Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego
Jerzy Zagórski
1Œwiat. International Energy Agency – IEA (Miêdzynarodowa Agencja Ener-getyczna) ocenia, ¿e w przybli¿eniu w 2020 r. USA zajm¹ miejsce Arabii Sau-dyjskiej jako czo³owy producent ropy naftowej, a do 2030 r. stan¹ siê ekspor-terem ropy netto. Agencja przewiduje, ¿e popyt na ropê naftow¹ na œwiecie wzroœ-nie z 11,8 mln t/d w 2011 r. do 13,5 mln t/d w 2035 r., przy czym najwiêkszy wzrost zapotrzebowania nast¹pi w Chinach, Indiach i na Bliskim Wschodzie. Jed-nym z g³ównych powodów wzmo¿onego popytu bêdzie wzrost liczby samochodów. ród³em dodatkowych dostaw ropy bêd¹ przede wszystkim pañstwa OPEC, ale wa¿n¹ rolê odegra wydobycie ropy ze z³ó¿ niekonwencjonalnych w USA i Kanadzie. Oko³o 30% ogólnych nak³adów inwe-stycyjnych na poszukiwania i wydobycie na œwiecie, sza-cowanych na 15 bln USD w okresie do 2035 r., bêdzie wydatkowane w Ameryce Pó³nocnej.
Obecnie ró¿nica miêdzy wynikami produkcyjnymi Arabii Saudyjskiej i USA jest spora i odleg³a od prognoz IEA (tab. 1). Wed³ug statystyk miesiêcznika World Oil w 2011 r. Arabia Saudyjska wydobywa³a 1353,2 tys. t/d ropy, natomiast w USA by³o to 774,4 tys. t/d. Œwiatowe wydobycie zwiêkszy³o siê o 1%, nieco mniej ni¿ w 2010 r., gdy wzrost wynosi³ 1,7%, wiêc jest to raczej stabilizacja. W ujêciu regionalnym najwiêkszy wzrost nast¹pi³ na Bliskim Wschodzie (8%), natomiast najwiêkszy spadek dotkn¹³ Australiê z Oceani¹ oraz Afrykê. Jest to czêœciowo spowo-dowane za³amaniem produkcji ropy w Libii w czasie wojny domowej, ale spadki dotycz¹ równie¿ innych du¿ych pro-ducentów, jak Algieria i Angola. Zwiêkszenie wydobycia na Bliskim Wschodzie, szczególnie w Kuwejcie i Katarze, zrekompensowa³o ubytki dostaw na rynek. W tabeli po raz pierwszy wystêpuje Sudan, poniewa¿ ³¹czne wydobycie ropy w obu czêœciach kraju, formalnie stanowi¹cego jedno pañstwo, siêga 65,3 tys. t/d, niemal tyle, ile wynosi pro-dukcja Ekwadoru, cz³onka OPEC. Sytuacja w Europie Zachodniej nie zmienia siê, wydobycie ropy na Morzu Pó³nocnym spada, co szczególnie zaznacza siê w Wielkiej Brytanii, gdzie spadek wynosi 11,5%. £¹czna produkcja w grupie pañstw OPEC zwiêkszy³a siê o 1,6% i stanowi 43,3% œwiatowego wydobycia. Mankamentem statystyk World Oil jest nadal ³¹czne traktowanie pañstw b. ZSRR (poza Rosj¹ i Kazachstanem) – nie ma danych z Azerbej-d¿anu, Turkmenistanu czy Uzbekistanu.
Firma doradcza Deloitte zorganizowa³a w listopadzie ub.r. w Houston konferencjê poœwiêcon¹ problemom prze-mys³u naftowego, w tym w znacznym stopniu problemom
gazu z ³upków. W dyskusji o transferze technologii wska-zywano na potrzebê przybli¿enia tych zagadnieñ agendom rz¹dowym i spo³eczeñstwu w celu uœwiadomienia korzyœci, jakie przyniesie eksploatacja nowych zasobów. Chad-wick C. Deaton z firmy Baker Hughes przytoczy³ przyk³ad Arabii Saudyjskiej, która tak¿e zamierza wykorzystywaæ gaz niekonwencjonalny do zasilania elektrowni i zak³adów odsalania wody morskiej. Ze wzglêdu na rosn¹ce zapotrze-bowanie na energiê na œwiecie presja ze strony krajów znacznie ubo¿szych pod wzglêdem posiadanych zasobów surowców energetycznych ni¿ kraje Zatoki Perskiej na przyspieszenie udostêpniania z³ó¿ niekonwencjonalnych bêdzie silna. Deaton poruszy³ te¿ sprawê regulacji prawnych dotycz¹cych wydobycia gazu z ³upków. Wyniki sonda¿u przeprowadzonego wœród 250 dyrektorów amerykañskich firm naftowo-gazowniczych pokaza³y, ¿e po³owa z nich ocenia teraŸniejszy stan przepisów jako w³aœciwy i wystar-czaj¹cy, natomiast 40% uwa¿a, ¿e przepisów jest za du¿o. Jednoczeœnie widz¹ oni potrzebê regulacji federalnych, poniewa¿ obecnie jest wiele ró¿nic w poszczególnych sta-nach. Czynniki, które bêd¹ wp³ywaæ na wolniejsze tempo rozwoju wydobycia gazu z ³upków poza USA, to brak doœwiadczenia w tej dziedzinie i niedostatecznie rozwi-niêta sieæ gazoci¹gów do odbioru surowca. Konsultant Deloitte, Peter J. Robertson, ocenia, ¿e nawet za 10 lat pro-dukcja niekonwencjonalna w Chinach nie bêdzie tak du¿a, aby stanowiæ istotn¹ pozycjê w bilansie energetycznym. W listopadzie ub.r. og³oszono plan inwestycji na lata 2011– 2015, jako czas przygotowañ do wydobycia gazu z ³upków na du¿¹ skalê w okresie 2016–2020. Rz¹d chiñski zak³ada, ¿e ju¿ w 2013 r. wydobycie wyniesie 6,5 mld m3gazu. Na pocz¹tku grudnia w Chinach przyznano 19 koncesji na poszukiwanie gazu z ³upków – w przetargu bra³y udzia³ tylko firmy krajowe.
Polska. W obrêbie koncesji Wejherowo zlokalizowano otwór Opalino wiercony przez PGNiG w celu zbadania perspektywicznoœci utworów ³upkowych syluru, ordowiku i kambru. W po³owie listopada ub.r. w utworach kambru, na g³êbokoœci ok. 3000 m, stwierdzono wystêpowanie gazu ziemnego. Po wykonaniu opróbowania próbnikiem z³o¿a uzyskano przemys³owy przyp³yw gazu. G³êbienie otworu bêdzie kontynuowane a¿ do przewiercenia ca³ego profilu osadowego. W obrêbie tej samej koncesji znajduje siê wiercenie Lubocino-1, w którym w 2012 r. odwiercono odcinek poziomy o d³ugoœci ok. 1 km. W czêœci odga³êzie-nia poziomego zaplanowano szczelinowanie hydrauliczne, które bêdzie wykonywane przez Halliburton Company.
16
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 1, 2013
WIADOMOŒCI GOSPODARCZE
1
List intencyjny w sprawie budowy transgranicznego gazoci¹gu, podpisany 31 paŸdziernika ub.r. w Warszawie przez wicepremiera Waldemara Pawlaka i ministra gospo-darki S³owacji Tomasa Malatinskiego, dotyczy elementu korytarza Pó³noc-Po³udnie, który ma po³¹czyæ terminal skroplonego gazu ziemnego na chorwackiej wyspie Krk na Adriatyku (Adria LPG) z terminalem w Œwinoujœciu. Gazoci¹g o d³ugoœci 176 km bêdzie pierwszym po³¹cze-niem systemów gazowniczych Polski i S³owacji, a jego docelowa przepustowoœæ wyniesie 5 mld m3gazu rocznie. Koszt inwestycji to 1,3 mld z³. Partnerami projektu s¹ Gaz-System i s³owacki Eustream. Komisja Europejska przy-zna³a dofinansowanie na opracowanie analizy wykonal-noœci inwestycji w wysokoœci 210 tys. euro, z czego Gaz-System otrzyma 105 tys. euro.
Krajowy program rozwoju poszukiwañ gazu z ³upków jest promowany za pomoc¹ folderu zatytu³owanego „Blue Gas – Program Polski Gaz £upkowy” wydanego wspólnie przez Narodowe Centrum Badañ i Rozwoju i Agencjê Rozwoju Przemys³u. Tytu³ jest niefortunny i wprowadza odbiorców w b³¹d, bo blue gas to gaz wodny, w polskiej terminologii technicznej gaz uzyskiwany przez zgazowa-nie paliwa sta³ego, np. wêgla kamiennego, który zgazowa-nie ma nic wspólnego z gazem ziemnym. Widocznie autorzy pro-spektu chcieli wykorzystaæ potocznie u¿ywane okreœlenie „b³êkitne paliwo”, ale w odniesieniu do gazu ziemnego z ³upków jest ono myl¹ce.
Europa. Rada dyrektorów konsorcjum South Stream Transport AG na spotkaniu w Mediolanie podjê³a ostatecz-n¹ decyzjê o budowie podmorskiego odcinka Gazoci¹gu Po³udniowego (South Stream). Pocz¹tek prac zaplanowa-no na grudzieñ 2012 r. i rzeczywiœcie ju¿ 7 grudnia wyko-nano pierwszy spaw na pocz¹tkowym odcinku ruroci¹gu. Zakoñczenie budowy ma nast¹piæ w 2015 r., a docelowa zdolnoœæ przesy³owa powinna wynieœæ 63 mld m3 gazu rocznie. Trasa przez Morze Czarne biegnie od t³oczni Rus-skaja w Kraju Krasnodarskim do Warny w Bu³garii i liczy ponad 900 km. Maksymalna g³êbokoœæ, na której bêdzie uk³adany gazoci¹g, wynosi 1200 m. Jako ostatnia do udzia³u w projekcie przyst¹pi³a Bu³garia, wczeœniej przy³¹czy³y siê S³owenia, Wêgry i Serbia. Udzia³owcami konsorcjum s¹: Gazprom (50%), ENI (20%) oraz Wintershall i EDF z udzia³ami po 15%. Uczestnictwo koncernów w³oskich, niemieckich i francuskich w tej inwestycji przypuszczal-nie zapewni przychylnoœæ organów Unii Europejskiej. Komisarz Komisji Europejskiej ds. energii Günther Öttin-ger pocz¹tkowo by³ przeciwny projektowi South Stream, obecnie nie zajmuje w tej sprawie zdecydowanego stano-wiska. Informacja o decyzji konsorcjum South Stream Transport AG oznacza definitywne fiasko wczeœniejszego projektu Nabucco, formalnie popieranego przez Komisjê Europejsk¹. Znamiennym sygna³em s¹ rozmowy rozpo-czête przez RWE w sprawie sprzeda¿y udzia³ów w konsor-cjum Nabucco.
Francja. Doniesienia z wrzeœnia ub.r. o mo¿liwoœci wycofania siê francuskiego Totalu z udzia³u w konsorcjum Shtokman Development nie potwierdzi³y siê. Prezes kon-cernu Christophe de Margerie oœwiadczy³, ¿e nie przewi-duje sprzeda¿y posiadanych 25% udzia³ów konsorcjum. Po zbyciu w lipcu ub.r. 24-procentowego pakietu akcji
17 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 1, 2013
Kraj 2010 [t/d] 2011 [t/d] Zmiana 2010:2011 [%] Ameryka Pó³nocna 1 483 995 1 529 490 103,1 Kanada 384 754 398 887 103,7 Meksyk 344 080 346 800 100,8 USA 745 552 774 384 103,9 Ameryka Po³udniowa 914 115 927 101 101,4 Argentyna 85 900 79 933 93,1 Brazylia 290 689 298 236 102,6 Ekwador 68 394 68 176 99,7 Kolumbia 106 760 124 440 116,6 Wenezuela 314 840 312 120 99,1 Pozosta³e 47 533 44 196 93,0 Europa Zachodnia 512 159 476 737 93,1 Dania 33 320 30 056 90,2 Norwegia 280 296 266 696 95,1 Wielka Brytania 168 611 149 192 88,5 W³ochy 12 929 13 452 104,0 Pozosta³e 17 003 17 341 102,0 Europa Wschodnia 1 767 263 1 788 525 101,2 Inne kraje b. ZSRR – 164 958 – Kazachstan – 217 600 – Rosja 1 360 646 1 384 208 101,7 Rumunia 11 746 11 187 95,2 Pozosta³e – 10 572 – Afryka 1 372 409 1 196 448 87,2 Algieria 241 400 235 960 97,7 Angola 259 352 240 176 92,6 Egipt 95 880 97 240 101,4 Libia 226 440 63 947 28,2 Nigeria 319 600 329 120 103,0 Sudan 68 680 65 280 95,0 Pozosta³e 161 057 164 725 102,3 Bliski Wschód 3 151 839 3 404 788 108,0 Arabia Saudyjska 1 225 360 1 353 200 110,4 Irak 330 480 358 360 108,4 Iran 549 576 546 312 99,4 Katar 147 560 170 544 115,6 Kuwejt 279 480 348 636 124,7 Oman 117 586 120 999 102,9 Strefa Neutralna 74 120 80 240 108,3 Syria 49 640 42 840 86,3 Zjednoczone Emiraty Arabskie 325 040 336 600 103,6 Pozosta³e 52 998 47 057 88,8 Daleki Wschód 959 045 956 703 99,8 Chiny 515 749 52 4591 101,7 Indie 101 891 105 992 104,0 Indonezja 129 744 124 957 96,3 Malezja 89 352 79 492 89,0 Tajlandia 42 800 43 547 101,7 Wietnam 40 392 41 439 102,6 Pozosta³e 39 117 36 685 93,8 Australia i Oceania 85 915 74 293 86,5 Australia 66 640 56 576 84,9 Pozosta³e 19 275 17 717 91,9 Ogó³em œwiat 10 246 740 10 354 086 101,0 W tym OPEC 4 417 266 4 488 108 101,6
Tab. 1. Wydobycie ropy naftowej na œwiecie w latach 2010–2011
przez Statoil ze wzglêdu na wci¹¿ rosn¹ce koszty inwesty-cji, Gazprom poszukuje innych inwestorów.
USA. W komunikacie z 15 listopada 2012 r. poinfor-mowano o zawarciu porozumienia miêdzy rz¹dem USA i koncernem BP, w którym koncern uznaje, ¿e jest winny przestêpstw kryminalnych obejmuj¹cych katastrofê platfor-my Deep Horizon, œmieræ 11 osób, wyciek ropy do Zatoki Meksykañskiej i jego nastêpstwa. Czêœci¹ porozumienia jest zobowi¹zanie do zap³aty w ci¹gu 6 lat odszkodowania w wysokoœci 4,5 mld USD. Ugoda podlega zatwierdzeniu przez s¹d federalny USA. Dodatkow¹ konsekwencj¹ uzna-nia winy BP jest odsuniêcie firmy od udzia³u w kontrak-tach federalnych. Kilka dni póŸniej amerykañska Agencja Ochrony Œrodowiska og³osi³a okresowe zawieszenie przy-sz³ych kontraktów rz¹dowych, dopóki koncern nie wyka¿e „odpowiedzialnego podejœcia” w prowadzeniu interesów z rz¹dem USA.
W wyniku dwuletniego œledztwa do s¹du okrêgowego w Luizjanie 14 listopada ub.r. wp³yn¹³ akt oskar¿enia prze-ciwko trzem pracownikom BP: zarz¹dzaj¹cym wiertni¹ Robertowi Kaluzie i Donaldowi Vidrine’owi oraz by³emu wiceprezesowi BP ds. poszukiwañ w Zatoce Meksykañ-skiej Davidowi Raineyowi. Oskar¿eni s¹ o nieumyœlne spowodowanie œmierci 11 osób z za³ogi platformy Deep Horizon w czasie eksplozji i po¿aru wiercenia Macondo. Zarzuty obejmuj¹ zaniedbania w kontroli ciœnienia w otwo-rze, fa³szowanie dokumentacji oraz utrudnianie dochodze-nia po wypadku. Wymienione przestêpstwa s¹ w USA zagro¿one kar¹ 10 lat wiêzienia.
Azerbejd¿an. Poszukiwania w Azerbejd¿anie koncen-truj¹ siê g³ównie na morzu, ale z³o¿a ropy i gazu znajduj¹ siê równie¿ na l¹dzie, szczególnie na Pó³wyspie Apszeroñ-skim, w strefie Quby i w depresji Kury. W opracowaniu „Szczegó³owe badania grawimetryczne i magnetyczne pomocne przy rozpoznaniu obszarów l¹dowych Azerbej-d¿anu” (Gadirov & Eppelbaum, 2012, Detailed gravity, magnetics successful in exploring Azerbaijan onshore areas, Oil & Gas Journal, 110: 60–73) geofizycy z Insty-tutu Geofizycznego w Baku zwrócili uwagê na przydat-noœæ badañ grawimetrycznych, magnetycznych i tempera-turowych do konturowania struktur ropo- i gazonoœnych, a tak¿e do bezpoœredniego wykrywania akumulacji wêglo-wodorów przez poszukiwanie zale¿noœci miêdzy obrazem anomalii resztkowych i lokalizacj¹ z³ó¿. S¹ one nie tylko znacznie szybsze w porównaniu z badaniami sejsmicznymi, ale tak¿e o wiele tañsze. Obecnie instrumenty zapewniaj¹ wysok¹ dok³adnoœæ w mikrogalach (10–8 m/s2) i w piko-teslach (10–12
tesla), a interpretacja wyników wraz z mode-lowaniem 3-D umo¿liwia wyeliminowanie wiêkszoœci
zak³óceñ i wykrywanie bardzo s³abych anomalii, które poprzednio by³y nierozpoznawalne z powodu t³a zak³óceñ. Integracja z sejsmik¹ 2-D i 3-D zwiêksza szanse na odkry-cie z³ó¿ wêglowodorów i daje dodatkowe wskazówki do optymalnej lokalizacji wierceñ.
Budowa geologiczna regionu charakteryzuje siê m.in. kontrastami gêstoœci ska³ osadowych oraz wystêpowaniem w kompleksie górnojurajskim utworów wulkanicznych o jeszcze wiêkszym kontraœcie w stosunku do otoczenia, co wp³ywa na pole si³y ciê¿koœci. Z kolei obecnoœæ silnie pobudliwych magnetycznie utworów wulkanicznych obok praktycznie niepobudliwych ska³ osadowych sprzyja wyko-rzystaniu pomiarów magnetycznych.
W megasyklinorium Kury w regionie Quby na Pó³-wyspie Apszeroñskimi przewa¿aj¹ anomalie ujemne. Wykry-te anomalie II stopnia s¹ zwi¹zane z rozleg³ymi pogr¹¿o-nymi strukturami i oddzielpogr¹¿o-nymi blokami skorupy. Liczne anomalie s¹ te¿ wywo³ane wyniesieniami i obni¿eniami pod³o¿a krystalicznego. W obrêbie anomalii II stopnia wykryto wiele anomalii lokalnych wy¿szego rzêdu, które s¹ wi¹zane z obecnoœci¹ struktur roponoœnych. Migracja lekkich frakcji wêglowodorów ze z³o¿a ku powierzchni wp³ywa na zmianê parametrów fizycznych i w tej strefie wystêpuj¹ anomalne zmiany pola si³y ciê¿koœci i pola magne-tycznego. Potwierdzaj¹ to wyniki obserwacji na z³o¿ach Muradkhanly, Jafarly i Arabkubaly. Tak wiêc szczegó³owa analiza parametrów fizycznych w strefie przypowierzch-niowej jest podstawowym warunkiem i punktem wyjœcia do wykorzystania pomiarów i wyników interpretacji badañ grawimetrycznych i magnetycznych do poszukiwañ z³ó¿ ropy i gazu. Po uzyskaniu pozytywnych wyników na z³o¿u Bozgoby, gdzie obecnoœæ wêglowodorów potwierdzono wierceniem, do rozpoznania wiertniczego wytypowano kilka nastêpnych stref anomalnych w pobli¿u ju¿ rozpoznanych z³ó¿ w depresji Kury i na Pó³wyspie Apszeroñskim.
Meksyk. Odkrycie du¿ego z³o¿a ropy Pozo Navegante w stanie Tabasco zosta³o uznane za fakt takiej wagi, ¿e oznajmi³ o tym sam prezydent Meksyku Felipe Calderón. W otworze Pozo Navegante 1, na g³êbokoœci ok. 6500 m, przewiercono horyzont roponoœny o mi¹¿szoœci 315 m. Wed³ug wstêpnych szacunków zasoby wynosz¹ od 6,8 mln t do 68 mln t lekkiej ropy. Jest to jedno z najwa¿niejszych odkryæ na l¹dzie w ostatniej dekadzie. Wczeœniej koncern Pemex donosi³ o dwóch odkryciach z³ó¿ w Zatoce Meksy-kañskiej, których zasoby okreœla siê na 3,6 mld t ropy. Pre-zydent Calderón uczestniczy³ w uruchomieniu zak³adów skraplania gazu ziemnego w Chicontepec.
ród³a: Deloitte, Gazprom, Gaz-System, Hart’s E&P, Offshore, Oil & Gas Financial Journal, Oil & Gas Journal, PGNiG, Rigzone, RusEnergy, Total, World Oil
18
