Dijken langs zee, rivieren en kanalen. Kaden om polders, droogmakerijen, enz. Samenstelling, aanleg, onderhoud

DIJKEN

L A N G S ZËE, R I V I E R E N E N K A N A L E N

KADEN

OM POLDERS, D R O O G M A K E R I J E N E N Z .

S A M E N S T E L L I N G • A A N L E G • O N D E R H O U D

d o o r

T. HUiTEMA

M e t 1 9 8 a f b e e l d i n g e n n a a r f o t o ' s e n t e k e n i n g e n

N.V. U I T G E V E R S - M A A T S C H A P P I J „ K O S M O S " A M S T E R D A M - A N T W E R P E N

V O O R W O O R D

In o n z e t e c h n i s c h e l i t e r a t u u r , w o r d t a a n d i j k e n en k a d e n niet z o o v e e l a a n d a c h t g e w i j d , als ze d o o r het g r o o t e b e l a n g , dat ze v o o r een g r o o t deel van o n s l a n d h e b b e n , naar m i j n m e e n i n g v e r d i e n e n . Ik m e e n d e d a a r o m een n u t t i g w e r k t e k u n n e n d o e n , d o o r de e i s c h e n , w a a r a a n d i j k e n en k a d e n m o e t e n v o l d o e n en de m i d d e l e n en m e t h o d e n o m t o t a l l e s z i n s b e t r o u w b a r e w a t e r k e e r i n g e n te g e r a k e n , m e e r in d e t a i l s t e b e s c h r i j v e n d a n t o t d u s v e r w a s g e s c h i e d . B i j h e t d a a r v o o r v e r z a m e l e n van g e g e v e n s en het u i t w i s s e l e n van g e d a c h t e n , m o c h t ik de m e d e w e r k i n g v a n vele, bij d e n a a n l e g en het o n d e r h o u d v a n d i j k e n b e t r o k k e n t e c h n i c i , o n d e r v i n d e n .

H u n a l l e n m i j n d a n k . Het w e r d m e d o o r die m e d e w e r k i n g m o g e l i j k , m i j n b e s c h r i j v i n g of b e t o o g te v e r d u i d e l i j k e n m e t vele v o o r b e e l d e n uit de p r a k t i j k , w a t me v o o r een vak a l s d i j k s -b o u w , y a n u i t n e m e n d -b e l a n g v o o r k o m t . O m d e n o m v a n g v a n d i t b o e k t e b e p e r k e n , heb ik me v r i j w e l u i t s l u i t e n d b e p a a l d , t o t h e t g e e n e n k e l d i j k e n en kaden b e t r e f t . O n d e r w e r p e n a l s : g e s c h i e d e n i s en r e g l e m e n t e n , u i t v o e r i n g v a n g r o n d w e r k e n en de m a -c h i n e s d a a r v o o r , r i j s w e r k e n , p o l d e r s , u i t w a t e r i n g e n , enz. v i n d t m e n , b e t e r d a n ik het h i e r z o u k u n n e n , in a n d e r e b o e k e n b e h a n d e l d . W a a r d a t a z i j n v e r m e l d , m a t e r i e e l v o o r g r o n d v e r z e t w o r d t o p g e s o m d en f e i t e n z i j n g e n o e m d , d i e d a a r m e d e in t e g e n s p r a a k m o c h t e n s c h i j n e n , g e s c h i e d d e d i t a l l e e n o m e e n i g i n z i c h t t e g e v e n in d e n a a r d en o m v a n g v a n bij d e n d i j k s b o u w v o o r k o m e n d e m o e i l i j k h e d e n .

W e l b e g a f ik me o p een z i j p a a d j e w a a r ik een t h e o r i e v e r k o n d i g , a f w i j k e n d van de o f f i c i e e l e , o m t r e n t het o n t s t a a n v a n t e r p e n . D a t de o m r i n g k a d e o m de d o b b e het o u d s t e v o o r b e e l d is in o n s l a n d van een k u n s t m a t i g e , van g r o n d g e m a a k t e w a t e r k e e r i n g , is v o o r die z i j s p r o n g v e r k l a r i n g en v e r o n t s c h u l d i g i n g .

M a t e r i a a l e n b e n a m i n g e n .

§ 1. Dl J K S P E C I E 1 , a. Klei 1; b. Leem 3; c, Keileem 3; d. Schorkloeten 3; e. Zand 3; f. Veen 4. § 2. B E N A M I N G E N V A N EN A A N D I J K E N EN K A D E N 4.

Z e e d i j k e n .

§ 3. H O O G T E 7. § 4. W A T E R S T A N D E N 7. § 5. G O L F O P L O O P 14. § 6. D A L I N G V A N DEN BODEM OF GELEIDELIJKE V E R H O O G I N G D E R ' Z E E S T A N D E N 18. § 7. I N K L I N K I N G V A N DE Z A T E EN V A N DEN D I J K , O V E R H O O G T E 20, § 8. DE Z A T E OF HET S T A A L EN DE Z O O L 22. § 9. V O O R L A N D 25. § 10. HET B U I T E N Ë E L O O P 27. a, V o r m van het beloop 27; b, Grondwerk 29; c. Begroeiing en bekleeding 33; d. Steenglooiingen 35; e. Materiaal voor en samenstelling van steenglooiingen 44; 1. V i l v o o r d s c h e steen 44; 2. Lesslnesche steen 45; 3. Maassteen 45; 4. Doorniksche steen 45; 5. Bleksteen 46; 6. Graniet 46; 7. Noorsche of Drentsche steen 46; 8. Basalt 47; 9, Beton 50; 10. Baksteen 52. § 11 HET ONDERZEESCHE BELOOP 56. § 12. HET BINNENBELOOP 73. § 13. DE BINNENBERM 79. § 14. DE KRUIN 82. § 15. DE KERN V A N DEN D I J K 8 4 . § 16. O P R I T T E N EN D I J K G A T E N 85. § 17. A A N W A S S E N EN BEDIJKEN 87. § 18. A A N L E G V A N ZEEDIJKEN 96. § 19. HET A F S L U I T E N V A N GEULEN EN KREKEN EN HET D I C H T E N V A N S L U I T G A T E N 123. § 20. V E R H O O G I N G , V E R Z W A R I N G EN VERBETERING V A N B E S T A A N D E ZEE-D I J K E N 140. § 21. G E B O U W E N , HEKKEN, B O O M E N ENZ. OP ZEEZEE-DIJKEN 147. § 22. O N D E R H O U D V A N ZEEDIJKEN 148. § 23. M A A T R E G E L E N BIJ S T R O M V L O E D E N 151. § 24. DIJKBREUKEN EN HET D I C H T E N D A A R V A N 154. § 25. S L A P E R D I J K E N EN D R O O -MERS OF Z.G. DROGE DIJKEN 172. § 26. I N L A A G D I J K E N 173.

H O O F D S T U K I I I . R i v i e r d i j k e n .

§ 27. HOOGTE 175. a. Waterstanden 175; b. Golfoploop 186; c. Bodemdaling of v e r h o o g i n g van den zeespiegel 187; d. Overhoogte of z.g. waakhoogte 187. § 28, Z A T E OF S T A A L EN BERMEN 187. § 29. HET BUITENBELOOP 195. § 30. HET BINNENBELOOP 197, § 31 DE KERN EN DE KRUIN 201, §32. G E B O U W E N , BOOMEN ENZ. OP RIVIERDIJKEN 203 § 33. A A N L E G , V E R H O O G I N G EN V E R Z W A R I N G V A N RIVIERDIJKEN 205. § 34. M A A T -REGELEN BIJ H O O G W A T E R EN I J S G A N G 206. a. Herstellen of het voorkomen van d e uitbreiding van afslag, z,g,'zeebraak aan het buitenbeloop 207; b. Het bedwingen of o n -schadelijk maken van wellen en kwel 207; c. Het beperken en aanvullen van verzakkingen 212; d. Het vergrooten van de waterkeerende hoogte 214. § 35. D O O R B R A K E N OF D I J K -BREUKEN 216. § 36. O V E R L A T E N 220. H O O F D S T U K I V . IVleer- of r i n g d i j k e n , b o e z e m - e n p o l d e r k a d e n . § 37. HOOGTE 224. § 38. Z A T E EN D W A R S P R O F I E L V A N R I N G D I J K E N EN K A D E N 226. H O O F D S T U K V . D i j k b e k i s t i n g e n e n n o o d w a t e r k e e r i n g e n . § 39. BEKISTINGEN 235. H O O F D S T U K I. H O O F D S T U K I I .

I N L E I D I N G

Een zeer g r o o t deel van o n s l a n d l i g t l a g e r d a n de w a t e r s t a n d e n in de a a n g r e n z e n d e zee, r i v i e -r e n , m e -r e n , k a n a l e n enz. en m o e t d a a -r o m t e g e n o v e -r s t -r o o m i n g w o -r d e n b e s c h e -r m d . D a a -r t o e z i j n , t o t een t o t a l e l e n g t e v a n vele d u i z e n d e n k i l o m e t e r s , k u n s t m a t i g e t e r r e i n v e r h o o g i n g e n v a n g e r i n g e b r e e d t e - — d i j k e n en k a d e n — a a n g e l e g d , d i e o n d e r a l l e o m s t a n d i g h e d e n het w a t e r m o e t e n k u n n e n k e e r e n ; het w e l en w e e van een g r o o t deel van de b e v o l k i n g v a n o n s l a n d h a n g t d a n o o k in h o o g e m a t é af van d e n s t a a t , w a a r i n de d i j k e n en k a d e n v e r k e e r e n . V r i j w e l i e d e r e N e d e r l a n d e r is z i c h d a t b e w u s t , d o c h d a a r de t i j d s t i p p e n , w a a r o p v a n de w a t e r k e e r i n g e n het u i t e r s t e w o r d t g e v e r g d , g e w o o n l i j k s l e c h t s m e t l a n g e t u s s c h e n p ó o z e n v o o r k o m e n en v o o r z i e n i n g e n t o t v e r g r o o t i n g van de v e i l i g h e i d h o o g e u i t g a v e n v o r d e r e n , d o e t z i c h t o c h het geval v e e l v u l d i g v o o r , d a t m e n de g e v a r e n o n d e r s c h a t . A l s o n d e r s t o r m g e w e l d v a n o n g e d a c h t e h e v i g h e i d , of — l a n g s r i v i e r e n — t i j d e n s w a t e r s t a n d e n van o n g e k e n d e h o o g t e en l a n g e n d u u r een d i j k b e z w i j k t en d a a r d o o r s o m s m e n s c h e n -l e v e n s v e r -l o r e n g a a n en vee-l b e z i t w o r d t v e r n i e t i g d , d a n b u i g t m e n g r a a g h e t h o o f d en s p r e e k t van o n v o o r z i e n e r a m p e n , w a a r t e g e n o v e r m e n s c h e n o n m a c h t i g s t a a n . W o r d e n e c h t e r de o o r z a k e n van de r a m p e n n a g e s p e u r d , d a n b l i j k t v e e l a l , d a t n i e t o n m a c h t , m a a r o n v o l d o e n d e b e k e n d h e i d m e t d e n w a r e n s t a a t van d i j k of kade en m e e r n o g , o p t i m i s m e , g e s t i m u l e e r d d o o r d e n t e g e n z i n o m z i c h h o o g e u i t g a v e n v o o r v e r b e t e r i n g t e g e t r o o s t e n , de w a r e o o r z a k e n w a r e n van het n i e t h o o g of n i e t s t e v i g g e n o e g z i j n d e r w a t e r k e e r i n g . T o t z e k e r e h o o g t e z i j n die r e d e n e n b e g r i j p e l i j k . W a n n e e r a n d e r e w e r k e n w o r d e n o n t w o r p e n , d a n w o r d t g e r e k e n d m e t de o n g u n s t i g s t e o m s t a n d i g h e d e n , w e l k e z i c h k u n n e n v o o r d o e n en g e w o o n l i j k k e n t m e n die v o l d o e n d e o m in d i t o p z i c h t v o o r m i s r e k e n i n g g e v r i j w a a r d t e z i j n . V a n de t e g e b r u i k e n m a t e r i a l e n w e e t m e n v r i j n a u w k e u r i g , a a n w e l k e k r a c h t e n ze t e n m i n s t e en t e n h o o g s t e w e e r s t a n d k u n n e n b i e d e n , z o o d a t de a f m e t i n g e n b e r e k e n d k u n n e n w o r d e n , w a a r b i j v e e l a l n o g e e n 4 - t o t 1 0 - v o u d i g e z e k e r h e i d w o r d t g e n o m e n . B i j d i j k e n n i e t s d a a r v a n . V o o r een d i j k z i j n de h o o g s t e w a t e r s t a n d e n , d i e g e k e e r d m o e t e n w o r d e n , van het g r o o t s t e b e l a n g . G e w o o n l i j k kent m e n w e l d e n h o o g s t e n s t a n d , die t e r p l a a t s e o o i t is v o o r g e k o m e n , z o n d e r e c h t e r t e w e t e n hoeveel d i e s t a n d zal k u n n e n w o r d e n o v e r s c h r e -d e n , a l s -de o m s t a n -d i g h e -d e n o n g u n s t i g e r m o c h t e n s a m e n v a l l e n -d a n b i j v r o e g e r e h o o g e s t a n d e n . B e s t a a t o m t r e n t d e n h o o g s t m o g e l i j k e n w a t e r s t a n d d u s al g e e n z e k e r h e i d , in n o g m i n d e r e m a t e is d a t het geval m e t de h o o g t e v a n d e n g o l f o p l o o p , de d u u r en de k r a c h t van d e n g o l f s l a g o p een b e p a a l d g e d e e l t e van d e n d i j k , de v e r z w a k k i n g , d i e d o o r i n d r i n g e n d w a t e r en t r i l l i n g e n w o r d t v e r o o r z a a k t , e n z .

D i j k e n en kaden w o r d e n s a m e n g e s t e l d van g r o n d , b i j v o o r k e u r van g r o n d , die m e n t e r p l a a t s e v i n d t en de h o e d a n i g h e i d van g r o n d s o o r t e n als d i j k s p e c i e , l o o p t n i e t a l l e e n ver u i t e e n , e e n z e l f d e s o o r t v e r t o o n t vaak g r o o t e v e r s c h i l l e n , t e r w i j l het w a t e r g e h a l t e en d e w i j z e v a n v e r -w e r k e n , n o g -w e e r b e l a n g r i j k e o n g e l i j k h e d e n t e -w e e g b r e n g e n . O n z e k e r e f a c t o r e n z i j n v e r d e r ; de d r a a g k r a c h t , de d i c h t h e i d en de s a m e n h a n g van d e n g r o n d , w a a r o p de d i j k r u s t . D e a f m e t i n g e n van d i j k e n m o e t e n d a a r d o o r o p a n d e r e w i j z e d a n d o o r b e r e k e n i n g w o r d e n b e p a a l d . V e e l meer d a n b i j a n d e r e w e r k e n z u l l e n die a f m e t i n g e n d o o r v e r g e l i j k i n g m e t a n d e r e d i j k e n , d o o r p r a k t i s c h i n z i c h t en e r v a r i n g m o e t e n w o r d e n v a s t g e s t e l d . B i j z e e d i j k e n k o m e n d e a l l e r o n g u n s t i g s t e o m s t a n d i g h e d e n m a a r z e l d e n v o o r . S o m s ver-l o o p t er m e e r d a n een e e u w , eer na een h o o g e n s t o r m v ver-l o e d o p n i e u w een v ver-l o e d v o o r k o m t .

d i e d e n d i j k e v e n v e e l , of n o g meer, b e d r e i g t . Z e e r zeker is d i t een der r e d e n e n , w a a r o m b i j het b e p a l e n v a n de a f m e t i n g e n van d i j k e n , al te vaak o p t i m i s m e v o o r z i t en al t e g a a r n e bij a a n l e g en o n d e r h o u d t e g r o o t e z u i n i g h e i d w o r d t b e t r a c h t . H e b b e n d i j k e n e e n m e n s c h e n l e e f t i j d en n o g l a n g e r het g e w e l d van s t o r m v l o e d e n g o e d d o o r s t a a n , d a n valt h e t z o o m o e i l i j k t e g e l o o v e n , dat ze t o c h o n v o l d o e n d e h o o g en s t e r k z i j n , t o t d a t . . . een v l o e d k o m t h o o g e r , o n s t u i m i g e r of l a n g d u r i g e r d a n alle v r o e g e r e b e r u c h t e v l o e d e n en het v e r t r o u w e n in d e n d i j k w o r d t b e s c h a a m d , m a a r . . , d a n is het g e w o o n l i j k t e laat o m n o o d l o t t i g e g e v o l g e n af t e w e n d e n .

H e t is d a a r o m zaak, n i e t s p o e d i g m e t een d i j k t e v r e d e n t e z i j n en n i m m e r t o e t e g e v e n aan de o p v a t t i n g , d a t r a m p e n d o o r s t o r m v l o e d e n t o c h n i e t g e h e e l k u n n e n w o r d e n v o o r k o m e n . G e e n d i j k , of h i j kan z ó ó w o r d e n g e m a a k t , d a t d o o r b r e k e n a b s o l u u t is u i t g e s l o t e n .

W a t h i e r b o v e n o m t r e n t z e e d i j k e n w e r d o p g e m e r k t , g e l d t g o e d d e e l s o o k v o o r r i v i e r d i j k e n en v o o r k a d e n . In p l a a t s van het g e w e l d van g o l v e n is h i e r de k w e l vaak de g r o o t e v i j a n d , d i e b i j o n d e r s c h a t t i n g z o o l i c h t kan l e i d e n t o t g r o o t n a d e e l of r a m p .

N i e t a l l e e n d e d i j k of de k a d e , m a a r o o k de o n d e r g r o n d is o p de kwel van g r o o t e n i n v l o e d en z o o zal het k u n n e n v o o r k o m e n , d a t een w a t e r k e e r i n g , die zelf a a n de h o o g s t e e i s c h e n v o l d o e t , z i c h t o c h b e g e e f t , w a t d a n n o g m e e s t g e s c h i e d t op het o o g e n b l i k , w a a r o p o o g e n -s c h i j n l i j k het g r o o t -s t e gevaar i-s g e w e k e n .

V o o r a l w a a r d i j k e n l a n g e n t i j d h o o g e w a t e r s t a n d e n m o e t e n k e e r e n , z o o a l s l a n g s r i v i e r e n en vele b o e z e m w a t e r e n het geval i s , m o e t d a a r o m m e t d e g e s t e l d h e i d van d e n o n d e r g r o n d t e r d e g e r e k e n i n g w o r d e n g e h o u d e n . G e s c h i e d t d i t in v o l d o e n d e m a t e en w o r d e n de j u i s t e m a a t -r e g e l e n g e t -r o f f e n , d a n zal o o k bij die d i j k e n v a n , , o n v o o -r z i e n e -r a m p e n " g e e n s p -r a k e b e h o e v e n t e z i j n , m a a r g e l d t o o k hier, dat m e n het gevaar n i e t m o e t o n d e r s c h a t t e n en g e e n n o o d i g e m a a t r e g e l e n a c h t e r w e g e m o e t laten o m d a t ze w e l l i c h t veel g e l d z u l l e n k o s t e n . M e n kan z i c h u i t e r a a r d o p het s t a n d p u n t p l a a t s e n , dat a b s o l u t e v e i l i g h e i d z o o d u u r m o e t w o r d e n b e t a a l d , d a t m e n b e t e r d o e t , m i n d e r uit t e g e v e n en d a n een zeker r i s i c o t e a a n v a a r d e n .

In een l a n d a l s het o n z e , z o o d i c h t b e v o l k t , w a a r v a n de b o d e m z o o z e e r w o r d t g e c u l t i v e e r d , is elke o v e r s t r o o m i n g een z o o g r o o t e r a m p , d a t van d a t , , r i s i c o n e m e n " o . i . g e e n s p r a k e m a g z i j n . W a t t e r w i l l e van de v e i l i g h e i d n o o d i g is te d o e n , m o e t w o r d e n g e d a a n , h o e b e z w a a r l i j k d a t s o m s o o k m a g z i j n .

H O O F D S T U K I

MATERIAAL EN BENAMINGEN

§ 1 . D i j k s p e c i e . D i j k e n w o r d e n g e m a a k t van g r o n d en i e d e r e g r o n d s o o r t , d i e m e n in o n s l a n d a a n t r e f t , kan a l s d i j k s p e c i e w o r d e n g e b r u i k t . D e e i g e n s c h a p p e n en d a a r m e d e d e g e s c h i k t h e i d v o o r d i j k s p e c i e l o o p e n e c h t e r bij de v e r -s c h i l l e n d e g r o n d -s o o r t e n ver u i t e e n ; de g e -s c h i k t h e i d i-s te g r o o t e r n a a r m a t e de -s a m e n h a n g of kleef g r o o t e r en de d o o r l a t e n d h e i d v o o r w a t e r g e r i n g e r z i j n , o m d a t d a a r v a n v o o r n a m e l i j k het w e e r s t a n d s v e r m o g e n t e g e n s t r o o m en g o l f s l a g en het w a t e r k e e r e n d v e r m o g e n a f h a n g e n . O o k e e n g r o o t s o o r t e l i j k g e w i c h t is n u t t i g . N a d e e l i g d a a r e n t e g e n is s t e r k e k r i m p b i j u i t -d r o g e n o m -d a t -d a a r -d o o r s c h e u r e n o n t s t a a n .

O v e r de h e r k o m s t , het o n t s t a a n , de o u d e r d o m , enz. van g r o n d s o o r t e n , zal hier n i e t w o r d e n g e s p r o k e n en van de e i g e n s c h a p p e n en k e n m e r k e n w o r d e n a l l e e n d i e b e h a n d e l d , w e l k e v o o r d e n d i j k s b o u w van b e l a n g z i j n .

O. Klei

V a n alle g r o n d s o o r t e n is klei — n a a s t k e i l e e m , d a t m e n m a a r o p e n k e l e p l a a t s e n a a n t r e f t in t e g e n s t e l l i n g m e t klei, die m e n in een g r o o t deel van o n s l a n d v i n d t — v o o r d i j k e n het m e e s t g e s c h i k t . In d r o g e n t o e s t a n d is ze s o m s een f i j n k o r r e l i g p o e d e r z o n d e r e e n i g e n s a m e n h a n g , m e e s t a l e c h t e r een s t e e n h a r d e m a s s a in d e n v o r m van b o n k e n en k l u i t e n ; ze is d a n m o e i l i j k g o e d t e v e r w e r k e n . Bevat klei e e n i g w a t e r , d a n v o r m t ïe een zeer t a a l w a t e r d i c h t d e e g , d a t s l e c h t s l a n g z a a m w a t e r o p n e e m t of a f s t a a t .

Bij u i t d r o g i n g k r i m p t klei s t e r k , s c h e u r t en valt t e n s l o t t e in h a r d e k l u i t e n u i t e e n . W o r d e n d i e k l u i t e n w e e r v o c h t i g , d a n z w e l l e n ze o p , v e r b r o k k e l e n en er o n t s t a a t o p n i e u w e e n m e e r of m i n d e r s t i j f d e e g .

Bij dikke l a g e n klei b e p a a l t de u i t d r o g i n g d o o r z o n n e w a r m t e z i c h in d e n r e g e l t o t de b o v e n laag v a n g e r i n g e d i k t e . D i e b o v e n l a a g w o r d t d a n een h a r d e k o r s t , d i e v e r d e r u i t d r o g e n b e -l e m m e r t , d o c h w a a r i n t a -l -l o o z e s c h e u r e n o n t s t a a n en die s c h e u r e n k u n n e n s o m s m e t e r s d i e p w o r d e n .

H e t n a t u u r l i j k t a l u d van klei w i s s e l t s t e r k m e t d e n v o c h t i g h e i d s g r a a d . Klei i n d e n t o e s t a n d van z e e r s t i j f d e e g b l i j f t b i j o n t g r a v i n g m e t e r s h o o g l o o d r e c h t s t a a n , klei die veel w a t e r b e v a t , b.v. s l i b of m o d d e r , v l o e i t u i t o n d e r e e n f l a u w e h e l l i n g van s o m s 1 o p 30.

Z u i v e r e klei k o m t h i e r t e l a n d e n i e t v o o r ; s t e e d s is ze g e m e n g d m e t z a n d en veelal o o k m e t h u m u s , v e e n , s c h e l p e n g r u i s , enz., s t e e d s o o k m e t e e n g e r i n g p e r c e n t a g e kalk, z o u t e n en m e t a l e n .

D o o r de b i j m e n g s e l e n w o r d e n de e i g e n s c h a p p e n van klei s t e r k g e w i j z i g d , v o o r a l d o o r z a n d en v e e n . H o e m e e r z a n d de klei bevat, d e s t e g e r i n g e r is d e s a m e n h a n g , de kleef, en d e s t e g e m a k k e l i j k e r n e e m t ze v o c h t o p en d r o o g t ze u i t , m a a r d e s t e kleiner w o r d t de k r i m p .

Is het g e h a l t e aan z a n d t e n h o o g s t e 2 5 % van het v o l u m e , d a n n o e m t m e n de klei z w a a r of vet; is het 25 t o t 4 0 % d a n s p r e e k t m e n van k l e i , is het 40 a 8 0 % d a n d u i d t m e n het m e n g s e l aan a l s m a g e r e of l i c h t e klei, t e r w i j l klei m e t 60 a 8 0 % z a n d o o k w e l zavel w o r d t g e n o e m d , t e r w i j l m e n b i j 9 0 % z a n d de g r o n d n o g w e l a a n d u i d t a l s l i c h t e z a v e l . B e h a l v e m e t de b e n a m i n -gen klei en z a v e l , w o r d e n b e p a a l d e g r o n d m e n g s e l s o o k s p i e r , k n i p , k o r e n g r o n d , enz. g e n o e m d . D a a r er g e e n a l g e m e e n e r k e n d e d e f i n i t i e s v a n b e s t a a n , b l i j v e n ze hier v e r d e r o n b e s p r o k e n .

K l e i m e t een g e r i n g e r z a n d g e h a l t e d a n 2 5 % van het v o l u m e k o m t m a a r w e i n i g v o o r . B i j d e g r o n d m o n s t e r s van 46 b o r i n g e n , op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n in Z e e l a n d v e r r i c h t (1873—1877), bleek g e e n enkel m o n s t e r uit de b o v e n l a g e n m i n d e r d a n 4 5 % z a n d t e b e v a t t e n .

B i j 163 k l e i m o n s t e r s van 72 b o r i n g e n in de B e t u w e (1879—1881) w a r e n er e n k e l e , w a a r v a n

het z a n d g e h a l t e g e r i n g e r w a s d a n 2 5 % , de m e e s t e b e s t o n d e n uit 40 t o t 8 0 % z a n d . O p g e m e r k t m o e t w o r d e n , d a t het z a n d g e h a l t e d o o r s l i b b e n w e r d b e p a a l d en w e l d o o r g r o n d m e t veel w a t e r t e r o e r e n en d a n d i t w a t e r te s t o r t e n in e e n g r o o t e n d e e l s al m e t w a t e r g e v u l d e v e r t i c a l e g l a z e n b u i s . D e g r o n d k o r r e l s b e z i n k e n t e l a n g z a m e r n a a r m a t e de k o r r e l s f i j n e r z i j n en v o r m e n l a a g j e s o n d e r in de b u i s , w a a r v a n de h o o g t e d i r e c t na het b e z i n k e n w e r d a f g e l e z e n .

Bevat d e g r o n d n i e t a l l e e n klei m a a r o o k kalk, d a n b l i j f t de klei zeer l a n g in het w a t e r z w e v e n . H e t b e z i n k e n kan d a n w o r d e n b e v o r d e r d d o o r t o e v o e g i n g v a n e n k e l e d r o p p e l s s a l p e t e r z u u r . Klei in d e n v o r m v a n s t i j f d e e g of van w e e k e s l i b is v o o r w a t e r v r i j w e l o n d o o r d r i n g b a a r en m e t e e n z a n d g e h a l t e v a n z e l f s 8 0 % kan de g r o n d n o g m o e i l i j k d o o r d r i n g b a a r z i j n v o o r w a t e r . Is klei m e t veen g e m e n g d , z o o a l s op t a l van p l a a t s e n het geval is, d a n is die g r o n d v o o r d i j k -s p e c i e v e e l a l n i e t b i j z o n d e r g e -s c h i k t . In n a t t e n t o e -s t a n d v o r m t ze g e w o o n l i j k wel een v r i j t a a i e d i c h t e m a s s a , m a a r b i j u i t d r o g e n is de k r i m p zeer s t e r k , het s . g . w o r d t g e r i n g en de g r o n d valt s o m s u i t e e n in s c h i l f e r s . In a n d e r e g e v a l l e n o n t s t a a n bij u i t d r o g i n g zeer w i j d e s c h e u r e n en v e r l i e s t de g r o n d de e i g e n s c h a p , b i j b e v o c h t i g i n g w e e r w a t e r o p t e n e m e n en t e z w e l l e n . D e s c h e u r e n b l i j v e n d a n d u s b e s t a a n en d e r g e l i j k e g r o n d m a a k t d e n d i j k b l i j v e n d zeer o n d i c h t . H o e w e l de w a a r d e van k l e i g r o n d a l s d i j k s p e c i e in h o o g e m a t e a f h a n k e l i j k is v a n de b i j m e n g -s e l e n , w o r d e n in de b e -s t e k k e n v o o r a a n l e g of v e r z w a r i n g en v e r h o o g i n g v a n d i j k e n m a a r z e l d e n k e u r i n g s e i s c h e n o p g e n o m e n . D e A l g e m e e n e V o o r s c h r i f t e n v o o r de u i t v o e r i n g en het o n d e r h o u d van w e r k e n o n d e r b e -heer van het D e p a r t e m e n t van W a t e r s t a a t , de z . g . A . V . R i j k s w a t e r s t a a t , v a s t g e s t e l d b i j K o n . B e s l u i t van 30 A u g u s t u s 1932 N o . 43, w e l k e A . V . v o o r de m e e s t e d i j k w e r k e n , o o k al z i j n ze g e e n R i j k s w a t e r s t a a t s w e r k , van t o e p a s s i n g z i j n of w o r d e n v e r k l a a r d , b e p a l e n (in par. 383) n i e t a n d e r s d a n d a t k l e i g r o n d v a s t m o e t z i j n , g o e d s a m e n h a n g e n d en t a a i , z o o v e e l m o g e l i j k z o n d e r z a n d , s p i e r , g r i n d , s c h e l p e n , d e r r i e of p l a n t e n d e e l e n . D i e b e p a l i n g is t e vaag o m t e w a a r b o r g e n , d a t de v e r w e r k t e z . g . klei o o k w e r k e l i j k g o e d e d i j k s p e c i e i s .

W o r d t , z o o a l s in vele g e v a l l e n g e s c h i e d t , de g r o n d v e r w e r k t , die t e r p l a a t s e w o r d t o n t g r a v e n , d a n g e e f t b o v e n s t a a n d e b e p a l i n g in d e n r e g e l t o c h g e e n v e r s c h i l van o p v a t t i n g , te m i n d e r o m d a t par. 118 d e r A . V . n o g b e p a a l t , d a t bij d i j k e n en kaden de m i n s t s a m e n h a n g e n d e g r o n d in h e t b i n n e n b e l o o p en o n d e r de k r u i n , de m e e s t s a m e n h a n g e n d e in het b u i t e n b e l o o p v e r -w e r k t , m o e t -w o r d e n .

B e h a l v e in de g r e n s g e v a l l e n , a l s het g e h a l t e a a n z a n d of veen zeer g r o o t i s , k a n klei o p het o o g en d o o r u i t w r i j v e n g o e d van a n d e r e g r o n d s o o r t e n w o r d e n o n d e r s c h e i d e n . Bij een b e -l a n g r i j k g e h a -l t e a a n -laagveen. v o e -l t de w e e k e g r o n d e c h t e r z a c h t en t a a i a a n , e v e n a -l s g o e d e klei. D e veen t r e e d t d a n v o o r n a m e l i j k b i j u i t d r o g e n aan het l i c h t .

M o e t de a a n n e m e r de klei l e v e r e n en w o r d t die v a n e l d e r s a a n g e v o e r d of m o e t de klei p l a a t s e l i j k een v o o r n a m e f u n c t i e v e r v u l l e n , d a n is een n a u w k e u r i g e r d e f i n i t i e n o o d i g en zal in h e t a l g e m e e n de a f w e z i g h e i d v a n veen en van z a n d l a a g j e s en e e n m a x i m u m g e h a l t e a a n z a n d a l s k e u r i n g s e i s c h e n m o e t e n w o r d e n g e s t e l d .

D e w i j z e van o n d e r z o e k d i e n t d a n t e v e n s t e w o r d e n b e p a a l d . Een z . g . s l i b a n a l y s e is v o o r het d o e l het m e e s t g e s c h i k t en het e e n v o u d i g s t .

O o k in de g e v a l l e n , w a a r het o p n e m e n van k e u r i n g s e i s c h e n in o v e r e e n k o m s t e n of b e s t e k k e n o v e r b o d i g of t e b e z w a a r l i j k w o r d t g e a c h t , is een o n d e r z o e k van de t e v e r w e r k e n g r o n d s o o r t e n s t e e d s n u t t i g , o m d a t de a f m e t i n g e n van d i j k e n , de h e l l i n g v a n h u n b e l o o p e n en de d i k t e van de b e k l e e d i n g e n in b e l a n g r i j k e mate d i e n e n af t e h a n g e n van de e i g e n s c h a p p e n van de t e v e r w e r k e n g r o n d s o o r t e n .

D i t is e e n o m s t a n d i g h e i d , w a a r m e d e in d e n d i j k s b o u w n i e t s t e e d s v o l d o e n d e r e k e n i n g w o r d t g e h o u d e n .

b. Leem

L e e m t r e f t m e n o p t a l van p l a a t s e n a a n , m e e s t a l in o u d e r e h o o g e g r o n d e n . In o n s l a n d z i j n de l a g e n , a l t h a n s die n a b i j de o p p e r v l a k t e , g e w o o n l i j k niet zeer d i k en is het l e e m e v e n a l s klei m e t veel z a n d g e m e n g d . Klei en l e e m w o r d e n vaak in één a d e m g e n o e m d en o v e r de v r a a g , w a t klei en w a t leem i s , b e s t a a t g e e n o v e r e e n s t e m m i n g , z o o z e e r k o m e n de e i g e n s c h a p p e n en het u i t e r l i j k v o o r k o m e n o v e r e e n . De s a m e n h a n g o f t a a i h e i d is t e g r o o t e r n a a r m a t e h e t z a n d g e h a l t e g e r i n g e r i s . D e b e s t e k k e n b e v a t t e n o m t r e n t de h o e d a n i g h e i d van l e e m t o t d u s v e r geen e i s c h e n . D e A . V . s t e l t in par. 383 d e z e l f d e als d i e v o o r klei.

c. Keileem K o m e n in l e e m l a g e n hier en d a a r s t e e n e n v o o r , d a n n o e m t m e n d e n g r o n d k e i l e e m . In d e k l i f f e n in het z u i d e n v a n F r i e s l a n d , in de V o o r s t te V o l l e n h o v e en o p U r k k o m t ze a a n of n a b i j de o p p e r v l a k t e v o o r . In d e n b o d e m van de Z u i d e r z e e is ze o p t a l v a n p l a a t s e n o p b e r e i k b a r e d i e p t e g e v o n d e n en b i j de u i t v o e r i n g d e r Z u i d e r z e e w e r k e n is ze o p g r o o t e s c h a a l v e r w e r k t . K e i l e e m is d a a r een v o o r d i j k e n b i j z o n d e r g e s c h i k t m a t e r i a a l g e b l e k e n , v o o r a l d o o r de g r o o t e t a a i h e i d , w a a r d o o r g o l f s l a g en s t r o o m er w e i n i g vat o p h e b b e n . D r o o g t k e i l e e m uit, d a n o n t s t a a n zeer h a r d e b o n k e n , d i e m o e i l i j k t e v e r w e r k e n z i j n en m o e i -lijk w e e r z a c h t z i j n t e m a k e n , z o o d a t er d a n g e e n d i c h t e l a g e n van z i j n t e v o r m e n . M e n b a g g e r t het e c h t e r m e e s t a l o p in d e n t o e s t a n d van s t i j f d e e g en in d i e n t o e s t a n d pakt het zeer d i c h t . Het n a t u u r l i j k t a l u d is d a n o n g e v e e r 1 o p l^/^.

H o e w e l het z a n d g e h a l t e van k e i l e e m e v e n a l s b i j klei b e l a n g r i j k u i t e e n kan l o o p e n en d e t a a i h e i d d a a r d o o r ook, w o r d e n in de b e s t e k k e n van de Z u i d e r z e e w e r k e n t o c h g e e n d e s b e t r e f f e n d e k e u r i n g s e i s c h e n g e s t e l d , d o c h v o l s t a a t m e n m e t de b e p a l i n g , d a t de g e b a g g e r d e k e i -leem zal m o e t e n v o l d o e n aan de d a a r o m t r e n t d o o r de d i r e c t i e t e s t e l l e n e i s c h e n , t e r w i j l v e r d e r w o r d t b e p a a l d , dat de s p e c i e a l s een a a n e e n g e s l o t e n m a s s a in de d a m l i c h a m e n m o e t k o m e n , z o o v e e l m o g e l i j k in d e n t o e s t a n d , w a a r i n z i j in den b o d e m v o o r k o m t .

M o g e l i j k e v e r z a m e l i n g e n van z a n d , uit aan g o l f s l a g b l o o t g e s t e l d g e w e e s t z i j n d e k e i l e e m g e s p o e l d , z u l l e n , i n d i e n de d i r e c t i e d i t n o o d i g a c h t , m o e t e n w o r d e n v e r w i j d e r d en in d e k e i l e e m b e k l e e d i n g e n m a g g e e n u i t g e d r o o g d e k e i l e e m v e r w e r k t w o r d e n .

D e g e b a g g e r d e keileem h e e f t de o n a a n g e n a m e e i g e n s c h a p , d a t het vele j a r e n — w e l l i c h t wel een e e u w — zal d u r e n eer z i c h d a a r o p een g r a s n e r f zal k u n n e n o n t w i k k e l e n . A a n g e w e n d v o o r b e k l e e d i n g van iDeloopen, d i e m e n w i l d o e n b e g r o e i e n , is ze d a a r d o o r m a a r v o o r e e n d e e l van d e d i k t e d e r b e k l e e d i n g g e s c h i k t en m o e t ze w o r d e n a f g e d e k t rnet e e n o n g e v e e r 30 c m dikke laag klei, w a t bij de u i t v o e r i n g der Z u i d e r z e e w e r k e n d a n o o k a l g e m e e n is g e d a a n .

d. Schorkloeten. In Z e e l a n d w o r d e n v o o r b e k l e e d i n g v a n b e l o o p e n en o o k v o o r b e s t o r t i n g van r i j s w e r k e n d i k w i j l s s c h o r k l o e t e n g e b r u i k t , k u b u s v o r m i g e b o n k e n v a n 16 a 20 c m z i j d e , m e t een d i c h t m e t k o r t g r a s b e g r o e i d e z i j d e . D e g o e d e s o o r t b e s t a a t u i t s t i j v e , zeer v e t t e klei en is e e n u i t s t e k e n d m a t e r i a a l z o o w e l v o o r b e k l e e d i n g van b e l o o p e n a l s v o o r b e s t o r t i n g e n , d a a r s c h o r k l o e t e n h a a r s a m e n h a n g n i e t s p o e d i g v e r l i e z e n . Z e m o e t e n d a a r v o o r w o r d e n g e s t o k e n uit de b o v e n l a a g van r i j p e s c h o r r e n . D e r g e l i j k e s c h o r r e n v i n d t m e n e c h t e r n i e t veel en m e e r m a l e n w o r d e n d e s c h o r k l o e t e n — o o k w e l k l o e t e l i n g e n g e n o e m d — d a n o o k o n t l e e n d a a n p l a a t s e n , w a a r de b e g r o e i i n g n i e t d i c h t g e n o e g en de g r o n d n i e t s t i j f is en — w a t n o g e r g e r is — de klei t e m a g e r is of d o o r z a n d l a a g j e s w o r d t d o o r s n e d e n , z o o d a t de s a m e n h a n g t e g e r i n g i s . e. Zand. Z a n d k o r r e l s h e b b e n w e i n i g of g e e n s a m e n h a n g , z o o d a t ze d o o r de m i n s t e g o l f b e w e g i n g , d o o r s t r o o m en d o o r w i n d w o r d e n v e r p l a a t s t . A l l e e n een g e r i n g v o c h t g e h a l t e d o e t de k o r r e l s a a n e e n k l e v e n .

Z a n d is gemakl^elijk d o o r d r i n g b a a r v o o r w a t e r ; h o e g r o v e r de k o r r e l s , h o e g r o o t e r de d o o r l a t e n d h e i d . T u s s c h e n f i j n of m e t f i j n g e m e n g d en g r o f z a n d is in dat o p z i c h t een g r o o t v e r -s c h i l , z o o d a t v o o r d i j k e n en k a d e n , d i e b e -s t e m d z i j n , het w a t e r t e k e e r e n , f i j n z a n d veelal de v o o r k e u r v e r d i e n t . H o e f i j n e r het z a n d h o e g e m a k k e l i j k e r e c h t e r de k o r r e l s d o o r k w e l w a t e r w o r d e n m e e g e s l e u r d , h o e g e m a k k e l i j k e r o o k d e m a s s a o n d e r v l o e i s t o f d r u k u i t v l o e i t of a f s c h u i f t .

B l i j k e n s de l i g g i n g van het s t r a n d l a n g s o n z e k u s t e n , n e e m t d u i n z a n d o n d e r d e n i n v l o e d van g o l v e n e e n b e l o o p a a n v a n 1 o p 30 a 1 op 50.

Z a n d i n s t i l w a t e r g e s t o r t , n e e m t een b e l o o p aan van 1 o p 2 t o t 1 o p 4 m a a r bij zeer f i j n z a n d z i j n b e l o o p e n o n d e r w a t e r b i j w i s s e l e n d e w a t e r s t a n d e n n a u w e l i j k s s t a b i e l o n d e r een h e l l i n g v a n 1 o p 10. D e u i t d r o g i n g van z a n d , w a a r d o o r alle s a m e n h a n g v e r l o r e n gaat, v e r -l o o p t s n e -l .

Z a n d i s v o o r d i j k e n d a n o o k een veel m i n d e r g e s c h i k t m a t e r i a a l d a n klei, m a a r w o r d t er t o c h veel v o o r g e b r u i k t , b e p a a l d e l i j k in dat g e d e e l t e van het d w a r s p r o f i e l , dat n i e t r e c h t s t r e e k s a a n de g o l v e n is b l o o t g e s t e l d . D e d o o r l a t e n d h e i d is d a a r s o m s een v o o r d e e l .

O o k g e h e e l van z a n d o p g e w o r p e n d i j k e n en kaden k o m e n v o o r . O o k al z i j n d a a r a a n v o o r -z i e n i n g e n g e t r o f f e n t e g e n a f s l a g en k w e l , d a n is het t o c h n o g -zeer n o o d i g , dat de a f m e t i n g e n veel g r o o t e r z i j n , d a n van een d i j k van klei, d i e o n d e r d e z e l f d e o m s t a n d i g h e d e n v e r k e e r t . f. Veen.

D e s t r u c t u u r van veen is v e z e l i g , de s a m e n h a n g is g e r i n g , u i t d r o g i n g h e e f t g e m a k k e l i j k p l a a t s , w a a r b i j d e m a s s a s t e r k k r i m p t en s c h e u r t , z o o d a t d a a r b i j de s a m e n h a n g v r i j w e l g e h e e l ver-l o r e n g a a t . H e t s . g . v a n veen is g e r i n g , z e ver-l f s in n a t t e n t o e s t a n d vaak n o g kver-leiner d a n van w a t e r , z o o d a t ze d o o r g o l f s l a g l i c h t l o s r a a k t en w e g d r i j f t .

D e m e e s t e v e e n s o o r t e n b e v a t t e n ln o n v e r g r a v e n s t a a t 80 t o t 95 v o l u m e % w a t e r e n z i j n d a a r d o o r eene w e e k e m a s s a , die w e i n i g d r a a g k r a c h t h e e f t . V e e n is v o o r d i j k e n en k a d e n d a n o o k e e n o n g e s c h i k t m a t e r i a a l en kan o o k o n d e r de zate d o o r het z i c h s t e r k l a t e n s a m e n -p e r s e n en - w e g d r u k k e n t o t vele b e z w a r e n en gevaar a a n l e i d i n g g e v e n . A l s in v e e n g e e n s c h e u r e n a a n w e z i g z i j n laat ze e c h t e r n i e t g e m a k k e l i j k w a t e r d o o r . In d r o g e n t o e s t a n d is v e e n zeer b r a n d b a a r . D e z e e i g e n s c h a p l i j k t v o o r d i j k s p e c i e w e l van w e i n i g b e l a n g , m a a r b l i j k t t o c h bij s o m m i g e v e e n d i j k e n e e n e r n s t i g b e z w a a r , d a t a a n l e i d i n g g e e f t t o t b i j z o n d e r e v o o r z i e n i n g e n of dat a a n h o u d e n d t o e z i c h t in d r o g e p e r i o d e n , n o o d i g d o e t z i j n . V a n de v e e n s o o r t e n is z w a r t l a a g v e e n v o o r d i j k e n n o g het m i n s t o n g e s c h i k t . O p v e r s c h i l -l e n d e p -l a a t s e n , w a a r m e n _o_ver g e e n beter m a t e r i a a -l k o n b e s c h i k k e n , z i j n er p o -l d e r k a d e n en r i n g d i j k e n van g e m a a k t , die m e n —- m e e s t a l m e t b e h u l p van b e k l e e d i n g e n van klei of z a n d en m e t t o e p a s s i n g v a n een of m e e r z . g . k l e i - of z a n d k i s t e n , b e h o o r l i j k d i c h t h e e f t k u n n e n m a k e n en die n i e t al t e zeer v a n a f s l a g h e b b e n t e l i j d e n .

L a n g d u r i g l a g e g r o n d w a t e r s t a n d e n z i j n g e m e e n l i j k v o o r die kaden een g r o o t b e z w a a r , d a a r ze d a n z a k k e n en s c h e u r e n e n , z o o a l s bij de e e r s t v o l g e n d e h o o g e r e w a t e r s t a n d e n b l i j k t , d a n e r g lek z i j n g e w o r d e n . D r o g e veen h e e f t het v e r m o g e n o m w e e r o p te z w e l l e n v e r l o r e n , z o o d a t de s c h e u r e n m o e i l i j k of in 't g e h e e l n i e t w e e r d i c h t g a a n . Er is v e e n , d i e , e e n m a a l d r o o g g e -w o r d e n , g e e n -w a t e r -w e e r -w i l o p n e m e n en -w a a r o p elke b e g r o e i i n g dan o n m o g e l i j k is. § 2. B e n a m i n g e n v a n e n a a n d i j k e n e n k a d e n .

D i j k e n , g e l e g e n l a n g s de zee, de w a d d e n en de Z e e u w s c h e s t r o o m e n , die h e t l a n d t e g e n o v e r s t r o o m i n g d o o r z e e w a t e r m o e t e n b e s c h e r m e n , h e e t e n z e e d ij k e n. L i g g e n m e e r d e r e d i j k e n a c h t e r elkaar, d a n w o r d t die l a n g s de zee w e l w a k e r of w a k k e r e d i j k g e n o e m d . D e l a n d w a a r t s van d e n w a k e r g e l e g e n d i j k , die als w a t e r k e e r i n g d i e n s t m o e t d o e n i n g e v a l de w a k e r m o c h t d o o r b r e k e n , n o e m t m e n s l a p e r d i j k . D e m e e s t e s l a p e r d i j k e n h e b b e n in

B E N A M I N G E N V A N EN A A N D I J K E N EN K A D E N

een v r o e g e r e p e r i o d e a l s w a k e r g e d i e n d , t o t d a t z i j d o o r e e n n i e u w e i n p o l d e r i n g van de z e e w e r d e n g e s c h e i d e n . L i g t l a n d w a a r t s van een s l a p e r d i j k n o g w e e r een d i j k , d a n w o r d t d e z e w e l d r O O m e r g e n o e m d . S l a p e r d i j k e n en d r o o m e r s heeten o o k w e l d r o g e d i j k .

W a a r m e n v r e e s t , d a t de b u i t e n d i j k of w a k e r p l a a t s e l i j k v e r l o r e n zal g a a n — z o o a l s in Z e e -l a n d d o o r de b e r u c h t e d i j k - en o e v e r v a -l -l e n n o g a -l e e n s v o o r k o m t — w o r d t -l a n d w a a r t s van d e g e v a a r l i j k e p l a a t s w e l een r e s e r v e d i j k g e l e g d , d i e aan de e i n d e n a a n s l u i t t e g e n d e n w a k e r en s o m s t e g e n s l a p e r d i j k e n , z o o d a t b i j d o o r b r a a k van d e n w a k e r m a a r een deel van d e n p o l d e r w o r d t o v e r s t r o o m d en v e r l o r e n g a a t . D i t deel heet i n I a a g of k u i p, Z o o ' n r e s e r v e d i j k w o r d t i n I a a g d ij k g e n o e m d . D e e i n d j e s d i j k , die b u i t e n d e n i n l a a g d i j k , n a d a t deze w a k e r is g e -w o r d e n , a a n -w e e r s z i j d e n van de d o o r b r a a k van d e n -w a k e r over b l i j v e n , h e e t e n n o l l e n . D i e d e e l e n v a n d e n d i j k , d i e e e n p o l d e r o m s l u i t e n , w e l k e van het o u d e l a n d of d e n o u d e r e n d i j k z e e w a a r t s l o o p e n , h e e t e n d w a r s d ij k, o p d ij k en s o m s g r o e n e d ij k. L a n g s de g r o o t e r i v i e r e n h e e t e n de w a t e r k e e r e n d e d i j k e n r i v i e r - of b a n d ij k. W a a r de b a n d i j k v l a k l a n g s het w a t e r l i g t , n o e m t m e n h e m s c h a a r - of s c h o o r d i j k . S l a p e r d i j k e n k o m e n l a n g s de r i v i e r e n n i e t v o o r b e h a l v e e n k e l e n a b i j d e m o n d i n g e n . D r o o -m e r s en n o l l e n kent -m e n er n i e t .

L a n g s e n k e l e v a k k e n , o.a. van d e n G e l d e r s c h e n I J s s e l l i g t een d i j k a c h t e r en o n g e v e e r e v e n -w i j d i g a a n d e n b a n d i j k . D i e d i j k e n h e b b e n de f u n c t i e het k -w e l -w a t e r , d a t d o o r d e n b a n d i j k en de z a t e d r i n g t , t e k e e r e n en h e e t e n k w e l d i j k of k w e l k a d e . K w e l k a d e n k o m e n o o k v o o r , w a a r m e n een e n k e l e w e l of een b i j z o n d e r s t e r k k w e l l e n d e plek a c h t e r d e n d i j k m e t e e n , aan w e e r s e i n d e n t e g e n d e n d i j k a a n s l u i t e n d e kade h e e f t o m r i n g d . D e d o o r k w e l d i j k e n en k w e l k a d e n o m r i n g d e o p p e r v l a k t e n z i j n s o m s o o k b e s t e m d o m o p z e t -t e l i j k m e -t w a -t e r -t e w o r d e n g e v u l d , a l s de b a n d i j k zeer h o o g e s -t a n d e n k e e r -t , m e -t de b e d o e l i n g , d a a r m e d e d e n b a n d i j k t e o n t l a s t e n . D i j k e n van g e r i n g e r a f m e t i n g e n d a n z e e - en b a n d i j k e n n o e m t m e n over 't a l g e m e e n k a d e n , h o e w e l d e k a d e n , die d r o o g g e m a a k t e m e e r e n o m r i n g e n , g e w o o n l i j k m e t d e n n a a m r i n g d i j k w o r d e n a a n g e d u i d . K a d e n , g e l e g e n t u s s c h e n de r i v i e r en d e n b a n d i j k , d u s o p d e u i t e r w a a r d e n , h e e t e n u i t e r w a a r d s k a d e of z o m e r k a d e . O o k z e e d i j k j e s , d i e n i e t h o o g g e n o e g zijn o m h o o g e s t o r m v l o e d e n t e k e e r e n , m a a r w e l in s t a a t z i j n het w a t e r b i j een z o m e r s t o r m b u i t e n d e n p o l d e r te h o u d e n , n o e m t m e n w e l z o m e r k a d e of z o m e r d ij k. M e d e n o e m t m e n z o m e r k a d e — in F r i e s l a n d g e b r u i k t m e n vaker d i j k j e d a n k a d e — d e d i j k j e s , d i e g e d u r e n d e d e n z o m e r p o l d e r s t e g e n o v e r s t r o o m i n g m o e t e n b e s c h e r m e n b i j e e n i g e v e r h o o g i n g van d é n b o e z e m s t a n d , m a a r d i e n i e t h o o g g e n o e g z i j n o m d e 's w i n t e r s v o o r k o m e n d e h o o g e b o e z e m s t a n d e n te k e e r e n , z o o d a t die p o l d e r s in d e n w i n t e r k u n n e n o n d e r v l o e i e n . P o l d e r k a d e is de a l g e m e e n e b e n a m i n g v o o r de d i j k j e s , d i e p o l d e r s v o o r o v e r s t r o o m i n g d o o r h o o g e b o e z e m w a t e r s t a n d e n m o e t e n b e s c h e r m e n . In s o m m i g e s t r e k e n n o e m t m e n ze e c h t e r , o o k b i j g e r i n g e a f m e t i n g e n , s t e e d s p o I d e r d ij k. K o m e n in d i j k e n of kaden g e d e e l t e n v o o r , d i e een g e r i n g e r e h o o g t e h e b b e n d a n de o v e r i g e d e e l e n , o p d a t b i j o v e r s c h r i j d i n g van een b e p a a l d e n s t a n d d o o r het t e keeren w a t e r , d i t a l l e e n daar o v e r de kade zal v l o e i e n , d a n h e e t e n d i e l a g e g e d e e l t e n o v e r l a a t of o o k w e l o v e r -l a a t s k a d e .

O v e r l a t e n in b a n d i j k e n d i e n e n v o o r het b i j zeer h o o g e r i v i e r s t a n d e n o n t l a s t e n v a n de r i v i e r , d o o r a f v l o e i i n g v a n een deel van d e n a f v o e r naar een a n d e r e r i v i e r of d o o r o v e r s t r o o m i n g v a n een zeer g r o o t t e r r e i n .

In z o m e r k a d e n d i e n e n ze veelal a l l e e n o m t e v o o r k o m e n , dat bij het v o l s t r o o m e n v a n d e n p o l d e r , d e kade s c h a d e l i j d t . D e o v e r l a a t is n.l. d o o r e e n veel f l a u w e r h e l l i n g van het b i n n e n -b e l o o p , -b e t e r t e g e n s t r o o m -b e s t a n d d a n het s t e i l e r -b i n n e n -b e l o o p d e r k a d e .

D e d w a r s d o o r s n e d e — het d w a r s p r o f i e l — van d i j k e n en k a d e n h e e f t in het a l g e m e e n o n g e v e e r d e n v o r m v a n e e n o n g e l i j k z i j d i g t r a p e z i u m ( F i g . 1).

D e b e n e d e n kant van d i j k e n en van de b e l o o p e n van d i j k e n , d r a a g t — e v e n a l s bij b e r g e n , h e u v e l s , d u i n e n , m u r e n , enz. d e n a l g e m e e n e n n a a m v o e t .

D e t e r r e i n s t r o o k w a a r o p de d i j k of kade m e t d e n o n d e r k a n t , de z o o l r u s t , heet de z a t e , of het s t a a l . H e t t a l u d aan de z i j d e w a a r de h o o g s t e w a t e r s t a n d e n v o o r k o m e n , is het b u i t e n t a l u d of het b u i t e n b e l o o p . D e o n d e r r a n d d a a r v a n heet, b e h a l v e v o e t , o o k t e e n o f b u i t e n t e e n . B e s t a a t het b u i t e n b e l o o p uit t w e e , d o o r een o n g e v e e r h o r i z o n t a a l

Fig. 1.

l i g g e n d g e d e e l t e , g e s c h e i d e n t a l u d s , d a n heet het b o v e n g e d e e l t e het b o v e n b e l o o p , het o n d e r s t e h e t b e n e d e n b e l o o p , het h o r i z o n t a l e g e d e e l t e , de b u i t e n b e r m , h o o g w a t e r b e r m of p l a t t e b e r m .

H e t h o o g s t e , o n g e v e e r h o r i z o n t a a l g e l e g e n deel van d e n d i j k is de k r u i n. H e t t a l u d aan de l a n d - of p o l d e r z i j d e is het b i n n e n t a I u d of het b i n n e n b e I o o p.

D e o n d e r r a n d d a a r v a n is de h i e l , m a a r w o r d t o o k w e l a a n g e d u i d als b i n n e n t e e n en a l s v o e t . D e t e r r e i n s t r o o k l a n g s d e n hiel is de b i n n e n b e r m. Is die a a n de l a n d z i j d e b e g r e n s d d o o r een s l o o t , d a n heet die b e r m s I o o t of b i n n e n b e r m s I o o t . Is d i e z o o w i j d en d i e p , d a t er in g e v a r e n kan w o r d e n , d a n heet ze d ij k v a a r t, r i e t of r ij t e. A l s d e t e r r e i n s t r o o k l a n g s d e n b u i t e n t e e n d o o r e e n , o n g e v e e r e v e n w i j d i g a a n d e n d i j k l o o p e n d e a f s c h e i d i n g ( s l o o t , d i j k p u t , hek enz.) w o r d t b e g r e n s d , d a n heet die s t r o o k b u i t e n -b e r m . L i g t de t e e n b e n e d e n h o o g w a t e r en l i g t daar een m e t s t e e n b e s t o r t e b e r m , d a n n o e m t m e n d i e l a a g w a t e r b e r m , b u i t e n b e r m of p i a s b e r m en in Z e e l a n d k r e u k e l -b e r m ( n a a r de er veel o p v o o r k o m e n d e z e e s l a k j e s , de k r e u k e l s of a l i k r u i k e n ) . L i g t a a n de z e e z i j d e van d e n d i j k t e r r e i n b o v e n w a t e r , d a n is d a t in Z e e l a n d h e t v o o r l a n d of de V O O r O e V e r of m e n n o e m t het s c h o r r e n of g o r z e n , t e r w i j l d i e b u i t e n d i j k s c h e g r o n d e n in het n o o r d e n v a n o n s l a n d m e t d e n n a a m k w e l d e r s w o r d e n a a n g e d u i d .

H e t g e d e e l t e van het t e r r e i n n a b i j d e n b u i t e n t e e n en b e n e d e n laag w a t e r g e l e g e n , is de o n d e r z e e s c h e o e v e r .

B e s t a a t de g r o n d uit v r i j zuiver z a n d , d a n n o e m t m e n de b u i t e n d e n z e e d i j k , z . g . b u i t e n d i j k s , g e l e g e n t e r r e i n s t r o o k s t r a n d en w e l d r o o g s t r a n d v o o r z o o v e e l h e t b o v e n h o o g w a t e r en n a t s t r a n d v o o r z o o v e e l het t u s s c h e n h o o g - en laag w a t e r is g e l e g e n . H e t aan de r i v i e r z i j d e van r i v i e r - of b a n d i j k e n g e l e g e n t e r r e i n heet u i t e r w a a r d .

H O O F D S T U K II

ZEEDIJKEN

§ 3, H o o g t e .

V o o r e e n z e e d i j k is d e h o o g t e van het a l l e r g r o o t s t e b e l a n g . D e d i j k m o e t o n d e r alle o m s t a n d i g -h e d e n -h e t w a t e r k u n n e n k e e r e n en in elk geval m o e t de k r u i n d u s niet l a g e r z i j n d a n de -h o o g s t e w a t e r s t a n d , d i e kan v o o r k o m e n . H o e h o o g d i e w a t e r s t a n d kan z i j n h a n g t v a n v e r s c h i l l e n d e f a c t o r e n af.

N i e t a l l e e n , d a t de k r u i n n i e t l a g e r m a g z i j n d a n de h o o g s t e w a t e r s t a n d , v r i j w e l z o n d e r u i t -z o n d e r i n g m o e t -ze h o o g e r , v e e l a l b e l a n g r i j k h o o g e r -z i j n , d a n die h o o g s t e s t a n d , 1e o m d a t b i j s t o r m het w a t e r o p p e r v l a k in m e e r of m i n d e r h e f t i g e g o l v e n d e b e w e g i n g is e n , w a a r g o l v e n w o r d e n g e k e e r d , z o o a l s t e g e n d e n d i j k het geval i s , deze h o o g e r o p l o o p e n .

L o o p e n g o l v e n o v e r d e n d i j k , d a n kan d i t d e n d i j k in gevaar b r e n g e n ; m e n i g e d o o r b r a a k is er a a n t e w i j t e n en h e t is in 't a l g e m e e n d a n o o k zaak, d a t de k r u i n s h o o g t e z o o g r o o t i s , d a t alle o v e r l o o p v a n g o l v e n w o r d t v o o r k o m e n ;

2e o m d a t het b o v e n d e e l van een d i j k in d e n r e g e l n i e t b i j z o n d e r d i c h t i s . V o o r h o o g w a t e r v l u c h t e n d e m o l l e n m a k e n er g a n g e n i n , p u i n of s t e e n l a g e n of een z a n d b e d o n d e r w e g v e r -h a r d i n g e n z i j n w a t e r d o o r l a t e n d — en o p m e n i g e p l a a t s t r e f t m e n ze o p de d i j k s k r u i n aan —, u i t d r o g i n g , p l a n t e n w o r t e l s e n z . m a k e n in a n d e r e g e v a l l e n de b o v e n l a a g o n d i c h t . D o o r i n k l i n k i n g , a f s p o e l e n , a f t r a p p e n , w e g w a a i e n e n z . van g r o n d h e e f t o p d e n d u u r a l l i c h t e e n i g e v e r l a g i n g p l a a t s en het is d a a r o m n o o d i g , a l t h a n s zeer w e n s c h e l i j k , d a t a a n d i j k e n o v e r h o o g t e w o r d t g e g e v e n , h o e v e e l h a n g t v a n o m s t a n d i g h e d e n af. D e g e h e e l e o v e r h o o g t e , a l t h a n s een deel d a a r v a n , kan m e d e d i e n e n t e g e n o v e r l o o p e n van g o l v e n .

3e o m d a t een d i j k en vaak o o k de g r o n d d a a r o n d e r i n k l i n k t . D i t i n k l i n k e n is w e l een t i j d e l i j k p r o c e s , d a t v o o r n a m e l i j k o p t r e e d t t i j d e n s en k o r t na d e n a a n l e g van d e n d i j k , m a a r het k a n o n d e r s o m m i g e o m s t a n d i g h e d e n t o c h vele j a r e n a a n h o u d e n . D e o m v a n g en d u u r h a n g t v o o r a l af van d e n a a r d en de w i j z e van v e r w e r k e n v a n de d i j k s p e c i e , d e n a a r d d e r g r o n d l a g e n o n d e r de zate en van de w i s s e l i n g v a n de g r o n d w a t e r s t a n d e n ; 4e o m d a t de b o d e m v a n N e d e r l a n d d a a l t , a l t h a n s de l i g g i n g t e n o p z i c h t e van de z e e s t a n d e n l a g e r w o r d t . A l is het in d e m e e s t e g e v a l l e n n i e t b i j z o n d e r b e z w a a r l i j k , d e n d i j k p e r i o d i e k iets t e v e r -h o o g e n o m z o o de b o d e m d a l i n g t e c o m p e n s e e r e n , t o c -h is -het veel beter, d i e d a l i n g v o o r t e z i j n en b i j h e t b e p a l e n van de h o o g t e van een d i j k , a l v a s t o p b.v. de d a l i n g g e d u r e n d e e e n e e u w , t e r e k e n e n . § 4. W a t e r s t a n d e n . In d e n l o o p d e r j a r e n z i j n o m t r e n t s t o r m e n en de w a t e r s t a n d e n l a n g s o n z e k u s t e n vele g e g e -v e n s -v e r z a m e l d . V o o r de d i j k e n z i j n -v o o r a l de h o o g s t e s t o r m -v l o e d s t a n d e n -van zeer g r o o t b e l a n g . V a a k z i j n ze b i j de b e p a l i n g van de h o o g t e z e l f s m a a t g e v e n d , o m d a t m e n g e n e i g d is, aan t e n e m e n , d a t de h o o g s t b e k e n d e s t a n d , in de t o e k o m s t n i e t zal w o r d e n o v e r s c h r e d e n . D i e v e r w a c h t i n g w o r d t n o g al e e n s b e s c h a a m d . S t o r m v l o e d e n , b e r u c h t o m h u n h o o g t e en d e j a m m e r l i j k e u i t w e r k i n g , d i e ze h a d d e n , z i j n in de l a t e r e j a r e n d a n hier, d a n d a a r , d o o r n o g h o o g e r e v l o e d e n o v e r t r o f f e n . D e g e v o l g e n w a r e n vaak zeer n o o d l o t t i g en het is d a a r o m van b e l a n g , na t e g a a n , w a t de t o e k o m s t in d e z e zal k u n n e n b r e n g e n .

D e w a t e r s t a n d e n l a n g s o n z e k u s t e n w o r d e n b e h e e r s c h t d o o r de t i j b e w e g i n g , d o o r o p s t u -w i n g en a f -w a a i ï n g d o o r -w i n d en op s o m m i g e p l a a t s e n n o g d o o r de z . g . t r e c h t e r -w e r k i n g , d a t is het o p s t u w e n t e g e n de k u s t e n d o o r de v e r k r e g e n s t r o o m s n e l h e i d , in l a n d w a a r t s v e r n a u w e n -de i n h a m m e n .

H e t a a n d e e l , d a t de g e t i j b e w e g i n g of het a s t r o n o m i s c h g e t i j d e , in de v e r a n d e r i n g v a n de z e e s t a n d e n h e e f t , kan v o o r elke p l a a t s en v o o r i e d e r t i j d s t i p n a u w k e u r i g w o r d e n b e r e k e n d . D e g e t i j d e n s t o r e n z i c h n i e t a a n d e n w i n d , d o c h z i j n o n d e r w o r p e n aan v a s t e w e t t e n , z o o w e l w a t b e t r e f t t i j d a l s h o o g t e . D e g e t i j b e w e g i n g e n w o r d e n v o o r a l v e r o o r z a a k t d o o r d e a a n t r e k k i n g s k r a c h t van de m a a n , de z o n en de a a r d e ; de g e t i j h o o g t e o p een b e p a a l d e p l a a t s v e r a n d e r t , z o o l a n g de d i e p t e en v o r m der zee g e l i j k b l i j v e n , u i t s l u i t e n d d o o r de v e r a n d e r i n g v a n d e n o n d e r l i n g e n s t a n d d e r h e m e l l i c h a m e n en de b e w e g i n g e n d e r a a r d e . V o o r d e b e r e k e n i n g d e r g e t i j d e n h e e f t m e n de t i j b e w e g i n g l a n g s o n z e k u s t e n , g e s p l i t s t in een 10-tal z e l f s t a n d i g e g o l f b e w e g i n g e n , ieder m e t e i g e n p e r i o d e en h o o g t e . D e v o o r n a a m s t e van d i e g o l v e n v a l l e n het b e s t e s a m e n t u s s c h e n één d a g v ó ó r en 4 d a g e n na v o l l e en n i e u w e m a a n , z o o d a t d a n h o o g e v l o e d - en lage e b s t a n d e n , de z . g , s p r i n g - of g i e r s t r o o m g e t i j d e n v o o r k o m e n . V a l l e n o o k de a n d e r e g o l v e n m e t d i e g e t i j d e n s a m e n in d e n z e l f d e n zin o p d e n -z e l f d e n t i j d , d a n o n t s t a a n e x t r a h o o g e v l o e d e n .

D e w a t e r b e w e g i n g w o r d t o p zeer o n r e g e l m a t i g e en n i e t t e v o o r s p e l l e n w i j z e b e ï n v l o e d d o o r d e n w i n d , en d i e i n v l o e d b e g i n t al d a g e n te v o r e n , u i t d e n a a r d d e r zaak het s t e r k s t bij s t o r m . S t o r m e n z i j n zeer o n g e l i j k van d u u r , k r a c h t en v e r l o o p , m a a r z o o v e e l r e g e l m a a t h e e f t m e n er t o c h in o n t d e k t , d a t m e n s p r e e k t van n o r m a l e en a b n o r m a l e s t o r m v l o e d e n .

B i j n o r m a l e s t o r m v l o e d e n w o r d t al een paar d a g e n v o o r d a t de s t o r m hier l o s b r e e k t , het w a t e r uit d e n A t l a n t i s c h e n O c e a a n naar de N o o r d z e e o p g e s t u w d en zeer w a a r s c h i j n l i j k w o r d t d a a r v ó ó r , het w a t e r al d o o r l a n g d u r i g e en h e v i g e w e s t e n w i n d e n n a a r het o o s t e l i j k d e e l van d e n A t l a n t i s c h e n O c e a a n o p g e d r e v e n . D e w a t e r s t a n d e n in het Z u i d e l i j k deel v a n de N o o r d z e e , in d e W a d d e n en de Z e e u w s c h e s t r o o m e n z i j n d a a r d o o r al b e t e e k e n e n d v e r h o o g d v o o r en a l e e r hier de s t o r m h e e r s c h e n gaat. D a n b r e e k t de s t o r m o o k hier l o s u i t het z u i d e n en z u i d -w e s t e n en j a a g t het -w a t e r v e r d e r op t e g e n o n z e k u s t e n . O p o n d i e p e p l a a t s e n is de o p s t u w i n g g r o o t e r d a n w a a r m e e r d i e p t e w o r d t a a n g e t r o f f e n . H e t o p g e s t u w d e w a t e r v l o e i t n.l, v o o r een deel l a n g s d e n b o d e m t e r u g en d i e t e g e n s t r o o m o n t m o e t o p o n d i e p e p l a a t s e n d e n m e e s t e n t e g e n s t a n d en is d u s m i n d e r k r a c h t i g d a n w a a r d e d i e p t e g r o o t i s . D e t e g e n s t r o o m is o o r z a a k , d a t de o p w a a i ï n g n i e t in r e c h t e r e d e n t o e n e e m t m e t d e n d u u r d i e r o p w a a i ï n g , d a a r d i e s t r o o m t e k r a c h t i g e r w o r d t , n a a r m a t e het v e r h a n g en de d i e p t e d o o r die o p s t u w i n g t o e n e m e n . Er zal d a a r d o o r een e v e n w i c h t s t o e s t a n d k u n n e n o n t s t a a n , z o o d a t b i j l a n g e r d u u r van d e n s t o r m g e e n v e r d e r e v e r h o o g i n g d o o r o p s t u w i n g m e e r p l a a t s h e e f t . D e m a t e van o p s t u w i n g l o o p t v o o r v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n l a n g s o n z e k u s t e n n o g a l u i t e e n , d o o r de o n g e l i j k e d i e p t e v o o r de k u s t , m a a r o o k w e g e n s de l i g g i n g t e n o p z i c h t e v a n het E n g e l s c h K a n a a l en de D u i t s c h e b o c h t en h e t al of n i e t a a n w e z i g z i j n van i n h a m m e n ( Z e e u w -s c h e -s t r o o m e n , r i v i e r e n . W a d d e n , L a u w e r z e e en D o l l a r d ) . In h o o g e m a t e w o r d t ze o o k b e ï n v l o e d d o o r het ( n o r m a a l of a b n o r m a a l ) v e r l o o p e n en de k r a c h t v a n d e n s t o r m .

D o o r d a t de t i j b e w e g i n g n a u w k e u r i g v o o r elke p l a a t s en elk t i j d s t i p kan w o r d e n b e r e k e n d , kan v a n w a a r g e n o m e n w a t e r s t a n d e n w o r d e n n a g e g a a n w e l k a a n d e e l de o p s t u w i n g in d i e s t a n d e n h e e f t g e h a d en z o o kan uit het v e r l o o p v a n een s e r i e s t o r m v l o e d e n w e e r w o r d e n g e v o n d e n , h o e v e e l de m a x i m u m o p s t u w i n g t i j d e n s die s t o r m e n aan de v e r s c h i l l e n d e k u s t -p l a a t s e n h e e f t b e d r a g e n .

N u is het heel n i e t zeker of er te e e n i g e r t i j d g e e n s t o r m e n z u l l e n v o o r k o m e n , w a a r b i j de o p s t u w i n g n o g w e e r g r o o t e r zal f i j n d a n d i e bij de t o t d u s v e r v o o r g e k o m e n s t o r m e n is o n t -s t a a n , m a a r t o c h w o r d t d o o r d e r g e l i j k e b e r e k e n i n g e n de h o o g -s t m o g e l i j k e -s t a n d , d i e o p e e n b e p a a l d e p l a a t s kan v o o r k o m e n , beter b e n a d e r d , d a n d o o r d e n h o o g s t b e k e n d e n s t a n d

W A T E R S T A N D E N

t e v e r e e n z e l v i g e n m e t d e n h o o g s t m o g e l i j k e n s t a n d , z o o a l s b i j g e b r e k a a n b e t e r e g e g e v e n s z o o d i k w i j l s is g e s c h i e d .

V a n h o e g r o o t e w a a r d e het k e n n e n van de m a x i m a l e o p s t u w i n g t i j d e n s h o o g e s t o r m v l o e d e n is, b l i j k t uit b e r e k e n i n g e n van d e n H e e r P. H. G a l l é , t o e n m a a l s A d j . D i r e c t e u r van het m e t e o -r o l o g i s c h i n s t i t u u t t e D e B i l t , d i e de s t o -r m v l o e d e n v a n 22 D e c e m b e -r 1894, 12 M a a -r t 1906 en van 13 J a n u a r i 1916 h e e f t o n t l e e d v o o r 17 k u s t p l a a t s e n in het n o o r d e n v a n o n s l a n d ( z i e , , s t o r m -v l o e d e n l a n g s d e N o o r d z e e - en Z u i d e r z e e k u s t e n , u i t g a -v e Z u i d e r z e e - -v e r e e n i g i n g 1917). V a n de p l a a t s e n , d i e n i e t d a a r n a d o o r d e n a f s l u i t d i j k van de N o o r d z e e z i j n a f g e s l o t e n , is de g r o o t s t e o p s t u w i n g t i j d e n s g e n o e m d e s t o r m e n in o n d e r s t a a n d s t a a t j e v e r m e l d . P l a a t s M a x i m a l e o p s t u w i n g t i j d e n s d e n s t o r m v a n P l a a t s 22 D e c e m b e r 1894 12 M a a r t 1906 13 J a n u a r i 1916 c m c m c m N i e u w e S t a t e n z i j l e n 443 358 419 D e l f z i j l 400 291 355 Z o u t k a m p 378 326 326 R o p t a z i j l 260 241 250 H a r l i n g e n 251 204 252 231 176 205 D e n H e l d e r 209 of 195 195 215 D e g r o o t s t e o p s t u w i n g viel b i j g e e n d e r d r i e s t o r m e n s a m e n m e t het a s t r o n o m i s c h h o o g w a t e r . Ln o n d e r s t a a n d s t a a t j e z i j n d e h o o g s t e w a a r g e n o m e n s t a n d e n ( i n c m + N . A . P . ) v e r m e l d en t e v e n s d e s t a n d e n d i e z o u d e n z i j n o n t s t a a n a l s de g r o o t s t e o p s t u w i n g w e l m e t a s t r o -n o m i s c h h o o g w a t e r w a r e s a m e -n g e v a l l e -n . H e t v e r s c h i l is m e d e v e r m e l d . N i e u w e S t a t e n -z i j l e n D e l f -z i j l Z o u t -k a m p R o p t a -zijl H a r l i n -g e n V l i e -l a n d D e n H e l d e r H o o g s t e s t a n d o p 22 Deo.1894 423 385 369 293 270 287 248 H o o g s t e s t a n d a l s de g r o o t s t e s t u w i n g o p d i e n dag w a s s a -m e n g e v a l l e n -m e t H . W . 574 515 485 325 311 309 257 + 151 + 130 + 1 1 6 + 32 + 41 + 22 + 9 H o o g s t e s t a n d o p 12 M r t 1906 515 451 422 318 275 252 200 H o o g s t e s t a n d a l s de g r o o t s t e s t u w i n g o p d i e n d a g w a s s a -515 451 435 320 275 252 234 0 0 + 13 + 2 0 0 + 34 H o o g s t e s t a n d o p 13 J a n . 1916 506 425 394 281 273 220 175 H o o g s t e s t a n d a l s de g r o o t s t e s t u w i n g o p d i e n d a g w a s s a -534 460 417 312 307 263 261 + 28 + 35 + 23 + 31 + 34 + 43 + 86

D e H e e r G a l l é n o e m t de s t o r m v l o e d van 22 D e c e m b e r 1894 een z w a k o n t w i k k e l d d o o d t i j m e t s t e r k o n t w i k k e l d e s t u w i n g ; de s t o r m v l o e d van 12 M a a r t 1906 een m a t i g o n t w i k k e l d s p r i n g t i j , v r i j w e l g e l i j k t i j d i g o p t r e d e n d m e t een m a t i g e s t u w i n g ; de s t o r m v l o e d van 13-14 J a n u a r i 1916 een v l o e d m e t g e m i d d e l d e g e t i j h o o g t e en b u i t e n g e w o o n s t e r k o n t w i k k e l d e s t u w i n g . B i j g e e n d e r d r i e v e r m e l d e s t o r m e n viel d u s een s t e r k o n t w i k k e l d s p r i n g t i j s a m e n m e t e e n b u i t e n g e w o o n s t e r k o n t w i k k e l d e s t u w i n g .

D e m o g e l i j k h e i d b e s t a a t e c h t e r , dat d i t t e e e n i g e r t i j d w e l het geval zal z i j n en d a n d u s de h o o g s t b e k e n d e s t a n d e n z u l l e n w o r d e n o v e r s c h r e d e n . O m e e n i g i n z i c h t t e g e v e n w a t de t o e k o m s t in deze zal k u n n e n b r e n g e n , is in o n d e r s t a a n d s t a a t j e h e t h o o g s t e a s t r o n o m i s c h e h o o g w a t e r in het w i l l e k e u r i g g e k o z e n j a a r 1918 v o o r de v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n v e r m e l d en d a a r n a a s t de g r o o t s t e o p s t u w i n g , die de heer G a l l é b e r e -k e n d e u i t de s t o r m v l o e d s s t a n d e n van 22 D e c e m b e r 1894, 12 M a a r t 1906 en 13 J a n u a r i 1916. D o o r s a m e n t e l l i n g van die g e t a l l e n v i n d t m e n de s t a n d e n , d i e z o u d e n z i j n o n t s t a a n , a l s de g e n o e m d e f a c t o r e n w a r e n s a m e n g e v a l l e n . D e l a a t s t e k o l o m van het s t a a t j e g e e f t a a n , h o e v e e l de h o o g s t b e k e n d e s t a n d d a n z o u z i j n o v e r s c h r e d e n . P l a a t s H o o g s t e a s t r o n . H . W . in 1918 c m + N . A . P . G r o o t s t e o p s t u w i n g (1894,1906 of 1916) c m . M o g e l i j k e s t a n d c m + N . A . P . H o o g s t b e k e n d e s t a n d V e r s c h i l in c m P l a a t s H o o g s t e a s t r o n . H . W . in 1918 c m + N . A . P . G r o o t s t e o p s t u w i n g (1894,1906 of 1916) c m . M o g e l i j k e s t a n d c m + N . A . P . _{d a t u m} h o o g t e in c m + N . A . P . V e r s c h i l in c m N i e u w e S t a -t e n z i j l e n . . . . 159 443 602 J a n . 1877 541 61 D e l f z i j l 148 400 548 Febr. 1825 460 88 Z o u t k a m p . . . 135 378 513 Febr. 1825 445 68 H a r l i n g e n • •. 87 252 339 Febr. 1825 293 46 V l i e l a n d 98 231 , 329 D e o . 1894 287 42 D e n H e l d e r . 59 215 274 D e o . 1894 248 26

Naar a a n l e i d i n g van de zeer h o o g e w a t e r s t a n d e n , die bij d e n s t o r m v l o e d van 13 J a n u a r i 1916 v o o r k w a m e n o p d e n R o t t e r d a m s c h e n W a t e r w e g w e r d een S t a a t s c o m m i s s i e i n g e s t e l d en a l s s e c r e t a r i s dier C o m m i s s i e b e r e k e n d e de heer G a l l é o o k v o o r H o e k van H o l l a n d o p de b o v e n g e s c h e t s t e w i j z e , de g r o o t s t e o p s t u w i n g , b i j de s t o r m v l o e d e n van 22 D e c e m b e r 1894, 23 J a n u -a r i 1895 en 13/14 J -a n u -a r i 1916.

D i e s t u w i n g bleek a c h t e r e e n v o l g e n s 266, 264 en 280 c m t e h e b b e n b e d r a g e n , t e r w i j l uit b e r e k e n i n g e n v o o r K a t w i j k en H e l l e v o e t s l u i s uit g e g e v e n s b e t r e f f e n d e d e n s t o r m v l o e d van 3/4 F e b r u a r i 1825 bleek, d a t o o k bij dien s t o r m de o p s t u w i n g t e H o e k van H o l l a n d 280 c m m o e t

h e b b e n b e r e i k t .

In de w i n t e r m a a n d e n is h e t a s t r o n o m i s c h h o o g w a t e r t e H o e k v a n H o l l a n d m e e r m a l e n 120 t o t 130 c m + N . A . P . D e h o o g s t b e k e n d e s t a n d k w a m hier v o o r o p 22 D e c e m b e r 1894, n.l. 3,28 m + N . A . P .

A l s de b o v e n g e n o e m d e o p s t u w i n g van 280 c m . t e e e n i g e r t i j d s a m e n v a l t m e t het h o o g s t e a s t r o n o m i s c h e h o o g w a t e r van 130 c m + N . A . P . , d a n zal een s t a n d w o r d e n b e r e i k t van 2 8 0 + 1 3 0 = 4 1 0 c m + N . A . P . of 82 c m h o o g e r dan de nu h o o g s t b e k e n d e s t a n d .

D e h o o g s t b e k e n d e s t a n d e n in Z e e l a n d z i j n in h o o f d z a a k d i e v a n 12/13 M a a r t 1906. T o e n viel d a a r het h o o g s t e a s t r o n o m i s c h g e t i j d e van d a t j a a r s a m e n m e t s t o r m , die het h e v i g s t w a s t e g e n d e n t i j d v a n h o o g w a t e r e n w a s de o p s t u w i n g t e B r o u w e r s h a v e n 186 c m en t e V l i s s i n g e n 161 c m .