Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków

Pełen tekst

(1)ROLA I ZNACZENIE PIENIĄDZA W ZACHOWANIACH POLAKÓW GRAYNA WIATOWY. Streszczenie Celem referatu jest przedstawienie zmian w sposobach traktowania pieniądza w postĊpowaniu polskich gospodarstw domowych. Odniesienia teoretyczne dotyczą kultury pieniądza a empiryczne skupiają siĊ na analizowaniu wybranych aspektów kultury pieniądza w doĞwiadczeniach polskich gospodarstw domowych. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ autorka wskazuje faktyczną wartoĞü i miejsce pieniądza w celach, priorytetach Īyciowych rodziny a takĪe opisuje tendencje zmian w budĪetach rodzinnych oraz aktywnoĞü gospodarstw domowych w zakresie zarządzania pieniĊdzmi. Słowa kluczowe: kultura pienidza, budety gospodarstw domowych, zarzdzanie pienidzmi, wartoci i priorytety yciowe, doradztwo finansowe, usługi bankowe 1. Wprowadzenie Od lat rola i znaczenie pienidza w yciu ludzi jest tematem wielu debat prowadzonych publicznie i prywatnie. Jest równie przedmiotem rozwaa filozoficznych i bada empirycznych podejmowanych zarówno przez naukowców jak i praktyków ycia gospodarczego. Temat pozostaje cigle aktualny i atrakcyjny dla badawczy, praktycznie nie dajcy si wyczerpa . Cigle bowiem pojawiaj si nowe okolicznoci zmieniajce i rozwijajce kultur pienidza w zachowaniach ludzi. 2. Znaczenie i kultura pieniądza W warunkach gospodarki rynkowej pienidz stanowi powszechny ekwiwalent wyceny wartoci uytkowej zarówno pracy ludzkiej jak i wytworzonych w jej efekcie dóbr i usług. W tej szczególnej roli miernika wartoci nie tylko informuje o potencjalnym bogactwie ludzi, pozwala porównywa efekty rozwoju gospodarczego krajów, społeczestw i dowolnie wybranych podmiotów gospodarujcych ale przede wszystkim ułatwia dokonywanie transakcji wymiennych kupna – sprzeday. Jako taki jest powszechnie akceptowany i poszukiwany, aby mógł by uyty dla zakupu kolejnych dóbr i usług. Jest podstawowym rodkiem płatniczym, wystpuje przy spłacie wszelkich zobowiza dłunych. Ponadto pienidz wykorzystywany jest jako rodek tezauryzacji dla gromadzenia i przechowywania rezerw wartoci w czasie. Dziki temu tworzy si zasoby finansowe, które mog by wykorzystane na zakupy rozmaitych towarów i usług dla zaspokojenia przyszłych potrzeb zarówno konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych. W ten sposób zasoby pienidza stanowi swoiste zabezpieczenie obecnego i przyszłego bytu, s podstaw egzystencji człowieka. Z tego powodu czsto te dyskutuje si o kulcie i kulturze pienidza..

(2) 6. GraĪyna ĝwiatowy Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków. Pojcie kultury pienidza nie jest jednoznacznie ustalone. Burghardt dowodzi, e w kulturze pienidza chodzi o drugie stworzone przez człowieka rodowisko, szczególnie o społeczne wzorce postpowania z pienidzmi, do których przystosowuje si wikszo ludzi1. Takie rozumienie, według wielu krytyków, jest zbyt deterministyczne, jednowymiarowe i moe by nie do. wystarczajce dla identyfikacji poznawanych od Schumpetera nastpstw wpływu procesów społecznych na finanse. Zdaniem Hoffmana w kulturze pienidza manifestuj i konkretyzuj si wszystkie funkcje pienidza2. S to zarówno funkcje standardowe, opisywane w kadym podrczniku ekonomii (rodek płatniczy, wymiany, wyceny wartoci i tezauryzacji), jak równie funkcje społeczne, psychiczne oraz estetyczne – kulturowe. Hoffman proponuje trzy kierunki – wymiary analizowania pojcia kultury pienidza3: 1. materialno-instytucjonalna strona wiata monetarnego i jego otoczenia (np. sektor banków, kredytów, technologia i materiały stosowane w produkcji pienidza, symbole i obrazy tłoczone na monetach i banknotach, procedury ochrony i transportu pienidzy a take administracyjne rodki wspomagajce jak zasady rozlicze finansowych, ksigowoci i odpowiednie programy komputerowe); 2. prawidłowoci i ludzkie nawyki w postpowaniu z pienidzmi a take wyraajce si w nich normy społeczne (np. koncentracja na rozliczeniach gotówkowych lub bezgotówkowych, uywanie kart płatniczych, kredytowych, podejmowanie lub odrzucanie kredytów, preferencje dla pewnych form oszczdzania lub inwestowania pienidzy oraz skłonno do wydawania i oszczdzania, rozrzutno i przejawy skpstwa); 3. proces socjalizacji monetarnej – przystosowanie si ludzi do reguł obowizujcych w wiecie finansów, uczenie si a niekiedy te zmiana pewnych reguł (zmiany mog by konsekwencj np. dowiadcze zwizanych z kryzysem walutowym lub nowymi ofertami instytucji finansowych). Te trzy wymiary wzajemnie si uzaleniaj, podlegaj zmianom historycznym, zmieniaj si pod wpływem nastawienia gospodarki i członków społeczestwa tak mocno, e trzeba o nich mówi w kontekcie kultury pienidza, tym bardziej, e kady z tych wymiarów ma swoje odniesienie prywatne i publiczne, makro i mikro skal. Przedmiotem dalszych rozwaa w tym referacie bdzie analizowanie wybranych aspektów kultury pienidza w dowiadczeniach polskich gospodarstw domowych.. 1. Burghardt Anton:Soziologie des Geldes und der Inflation, Wien 1977. Hoffman Reiner-W.:Der schwierige Abschied von D-Mark. Sozialwissenschaftliche Aspekte der Europäischen Währungsunion (EWU), w: WSI-Mitteilungen3/96, s. 170–182. 3 Hoffman Reiner-W.:Geldkultur im Haushalt Gesellschaft. Ausgewählte Facetten, [w:] Vom Umgang mi Geld Finanzmanagement in Haushalten und Familien, Sylvia Gräbe (Hg.), Frankfurt/Main Campus Verlag GmbH 1998, s. 17. 2.

(3) 7. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 52, 2011. 3. Pieniądz jako szczególna wartoĞü w priorytetach Īyciowych Polaków Obecne nastawienie Polaków do pienidza kształtowało si w duej mierze w procesie restrukturalizacji naszej gospodarki. W cigu ostatniego dwudziestolecia nastpiły radykalne zmiany. Wczeniej w warunkach planowej gospodarki, powszechnej reglamentacji i niedoborów oraz ograniczonej wymienialnoci naszej waluty polski złoty raczej nie miecił si w priorytetach ogólnie uznawanych wartoci. Szacunek dla polskiego złotego wzrastał sukcesywnie wraz z popraw zaopatrzenia rynku i wskutek restrykcyjnej polityki finansowej rzdu RP, zwłaszcza wprowadzenia denominacji i wymienialnoci złotego. Poznanie istoty tych zmian i faktycznych relacji społeczestwa polskiego do pienidza wymaga wnikliwych obserwacji i dogłbnych bada wykorzystujcych nie tylko dane ilociowe rejestrujce cigło zmian w dochodach i wydatkach ludnoci ale take dane jakociowe uzyskiwane w badaniach bezporednich, które zwykle maj charakter incydentalny i dotycz pewnych wybranych przez autorów aspektów badanej rzeczywistoci. W maju 2006 roku autorka przeprowadziła badania ankietowe wród 1900 gospodarstw domowych. Celem tych bada było poznanie, jakie nastawienie maj Polacy do pienidza i jak gospodaruj pienidzmi4. W treci tego artykułu wykorzystane zostan niektóre, wczeniej niepublikowane a cigle jeszcze aktualne wyniki bada ilustrujce dokładniej sposób traktowania pienidza w postpowaniu polskich gospodarstw domowych. Nastawienie ludzi odzwierciedla si w deklarowanych opiniach, dlatego te w badaniu poproszono respondentów o wyraenie własnego zdania o słusznoci powszechnie wypowiadanych sdów o znaczeniu pienidza. W odpowiedziach zastosowano piciostopniow skal zgodnoci Likerta, patrz tab. 1. Tabela 1. Deklarowana wiarygodnoĞü powszechnych opinii o pieniądzu Wyszczególnienie Pienidze szczcia nie daj Pienidz rzdzi wiatem Pienidz kosztuje czsto zbyt wiele Pienidz jest efektem włoonej pracy Pienidz jest

(4) ródłem satysfakcji Pienidz jest dla mnie najwaniejszy Człowiek znaczy tyle ile ma na koncie Nie szata zdobi człowieka. Zupełnie si zgadzam 20. Zgadzam si 31. Nie mam zdania 12. Nie zgadzam si 28. Zupełnie si nie zgadzam 9. 37 19. 39 47. 14 24. 7 8. 3 3. 18. 48. 14. 16. 4. 15. 49. 21. 13. 2. 5. 18. 17. 46. 15. 5. 9. 15. 36. 35. 22. 43. 14. 15. 6. ródło: Badania własne.. 4. WiĊcej szczegółowych informacji o metodyce i zakresie merytorycznym ujĊto w raporcie – por. ĝwiatowy GraĪyna (red.): Jak Polacy gospodarują pieniĊdzmi?, Raport z badaĔ, WyĪsza Szkoła Bankowa we Wrocławiu, Wrocław 2006, maszynopis..

(5) 8. GraĪyna ĝwiatowy Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków. Jak wida zdecydowana wikszo respondentów zgodziła si ze zdaniami: „Pienidz rzdzi wiatem” – 76%, „Pienidz kosztuje czsto zbyt wiele” – 66%, „Pienidz jest efektem włoonej pracy” – 66%, „Pienidz jest

(6) ródłem satysfakcji” – 64%, „Nie szata zdobi człowieka” – 65%, jednoczenie te nie zgodziła si ze stwierdzeniem, e „Pienidz jest dla mnie najwaniejszy” i „Człowiek znaczy tyle ile ma na koncie”. Połowa badanych uznała ze pienidze szczcia nie daj, a tylko 37% nie zgodziła si z tym, 23% respondentów uplasowało pienidz w swoich priorytetach yciowych zgadzajc si ze zdaniem, e „Pienidz jest dla mnie najwaniejszy” a 14% stwierdziło ze człowiek znaczy tyle ile ma na koncie. Kolejne pytanie odnosiło si do priorytetów yciowych – realizowanych celów i wartoci. Rozkład procentowy odpowiedzi przedstawia tab. 2. Tabela 2. Deklarowane wartoĞci w priorytetach Īyciowych polskich gospodarstw Priorytety wartoci / cele yciowe Zdrowie moje i mojej rodziny Rodzina - udane ycie rodzinne Praca -

(7) ródło utrzymania Pienidze Nauka i pogłbianie kwalifikacji Kariera – spełnienie zawodowe ycie towarzyskie – rozrywki Sport i rekreacja ycie i praktyki religijne. Najwaniejsze 80 77 50 33 25 29 26 19 19. Wane 18 20 46 61 60 56 57 56 44. Niewane 2 3 4 6 15 14 18 26 37. ródło: Badania własne. Dla badanej grupy respondentów w hierarchii najwaniejszych wartoci dominujce s przede wszystkim: zdrowie moje i mojej rodziny (80%) oraz rodzina – udane ycie rodzinne (78%) a nastpnie praca jako

(8) ródło utrzymania – 50% respondentów umieciło prac w grupie najwaniejszych a 45% w grupie wanych wartoci. Okazuje si, e wród wartoci wanych najczciej wskazywano pienidze (61 %), nauk i pogłbianie kwalifikacji (60%), karier zawodow oraz ycie towarzyskie – rozrywk i spotkania z przyjaciółmi (po 58%), troch rzadziej sport i rekreacja (55%) oraz ycie i praktyki religijne (44%), które w deklaracjach 37% respondentów zostały potraktowane jako niewane. W grupie odrzucanych wartoci znalazły si te sport i rekreacja (25%), rozrywka (18%), nauka i kariera zawodowa (po 15%), 5% respondentów umieciło tu równie pienidze. W konkluzji przyzna trzeba, e priorytety yciowe Polaków skupiaj si przede wszystkim na yciu rodzinnym, dbałoci o zdrowie i prac, natomiast pienidz plasowany jest grupie celów / wartoci najwaniejszych dla 34% respondentów, wanych dla 61% i niewanych – 5%. Deklarowane wartoci i cele znajduj swoje potwierdzenie w faktycznie realizowanych stylach ycia i gromadzonych dowiadczeniach, w pewnym stopniu s te zdeterminowane kondycj ekonomiczn, wielkoci uzyskiwanych dochodów, umiejtnoci racjonalnego gospodarowania nimi oraz struktur wydatków ponoszonych na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych..

(9) 9. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 52, 2011. 4. Tendencje zmian w budĪetach polskich gospodarstw domowych Opis tendencji zmian wymaga ujcia dynamicznego w długim szeregu czasowym. Przełom roku 1989/90 i nastpujcy po nim czas transformacji polskiej gospodarki zapocztkowały istotne zmiany rozwojowe. Sukcesywnie z roku na rok rosła wielko dochodu narodowego oraz zmieniały si proporcje jego podziału, co równie pozytywnie wpływało na warunki bytu ludnoci5. Znaczc popraw zaczto notowa dopiero po opanowaniu inflacji i umocnieniu kursu złotego. Warto przypomnie , e 1-go stycznia 1995 roku wprowadzono denominacj złotego polskiego. Od tego czasu wielko wynagrodze do szybko rosła. Przecitne wynagrodzenie w I kwartale 1995 wynosiło 662,44 PLN; w ostatnim kwartale 2005 – 2.528,62 PLN, w III kwartale 2007 – 2 644,34 PLN. W latach 1995–2005 wynagrodzenia nominalne wzrosły ponad czterokrotnie, przy czym wska

(10) niki wzrostu były najwysze w połowie lat 90-tych (ok. 30%), do roku 2000 utrzymywały si jeszcze powyej 11%, a nastpnie wyra

(11) nie malały. Pewne załamanie nastpiło w 2002 roku, kiedy przyrost przecitnych wynagrodze nominalnych wyniósł 2.6%, a realnych – tylko 0.7%. W kolejnych latach notowano cigły, bardziej ustabilizowany przyrost wynagrodze od 2.5 do 4 % rocznie. Przecitny miesiczny dochód rozporzdzalny w gospodarstwach domowych ogółem wynosił w roku 1995 – 955,35 PLN, a w 2005 – 2155,69 PLN6, co daje wzrost 226%, to jest wicej ni wzrost PKB per capita w USD według parytetu siły nabywczej (188%) ale mniej ni PKB per capita liczony w PLN (295%). Najwysze dochody uzyskiwały zazwyczaj gospodarstwa domowe pracujce na własny rachunek, w roku 1995– 1464,73 PLN w 2005 – 3266,66 PLN, natomiast najnisze gospodarstwa emerytów i rencistów: 1995 r. – 685,04 PLN, 2005 r. – 1609,33 PLN. Relacje zmieni si jeli we

(12) miemy pod uwag wielko dochodów przypadajc na 1 osob w gospodarstwie domowym, wówczas gospodarstwa domowe pracujcych na własny rachunek utrzymuj w badanym okresie swoj najwysz pozycj (1995 r. – 386,13 PLN, 2005 r. – 977,10 PLN) ale zaraz za nimi na drugim miejscu plasuj si gospodarstwa emerytów i rencistów (1995 r. – 319,68 PLN, 2005 r.– 800,25 PLN). Gospodarstwa domowe pracowników osigały redni dochód na 1 osob w 1995 r. – 301,26 PLN, 2005 r. – 770, PLN natomiast najsłabiej wypadały gospodarstwa rolników z dochodem na 1 osob w 1995 r. – 282,35 PLN, 2005 r. – 606.17 PLN Dane dowodz, e w badanym dziesicioleciu we wszystkich grupach społecznych dochody wzrosły ponad 2-krotnie. Ogólne wydatki gospodarstw domowych plasowały si na poziomie bardzo zblionym do wielkoci uzyskiwanych dochodów, aczkolwiek zauway trzeba, e w roku 1995 rónice midzy nimi były mniejsze, W gospodarstwach emerytów i rencistów poniesione wydatki pochłonły w 1995 – 97%, a w 2005 – 93% uzyskanych dochodów, w gospodarstwach pracowniczych odpowiednio; 91% i 88%, podobnie u pracujcych na własny rachunek: 93% i 87%. Skłonno do wydatków na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych jest mniejsza i do stabilna w gospodarstwach rolników, wyniosła 83%, mona przypuszcza , e 17% uzyskiwanego tam dochodu jest przeznaczona na inwestycje. Na tej podstawie sdzi trzeba, e mimo szybko 5. ĝwiatowy GraĪyna: Zmiany w budĪetach gospodarstw domowych na tle rozwoju gospodarczego Polski [w:] Konsumpcja a wzrost gospodarczy, Instytut BadaĔ Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ministerstwo Gospodarki Warszawa 2007, s. 103–110. 6 Rocznik Statystyczny GUS 1996 i 2006..

(13) 10. GraĪyna ĝwiatowy Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków. rosncych dochodów sytuacja finansowa polskich gospodarstw domowych cigle jeszcze jest niezadawalajca, nie pozwala na zgromadzenie wikszego funduszu swobodnej decyzji i powanych oszczdnoci, Analizujc szczegółowy rozkład wydatków wysnu mona nastpujce wnioski: • Utrzymuje si wysoka skłonno polskich gospodarstw domowych do ponoszenia wydatków na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych, co wiadczy moe nie tylko o rozbudzeniu ich potrzeb ale i yciu w warunkach niedostatku. • We wszystkich pozycjach zwikszyła si wielko wydatków. • Zgodnie z prawem Engla procentowy udział wydatków na ywno malał, w badanym 10leciu zmniejszył si o 9 punktów jednakowo w gospodarstwach pracowników, rolników oraz emerytów i rencistów, natomiast u pracujcych na własny rachunek o 7 punktów. wiadczy to o poprawie poziomu ycia, jednake w porównaniu z krajami wysoko rozwinitymi wydatki na ywno mieszczce si w przedziale od 25% do 38% nale do wysokich i odnosz si do społecznoci redniozamonych. • Kolejn poka

(14) n pozycj w budetach gospodarstw domowych stanowi wydatki na mieszkanie, jego wyposaenie i utrzymanie. Mimo rosncych kosztów mieszkania ich udział procentowy nie zmienił si w gospodarstwach rolniczych (16%), w pozostałych powoli zmniejszył si o 3 punkty w gospodarstwach pracowników (z 21% do 18%) i pracujcych na własny rachunek (z 20% do 17%) oraz o 1 punkt u emerytów i rencistów (z 24% do 23%). • Nastpił znaczcy wzrost wydatków na transport i łczno : do 17% u pracujcych na własny rachunek oraz do 16% w gospodarstwach pracowników i rolników, 10% u emerytów i rencistów. Do zwikszenia wydatków w tej grupie przyczynia si permanentny wzrost cen benzyny i olejów napdowych oraz poprawiajce si wyposaenie gospodarstw domowych w samochody osobowe. W 2005 r. samochód osobowy posiadało 83% pracujcych na własny rachunek (w tej grupie jest to pewien poziom nasycenia, od 1995 r. wska

(15) nik ten prawie si nie zmienia). Najwiksze zmiany w posiadaniu samochodów wykazali rolnicy od 56% (w 1995 r.) do 80% (w 2005 r.). W badanym okresie stan posiadania samochodów zwikszyło 15 % gospodarstw pracowniczych (rednie nasycenie w 2005 r. siga 50%) oraz 9% emerytów i rencistów (redni wska

(16) nik w tej grupie 29%). Ponadto wzrost wydatków na transport i łczno zawiera w sobie koszty upowszechniania si telefonii tak w połczeniach stacjonarnych jak i komórkowych oraz internetowych. W tym zakresie polskie gospodarstwa domowe nadrabiaj szybko zaległoci podajc za krajami wyej rozwinitymi. W konkluzji przyzna trzeba, e tendencje zmian w budetach domowych s właciwe, wskazuj cigł popraw warunków i jakoci ycia, przy czym tempo tych zmian nie jest jednakowe w poszczególnych grupach społecznych, uzalenia si bowiem od indywidualnej zaradnoci i gospodarnoci. Pomidzy tymi, którzy radz sobie lepiej lub gorzej pogłbia si zrónicowanie społeczne. Polskie gospodarstwa domowe staraj si nadrobi szybko zaległoci podajc za krajami wyej rozwinitymi, o czym wiadczy te wysoka skłonno polskich gospodarstw do ponoszenia wydatków..

(17) 11. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 52, 2011. 5. AktywnoĞü polskich gospodarstw w zarządzaniu pieniĊdzmi Poznanie aktywnoci gospodarstw domowych w zarzdzaniu pienidzmi wymaga przeprowadzenia bada bezporednich, dlatego w omawianiu tych kwestii wykorzystane zostan niepublikowane dotd wyniki wspomnianych wczeniej bada ankietowych „Jak Polacy gospodaruj pienidzmi?”. Wyniki tych bada mona w duej mierze uzna za reprezentatywne, poniewa w zastosowanym losowo doborze respondentów przebadano 1900 osób. Wywiady prowadzono głównie na terenie Dolnego lska – 87%, reszta województw stanowi mały odsetek – 13% (opolskie – 4%; wielkopolskie – 4%, lubuskie – 2%, lskie – 2%, pomorskie –1%, łódzkie – 1%, mazowieckie – 0.4%; kujawsko pomorskie – 0.11%, lubelskie – 0.05%,). Prawie połowa bada (49%) miała miejsce w aglomeracjach miejskich powyej 100 tys. mieszaców. Analizowani respondenci składali si w 54% z mczyzn i 46% z kobiet. Najliczniejsza bo 39% grup stanowi osoby poniej 25 roku ycia. Kolejna liczn zbiorowoci (33%) s osoby w wieku 26–40, nastpnie (24%) reprezentanci przedziału wiekowego 41–60 lat. najmniej liczn grup s osoby powyej 61 roku ycia (5%). Podział ze wzgldu na wykształcenie przedstawia si nastpujco: 60% ankietowanych – rednie; 35% – wysze; 5% – podstawowe. Najczciej wystpujce grupy dochodowe oscyluj wokół redniej krajowej: przedział 501–1000 złotych na 1 osob wskazało 35% respondentów, 1001–2000 zł – 32%, 2001–3000 zł – 14%, powyej 3001 zł – 8%, w najniszej grupie dochodowej poniej 500 zł znalazło si 11% badanych. Wielko uzyskiwanych dochodów jest odzwierciedleniem aktywnoci i przedsibiorczoci członków gospodarstwa domowego, determinuje te potencjalny poziom ycia. Zarzdzanie pienidzmi w budecie domowym w praktyce jest swoist sztuk kompromisu przystosowania skali wydatków, a dokładniej rzecz ujmujc zakresu zaspokajanych potrzeb do moliwoci finansowych. Dochód rozporzdzalny jest cigle konfrontowany z pilnoci odczuwanych potrzeb, wskutek czego wykształcaj si indywidualne, subiektywne odczucia satysfakcji yciowej, które to, zgodnie z hipotez dochodu wzgldnego, w dalszym cigu s porównywane z sytuacj ssiadów i grup odniesienia. W odpowiedzi na ujte w badaniu pytanie o samoocen własnej kondycji w porównaniu z sytuacj finansow bliskich, ssiadów uzyskano nastpujce wyniki: • Znakomita, pienidzy starcza na wszystko bez koniecznego oszczdzania – 5%, • Bardzo dobra, mog odłoy pewn kwot na „wszelki wypadek” – 16%, • Dobra, starcza mi na utrzymanie i rozrywki lecz musz si kontrolowa – 44%, • Zadawalajca, pienidzy starcza mi na zaspokojenie podstawowych potrzeb – 24%, • Niezadawalajca, musz mocno kontrolowa wydatki, ledwie starcza 9%, • Zła, pienidzy czsto brakuje na utrzymanie i podstawowe potrzeby – 2%. W tych ocenach odzwierciedlaj si te skutki sposobu zarzdzania budetem domowym. W odpowiedzi na pytanie o sposób gospodarowania pienidzmi 37% respondentów stwierdziło, e planuje tylko wiksze wydatki a 36% planuje kady wydatek ale jeli nadarzy si okazja nadzwyczajnej promocji to z niej korzysta, 11% uwaa, e nie musi planowa , poniewa pienidzy wystarcza im na wszystko, 10 % kupuje zgodnie „z kartk”– tylko to co zaplanowane, a 5% respondentów ogranicza wydatki nawet na najpotrzebniejsze produkty i nie ulega pokusom promocji sprzeday towarów nie zawsze pilnych..

(18) 12. GraĪyna ĝwiatowy Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków. Dla ponad połowy respondentów (53%) gospodarowanie budetem domowym nie stwarza problemów, 9% uwaa nawet, e jest to zadanie łatwe i przyjemne, natomiast 31% respondentów stwierdziło ze gospodarowanie pienidzmi jest trudne, a dla 7% jest ono wyjtkowo uciliwe i łczy si z konfliktami w rodzinie. Niewtpliwie takie zgłoszenia powinny by wyzwaniem do wszczcia edukacji w zakresie racjonalnego zarzdzania budetem domowym. W odpowiedzi na pytanie, kto miałby si tym zaj , 65% respondentów uznaje, e gospodarowania pienidzmi powinni nauczy rodzice, 37% procent stwierdza e powinno by to powierzone szkole natomiast tylko 14% uwaa, e t edukacj powinny zaj si banki. W opisie aktywnoci gospodarstw domowych w zarzdzaniu pienidzmi wanym zagadnieniem staje si wskazanie kto i z jakich

(19) ródeł wnosi wkład finansowy do budetu domowego. Praktyka ycia codziennego pokazuje, e budet domowy tworzy si z dochodów uzyskiwanych przez wszystkich członków rodziny, aczkolwiek ich wkład we wspólne utrzymanie jest bardzo zrónicowany i zindywidualizowany według moliwoci i potrzeb poszczególnych osób. Z reguły podstawowe koszty utrzymania finansuje głowa rodziny – m, a w polskiej tradycji równie ona, co te sprowadza si do pojcia wspólnoty majtkowej w małestwie. Na ogół mczy

(20) ni wicej zarabiaj i wnosz wikszy wkład finansowy do budetu domowego. W przeprowadzonych badaniach respondenci okrelili

(21) ródła uzyskiwanych dochodów. Według tych deklaracji dochody mczyzn pochodz w 40% z pracy na własny rachunek, 28% – z pracy najemnej zarobkowej, 4% – z pracy okazjonalnej, 6% – to alimenty, renty, emerytury a najmniejszy odsetek 1–2% stanowi stypendia oraz darowizny i wygrane. ony najczciej 35% otrzymuj wynagrodzenie za prac najemn zarobkow, rzadziej z tytułu pracy na własny rachunek 23%, mniej popularne s alimenty renty emerytury 7%, praca okazjonalna 6%, stypendia 2% darowizny, wygrane i odsetki od kapitału–1%. Jak wida mczy

(22) ni s bardziej skłonni do podjcia ryzyka, z jakim łczy si otwarcie własnej działalnoci gospodarczej. Natomiast kobiety chtniej podejmuj prac najemn, która nie wie si z zbyt duymi nakładami czasu (normowany czas pracy). Wkład finansowy dzieci stanowi: stypendia 18%, praca okazjonalna 15% oraz praca najemna zarobkowa 11%. Badani respondenci w wieku do 25 roku ycia, osoby uczce potwierdzały gotowo pomocy materialnej wsparcia budetu rodziców swoimi pienidzmi. Zarzdzanie pienidzmi w obecnych warunkach rozwinitej gospodarki rynkowej łczy si z moliwociami korzystania z bogatej oferty usług instytucji finansowych, szczególnie banków, które s bardzo aktywne w pozyskiwaniu klientów, zachcaj do otwierania rachunków bankowych, płatnoci bezgotówkowych – przelewami, kartami płatniczymi i kredytowymi jak równie do podejmowania rozmaitych kredytów, zakładania lokat oszczdnociowych i inwestycji kapitałowych. Z badania wynika, e 71% respondentów posiada własne konto w banku, 10% ma konto wspólne z innymi członkami rodziny a 19% nie otworzyło rachunku w banku. W grupie respondentów nie posiadajcych konta 27% jako główny powód podaje brak zainteresowania t instytucj, twierdzc w uzasadnieniu, e konto nie jest im potrzebne, 14% zakłada, e bank nie bdzie nimi zainteresowany, poniewa posiadaj mało pienidzy, 16% nie ufa tym instytucjom, uwaa, e działaj one tylko po to, eby okrada i oszukiwa ludzi, 12% nie potrafi wybra sobie odpowiedniej oferty banku, a 11% woli trzyma pienidze w przysłowiowej „skarpecie”. W badanej populacji najwicej osób było klientami Banku Zachodniego WBK (32%), banku PKO BP (31%) oraz PKO SA (15%). Nastpne w rankingu popularnoci to mBank (7%), Ing.

(23) 13. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 52, 2011. Bank lski i BPH (po 5%), Lukas Bank i Milenium (po 4%), BG, Bank Spółdzielczy i Kredyt Bank (po 3%). Jeli chodzi o zakres korzystania z oferowanych usług bankowych to zdecydowanie najczciej wskazuje si prowadzenie rachunku biecego, uywanie karty kredytowej natomiast najrzadziej rachunek maklerski oraz fundusz inwestycyjny (por. Tab. 3). Tabela 3. PopularnoĞü korzystania z usług bankowych Zawsze. Rzadko. Nigdy. Rachunek biecy. 88. 9. 3. Rachunek walutowy. 8. 23. 69. Lokata. 14. 27. 59. Kredyt. 11. 37. 53. Karta kredytowa. 30. 19. 51. Rachunek maklerski. 5. 12. 83. Fundusze inwestycyjne. 7. 14. 79. Usługi bankowe. ródło: Badania własne. Rozliczenia finansowe na rachunku biecym w banku mona zatem traktowa jako swego rodzaju konieczno i standard w procesie zarzdzania pienidzmi tym bardziej, e pracownicy banków obiecuj swoim klientom profesjonaln pomoc w rozliczeniach, w pomnaaniu powierzonych pienidzy i udostpnianiu dodatkowych kredytów. Gwarantuj te bezpieczestwo powierzonych rodków, co jest niezmiernie wane dla wszystkich klientów. W opinii zdecydowanej wikszoci respondentów idealny bank powinien by bezpieczny i budzi zaufanie, by zawsze dostpny i autentycznie troszczy si o interesy swoich klientów, pomaga im w odpowiednim gospodarowaniu pienidzmi. Ponadto klienci oczekuj od banku korzystnej oferty i sprawnej, kompetentnej obsługi. W praktyce korzystania z usług bankowych 53% respondentów preferuje tradycyjny sposób bezporedniego kontaktowania si z pracownikiem banku „przy okienku”, 39% woli kontaktowa. si z bankiem i obsługiwa własne konto za porednictwem Internetu, natomiast mniejszym powodzeniem (8% wskaza) cieszy si „bank przez telefon”. Dla 69% badanych wizyta w banku nie jest uciliwa natomiast 31% twierdzi, e tak i jest to spowodowane du strat czasu przewanie z powodu kolejki oczekujcych i do opieszałego załatwiania spraw. Oceniajc jako obsługi i faktyczn trosk pracowników banku o klienta respondenci na podstawie własnych dowiadcze twierdzili, e doradca finansowy kieruje si przede wszystkim dobrem banku – 48% wskaza. Zdaniem 42% respondentów doradca stara si łczy interes klienta z interesem banku, natomiast tylko 10% wyraa przekonanie, e kieruje si on przede wszystkim dobrem klienta. Taki rozkład odpowiedzi sygnalizuje utrzymujcy si cigle jeszcze pewien niedosyt zaufania do zawodu doradcy finansowego klienta w bankach. Zawód ten funkcjonuje na wiecie od ok. 35 lat i w krajach o wysoko rozwinitej instytucjonalnej kulturze pienidza cieszy si duym uznaniem i prestiem. W Polsce jest relatywnie młody, a poniewa nie wprowadzono jeszcze jednolitych regulacji prawnych dotyczcych systemu kształcenia, egzaminowania.

(24) 14. GraĪyna ĝwiatowy Rola i znaczenie pieniądza w zachowaniach Polaków. i nadawania licencji zawodu doradców finansowych klienta, przeto ich profesjonalizm i jako. obsługi mog by w praktyce rónie odbierane. W ogólnej ocenie poziomu zadowolenia z usług wiadczonych przez bank uzyskano nastpujcy rozkład odpowiedzi: • Zdecydowanie tak – nie przydarzyły mi si praktycznie adne problemy zwizane z prac banku, pracownicy zawsze słu mi pomoc i dbaj o moje interesy – 18%, • Raczej tak – w kontaktach z bankiem nie miałem(am) adnych wikszych problemów – 45%, • Ani tak, ani nie – posiadam rachunek, dokonuje prostych czynnoci finansowych – 31% • Raczej nie – uwaam, e bank praktycznie nie dba o swoich klientów – 4% • Zdecydowanie nie – czuj si oszukany(a) przez bank, spotkało mnie par przykrych incydentów –2% 6. Podsumowanie Na podstawie cytowanych wyników bada mona wysnu wniosek, e stosunek 63% zadowolonych do 6% niezadowolonych klientów dowodzi, i jako usług bankowych sprawdza si pozytywnie w praktyce zarzdzania finansami osób prywatnych a wszystkie nabywane dowiadczenia kreuj wród Polaków now rzeczywisto kultury pienidza. W procesie przystosowania si do wprowadzanych w naszej gospodarce regulacji finansowych oraz ulegania wpływom instytucjonalnym sektora bankowego konsumenci zmieniaj powoli dotychczasowe nawyki postpowania z pienidzmi. Polskie gospodarstwa domowe zaczynaj docenia znaczenie racjonalnego zarzdzania swoimi finansami. Na rynku pojawiaj si nowe, coraz bardziej złoone i skomplikowane produkty finansowe. Niski poziom wiedzy ekonomicznej i brak czasu na jej poszerzanie skłania członków gospodarstw domowych do poszukiwania profesjonalnego wsparcia w podejmowaniu trafnych decyzji w zarzdzaniu pienidzmi. Sytuacja ta kreuje popyt na edukacj w zakresie zarzdzania finansami prywatnymi i kompleksowe usługi doradztwa finansowego w zakresie rónych form oszczdzania i moliwoci pomnaania zasobów majtkowych w tym inwestycji kapitałów a take ubezpiecze i emerytur. W opisanych zachowaniach przejawia si wyra

(25) nie wzajemne współistnienie i przenikanie si wszystkich trzech wskazanych wymiarów kultury pienidza.. Bibliografia [1] [2] [3]. [4]. [5] [6]. Burghardt Anton:Soziologie des Geldes und der Inflation, Wien 1977. Hoffman Reiner-W.:Der schwierige Abschied von D-Mark. Sozialwissenschaftliche Aspekte der Europäischen Währungsunion (EWU), w: WSI-Mitteilungen3/96, s. 170–182. Hoffman Reiner-W.:Geldkultur im Haushalt Gesellschaft. Ausgewählte Facetten, [w:] Vom Umgang mi Geld Finanzmanagement in Haushalten und Familien, Sylvia Gräbe (Hg.), Frankfurt/Main Campus Verlag GmbH 1998. wiatowy Grayna: Zmiany w budetach gospodarstw domowych na tle rozwoju gospodarczego Polski [w:] Konsumpcja a wzrost gospodarczy, Instytut Bada Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Ministerstwo Gospodarki Warszawa 2007, s. 103–110. wiatowy Grayna (red.): Jak Polacy gospodaruj pienidzmi?, Raport z bada, Wysza Szkoła Bankowa we Wrocławiu, Wrocław 2006, maszynopis. Rocznik Statystyczny GUS 1996 i 2006..

(26) 15. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 52, 2011. ROLE AND SIGNIFICANCE OF MONEY IN POLISH CITIZENS' BEHAVIOR Summary Changes in approach to money are presented in everyday behavior of Polish households. Theoretical evaluations address the culture of money, while empirical studies focus on the analysis of selected aspects of monetary culture in everyday experience of Polish households. Based on empirical studies, the author presents actual value and significance of money within the structure of practical priorities of a family, followed by descriptive evaluation of trends in the observed attitude changes in household budget construction, as well as activities undertaken by households in relation to money management. Keywords: money culture, households’ budgets, money management, values and life priorities, financial advisory, banking services. Grayna wiatowy Katedra Bada Marketingowych Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.

(27)