Spis strat poniesionych przez mieszkańców komornictw reszelskiego i jeziorańskiego w 1608 roku

Wojciech Polak,Danuta Bogdan

Spis strat poniesionych przez

mieszkańców komornictw

reszelskiego i jeziorańskiego w 1608

roku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 171-181

D anuta B ogdan, Wojciech P olak

Spis strat poniesionych przez mieszkańców komornictw

reszelskiego i jeziorańskiego w 1608 roku

P o czątek X V II w. to okres szczególnie burzliw y w dziejach R zeczypospolitej. A k ty w n a p o lity k a n a W schodzie w ym agała za ciągania dużych liczb w ojska, n a k tórego opłacenie i utrzy m an ie b rak o w ało zazw yczaj pieniędzy. Ż ołnierze sam i więc dochodzili sw oich p raw , w ym uszając d o sta rc za n ie im gotów ki, żyw ności i o rganizow anie k w ater, głów nie w królew szczyznach i d o b ra c h biskupich.

T ego ro d za ju n ajaz d y stały się d o tk liw ą p la g ą także w biskupstw ie w arm ińskim . Ju ż od rokoszu S am uela Z ebrzydow skiego (1606— 1607) biskup i k a p itu ła n ara d zali się ze stanam i w arm ińskim i n ad sp raw ą w zm ocnienia ob ro n n o ści granic i uchronieniem biskupstw a przed p la g ą żołnierskich najazdów (zagadnienia te były p rzedm iotem o b rad sejm ików , k tó re o d były się w L id z b ark u 21—22 sierpnia i 10 p aź d ziern ik a 1607 r . ) 1. Z resztą m ieszkańcy W arm ii niem al rok ro czn ie upraszan i byli o p o m o c finansow ą, aby zebranym i p o d a tk a m i m o ż n a było zadow olić pretensje k o n fed erató w ż o łn iersk ic h 2. P ro b le m a ty k a za sp o k o je n ia roszczeń w ojska z dom inow ała n a długie la ta nie tylko sejmiki w arm ińskie, lecz tak że o b rad y sejm ów R zeczypospolitej i sejm ików generalnych P rus K ró lew sk ic h 3.

N a te m at trap iący c h b iskupstw o w arm ińskie n ajazd ó w w ytw orzono b o g aty m a teria ł d o k u m e n tac y jn y , b a rd z o p o m o cn y w odtw o rzen iu system u o b ro n n eg o i p o d atk o w e g o W arm ii o raz u staleniu nazw isk jej m ieszkańców .

P u b lik o w an e ź ró d ło poch o d zi z G eheim es S taa tsa rc h iv Preussischer K u ltu rb esitz w B e rlin -D a h lem 4, a o d nalezione zo stało p o d czas kw erendy archiw alnej w 1992 r. Z aw iera ono w ykaz s tra t poniesionych w w yniku p rzem arszu w ojska królew skiego przez 11 wsi położonych w centralnej i północnej części k o m o rn ic tw a reszelskiego o raz przez sam o m ia sto Reszel (R össel), a tak że m iasta sąsiedniego k o m o rn ic tw a jeziorańskiego — Jezio ran y (S eheburgk) i B iskupiec Reszelski (B ischburg). W d ok u m en cie o d n o to w a n o wsie: K o ln o (G ro ss K öllen), G rzęd ę (S turm höbell), Z aw idy (Sow aiden), R yn Reszelski (Schellen), P leśno (Plessen), P lenow o (P lenhöffen), S ąto p y (Z a n th o p p e n ), W ojkow o (H enrichsdorff), K lew no (C laussdorff), M n ich o w o (M ö n ch sd o rff) i R obaw y (R o b

a-A .

1 Z o b . A rch iw u m D iecezji W arm iń sk iej w O lsztynie (dalej: A D W O ), A rch iw u m B iskupie (dalej: A B ), H 183, k. 279— 285 i 287— 298 — recesy sejm ików w arm iń sk ich o d b y ty c h 21— 22 V III 1606 r. i 10. X 1607 r. w L id zb a rk u . P o r. także: J. A . L ilien th al, D ie C ontrihutionen des B isthum s E rm la n d an Polen bis zum J .I 7 7 2 , N eue P reussische P ro v in zial-B lä tte r, 1854, B d. 6, H . 1, s. 421.

2 D . B o g d an , W arm ia w obec ko n fed era cji żołnierskich 1613— 1614, K o m u n ik a ty M az u rsk o -W a rm iń sk ie (dalej: K M W ), 1983, n r 2— 3, ss. 4 1 1 - 4 2 4 .

3 Z o b . n p.: J. B yliński, S e jm z ro ku 1611, W ro cław 1970, ss. 157— 165; tenże, D w a sejm y z ro ku 1613, W ro cław 1984, p assim ; G . L en g n ich , G eschichte der preussischen L ande königlich-polnischen A ntheils, Bd. 5, D a n zig 1727, s. 65; R . W alczak , K onfederacja G dańska, E lbląga i Torunia w latach 1615— 1623, R o czn ik G d a ń sk i, 1956— 1957, t. 15— 16, ss. 246— 288; D . B o g d an , S e jm ik w arm iński w X V I i pierw szej połow ie X V I I wieku, O lsztyn 1994, ss. 160— 170.

4 G eh eim es S ta a tsa rc h iv P reu ssisch er K u llu rb e silz B erlin -D ah lem , E ta ts M in isteriu m 31, r. 2, N r 7, k. 2— 6.

Komunikaty

w e n )5. P rzy w siach P len o w o i W o jk o w o zazn aczo n o , że nie poniosły one żadnych stra t. Z apew ne więc roszczenia ich m ieszkańców u z n a n o za nieuzasadnione. P o d o b n ie było w p rzy p a d k u m ieszk ań ca R eszla — D an ie la K iih n a.

Ż ołnierze w ybrali z w ym ienionych m iejscow ości św iadczenia w pieniądzu i w n atu rz e. W zam ian za rychłe opuszczenie d an e g o m ia sta lub wioski wym uszali d o sta rc z a n ie im gotów ki, żyw ności (słonina, m asło), n ap o jó w (piw o), koni, bydła, paszy (jęczm ień). Jeżeli zaś stacjonow ali dłużej, to k onfiskow ali n a swoje p o trze b y p ro d u k ty i zw ierzęta, a n aw et sprzęty g o sp o d a rsk ie (np. u p rząż, kó łk a). T a k było w B iskupcu Reszelskim i R ynie Reszelskim . W R eszlu d o całości s tra t d oliczono też zniszczenia spow odow ane w mieście i d o b ra c h m iejskich.

Szczególnie interesującym fragm entem o p u b lik o w an eg o ź ró d ła je st w ykaz p o s z k o d o ­ w anych m ieszkańców R eszla. N iew iele bow iem zachow ało się w arm ińskich źródeł z X V I i X V II w M w k tó ry ch m ieszkańcy m ia st byliby w ym ienieni z n a z w isk a 6. Jedyny zn a n y spis p o d atk o w y m ieszkańców R eszla p o ch o d zi d o p ie ro z 1773 r .7 O m aw iany d o k u m e n t w zbogaca in fo rm acje zam ieszczone w p rac ach dotyczących R eszla a u to rstw a Ja c o b a A loisa L ilienthala, G e o rg a L iih ra, G e o rg a M a te rn a i A d o lfa P o sc h m a n n a 8.

W y k az m ieszkańców m ia sta R eszla z 1608 r. zaw iera 99 nazw isk. N ie je st on oczywiście ko m p letn y . P o pierw sze, obejm uje jed y n ie m ężczyzn, któ rzy przecież w w ięk­ szości w y p adków byli głow am i ro d zin , mieli n a u trzym aniu żony, dzieci, n iekiedy rodziców , czeladź. P o d ru g ie, spis ten zaw iera wyłącznie nazw iska osób, k tó re w skutek p o b y tu w ojska pon io sły stra ty i sta ra ły się o ich z re k o m p en so w a n ie9.

K w oty pieniężne w ykazyw ane w p u b lik o w a n y m źródle są podsu m o w y w an e cząst­ kow o d la każdej m iejscow ości o raz n a końcu każdej stro n y oryginalnego tek stu . W kilku p rzy p a d k ach p o d su m o w a n ia te są błędne. R óżnice w sto su n k u d o w łaściwego w yniku w ynoszą od 2 d o 32 grzyw ien. T ru d n o w ytłum aczyć, skąd się one wzięły. S um a k o ń c o w a (4768 grzywien 12 groszy) w ynika z d o d a n ia cząstkow ych kw ot n a końcach poszczegól­ nych stro n . P o d su m o w an ie w szystkich sum w ym ienionych w źródle, bez zw racan ia uwagi n a zestaw ienia cząstkow e, d aje w ynik — 4700 grzyw ien 12 groszy.

O m aw iany spis sp o rz ą d z o n o w L id z b ark u W arm ińskim po d czas sejm iku w arm

iń-5 W n aw iasach p o d a n o nazw y niem ieckie w wersji zapisanej w o p u b lik o w a n y m do k u m en cie.

6 H . S ch m au ch , Ein S teuerregister der A ltsta d t Braunsberg vom Jahre 1579, Z eitsch rift f ü r d ie G e sc h ic h te und A lte rtu m sk u n d e E rm la n d s (dalej: Z G A E ), 1934, Bd. 25, ss. 4 6 4 —473; tenże, Erm ländische Steueregister des Jahres

1579, Z G A E , 1930, B d. 24, ss. 211— 227; R . M arch w iń sk i, Ludność L id zb a rka W arm ińskiego w św ietle w y k a z u sz o su z 1581 r., K M W , 1973, n r 1— 2, ss. 59—71.

7 R . H eling, Eine S eelen tahelle der S ta d t R ö ssel 1773, A ltp reu ssisch e G esch lech terk u n d e, N . F., 1981, Bd. 12, ss. 281— 289.

8 J. A . L ilien th al, E rw eiterung des K öniglichen P rogym nasium s zu Rössel zu einem vollständigen G ym nasium , Z G A E 1874, Bd. 5; G . L ü h r, D ie Jesuiten von Rössel und Ileiligelinde, Z G A E , 1919, B d. 20; tenże, D ie R e k to r e n d e s

Jesuiten K ollegs zu Rössel, Z G A E , 1910, B d. 17; tenże, D ie Schüler des Rösseler G ym nasium s nach dem A lb u m der marianischen K ongregation, Z n \ E , 1904, 1906, 1909— 1910, B d. 15— 18; G . M a te rn , K . M a te rn , Burg un d A m t Rössel, K ö n ig sb erg 1925; G . M a te rn , D ie E rbschulzerei zu Rössel. Ein Beitrag zur Verfassungeschichte der S tä d te zu O rdensland Preussen, H eilsb erg 1931 ; tenże, D ie P farrkirche S S . P e tri und Pauli in Rössel, K ö n ig sb erg [1931]; tenże, S ta d t Rössel, B ilder a u s O stp re u ssen , 1933, Jg. 1, ss. 158— 163; tenże, D ie Rösseler. K irchenbücher, E rm la n d m ein

H e im a t, 1933, n r 9— 10; tenże, G eschichte der P farrgem einde S S . P e tri un d Pauli in Rössel, K ö n ig sb erg 1935; D as

Rösseler Pfarrbuch. A u fzeichungen der K irchenväter an der P farrkirche zu Rössel in den Jahren 1442 bis 1614, hrsg.

v o n G . M a te rn u n d A . B irch -H irsch feld , B ra u n sb e rg 1937; A . P o sc h m an n , D as A u g ustinerkloster in Rössel, Z G A E , 1930, B d. 24, H . 1 ; tenże, D a s Jesu itenkolleg in Rössel, Z G A E , 1932, B d. 24, H . 3; tenże, 600 Jahre Rö.ssel. B ilder aus

alter un d neuer Z e it, 1337— 1937. [R össel 1937]. Z o b . też I. Janosz-B i sk u p o w a , R o zw ó j p rzestrzen n y m ia sta Reszla,

K M W , 1961, n r 2, ss. 161— 182, tam też d a lsz a b ib lio g rafia d o ty c z ą c a R eszla.

9 W a rto zw rócić uw agę, że liczba m ieszk ań có w m ia sta była w tym czasie znacznie zm n iejszo n a w w yniku epidem ii d ż u m y k tó r a n aw iedziła Reszel w 1602 r. Ł ączn ie w w y n ik u epidem ii d żu m y w 1602 i 1609 r. zm arło w R eszlu i o k o lic a ch a ż 1700 o só b — G . M a le rn , D ie P farrkirche, s. 58.

skiego 23 w rześnia 1608 r . 10 Z w ołanie sejm iku poprzedziła w ym iana k orespondencji m iędzy biskupem S zym onem R u d n ick im i k ap itu łą . Ju ż w liście z 7 sierpnia 1608 r. prep o zy t k ap itu ły fro m b o rsk ie j, Paw eł G ó rn ick i, ostrzegał biskupa, że w razie n ajaz d u żołnierzy n a W arm ię „nie przyjdzie nic in n eg o , je d n o cudnie ich przyjąć a stację dać, jakieśm y to p rzedtym czynili. O d straszy ć się oni nie d a d z ą ” 11. Tym czasem bliżej nieokreślone w ojsko królew skie (m ilitum P o lo n o ru m ) najechało k o m o rn ic tw a reszelskie i jeziorańskie, czyniąc ta m wiele szkód. K a p itu ła w liście d o b isk u p a z 18 sierpnia 1608 r. pisała, że n ależałoby ustalić w ielkość tych stra t. K an o n icy bez w skazań o rd y n ariu sz a nie chcieli p odejm ow ać żadnych k r o k ó w 12.

B iskup 25 sierpnia 1608 r. w ystosow ał z L id z b a rk a list d o k apituły, w k tó ry m ośw iadczył, że d o ta rły d o niego wieści o sta ra n ia ch m ieszkańców dw óch p o szkodow anych k om o rn ictw o odszk o d o w an ie. Szym on R ud n ick i zaznaczył, że je st to pierw szy tak i w ypadek w diecezji i d lateg o b ra k ja k ich k o lw iek precedensów z m inionych czasów , k tó re m ogłyby w skazać, ja k należy p o stą p ić . D o d a ł też, iż spraw ę należy pilnie, ale i d o k ła d n ie rozw ażyć. N ajlepiej byłoby więc, gdyby w szystkie szkody spisano, a spisy owe przesłano d o k apituły, k tó r a je oceni. N astęp n ie p o w o ła n o by kom isję złożoną z „m ężów cnotliw ych i m ą d ry c h ” i o n a zadecydow ałaby o wielkości rekom pensaty w poszczególnych p rz y p a d ­ k a c h 13.

27 sierpnia 1608 r. k a p itu ła w ystosow ała odpow iedź n a list b iskupa, w której stw ierdziła, że o jej projekcie w yn ag ro d zen ia s tra t m ieszkańcom ko m o rn ictw reszelskiego i jeziorańskiego pow iad o m i R udnickiego p rep o z y t k a p itu ły 14. Pełniący tę funkcję Paw eł G órnicki stosow ny list w ysłał 6 w rześnia 1608 r. Z aw iadom ił w nim biskupa, że k ap itu ła p o n arad zie d o szła d o w niosku, iż sp raw a ta p o w in n a być załatw io n a n a sejm iku. G órnicki pisał: „N ajlepszy to sposób zdał się nam być, abyś W aszm ość, czas p o tem u sposobny upatrzyw szy, wezwał p o d d an y c h ta k swoich ja k o i naszych, oznajm iw szy nam pierwej o czasie i n a ten czas o w szystkim , w edług p o trze b y n ara d ził się i p o sta n o w ił” 1S. R udnicki zaak c ep to w a ł to stanow isko; niebaw em bisk u p i k ap itu ła uzgodnili d a tę sejm iku n a 23 w rześnia 1608 r. W liście z 12 w rześnia k ap itu ła d o n o siła R udnickiem u, że ju ż skierow ała listy do sw oich urzędników , aby pow iadom ili p o d danych o sejm iku zw ołanym do L id z b a r k a 16. D a to w a n y n a 13 w rześnia 1608 r. edykt bisk u p a w powyższej spraw ie, skierow any d o sta ro stó w w arm ińskich, polecał im przysłać posłów nie o g ra n i­ czonych in stru k cjam i (jak m ó w iono w ów czas „z pełną m ocą stan o w ien ia” ). Mieli oni radzić nad w ynagrodzeniem p o k rzyw dzonym ró żn o ro d n y ch s t r a t 17.

N a sejm ik przybyli o p ró cz b isk u p a S zym ona R udnickiego dwaj reprezentanci kapituły: Ja n P ro ic k — a d m in istra to r k o m o rn ic tw a m elzackiego o raz k an o n ik Ja k u b H oltz. Zjechali też, ja k zw ykle, przedstaw iciele szlachty, m iast, w olnych i sołtysów . P oszkodow ani m ieszkańcy k o m o rn ic tw reszelskiego i jeziorańskiego przedstaw ili sza­ cunki swoich krzyw d, k tó re stały się p o d sta w ą spo rząd zen ia p u b likow anego przez nas źródła.

W e w stępie recesu om aw ianych o b ra d stanów w arm ińskich stw ierdzono, że w ojska przeciągające przez k o m o rn ic tw a reszelskie i je zio rań sk ie („polnische königliche

Kriegs-10 Z o b . A D W O , A B , H 183, k. 3 1 9 —322 —- reces sejm iku w a rm iń sk ieg o z 2 3 IX 1608 r. 11 A D W O , A B , D 4 6 , k. 7 0 —70v. 12 A D W O , A rch iw u m K a p itu ln e (dalej: A K ), A b 7, k. 134. 13 Ibidem , k. 135— 135v. 14 Ib id em , k. 136. 15 A D W O , A B , D 4 6 , k. 71. 16 Ib id em , k. 72. 17 A D W O , A B , A 9, k. 190 — „ C o n v o c a tio ad C o n v en tu m G e n e ra le m ” , L id zb a rk , 13 X 1608 r.

volek” ) poczyniły d u że szkody we wsiach i w m iastach . U chw ałę u za sa d n ian o p o trze b ą solidarności m ieszkańców całej W arm ii, k tó rzy pow inni po m ag ać sobie w za jem n ie18.

W celu zabezpieczenia się n a przyszłość przed pod o b n y m i nagłym i w ydatkam i uchw alono k o n try b u cję d la p ow iększenia zaso b u kasy krajow ej. P o n a d to d la w zm ocnie­ nia ob ro n n o ści g ran ic b isk u p stw a p o sta n o w io n o utw orzyć w spólną d la w szystkich k o m o rn ic tw zb ro jo w n ię („gem eine Z eig h au s” ) n a zam ku lidzbarskim lub innym . N ak a za n o też m ieszczanom nap raw ien ie m u ró w i bram m iejskich oraz zao p atrzen ie się w p ro w ia n t i a m u n ic ję 19.

N a kolejnym sejm iku, k tó ry o dbył się 9 g ru d n ia 1609 r., za zgodą wszystkich stanów p o w o łan o specjalną kom isję d o spłat o d sz k o d o w a ń za szkody w yrządzone przez żołnierzy, zło żo n ą z przedstaw icieli szlachty i m iast. Być m oże chodziło o straty spow odow ane przez piech o tę niem iecką L u d w ik a W ejhera sta ro sty kościerzyńskiego, stacjo n u jącą w k o m o rn ictw ie braniew skim latem 1609 r. O uciążliwości tych oddziałów d la m iejscowej ludności p isa ł Szym on R u d n ick i w liście z 25 lipca 1609 r. d o b isk u p a chełm ińskiego W aw rzyńca G em b ick ie g o 20. P o w o łan a n a sejm iku kom isja, p o przejrzeniu przekazanych przez p o krzyw dzonych p o d d a n y c h pisem nych w ykazów s tra t stw ierdziła, że d la uzupełnienia sta n u sk a rb c a krajo w eg o (uszczuplonego przez w ypłatę poprzednich o dszkodow ań) konieczne je st uchw alenie p o d a tk u w edług rocesu sejm ikow ego z 22 sierpnia 1606 r. T a k więc od łan ó w u p raw nych szlacheckich, w olnych, sołtysich, chłopskich, od k arczm arzy i pszczelarzy m ia n o p o b ie ra ć 10 groszy, zaś od łanów nieupraw nych — 5 groszy. Szos m iejski zaś m iał w ynosić od całego d om u w mieście 10 groszy. P o n a d to m ia sta o b ciążo n o p o d a tk ie m łanow ym w w ysokości 2 groszy z łanu i akcyzą w w ysokości 3 groszy od k o rca s ło d u 21. P ieniądze te m iały um ożliw ić w ypłatę od szk o d o w ań kolejnym p o szk o d o w an y m m ieszkańcom W arm ii.

N iniejsze w ydaw nictw o p rzy g o to w a n o w op arciu o Instrukcję wydawniczą dla źródeł

historycznych od połow y X V I do połow y X I X wieku o p rac o w a n ą przez K om isję

H isto ry czn ą Polskiej A kadem ii U m iejętności w K rakow ie (W rocław 1953).

L id zb a rk W arm iński 23 września 1608 r.

W yk a z stra t poniesionych p rzez m ieszkańców Reszla, Jezioran i Biskupca oraz wsi kom ornictw a reszelskiego, dokonanych prze z stacjonujące na W arm ii wojsko królew skie, sporządzony na sejm iku w arm ińskim .

O ryg. G eheim es S ta a tsa rch iv Preussischer K u tu rb esitz Berlin-D ahlem , E ta ts M inisterium 31, r. 2, N r 7, k . 2 6. D o k u m e n t na pięciu ka rta ch papierow ych (3 zapisane dw ustronnie, 2 jed n o stro n n ie). N um eracja k a rt (o d 2 do 6 ) dokonana później. P ism o czytelne, neogotyckie ( z w yją tkiem k ilk u fra g m en tó w w ję z y k u łacińskim pism o h u m a n istyczn e). A tra m e n t k o lo ru czarnego. S ta n zachow ania dobry. N a o statniej karcie nota zapisana inną ręką, pism em h u m a n istyczn ym : „ M o d era tio expensarum vel dam norum perpessorum in districtu Reseliensis, etc. A nno 1608, die 23 S ep tem b ris". E dycję p rzygotow ano na podstaw ie kserokopii.

18 A D W O , A B , H 183, ss. 319— 322 — reces sejm iku w arm iń sk ieg o , L id zb a rk , 2 3 IX 1608 r. („ in B etra ch tu n g , d a ss sie in civile c o rp o re v o rlreu lich e G lid m a sse n sein, d a eines dem a n d eren in solchen F allen m ü ste b e is p r u n g e n ” ).

19 Ibidem .

20 Z L id z b a rk a W a rm iń sk ieg o — R ik sa rk iv e t S to c k h o lm , E x tra n ea P olen, 99, fol. M . O w ojskach pod d o w ó d ztw em L u d w ik a W ejh era, zob. S. Ż ółkiew ski, P o c zą te k i progres wojny m oskiew skiej, w tegoż: Pism a

Stanisław a Ż ó łkiew skieg o ka n clerza koronnego i hetm ana, w yd. A. B ielow ski, Lw ów 1861, ss. 2 9 —30.

21 A D W O , A B , C 2 4 , k. 27 4 — 277v — reces sejm iku w a rm iń sk ieg o , L id zb ark , 9 Х П 1609 r. W składzie w y b ran ej kom isji znaleźli się sp o śró d szlachty: Jerzy von ö ls e n z W ró b lik a, K rz y sz to f von K n o b e lsd o rff— ek o n o m b isk u p i, J a k u b B artsch z K ro s n a , J a k u b K lein — rajca S ta re g o M ia sta B raniew a, K a ro l Ju n g — ra jca O rn ety , K rz y sz to f A lth o ff — ra jca D o b re g o M iasta , B artło m iej K rig e r — rajca P ieniężna i D aniel K u h n — rajca R eszla. Z o b . też: A D W O , A B , H 183, ss. 279— 285 — reces sejm iku w a rm iń sk ieg o z 21— 22 VIII 1606 r., k tó ry o d b y ł się w L id zb a rk u .

[k. 2] M o d e ra tio d e r übergebenen U n k o ste n , welche die S tad t R össell, u n d t d as Rösselische C a m m e ra m p t fü r d a s durch zieh en d e K rigsvolck ausgeleget, d u rch die d arzu v erordnete H erre n n aufgesetzet u n d t ta x iret d enn 23 S eptem bris A n n o 1608.

G ro ss K ö lle n n 1

StefTan R eis soll h ab en n 26 m r.

F riederich K rig er 31 m r.

F a b ia n Bischa 3 m r.

A ndres N o w ack 7 m r.

H enrich S pan n en k reb s 3 m r.

Item die DorfschafTft für Bier 20 m r.

[90 mr.] S tu rm h ö b e ll2

G reg er B orkassky 5 m r.

Item die D o rfsc h afft für 19 T h o n e n 3 Bier 76 m r.

W olfgang G ericke 13 m r.

C osm an W u n d er 18 m r.

C lem ent C anein 19 m r.

131 m r. S ta d t S eh eb u rg k 4 94 Scheffel G e r s t5 94 m r. 2 Seiten S p e c k 6 6 m r. 1 P fe rd t 26 m r. N och ein P fe rd t 19 m r. N och ein P fe rd t 18 m r. 163 m r. S um a lateris 384 m r. // [k.2v.] S o w a id e n 7 15 T h o n en Bier zu 6 m r. 90 mr. G reg er S ch rö ter 11 mr. Barteil L ilientall 10 mr. G reg er Ju n g k 20 m r. Jo h a n n e s G elzinsky 5 m r. Benedict Preis 15 mr. 1 K olno, k o m . reszelskie. t

2 G rzęda ( S tu rm h ü b el), k o m . reszelskie. W nawiasach podano brzm ienie urzędow ej n azw y n iem ieckiej p rzed II wojną św iatow ą, o ile odbiegała ona o d n a zw y z do ku m en tu . P rzy ustalaniu n a zw m iejscow ych posłużono się następującym i publikacjam i: Z . G rabow ski, A . J a r m o c ,, .S ko ro w id z nazw m iejscow ości województw a o lsztyń skieg o ", W arszaw a 1951; G. L eyding-M ielecki, „ Sło w n ik nazw m iejscow ych O kręg u M a zu rsk ie g o ”, cz. 1, OLsztyn 1947; cz. 2, Poznań 1959. ,

3 Thonen (T o n n e, Tunne) Bier: tu u- znaczeniu m a lej b e czk i piwa. 4 Jeziorany (S e e b u rg ), k o m . jezio ra ń skie.

5 S c h effel G erst — ko rze c (sze fe l) jęczm ien ia . C hodzi tu zapew ne o k o rze c jezio ra ń ski, rów ny 22 garncom ( M e tz e ) , zob. D . Bogdan, „ S e jm ik ", s. 140, p. 146.

6 S e ite S p e ck — poleć słoniny. . 7 Z a w id y (S o w e id e n ), ko m . reszelskie.

B ucholtz 12 m r. C a sp ar Behm 15 m r. Schultz 10 m r. Jo h a n n e s Such 15 m r. 206a m r. B ischburgische8 S tatio n 20 S tück R in d v ie h 9 205 m r. 14 Seiten Speck zu 3 m r. 42 m r.

1 T h o n B u tter dem H e rrn W ilzew sky 50 m r. 297 m r. S chellen10

3 F ass B ie r11 zu 12 m r. 36 m r.

12 Seiten Speck 36 m r.

für des S chultzenn P ferd 20 m r.

dem an d e ren n S chultzen fü r 2 P ferd 20 m r.

Item n ach fü r fü n ff P ferd 50 m r.

für 2 K ü h e 20 m r.

dem S chultzen fü m R e itw a g e n n 12 8 10 m r.

Item fü m K essell13 1 m r. 10 gr Item für 3 P a r S ie le n n 14 3 m r. 196 m r. 10 gr. S um m a lateris 699 m r. 10 gr.b/ / [k. 3] P le sse n 15 19 Seiten Speck zu 3 m r. 57 m r. 8 T h o n en Bier 48 m r. 105 m r. P le n h ö ffe n 16 nihil Z a n th o p p e n 17 1 P ferd t 15 mr. H e n risc h sd o rff18 nihil

8 B ischburg (B isch o fsb u rg ) — Biskupiec R eszelski (k o m . je zio ra ń sk ie ). 9 Rindvieh — bydlo.

10 R y n R eszelski, k o m . reszelskie.

11 Fass Bier: tu w znaczeniu d u żej b e czk i piw a. 12 Reitw agenn — fu r a , w óz k o n n y.

13 K essel — kocioł.

14 Sielen — szo ry na konia. S z o r — ’ro d za j up rzęży, s ze ro k i pas skó rza n y ( albo p a rciany) za kła d a n y na pierś ko n ia w raz z p o m o c n iczy m i rzem ien ia m i' •— „S ło w n ik ję z y k a p o lskieg o ", p o d red. M . S zy m c za k a , t. 3, W arszaw a 1981, s. 411. ~

15 Pleśno (P lo e ssen ), k o m . reszelskie. 16 Pleno wo (P lo e n h o efe n ), k o m . reszelskie. 17 S ą to p y (S a n to p p e n ), k o m . reszelskie. 18 W o jkow o (H e in ric h sd o rff), k o m . reszelskie.

C lausdoríT 19 1 P fe rd t 19 m r. M önchsdorfT 20 10 F ass Bier 120 m r. M ichel W alcker 12 m r. N ickell M a rq u a rt 9 m r. S im on L an g 8 m r. V alerian B orn 15 m r.

B enedickt W a lk e r u n d t B enedict H elin g 20 m r.

L o re n tz M a rq u a rt 4 m r. Ja co b L ignau 4 m r. A n d res M a rq u a rt 8 m r. M a rrc B orn 12 m r. P aul Schleger 18 m r. Ja co b S ch rö ter 10 m r. H an s K u tsch 15 m r.

B alth azar M ek elb u rg 12 m r.

G erge E rtm a n 3 m r. T h o m a s Isenbergk 2 m r. A m b ro siu s G ro s • 8 m r. B ernardius L ilienthall 8 m r. 320c m r. S um a lateris 459й m r.// [k. 3v.] R o b a w e n 21 22 T h o n en Bier 132 m r. S chultz 30 m r. E rtm a n G e rt 4 m r. ^ au l G luch 5 m r. Bartell G ro s 4 m r. H an s Schlegell 10 m r. N ikel C anein 13 m r.

S igm undt M ilzk a 10 m r.

E rtm a n W itke 9 m r.

G reg er P ohl 4 m r.

Ludw ich Behm 12 m r.

N ickell Preiss 9 m r. Pfelip Schieinig 2 m r. M a tz P ohl 5 m r. M a tz M o rk u t 7 m r. Jaco b Vogell 20 m r. N ickel R eim er 20 m r.

A m brosius B orow cky 10 m r.

19 Klewno (K la w sd o rf), k o m . reszelskie. 20 M nichow o (G ro ss M o e n s d o rf), к о т . reszelskie. 21 R o b a w y (R o h a b e n ), k o m . reszelskie.

M ichel G u s 8 m r. G ä r tn e r 22 T h o m a s K o rs s 1 m r. 14 gr. M ichel P ersau 1 m r. 6 gr. M ichel B ucella 1 m r. 13 gr. A m b ro siu s S tu rm a n 1 m r. 8 gr. H an s P eisc h k o m 14 gr. T h o m a s K a h l 1 m r. 17 gr. M erten Z erck 10 gr. M erten M a lz k a lla 2 m r. 7 gr. G reger F lick 8 gr. 325 m r. 17 gr. S ta d t B isc h b u rg 23

Ist die A n fo rd e ru n g 306 m r. wegen gew ehnlicher D u rc h zu g , aber

ist d er S ta d t B ischburg zugetheilet 300 m r.

S u m m a lateris 625 m r. 17 g r.// [k. 4] S ta d t R ö s s e l24 B artel F ro ss 13 m r. Sim on G re te r 16 m r. Philip R a d ig 16 m r. G eo rg S ch rö ter 3 m r. A ndres H e n n ig 10 m r. P ollit D itlo ff 4 m r. H a n s G ela u 2 m r. 10 gr. L o ren tz G eric k 20 m r. H an s B u rck e rt 20 m r. F lo rian W itk e 16 m r. Ja co b Feil un d U rb a n B ucholtz 12 m r. G erg Asm an 15 m r. M a tz P eter 13 m r. D avid G eric k 15 m r. A n d res G esc h k 12 m r. G erg D an is 5 m r. G erg K ep p els 25 mr. E rtm a n G lo c k 10 m r. Sim on W ein 12 m r. H a n s S chultz 10 m r. L o re n tz D eh n 10 m r. T h o m s B osm an 20 m r.

G erg H elm in und A b ra h a m M ihlenhein 13 m r.

M o d e st P au l 6 m r.

C lem ent B eren t 18 m r.

H enrich S tegm an 20 m r.

22 G ärtner — zagrodnicy. 23 Z o b . p r zy p is 8.

A lbrecht Sager 4 m r. G erg Z inek 15 m r. V alentin B enick 2 m r. 15 gr. G reg er B erent 5 m r. A d rian H o ffm an 4 m r. P eter E rtm a n 7 m r. A b ra h a m F ogel 10 m r. M o d e st P relich 5 m r.

Jo h a n G irm an u n d t S ch atn ick 5 m r.

Ja co b B erent 12 m r.

H an s G esch u n d t D avid S teinsohn 8 m r.

F allerian B endun 6 m r.

S u m m a lateris 437 m r. 5 g r.e// [k. 4v.] K ilian G ro ss un d H a n s K eppel 6 m r.

P eter B endun 11 m r.

Val ten Bistri 8 m r.

M ichel P eter 10 m r. H a n s W a ld a u 9 m r. G erg H elm ig 8 m r. G erg L a n h a n g 4 m r. G erg A sm an 3 m r. M ichel P en q u it 2 m r. M erten R osenberger 4 m r. Ja co b Steffen 12 m r. Philip O hm 4 m r. T h o m s D em pell 1 m r. A m brosien Eisell 4 m r. T h o m s G eu e r 1 mr. B arteil G eb ier 15 m r. Bartell L em ck 6 m r. G erg M iller 12 m r. E u sta ch iu s W ag n er 4 mr.

F rid rich P ohl 4 m r.

M ichel H en rich un d G e rg P ohl 3 m r.

G erg T eschners 10 m r. G erg B reckhaus 12 m r. Bartel G u sk y 15 m r. Ja co b K a u sla n d t 12 m r. Bartell F rö d le r 30 m r. L o re n tz S arem b a 7 mr. Ja co b B erken 2 mr. Ja co b K ep er 8 m r. J o s e p fS a tle r 3 m r. C rispin K önig 3 m r. G em aliel M a n fra s 1 m r. 10 gr. H e rr M arz in k o fsk y 1 m r. Steffan T o lc k sd o rff 3 m r. C ornelius W elau 3 m r. D aniel K ü h n nihil

A n d res B erent 3 m r. S um m a lateris 260 m r. 10 g r / / / [k. 5] P ete r L a n g 2 m r. M erten B endun 7 m r. Jo st S trin er 5 m r. G erg L a u 2 m r. U rb a n L o b a u e r 3 m r.

G erg D ingw ald 2 m r.

V allerian W alck er 4 R a h tsc h e ib e n 25 3 m r. D aniel B reier u n d t C a sp a r H u p k a n 1 m r. 10 gr.

C h risto f W ag n er 4 m r.

Sim on W eilm gers 1 m r.

M ic h e llT o lc k 1 m r.

S im on R a u te rs 2 m r.

S ebastian K essling 2 m r.

F ü r S chaden gem einer S ta d t an A cker u n d t W isw achs 100 m r.

C asp er S ig m u n d t 12 m r.

M erten R a d m a n 3 m r.

J o s t T u k a t 3 m r.

A n d res F isch er 4 m r.

M ichel R e tin g 20 m r.

D es S tad tg en o ssen fü r 61 Seiten Speck zu 3 1/2 m r. facit 213 m r. 10 gr. Item fü r h u n d e rt S tück O chsen 1281 m r. 10 gr. Item Ih re H o ch w ü rd ig e W ohlg eb o ren e F ü rstlich e G en a d e U n te rth a n

für 39 Seiten [Speck] 125 m r.

Item fü r B u tter 65 m r.

Item vierzig S c h o c k 26 G n a b th w e rg 27 zu 20 gr. th u t 40 m r.

S u m m a h uius 1902 m r. 10 gr.

S u m m a su m m aru m 4768 m r. 12 g r .28

H irv o n n k o m p t d e r S ta d t R össel, u n d t d er B ürgerschafft daselb st 1088 m r. 15 g r.//

25 Rahtscheiben — k ó łk a . 26 S c h o ck — ko p a (6 0 s z tu k ).

27 G n a b th w e r g — praw dopodobnie p ę k p a k u l (k ła k ó w ).

28 S u m a ta je s t rezu lta tem dodania cząstkow ych w yników um ieszczonych na ko ń cu poszczególnych stron. Z su m o w a n ie w szystkich k w o t w yka za n ych w źródle, z pom inięciem błędnych w yników cząstkow ych (dla poszczegól­ n ych m iejscow ości i na k o ń cu s tro n ) daje w ynik: 4700 m r. 12 gr.

“ p o w in n o być: 203 m r.

b p o w in n o być: 696 m r. 10 gr.

c p o w in n o być: 322 m r., p o d su m o w an ie d o ty czy wsi W o jk o w o , K lew no i M n ich o w o . d p o w in n o być: 427 m r.

e p o w in n o być: 420 m r. 5 gr.