mo¿na by³o w miej-scach bardzo suchych pobraæ ca³e mikroœrodowisko, np. kêpê traw. £¹cznie pobrano 85 próbek (stanowisko I – 39, II – 32, III – 13). Roztocze pozyskiwano z gleby w apara-tach Tullgrena, nastêpnie segregowano i oznaczano w pre-paratach przygotowanych metod¹ Grandjeana (12).

Wyniki i omówienie

Badane roztocze stanowi³y zbiór 880 osobników nale¿¹cych do 15 gatunków (tab. 1). W badanym

zbio-rze, 85% roztoczy na stanowisku I, 83% na stanowi-sku II i 92% na stanowistanowi-sku III stanowi³y gatunki zna-ne jako przenosz¹ce formy rozwojowe tasiemców: Scheloribates laevigatus, Liebstadia similis, Galum-na elimata, GalumGalum-na obvia, Ceratozetes gracilis, Ceratozetes peritus, Achipteria coleoptrata i Tricho-ribates novus. Gatunek Sch. laevigatus jest szeroko rozsiedlony – eurytopowy, wystêpuje licznie nawet w glebach suchych, mineralnych b¹dŸ zdegradowanych pod wp³ywem imisji przemys³owych (16). Wiêkszoœæ przypadków zara¿eñ wywo³anych przez Anoplocepha-lata spp. wœród byd³a i zwierz¹t wolno ¿yj¹cych ma miejsce za jego poœrednictwem. Jest ¿ywicielem po-œrednim tasiemców Moniezia expansa i M. benedeni (13). Podobne znaczenie ma mechowiec L. similis bardzo licznie wystêpuj¹cy na ³¹kach, nie tylko wil-gotnych. Pozosta³e gatunki preferuj¹ gleby o œredniej wilgotnoœci i wystêpuj¹ liczniej na terenach zadrze-wionych, ale s¹ gatunkami powierzchniowymi. Mocny chitynowy pancerz zabezpiecza je przed utrat¹ wilgot-noœci, dlatego migruj¹ wysoko na trawy, tym samym s¹ dostêpne dla zwierz¹t. Udzia³ G. elimata i G. obvia i innych Galumnidae, a tak¿e wy¿ej wymienionych zo-sta³ potwierdzony w przenoszeniu form rozwojowych tasiemców, zaœ gatunki Ceratozetes sp. s¹ uwa¿ane za przenosicieli potencjalnych (1, 8, 13). Badano tak¿e zagêszczenie mechowców. Na stanowisku I wynosi³o ono 1300 osob./m2_{, na stanowisku II 980 osob./m}2 i 480 osob./m2 _{na stanowisku III. Zagêszczenie tych} roztoczy w glebach ³¹k jest zwykle znacznie wy¿sze i mo¿e osi¹gaæ nawet kilkaset tysiêcy osobników/m2 (12).

Konie badane wczeœniej przez Kornasia i wsp. (9) w klubach jeŸdzieckich okolic Krakowa by³y zara¿o-ne tasiemcami Anoplocephalata w 9,5%. Roztocze stanowi¹ce materia³ niniejszych badañ pochodzi³y tak¿e z tych okolic i mog³y zawieraæ stadia rozwojo-we tasiemców. Zawartoœæ cia³ roztoczy badano przy u¿yciu mikroskopu œwietlnego. W przygotowanych preparatach dokonano dok³adnego przegl¹du 880 roztoczy w celu sprawdzenia obecnoœci jaj i innych form rozwojowych tasiemców. Wed³ug danych piœ-miennictwa, zarówno jaja, jak i formy larwalne – cy-sticerkoidy stwierdzano w ciele licznych gatunków roztoczy izolowanych z pastwisk. Najczêœciej wymie-nianymi gatunkami, w których stwierdzono obecnoœæ cysticerkoidów, s¹ roztocze z rodzaju Galumna i Sche-loribates (5, 18).

Wœród badanych roztoczy dwa osobniki zawiera³y stadia rozwojowe tasiemców. Roztocze te pozyskano z próbek pod³o¿a pobranych na stanowisku I, gdzie okresowo wypasano owce. By³ to L. similis (ryc. 1) – osobnik, u którego w œrodkowej czêœci histerosomy by³o dobrze widoczne, otoczone grub¹ otoczk¹ jajo paso¿yta. Roztocz ten mia³ jaœniejsze od innych oka-zów nale¿¹cych do tego gatunku zabarwienie oskór-ka, przez co w badaniu mikroskopowym lepiej by³a widoczna zawartoœæ cia³a. Drugi osobnik A. coleop-Tab. 1. Gatunki Oribatida stwierdzone na poszczególnych

sta-nowiskach badañ

Objaœnienie: *gatunki bior¹ce udzia³ w cyklach rozwojowych Anoplocephalata k e n u t a g y n o z d r e i w t S a z c o tz o r : a n w ó k i n b o s o a b z c i L u k s i w o n a t s I stanowIIisku stanoIwIIisku * a t a rt p o e l o c a ir e t p i h c A _25 _30 – a b l e B sp. _10 _20 – s e z o t a r e C s *p. * s il i c a r g . C * s u ti r e p . C 125 _98 20 s u l u t o p e n s p o l e p u E _35 _12 – s p o l e p u E sp. – __1 – * a t a m il e a n m u l a G __4 __3 _3 * a i v b o a n m u l a G _42 __4 _7 a l a h p e c o r c i m a i v a t s u G _16 _14 _4 s u n i c a r o c s u r a c a i L __1 – – * s il i m i s a i d a t s b e i L _15 _15 _6 a i p p O sp. _12 __2 – s u h c y n o t n o e l s u i e l a r a P __1 – – * s u t a g i v e a l s e t a b ir o l e h c S 198 104 23 * s u v o n s e t a b ir o h c ir T _20 __8 – s u n a r c o e g e t s u ll i n e X – – : m e z a R 504 313 63

Med. Weter. 2013, 69 (9) 567

trata (ryc. 2) zawiera³ postaæ larwaln¹ – cysticerkoid i tak¿e mia³ jaœniejszy oskórek ni¿ inne z tego gatun-ku (ryc. 3). Wyosobnione roztocze by³y osobnikami m³odymi. Osobniki takie s¹ jaœniejsze, gdy¿ komórki ich oskórka zawieraj¹ mniej barwnika. Ma³a zawar-toœæ chityny sprawia, ¿e s¹ bardziej elastyczne i spraw-niej po³ykaj¹ twardy pokarm. W takich okazach czê-sto obserwowano spo¿yte przez roztocze py³ki roœlin o wielkoœci porównywalnej do jaj paso¿yta (œrednica py³ku ok. 40 µm). Jako drogê do zara¿enia roztocza paso¿ytem, Denegri (5) podaje przebicie skorupki i zjedzenie zawartoœci jaja. Znalezione u L. similis jajo paso¿yta wskazuje, i¿ u niektórych osobników mo¿-liwe jest równie¿ spo¿ycie jaja w ca³oœci.

Mazayd i El Garhy (10) wœród gatunków mechow-ców bior¹cych udzia³ w cyklu rozwojowym Anoplo-cephalata spp. wymieniaj¹ prymitywne roztocze (Ma-cropylina) o s³abo schitynizowanym oskórku. S¹ to roztocze przystosowane do ¿ycia w glebie o du¿ej wil-gotnoœci. Jedynie w godzinach rannych migruj¹ z gle-by na roœliny. Schimano i Kamimura (14) stwierdzili obecnoœæ cystocerkoidu Anoplocephalidae w deuto-nimfie prymitywnego roztocza Mixacarus exilis. Byæ mo¿e szczególn¹ rolê w rozprzestrzenianiu form roz-wojowych Anoplocephalidae odgrywaj¹ roztocze prymitywne, postacie larwalne lub z grupy dojrza³ych roztoczy wy¿szych (Brachypylina) m³ode osobniki Oribatida, które poprzez mniej usztywnion¹ budowê cia³a s¹ lepiej przystosowane do spo¿ycia jaj tasiem-ca. Dlatego w badaniach laboratoryjnych nad rol¹ Oribatida w cyklu ¿yciowym tasiemców nale¿y uwz-glêdniæ strukturê wiekow¹ populacji ró¿nych gatun-ków mechowców i okreœliæ rolê form m³odocianych (larwa, protonimfa, deutonimfa i tritonimfa).

Otrzymane wyniki wskazuj¹, ¿e celowe by³oby roz-szerzenie badañ nad roztoczami na ogrodzonych past-wiskach lub w zagrodach, gdzie przebywaj¹ zwierzêta hodowlane, poniewa¿ mimo ma³ej liczby mechowców panuj¹ tam korzystne warunki do kontaktu roztoczy z odchodami zwierz¹t zawieraj¹cymi jaja tasiemców.

Piœmiennictwo

1.Akrami M. A., Eslami A., Saboori A.: Galumna iranensis (Oribatida: Galum-nidae) as intermediate host of tapeworms to the family Anoplocephalidae from Iran. Abstr. Book 12th _{Internat. Congress Acarology, Amsterdam 21-26}

August 2006, s. 8.

2.Akrami M. A., Saboori A., Eslami A.: Observations on oribatid mites (Acari: Oribatida) serving as intermediate hosts of Moniezia expansa (Cestoda: Ano-plocephalidae) in Iran. Internat. J. Acarol. 2007, 33, 365-369.

3.Aoki J.: Microhabitats of oribatid mites on the forest floor. Bull. Nat. Sci. Mus. Tokyo 1967, 10, 133-138.

4.Borowiak P., Niedba³a W.: Badania nad mikroœrodowiskami mechowców (Acari, Oribatei). Pr. Kom. Nauk. PTG. 1980, 25, 27-38.

5.Denegri G. M.: Review of oribatid mites as intermediate host of tapeworms of the Anoplocephalidae. Exp. Appl. Acarol. 1993, 17, 567-580.

6.Denegri G. M., Elissondo M. C., Dopchiz M. C.: Oribatid mites as interme-diate hosts of Thysansoma actinioides (Cestoda: Anoplocephalidae) a preli-minary study. Vet. Parasitol. 2002, 103, 267-271.

7.Fritz G. N.: Oribatid mites infected with cysticercoids of Moniezia expansa (Cestoda: Anoplocephalidae). Internat. J. Acarol. 1995, 21, 233-238. 8.Jarosenko N. N.: Pancirnyje klescy – promezucnoje hozjajeva cestod

semej-stva Anoplocephalidae. Vestnik Zool. Suplement 2005, 19, 381-383. 9.Kornaœ S., Nowosad B., Skalska M., B³oz T.: Inwazje paso¿ytów jelitowych

koni w klubach jeŸdzieckich okolic Krakowa. Wiad. Parazyt. 2004, 50, 323--327.

10.Mazyad S. A., El Garhy M. F.: Laboratory and field studies on Oribatid mites as intermediate host of Moniesia expansa infecting Egyptian ship. Egypt. Soc. Parasiotol. 2004, 34, 305-314.

11.McAloon M. F.: Oribatid mites as intermediate hosts of Anoplocephala ma-nubriata, cestode of the Asian elephant in India. Exp. Appl. Acarol. 2004, 32, 181-185.

12.Niedba³a W.: Mechowce – roztocze ekosystemów l¹dowych. PWN, Warsza-wa 1980.

13.Rajski A.: Mechowce (Acari: Oribatei) jako ¿ywiciele poœredni tasiemców (Cestodes: Anoplocephalata) w œwietle literatury. Zesz. Nauk. Uniw. im. A. Mickiewicza 1959, 2, 164-192.

14.Shimano S., Kamimura K.: A cysticerkoid in Mixacarus exilis (Acari: Oriba-tida) Nymph as an Intermediate Host of Anoplocephalid Cestodes. J. Acarol. Soc. Jpn. 2005, 14, 31-34.

15.Solarz K., Madej G., ¯bikowska-Zdun K., Dudziak G.: Mites of ordes Acaridida, Gamasida and Oribatida in coal mines of Upper Silesian Region (Poland), [w:] Ignatowicz S. Post. Pol. Akarologii 2002, 179-193. 16.¯bikowska-Zdun K., Korczyk S.: Species diversity of oribatid mites (Acari,

Oribatida) In soil polluted with fly ashes light metals plant in Kêty, Poland. Adv. Polish Acarol. 2006, 485-489.

17.¯bikowska-Zdun K., Piksa K., Watrak I.: Diversity of mites (Acari: Oribatida) in selected mikrohabitats of Bug River Protected Landscape Area. Biolog. Lett. 2006, 43, 277-286.

18.Xiao L., Herd P. R.: Infectivity of Moniezia benedeni and Moniezia expansa to oribatid mites from Ohio and Georgia. Vet. Parasitol. 1992, 45, 101-110.

Adres autora: dr Krystyna ¯bikowska-Zdun, ul. Sas-Zubrzyckiego 6/10, 30-611 Kraków; e-mail: kmzdun@gmail.com

Ryc. 3. Achipteria coleoptrata. Kulki ka³u i jaja gatunku. Wielkoœæ okazu 520 µm Ryc. 1. Liebstadia similis. Wielkoœæ

oka-zu 520 µm. Jajo 100 µm. W tle owalne jaja gatunku

Ryc. 2. Achipteria coleoptrata. Wielkoœæ okazu 630 µm. Cysticerkoid 105 µm