Stanisław Obirek SJ, Wizja państwa w nauczaniu jezuitów polskich
w latach 1564-1668, Kraków 1995, ss. 71
Jak pisze A utor n a początku omawianej pracy Jezuici stanowili zawsze przedm iot licz nych publikacji, ale szczególnie w ostatnim okresie literatura n a ich tem at wzbogaciła się 0 wiele cennych rozpraw naukow ych” 1. W śród nich znalazło się kilka prac autorstw a Stani sława O birka, jezuity z K rakow a.
O m aw iana praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy opisuje strukturę zakonu 1 formy rządzenia, drugi norm y ogólne, trzeci stosunek jezuitów do kontrreform acji. Wreszcie czwarty, stanow iący zasadniczy trzon pracy - poświęcony jest jezuickiej wizji państwa przedstaw ianej w szkołach.
A utor skoncentrow ał się na w ykładach jezuickich, trak tatach , teatrze szkolnym i kaz nodziejstwie. W ykorzystał treści zaw arte w wy kładach filozofii, m.in. prow adzonych przez L eonarda K rakera, Jan a K leina, Stanisława Radzimskiego, Andrzeja N o w ak a i Wojciecha
Sokołowskiego czy Jana Chądzyńskiego. W skazują one na to, iż jezuici interesowali się aktualnym i problemam i polskimi i litewskimi. W szkołach ówczesnych doniosłą rolę odgrywał teatr, szczególnie w wychowaniu politycznym młodzieży. Poprzez szkolne przedstawienia sta rano się wykształcić w uczniach cnoty obywa telskie. Podobnie wykorzystywano kazania, w których często pojawiały się treści polityczne - P io tr Skarga, Jakub Wujek, M arcin Laterna, Stanisław Grodzicki i in. Tak więc, mimo iż oficjalnie jezuitów obowiązywał zakaz publiko wania poglądów o charakterze politycznym, spotykam y je w ich twórczości i działalności.
Praca S. O birka stanowi kolejny krok do badań nad dziejami jezuitów polskich.
(D .Ż.-S.) 1 S. O birek, W zja państwa w nauczaniu jezuitów
polskich w latach 1564-1668, Kraków 1995, s. 5.
Jezuicka ars educandi. Prace ofiarowane Księdzu Profesorowi
Ludwikowi Piechnikowi SJ, Kraków 1995, ss. 288
W poprzednim numerze Biuletynu przed stawiliśmy sylwetkę K siędza Profesora L ud wika Piechnika. W związku z om aw ianym jubileuszem 75 rocznicy urodzin ukazała się książka ofiarow ana Profesorowi.
Tom ten rozpoczyna, ja k zwykle przy ta kich okazjach, „p o rtret nie tylko naukow y” Jubilata oraz zestawienie prac Profesora.
N astępnie w kolejności alfabetycznej za mieszczono kilkanaście rozpraw różnych a u to rów.
Kongregacje G eneralne Towarzystw a om aw ia P.J. B ad u ra SJ. Rozm aitym aspektom dziejów szkolnictwa jezuickiego poświęconych jest kilka szkiców. I tak dzieje szkolnictwa jezuickiego w świetle prac L. Piechnika prezen
tuje F. Paluszkiewicz SJ, jezuickie budynki szkolne J. Paszenda SJ, nauczanie logiki matematycznej w Wilnie R. Pleckaitis, a tra dycję i now atorstw o w wykładach retoryki w kolegiach jezuickich E. Ulcinaite, wileń skie Collegium N obilium jezuickie i jego ro lę w kształtow aniu elit w Polsce K. Pucho- wski, niemieckie szkoły jezuickie i ich pol skich uczniów D. Żołądź, przejawy baroku w teatrze jezuickim XVIII wieku I. Kadul- ska. Twórczość pisarzy jezuickich analizują - P iotra Skargi w kontekście jego polemik z arianinem H ieronim em M oskorzowskim - P. Wilczek, natom iast filozofię Stefana Sczanieckiego - R. D arowski SJ, a spojrze nie na państw o i społeczeństwo Tomasza
Młodzianowskiego - K. Przyboś. A ntymakia- welizm jezuicki omawia S. O birek SJ.
Ponadto XIX-wiecznym dziejom edukacji poświęcone są studia J. D ybca o roli studiów zagranicznych w kształtow aniu inteligencji gali
cyjskiej i L. Grzebienia SJ poświęcone konw ik towi szlacheckiemu we Lwowie w latach
1842-1848.
(D .Ź.-S.)
W kręgu akademickiego Zamościa. Materiały z międzynarodowej
konferencji, red. H. Gmiterek, Lublin 1996, ss. 344
O m aw iana praca jest rezultatem konfe rencji nt. „Akademia Z am ojska n a tle p rak tyki edukacyjnej w E uropie Ś rodkow o -Wschodniej (koniec X V I-k o n iec XVIII wie ku)”, któ ra odbyła się w dniach 11-13 m aja 1995 roku w Lublinie i Zamościu.
Tom rozpoczynają rozpraw y dotyczące obcych środow isk szkolnych - A kadem ia Strasburska i jej rektor Jan Sturm (Andre Seguenny), praskie środowisko akadem ickie (Jaroslav Panek), szkolnictwo n a M orawach, ze szczególnym uwzględnieniem kolegium je zuickiego w O łom uńcu (Jindrich Schulz i J a na Buresova).
Sylwetce fundatora poświęcili swe studia Stanisław G rzybowski (o Zam oyskim jak o wy chowawcy młodzieży szlacheckiej) oraz M arek Kuryłowicz (prawo rzymskie w studiach i k o n cepcjach akadem ickich Zamoyskiego). Rolę je go wnuka Jan a Sobiepana Zam oyskiego i jego stosunek do Akademii om aw ia Eugeniusz J a nas.
Profesorów Akademii Zamoyskiej dotyczą następujące rozprawy: M arian a C hachaja (o wykształceniu profesorów Akademii Zam oj skiej), M ariana Lecha Klem entowskiego (o ich udziale w sądownictwie Zamościa), prom ocje doktorskie w Akademii przedstaw ia H enryk Gmiterek; sylwetki profesorów omawiają: H ali na Wiśniewska (Jana U rsinusa i Stanisława Niewieskiego), B ogdan R ok (Stanisława D uń- czewskiego), W ładysław F roch (Bazylego Ru- domicza), Edw ard A. M ierzwa (W illiama B ru ce).
Funkcjonow aniu Akademii w środowisku m iasta i Rzeczypospolitej pośw ięcony jest następny blok studiów. Rom an Szust om a wia kontakty lwowian z Akademią w XVII i X V III wieku, M arian Paw lak ko n tak ty szkolne północnych ziem Rzeczypospolitej z Zamościem, W itold Kłaczewski i Wacław U rban szlachtę lubelską, jej stosunki z A ka dem ią i udział w kształtowaniu elit intelek tualnych Lubelszczyzny, kontakty Rusi Czer wonej z Zamościem om aw ia Wiesław B on dyra.
Agnieszka Sidorowska przedstawiła ok o liczności likwidacji A kadem ii Zamojskiej w 1784 roku, a Bogdan Szyszka omówił szko ły będące kontynuatorkam i tradycji A kade mii.
Tom kończy studium Zdzisława Pietrzyka dotyczące źródeł do dziejów peregrynacji stu denckich w XVI i XVII wieku na przykładzie Strasburga.
Tom ten, ja k m a nadzieję jego redaktor H enryk G m iterek, m a stać się „istotnym przy czynkiem do opracow ania nowej, krytycznej monografii Akademii Zamojskiej, lokującej ją w całokształcie ówczesnych uw arunkow ań kul turowych, społecznych, ekonomicznych i poli tycznych”
(D .Ż.-S.)
1 H. G m iterek, Przedmowa, w: W kręgu akademic
kiego Zamościa. M ateriały z międzynarodowej kon
