D¹browska K. & Guzik K. (red.) – Atlas Tatr – Przyroda nieo¿ywiona. Wyd. Tatrzañski Park Narodowy, Za-kopane, 2015: 28 plansz, 82 mapy, objaœnienia. „Atlas Tatr – Przyroda nieo¿ywiona” to znakomity przyk³ad wspó³pracy polsko-s³owackiej w zakresie karto-grafii. W przygotowaniu tego, nie zawaham siê okreœlenia, dzie³a wziê³o udzia³ 83 znawców przyrody nieo¿ywionej Tatr po obu stronach granicy. S¹ oni zatrudnieni w 31 instytucjach: jednostkach naukowych, szko³ach wy¿-szych, parkach narodowych, s³u¿bach pañstwowych, muzeach i speleoklubach.
To oczekiwane wydawnictwo i pierwsze tego typu do-tycz¹ce ca³ych Tatr. Publikacja w ka¿dym sensie miêdzy-narodowa, poniewa¿ zawiera objaœnienia w trzech jê-zykach: polskim, s³owackim i angielskim, w jej powstawa-niu uczestniczyli najwybitniejsi specjaliœci w dziedzinie przyrody nieo¿ywionej Tatr. „Atlas Tatr” jest skierowany do szerokiego krêgu odbiorców zarówno zwi¹zanych z Tatrami zawodowo, jak i wszystkich mi³oœników tych i nie tylko tych gór. St¹d te¿ konieczne by³y pewne uprosz-czenia i celowa rezygnacja z bardzo specjalistycznego s³ownictwa. W zamierzeniu autorów, wydawnictwo mo¿e byæ dla naukowców Ÿród³em inspiracji do dalszych badañ, a dla mi³oœników gór – rzetelnej wiedzy.
Pierwsza grupa plansz (Tatry jako region fizyczno-geograficzny) jest, jak mówi¹ autorzy, geoekologicznym spojrzeniem na Tatry. Przedstawiono na nich w kolejnoœci: pozycjê Tatr w obrêbie Karpat Zachodnich na tle ich jed-nostek fizycznogeograficznych, po³o¿enie Tatr na tle ich bezpoœredniego otoczenia, ich mapê orograficzn¹ oraz szczegó³ow¹ regionalizacjê fizycznogeograficzn¹. Kolej-nych siedem plansz dotyczy tatrzañskiego klimatu. To wa¿ny dzia³ atlasu, poniewa¿ Tatry poza Alpami charakte-ryzuj¹ siê najwiêksz¹ ró¿norodnoœci¹ klimatyczn¹ w œrod-kowej Europie. Znajduj¹ siê w nim nie tylko mapy, ale i ró¿nego typu wykresy. Przedstawione zosta³y: promie-niowanie s³oneczne, rozk³ad temperatur i warunki termicz-ne, opady atmosferyczne z pokryw¹ œnie¿n¹, zachmurzenie i wiatr z wybranymi zjawiskami meteorologicznymi, warunki pogodowe wywo³uj¹ce ekstremalne zjawiska, regionalizacja klimatyczna wraz z typami pogody oraz rekonstrukcja klimatu.
Hydrologiczna czêœæ publikacji zawiera piêæ plansz z mapami w skalach 1 : 100 000 i 1 : 250 000 oraz liczne wykresy dotycz¹ce ró¿nych zjawisk wodnych w regionie. Przez masyw tatrzañski przebiega Europejski Dzia³ Wodny oddzielaj¹cy zlewiska Morza Ba³tyckiego od Morza Czar-nego. Uwarunkowania hydrologiczne regionu odgrywaj¹ du¿¹ rolê w rozk³adzie temperatury wód i zjawisk lodo-wych, a najwa¿niejszym czynnikiem ró¿nicuj¹cym sk³ad chemiczny Ÿróde³ tatrzañskich jest budowa geologiczna. Plansze tej czêœci atlasu zawieraj¹ charakterystykê: stosun-ków wodnych, przep³ywów i odp³ywów rzecznych, zja-wisk hydrologicznych, termiki wód i zjazja-wisk lodowych oraz sk³ad chemiczny wód.
Najwa¿niejsze dla czytelnika Przegl¹du Geologiczne-go bêd¹ zapewne dwie plansze dotycz¹ce budowy
geolo-gicznej i wód podziemnych. Pierwsza z nich, która dotyczy budowy geologicznej, sk³ada siê z mapy geologicznej w skali 1 : 100 000 (niestety ma³o wyraŸne kolory utrudniaj¹ jej studiowanie), szkicu tektonicznego polskiej czêœci Tatr (autorzy nie wyjaœniaj¹ dlaczego nie ma szkicu tektonicz-nego ca³ych Tatr) w skali 1 : 100 000 i dwóch przekrojów geologicznych przez polskie Tatry Wysokie i Zachodnie (tylko dlaczego na tym przekroju widaæ, ¿e flisz podhalañ-ski le¿y z wyraŸn¹ niezgodnoœci¹ k¹tow¹ na eocenie numu-litowym?) oraz krótkiego tekstu objaœniaj¹cego. Na plan-szy wód podziemnych na mapie w skali 1 : 100 000 przed-stawiono wydajnoœci Ÿróde³, otworów z wodami zwyk³ymi i termalnymi, kierunki przep³ywu wód podziemnych, gra-nice wystêpowania wód termalnych, typy przepuszczalno-œci i odp³yw podziemny, a w polskiej czêprzepuszczalno-œci mapy równie¿ g³ówne zbiorniki wód podziemnych i Jednolite Czêœci Wód Podziemnych. Na dwóch przekrojach geologicznych przez polsk¹ i s³owack¹ czêœæ Tatr, nieckê podhalañsk¹ i Kotlinê Popradzk¹ naniesiono elementy hydrogeologiczne, a dwa wykresy prezentuj¹ przebieg roczny wydajnoœci trzech Ÿróde³ (szczelinowego, porowego i krasowego) oraz prze-bieg wieloletniej wydajnoœci Ÿród³a Pod Capkami. Na planszy znajduje siê równie¿ krótki tekst objaœniaj¹cy.
Czêœæ poœwiêcona rzeŸbie zawiera plansze z mapami rzeŸby terenu, sp³ywów gruzowych, potencjalnych obsza-rów lawinowych, tatrzañskich zlodowaceñ. Dwie z nich dotycz¹ rzeŸby wybranych rejonów Tatr Wysokich i Tatr Zachodnich, a dalsze dwie – jaskiñ i zjawisk krasowych. 18
Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 1, 2017
Dwie ostatnie zawieraj¹ mapê gleb tatrzañskich oraz typy œrodowiska przyrodniczego Tatr. Na koñcu objaœnieñ do plansz znajduje siê wykaz autorów i recenzentów oraz skorowidz nazw topograficznych.
To bardzo po¿yteczne wydawnictwo popularnonauko-we, w którym ka¿dy mi³oœnik Tatr znajdzie coœ dla siebie. Pod warunkiem jednak, ¿e w ogóle do niego dotrze, po-niewa¿ nie jest przeznaczone do sprzeda¿y. W jaki wiêc sposób mo¿na siê dowiedzieæ o „Atlasie Tatr”? Wszak nie wszyscy zainteresowani tym górami odwiedzaj¹ siedziby Tatrzañskiego Parku Narodowego. Nie uda³o mi siê te¿ w ostatnim czasie dostrzec, ¿eby wydawnictwo
reklamowa-no w ogólnie dostêpnych œrodkach masowego przekazu. A szkoda, bo pieni¹dze wydane na przygotowanie tego atlasu nie zaowocuj¹ wiêkszym zainteresowaniem przyrod¹ nieo¿ywion¹ Tatr i jej elementami, a siêgn¹ po niego tylko ci, którzy przypadkowo dowiedz¹ siê o jego istnieniu. Z drugiej strony dobrze, ¿e publikacja ta powsta³a, po-niewa¿ stanowi pewien etap podsumowania wiedzy o ró¿-nych zagadnieniach dotycz¹cych przyrody nieo¿ywioró¿-nych Tatr, a za kilkadziesi¹t lat bêdzie zapewne podstaw¹ po-równañ, ¿eby okreœliæ zmiany jakie nast¹pi³y.
W³odzimierz Mizerski
Jach R., Rychliñski T. & Uchman A. (red.) – Ska³y osa-dowe Tatr. Wyd. Tatrzañski Park Narodowy, Zakopane, 2014 r., s. 278.
Nak³adem Wydawnictw Tatrzañskiego Parku Narodo-wego (TPN) w 2014 r. ukaza³a siê publikacja pt. „Ska³y osadowe Tatr”. Jest to dzie³o zbiorowe, rezultat prac wielu autorów, pod redakcj¹ Renaty Jach, Tomasza Rychliñskie-go i Alfreda Uchmana. W monografii zastosowano uk³ad stratygraficzny pocz¹wszy od ska³ permu, a na najm³od-szych ska³ach Tatr koñcz¹c. Ok³adka to zdjêcie „samego serca” Tatr osadowych serii wierchowej, które ukazuje górne partie skalne ponad Dolin¹ Koœcielisk¹ wraz ze szczytem Kominów Tylkowych i Osobit¹ na dalszych pla-nach. Niestety bia³a, pionowa linia szpeci tê piêkn¹ foto-grafiê. Wstêp (po polsku i angielsku) jest ilustrowany map-kami i przekrojami oraz schematami litostratygraficznymi poszczególnych serii tatrzañskich. Ka¿dy z rozdzia³ów zawiera wprowadzenie po polsku oraz na ogó³ liczne ilu-stracje ska³ i ods³oniêæ w terenie. O ile podpisy pod ilustra-cjami ska³ s¹ dwujêzyczne, to brak jest wstêpów w jêzyku obcym. Przyda³yby siê przynajmniej abstrakty (kilka zdañ) jako wprowadzenie dla anglojêzycznych adresatów. Jak na razie czytelnik nie znaj¹cy jêzyka polskiego musi po-wracaæ do angielskiego wstêpu (str. 24). Tytu³om poszcze-gólnych rozdzia³ów towarzysz¹ du¿e zdjêcia, które na-wi¹zuj¹ do ich tematów. Niestety s¹ one pozbawione objaœ-nieñ, nie ka¿dy z odbiorców publikacji wpadnie od razu na to, ¿e nale¿y ich szukaæ na samym koñcu ksi¹¿ki. Jest to du¿a niedogodnoœæ. Na pocz¹tku ka¿dej z czêœci znajduj¹ siê reliefowe mapki ca³ych Tatr, na których przedstawiono rozmieszczenie omawianych serii skalnych. Na wstêpie niektórych rozdzia³ów umieszczono diagramy ilustruj¹ce przypuszczaln¹ paleogeografiê danego okresu czasu. Poz-wala to ³atwiej zrozumieæ genezê omawianych serii skal-nych. W partiach ilustracyjnych znajduj¹ siê zdjêcia mi-kroskopowe p³ytek cienkich (niekiedy te¿ skaningowe), fotografie zg³adów powierzchniowych, okazów natural-nych, jak równie¿ typowych ods³oniêæ tych ska³. Te ostat-nie to czêsto zbli¿enia tak znaczne, ¿e znalezieostat-nie ich w terenie mo¿e okazaæ siê bardzo trudne lub wrêcz niemo¿li-we bez wspó³rzêdnych (np. GPS) czy choæby bli¿szych opisów.
W rozdziale 1.1 omówiono i zilustruwano tzw. zlepie-niec koperszadzki, który z racji swej pozycji pod dolnym triasem wierchowym jest zaliczony do permu. Przez sw¹
fragmentarycznoœæ osady serii koperszadzkiej nie mog¹ byæ sklasyfikowane stratygraficznie. J. Vozar, który zaj-mowa³ siê seriami Verrucano w Ni¿nych Tatrach, nie by³ w stanie okreœliæ ich przynale¿noœci litostratygraficznej. Co do genezy zlepieñca koperszadzkiego to najbli¿ej jej okreœ-lenia by³ M. Limanowski. De facto jest to typowy produkt klimatu tropikalnego.
Nastêpna czêœæ publikacji (1.2) traktuje o najni¿szych, klastycznych osadach triasu serii wierchowej. Na S³owacji s¹ one obecnie okreœlane jako formacja z Luznej. Litolo-gicznie w pe³ni odpowiadaj¹ ska³om tego samego wieku, które ods³aniaj¹cym siê w stanowisku Werfen w Alpach Wschodnich.
Kolejna partia materia³u (2.2) dotyczy jury œrodkowej, jest w nim mowa o ¿y³ach neptunicznych istniej¹cych w ska³ach wêglanowych triasu. Nale¿y tu dodaæ , ¿e istniej¹
19 Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 1, 2017
