Medycyna Wet. 2009, 65 (7) 484
Praca oryginalna Original paper
Paratuberkuloza choroba Johnego jest
przewlek-³ym, wrzodziej¹cym zapaleniem jelit wywo³anym
przez Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis
(MAP). Choroba wystêpuje u prze¿uwaczy
udomo-wionych i wolno ¿yj¹cych na ca³ym wiecie (5), i jest
przyczyn¹ du¿ych strat ekonomicznych wynikaj¹cych
z utraty materia³u genetycznego poszczególnych
osob-ników, a tak¿e obni¿enia mlecznoci w zaka¿onych
stadach (7, 10, 11, 13). Sporadycznie choroba mo¿e
wyst¹piæ u zwierz¹t nie bêd¹cych prze¿uwaczami,
a czêæ autorów przypisuje pr¹tkowi Johnego rolê
w wywo³ywaniu choroby Crohna u ludzi (cyt. 7).
Do zaka¿enia najczêciej dochodzi w pierwszych
miesi¹cach ¿ycia. Objawy kliniczne, wiadcz¹ce
o wy-stêpowaniu choroby, (okresowa, uporczywa
biegun-ka, spadek masy cia³a, postêpuj¹ce wyniszczenie)
mog¹ pojawiaæ siê od 6. miesi¹ca do 15 lat po infekcji
(1, 8, 9, 11, 12, 16). Tylko u niewielkiego odsetka
za-ka¿onych krów w stadzie dochodzi do wyst¹pienia
pe³-nego obrazu kliniczpe³-nego choroby (15). Osobniki nie
wykazuj¹ce objawów klinicznych, ale zaka¿one MAP,
okresowo mog¹ wydalaæ pr¹tki bêd¹ce ród³em
infek-cji dla innych zwierz¹t w stadzie.
W Polsce brak jest pe³nych danych dotycz¹cych
roz-przestrzenienia choroby w stadach byd³a mlecznego,
a tak¿e u innych gatunków prze¿uwaczy. W
pimien-nictwie krajowym przypadek wyst¹pienia
paratuber-kulozy u byd³a zosta³ opisany w 1970 r. (14). Wyniki
testów serologicznych wykonanych w latach
dziewiêæ-dziesi¹tych u kóz wykaza³y obecnoæ przeciwcia³
w kierunku MAP w 15,8% stad (4). Badania byd³a
mlecznego przeprowadzone w pó³nocno-wschodnim
regionie Polski wykaza³y (17), ¿e w 25%
wytypowa-nych stad wystêpuje jedna lub wiêcej krów daj¹cych
pozytywny wynik testu serologicznego w kierunku
pa-ratuberkulozy. W okresie przeprowadzania badañ
se-Paratuberkuloza w stadzie byd³a mlecznego
na ¯u³awach
AGNIESZKA WISZNIEWSKA-£ASZCZYCH, JOANNA SZTEYN, ALEKSANDRA RUSZCZYÑSKA, TOMASZ HEBEL*, MAREK LIPIEC**
Katedra Weterynaryjnej Ochrony Zdrowia Publicznego Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-718 Olsztyn
*Gabinet Weterynaryjny Tomasz Hebel, ul. Zagórna 4, 82-200 Malbork
**Zak³ad Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Wiszniewska-£aszczych A., Szteyn J., Ruszczyñska A., Hebel T., Lipiec M.
Paratuberculosis infection in a dairy herd in the ¯u³awy region
SummaryParatuberculosis is a chronic, ulcerating enteritis induced by Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis (MAP). It affects domesticated and wild ruminants throughout the world and causes significant economic losses. The opinion that the eradication of tuberculosis has resulted in the elimination of MAP-infected animals and that the disease no longer occurs in Poland, together with difficulties in the diagnosis of the disease, often complicated by other afflictions, the long period of its development and its dubious clinical picture, cause that herd infection might remain unrecognized for a number of years. Dyspepsia proceeding with periodical watery diarrhea was observed on a farm with 250 dairy cows located in ¯u³awy Wilane, in the north-eastern region of Poland. By the elimination of epizootic diseases, the conclusion was that the most probable cause of the disease is paratuberculosis. It was proved by the serological tests of cows with clinical symptoms and cows which had manifested symptoms earlier. All blood samples from cows with clinical symptoms and two samples from clinically healthy cows had positive results for paratuberculosis. The subsequent serological test showed that 8.6% of the herd population was infected by MAP. An autopsy performed instantly after anaesthetizing the animals with clinical symptoms showed changes typical for paratuberculosis. Regular examination, the isolation and elimination of infected animals, as well protection of new born calves should be the method used to restrain paratuberculosis in the herd. It could be useful to certify the herds and transport the animals only between farms free from paratuberculosis.
Medycyna Wet. 2009, 65 (7) 485
rologicznych w ¿adnym z gospodarstw nie wykazano
klinicznie chorych zwierz¹t.
Powszechne przekonanie, ¿e w ramach zwalczania
grulicy bydlêcej w Polsce likwidowane s¹ tak¿e
zwie-rzêta zaka¿one MAP, oraz trudnoci diagnostyczne
powoduj¹, ¿e infekcja w stadzie mo¿e pozostaæ
nie-rozpoznana przez wiele lat. Koszt badañ,
konsekwen-cje administracyjne zg³oszenia choroby (jest to
jed-nostka chorobowa objêta obowi¹zkiem zg³aszania),
a tak¿e niska wiadomoæ strat ekonomicznych
powo-duj¹ niechêæ w³acicieli do eliminowania zaka¿enia
w stadzie. St¹d te¿ brak jest pe³nych informacji na
te-mat wystêpowania paratuberkulozy byd³a w naszym
kraju.
Opis przypadku
W 2001 r., w gospodarstwie po³o¿onym na ¯u³awach Wilanych, w stadzie byd³a mlecznego licz¹cym oko³o 250 krów mlecznych, o redniej wydajnoci 8000-8500 litrów mleka rocznie, zaobserwowano pocz¹tkowo pojedyncze, póniej coraz liczniejsze przypadki niestrawnoci. Przebie-ga³y one z objawami uporczywej biegunki (odchody o nie-przyjemnej woni wydalane by³y bez parcia), utraty mlecz-noci i postêpuj¹cego chudniêcia, przy zachowanym ape-tycie. Najczêciej dotyczy³o to krów zasuszonych, bêd¹-cych w ostatniej fazie ci¹¿y lub niedawno wycielonych. Podejmowane leczenie objawowe (rodki przeciwbiegun-kowe, nawadnianie, preparaty poprawiaj¹ce procesy tra-wienne) poprawia³o okresowo stan zdrowia zwierz¹t. Nie-stety, krowy nie wraca³y do dawnej wydajnoci mlecznej i po kilku tygodniach by³y eliminowane ze stada. Zdarza³y siê te¿ gwa³towne nawroty choroby, jednak dopiero wyst¹-pienie objawów u kilku krów równoczenie pozwoli³o na przypuszczenie, ¿e nie s¹ to przypadki niestrawnoci ali-mentarnej.
Rutynowe badania laboratoryjne krwi zwierz¹t chorych nie wykazywa³y znacznych odchyleñ od normy. Zmiany zaobserwowane w wodnistym kale (krew i strzêpki luzu) oraz twarde obrzêki wystêpuj¹ce w okolicy miêdzy¿uchwo-wej niektórych chorych krów nasunê³y podejrzenie o wy-stêpowaniu w stadzie nierozpoznanej choroby zakanej. Drog¹ eliminacji poszczególnych jednostek zakanych wywnioskowano, ¿e najbardziej prawdopodobn¹ przyczy-n¹ zachorowañ jest zaka¿enie pr¹tkiem Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis. Podejrzenia te potwierdzone zosta³y wynikami badañ serologicznych przeprowadzonych na próbkach surowicy krwi pobranej od 6 krów wykazuj¹-cych objawy kliniczne i 12 krów, u których w przesz³oci wystêpowa³y biegunki. Wyniki dodatnie w kierunku para-tuberkulozy uzyskano u wszystkich zwierz¹t chorych i u 2 krów uznanych za klinicznie zdrowe. Wyniki te da³y pod-stawê do podjêcia decyzji o przeprowadzeniu badañ pozo-sta³ych krów w wieku powy¿ej 2 lat (235 sztuk). Kolejne, pozytywne wyniki odczynów serologicznych uzyskano w 14 przypadkach. £¹cznie 22 krowy, stanowi¹ce 8,6% sta-da, wykazywa³y seropozytywne odczyny w kierunku para-tuberkulozy. Sporód tych zwierz¹t dwie krowy wykazuj¹-ce objawy kliniczne choroby skierowano do uboju. W prze-prowadzonym badaniu sekcyjnym stwierdzono w obrêbie jelita cienkiego zmiany charakterystyczne dla choroby
Johnego (zgrubia³a b³ona luzowa jelita biodrowego o kon-systencji g¹bczastej, uk³adaj¹ca siê w fa³dy przypominaj¹-ce zwoje mózgowe, zaczerwieniona b³ona luzowa pokry-ta by³a mêtnym luzem). Zmienione czêci jelit przes³ano do Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowe-go Instytutu BadawczePañstwowe-go w Pu³awach, w celu wykonania badañ laboratoryjnych. Uzyskane wyniki potwierdzi³y wstêpn¹ diagnozê.
W 2002 r. podjête zosta³y dzia³ania maj¹ce na celu wy-eliminowanie choroby ze stada. Oborê poddano kilkakrot-nej dezynfekcji z u¿yciem preparatów Rapicid i Steridial W, w stê¿eniach zapewniaj¹cych inaktywacjê pr¹tków kwasoopornych. Wszystkie zwierzêta reaguj¹ce dodatnio w tecie serologicznym w kierunku paratuberkulozy od-izolowano i w okresie 9 miesiêcy sukcesywnie wyelimino-wano ze stada. W tym czasie wród krów seropozytyw-nych wyst¹pi³y pojedyncze zachorowania, natomiast wród krów seronegatywnych takich przypadków nie by³o. Nie wykonano jednak serologicznych badañ kontrolnych ca³e-go stada po usuniêciu chorych zwierz¹t.
W 2004 r. zastosowano w stadzie inaktywowan¹ szcze-pionkê przeciwko wirusowej biegunce i chorobie b³on lu-zowych BVD/MD. Oko³o 2 miesi¹ce po zabiegu pad³y dwie wysokocielne krowy. Jedna z nich pad³a nagle, druga po krótkiej i gwa³townej chorobie z objawami ostrej niedro¿-noci przewodu pokarmowego. Podczas badania sekcyjne-go drugiej krowy (pierwszej nie sekcjonowano) w jelicie cienkim, a nawet w trawieñcu stwierdzono zmiany charak-terystyczne dla paratuberkulozy, co równie¿ zosta³o po-twierdzone badaniem laboratoryjnym w Pañstwowym In-stytucie Weterynaryjnym w Pu³awach. Kilka tygodni pó-niej stwierdzono objawy ostrej biegunki i zalegania u ko-lejnych dwóch krów, które pad³y mimo intensywnego le-czenia. Od wszystkich zwierz¹t w wieku powy¿ej dwóch lat (253 sztuki) pobrana zosta³a krew i przes³ana do bada-nia serologicznego w kierunku paratuberkulozy. W tecie ELISA u 25 krów (ok. 10% stada) stwierdzono obecnoæ swoistych przeciwcia³. Analizuj¹c uzyskane wyniki stwier-dzono, ¿e wród nich znalaz³y siê 3 krowy bêd¹ce córkami krów reaguj¹cych pozytywnie w pierwszym badaniu prze-prowadzonym w 2002 r. By³o to podstaw¹ do wprowadze-nia w stadzie bardziej rygorystycznych zasad postêpowa-nia, zmierzaj¹cych do uwolnienia stada od paratuberkulo-zy. Obora zosta³a poddana dok³adnej dezynfekcji, zwierzêta zaka¿one odizolowano od zdrowych i sukcesywnie elimi-nowano z gospodarstwa. Zdecydowano o przeprowadze-niu badañ kontrolnych ca³ego stada oraz wprowadzono ci-le przestrzegan¹ zasadê ca³kowitej izolacji ciel¹t urodzo-nych przez matki seropozytywne. Bezporednio po urodze-niu przenoszono je poza miejsce przebywania krowy, tak aby uchroniæ przed zaka¿eniem. Cielêta te nie by³y odpaja-ne siar¹ swojej matki. W celu zapewnienia im odpowied-niego zabezpieczenia immunologicznego w pierwszych dniach ¿ycia, podawano odizolowanym cielêtom siarê krów zdrowych klinicznie i seronegatywnych. cis³e przestrze-ganie opisanych zasad skutkuje spadkiem liczby krów da-j¹cych pozytywne wyniki serologiczne w kierunku MAP.
W kwietniu 2005 r., w badaniach wykonanych testem ELISA, wykazano 7 przypadków dodatnich. Powtórne ba-danie przeprowadzone w 2006 r. wykaza³o obecnoæ 10
Medycyna Wet. 2009, 65 (7) 486
krów reaguj¹cych pozytywnie. Ró¿nice uzyskiwane w licz-bie odczynów dodatnich zwi¹zane s¹ z okresowoci¹ wy-stêpowania podwy¿szonego miana przeciwcia³ we krwi. Istotne jest przeprowadzanie regularnych badañ, gdy¿ tylko w ten sposób mo¿na sukcesywnie wykryæ wszystkie zwie-rzêta zaka¿one M. avium subsp. paratuberculosis w stadzie. Eliminowanie zaka¿enia Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis z gospodarstwa jest procesem trudnym i d³ugotrwa³ym. Powstaje przy tym pytanie, w jaki sposób dosz³o do zaka¿enia stada. W opisywanym przypadku naj-bardziej prawdopodobn¹ przyczyn¹ by³o wprowadzenie zwierz¹t z zewn¹trz. W po³owie lat dziewiêædziesi¹tych do stada do³¹czono 19 ja³ówek sprowadzonych z Niemiec. Po wycieleniu jedna z nich zosta³a wyeliminowana na skutek bezmlecznoci, intensywnej, przewlek³ej biegunki i wychu-dzenia. Reszta zwierz¹t zosta³a przeniesiona do innych gospodarstw. Mo¿liwe, ¿e ja³ówki te by³y nosicielami MAP i zakazi³y rodowisko kolejnej obory oraz znajduj¹ce siê w niej zwierzêta.
Podsumowanie badañ
W siedmioletnim okresie, jaki up³yn¹³ od momentu
wprowadzenia importowanych ja³ówek do
zdiagnozo-wania choroby, zdarza³y siê u krów sporadyczne
przy-padki przewlek³ej biegunki, utraty mlecznoci i
spad-ku masy cia³a. Wiêkszoæ krów wykazuj¹cych te
ob-jawy eliminowano ze stada z powodu obni¿onej
wy-dajnoci, jednak nie podejrzewano wyst¹pienia
cho-roby zakanej. D³ugi okres utajenia oraz
niejedno-znaczny obraz kliniczny paratuberkulozy (powik³any
niekiedy przez inne schorzenia o etiologii
niezaka-nej) utrudnia w³aciwe rozpoznanie i skuteczn¹
wal-kê z chorob¹. Objawy uwidaczniaj¹ siê szczególnie
u zwierz¹t w stanach obni¿onej odpornoci lub stresu.
W opisywanym przypadku najprawdopodobniej
zmia-na systemu ¿ywienia i wydatek energetyczny zwi¹zany
ze znacznym wzrostem wydajnoci mlecznej (o oko³o
30%) przyczyni³y siê do rozwoju objawów klinicznych
i wyst¹pienia ich u wiêkszej liczby zwierz¹t.
Pozwoli-³o to na przy¿yciowe rozpoznanie choroby. Nie jest
wykluczone, ¿e przyczyn¹ ponownego ujawnienia siê
objawów choroby by³o obni¿enie odpornoci zwierz¹t
spowodowane okresowym immunosupresyjnym
dzia-³aniem szczepionki zastosowanej w stadzie.
W Polsce brak jest danych dotycz¹cych
wystêpo-wania i rozprzestrzenienia choroby Johnego. Badania
dowiadczalne przeprowadzone w
pó³nocno-wschod-nim rejonie naszego kraju wykaza³y przypadki
wyst¹-pienia u byd³a mlecznego seropozytywnych odczynów
w kierunku paratuberkulozy (17). Raporty OIE
odno-towuj¹ coraz wiêcej krajów europejskich, w których
zarejestrowano przypadki choroby. Ich liczba
zwiêk-szy³a siê z 9 w 1990 r. do 24 w roku 1998 (8). Nale¿y
zwróciæ uwagê na przypuszczenia badaczy, ¿e
rozprze-strzenienie choroby jest prawdopodobnie wy¿sze ni¿
podaj¹ to w oficjalnych raportach w³adze
poszczegól-nych pañstw (2).
Ze wzglêdu na zagro¿enie, jakie stanowi¹ pr¹tki dla
zdrowia ludzi (3, 7), a tak¿e trudnoci diagnostyczne,
nale¿a³oby zwróciæ uwagê lekarzy opiekuj¹cymi siê
stadami byd³a mlecznego na mo¿liwoæ wyst¹pienia
choroby Johnego. wiadomoæ strat ekonomicznych
wywo³anych obecnoci¹ MAP w gospodarstwach
pro-dukcyjnych powinna zachêciæ hodowców do
wspó³-pracy i prowadzenia dzia³añ maj¹cych na celu
wyeli-minowanie czynnika zakanego ze stada, tym bardziej,
¿e w przypadku zaniechania jakichkolwiek dzia³añ,
w ci¹gu 10-15 lat 95% krów mo¿e ulec infekcji (6).
Wnioski
1. Sposobem na zahamowanie rozprzestrzeniania siê
choroby oraz ograniczenia strat wywo³anych jej
wy-st¹pieniem w stadzie mo¿e byæ regularne
przeprowa-dzanie badañ byd³a w kierunku paratuberkulozy,
izo-lacja i eliminowanie osobników chorych i zaka¿onych
bezobjawowo, dzia³ania zabezpieczaj¹ce nowo
naro-dzone cielêta przed infekcj¹ i wprowadzanie do
cho-wu tylko zwierz¹t zdrowych.
2. Celowe by³oby wprowadzenie certyfikacji stad
i obrót zwierzêtami tylko w ramach gospodarstw
wol-nych od paratuberkulozy.
Pimiennictwo
1.Chiodini R., Van Kruiningen H., Merkal R.: Ruminant paratuberculosis (Johnes disease): the current status and future prospects. Cornell Vet. 1984, 74, 218-262.
2.Condron R.: Prevelance of Johnes disease and control measures in countries other than in Europe. Abstr. IDF Brainstorming Session on Mycobacterium paratuberculosis. Brussels 5-6. 05. 1999, s. 4-5.
3.Cywiñska A., Ba M.: Czy paratuberkuloza jest zoonoz¹? ¯ycie Wet. 2003, 78, 155-160.
4.Kaba J.: Analiza zagro¿eñ epizootycznych w populacji kóz hodowlanych w Polsce na przyk³adzie wybranych chorób zakanych. Mat. Konf.: Aktualny stan hodowli oraz kierunki u¿ytkowania kóz w Polsce. Warszawa 12. 12. 1997, s. 117-123.
5.Kennedy D., Holmström A., Plym Forshell K., Vindel E., Suarez Fernandez G.: On-farm management of paratuberculosis (Jones disease) in dairy herds. Bull. Int. Dairy Fed. 2001, 362, 18-31.
6.Kudahl A., Ostergaard S., Sørensen J., Nielsen S.: A stochastic model simula-ting paratuberculosis in a dairy herd. Prev. Vet. Med. 2007, 78, 97-117. 7.Lipiec M.: Paratuberkuloza jako zoonoza. Medycyna Wet. 2003, 59, 191-194. 8.Manning E., Collins M.: Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis:
pathogen, pathogenesis and diagnosis. Rev. Sci. Tech. 2001, 20, 133-150. 9.McIntyre W., Selman I.: Johnes disease paratuberculosis. Curry. Top. Vet. Med.
Anim. Sci. 1981, 6, 287-296.
10.Ott S., Wells S., Wagner B.: Herd-level economic losses associated with Johnes disease on US dairy operations. Prev. Vet. Med. 1999, 40, 179-192. 11.Pavlik I., Bartl J., Dvorska L., Svastova P., du Maine R., Machackova M.,
Yayo Ayele W., Horvathova A.: Epidemiology of paratuberculosis in wild ruminants studied by restriction fragment length polymorphism in the Czech Republic during the period 1995-1998. Vet. Microbiol. 2000, 77, 231-251. 12.Pavlik I., Maltova L., Bartl J., Svastova P., Dvorska L., Withlock R.: Parallel
faecal and organ Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis culture of different productivity types of cattle. Vet. Microbiol. 2000, 77, 309-324. 13.Power S., Haagsma J., Smyth D.: Paratuberculosis in farmed red deer (Cervus
elaphus) in Ireland. Vet. Rec. 1993, 132, 213-216.
14.Ramisz A., C¹ka³a S., Szañkowska Z., Hoffman H., Damm A., Zahaczewski J., Danilczuk K., Jaremski A.: Przypadek choroby Johnego u byd³a na terenie województwa krakowskiego. Medycyna Wet. 1970, 26, 203-205.
15.Riemann H. P., Abbas B.: Diagnosis and control of bovine paratuberculosis (Johnes disease). Adv. Vet. Sci. Comp. Med. 1983, 27, 481-506.
16.Stabel J. R.: Johnes disease: a hidden threat. J. Dairy Sci. 1998, 81, 283-288. 17.Szteyn J., Wiszniewska A., Fus-Szewczyk M.: Przeciwcia³a swoiste dla Myco-bacterium avium subsp. paratuberculosis u byd³a mlecznego pó³nocno-wschod-niej Polski. Medycyna Wet. 2005, 61, 884-886.
Adres autora: dr Agnieszka Wiszniewska-£aszczych, ul. Oczapowskie-go 14, 10-718 Olsztyn; e-mail: aga@uwm.edu.pl
