• Nie Znaleziono Wyników

BADANIA NAD OWADAMI -KAMBIO- I KSVLOFAGICZNVMI ROZ' WIJAJĄCVMI SIĘ W GORSKICH LASACH ŚWIERKOWYCH USZKO

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "BADANIA NAD OWADAMI -KAMBIO- I KSVLOFAGICZNVMI ROZ' WIJAJĄCVMI SIĘ W GORSKICH LASACH ŚWIERKOWYCH USZKO"

Copied!
81
0
0

Pełen tekst

(1)

PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO LESNICTWA

Warszawa 1978 Nr 563

Zenon Capecki

BADANIA NAD OWADAMI - KAMBIO- I KSVLOFAGICZNVMI ROZ' -

WIJAJĄCVMI SIĘ

W GORSKICH LASACH

ŚWIERKOWYCH

USZKO- DZONYCH PRZEZ WIATR I

OKlść

l1CCJIE)J;OBAHJ.1JI KAMBJ.10- l1 KCl1JIO<I>ArJ.1qECK11X HACEKOM:OIX, PA3- Bl1BAIOII1;11XC.fI B roPH:OIX EJIOB:OIX JIECAX IIOBPE2K)J;EHHbIX BETPOM ' M CHErOJIOMOM

UNTERSUCHUNGEN 'OBER KAMBIO- UND XYLOPHAGE INSEKTEN IN DURCH WIND UND WACHTE BESCHADIGTEN FICHTENBESTANDEN IM GEBIRGE

Praca zawiera wyniki kilkuletnich badań nad owa- dami ·żyjącymi w korze i drewnie świerka w lasa·ch górskich uszkodzonych przez wiatry huraganowe oraz

okiść. Ustalono czynniki wpływające na rozwój tych owadów, wymagania ekologiczne poszczególnych ga- tunków i tworzone przez nie zespoły siedliskowo-tro- ficzne. Schar.akteryzowano znaczenie gospodarcze po- szczególnych zespołów i gatunków, przebieg ich rozro- du w następstwie szkód atmosferycznych oraz czynni-

ki naturalne ograniczające liczebność populacji'.

.;:

(2)

I. WSTĘP

Czynniki atmosferyczne stanowią grupę konstruktywnych zjawisk naturalnych. Ich szczególne układy przyjmują jednak niekiedy charak- ter destrukcyjny, wyrządzając _ogromne szkody. W gospodarstwieileśnym

szkody te można podzielić na dwie grupy. Jedne wynikają z długotrwa-:

łego działania nietypowych warunków atmosferycznych, jak . bardzo ·ni- skie temperatury i ciągłe ulewne deszcze lub susze, drugie zaś powstają

nagle, jak wiatrołomy i śniegołomy.

W okresie powojennym lasy Europy środkowej stały się widownią powtarzających się szkód od wiatrów i okiści o niespotykanym nasileniu.

W Polsce największe rozmiary i największą częstotliwość osiągnęły one w terenach górsk!ch. Zarówno budowa morfologiczna świerka, jak i względy historyczno-gospodarcze sprawiają, że obiektem zniszczeń są głównie drzewostany świerkowe, zwłaszcza położone w Karkonoszach i zachodnich częściach Beskidów. Przede wszystkim w tych regionach, ale również i w pozostałych obszarach górskich szkody te stanowią czyn- nik decydujący o ogólnym stanie lasów i ich przyszłości, a więc o stop- niu zdolności wypełniania przez nie funkcji społecznych oraz o prowa- dzonej w nich gospodarce.

·Spustoszenia powodowane przez wiatr i okiść inicjują proces choro-

. I

bowy lasu bądź stanowią ogniwo procesu zapoczątkowanego już wcześniej

przez inne czynniki. Jednym z takich czynników wyprzedzających szkody atmosferyczne jest opieńka miodowa, której epifitoza obejmuje większość

lasów karpackich. Obfitość materiału pokarmowego, zmniejszenie odpor-

ności drzew niewyłamanych, zmiany powstające w środowisku leśnym

oraz zaburzenia gospodarcze stwarzają dogodne warunki do rozrodu owa- dów kambia- i ksylofagicznych, rozwijających się na świerku w znacznej liczbie gatunków. Rozród ten, szczególnie realny przy szkodach powsta-

jących ·w drugiej połowie życia drzewostanów, pociąga za sobą ginięcie dużej liczby drzew oraz staje się jedną z przyczyn nowych szkód atmo- sferycznych (ryc. 1). O ścisłym powłnowachyie tych dwu zjawisk natu- ralnych świadczy fakt, że odporność drzewostanów na ich działanie kształtuje się pod wpływem podobnych czynników zewnętrznych i we-

wnętrznych.

Na występowanie owadów wpływają ich właściwości biologiczne, liczne czynniki zewnętrzne, charakter drzewostanów, ich stan zdrowotny i sanitarny przed powstaniem szkód oraz gospodarcze postępowanie czło-

,

(3)

!_[3] Owady kambjo... i ksylofagiczne ·39

Ryc. l. ślady szkód wyrządzonych w lasach górskich przez wiatr i owady: a -

Tatrzański Park Narodowy, b - Nadl. Kowary, c - Nadl. Śnieżka

wieka. W rezultacie tworzą się cha~akterystyczne zespoły ekologiczne owadów, różniące się składem gatunkowym oraz liczebnością, częstotli­

wością występowania i dynamiką rozrodu poszczególnych gatunków.

W lasach zagospodarowanych również znaczenie zespołów oraz · należą-

(4)

.40 Z. Capecki [4]

cych do nich gatunków jest rozmaite. Podstawową przyrodniczą i g~spo­

darczą konsekwencją działalności owadów jest ubywanie drzew z lasu,

charakteryzujące nie tylko zagrożenie drzewostanów przez szkodniki, ale

będące także wykładnikiem ogólnej odporności środowiska leśnego.

Celem podjętej pracy było prześledzenie procesu występowania owa-

' .

dów kambio- i ksylofagicznych w drzewostanach starszych klas wieku

I

uszkodzonych przez wiatr i śnieg, jako podstawy do studiów nad stanem zdrowotnym drzewostanów, jego zróżnicowaniami i możliwościami stoso- wnej do tego racjonalizacji postępowania ochronnego. W szczególności

zamierzono ustalenie:

1) gatunków zasiedlających wyłamane drzewa i zagrażających uszko- dzonym drzewostanom,

2) składu i charakteru tworzących się zespołów owadów,

3) czynników wpływających na zasiedlenie drzew i kształtowanie się żespołów,

4) przebiegu rozrodu szkodników,

5) naturalnych czynników ograniczających występowanie' szkodników, 6) znaczenia gospodarczego występujących owadów.

Badania prowadzono w okresie poważnych szkód powstałych w gór- skich drzewostanach świerkowych, w warunkach intensywnej wyróbki

złomów i energicznego przeciwdziałania rozrodowi owadów. Stanowiło

to duże utrudnienie w obserwacjach, pozwalało jednak na uzyskiwanie bogatych doświadczeń praktycznych.

II. METODYKA PRACY

Badania prowadzono w lasac.h rosnących w krainach przyrodniczo-

-leśnych: Karpackiej, Sudeckiej i śląskiej (Dzielnica Przedgórza Sudec-

~iego ). Porównawczo korzystano z materiałów zebranych na pozostałych

obszarach kraju. Głównym założeniem realizacji celu badań było zebra- nie obfitego materiału w postaci owadów rozmnażających się w uszko- dzonych drzewostanach oraz obserwacji charakteryzujących ich występo­

wanie. Prace podzielono na:

1) ogólne - o charakterze generalnego rekonesansu naukowego, 2) szczegółowe - zlokalizowane w wybranych kompleksach leśnych

i drzewostanach.

Prace ogólne zmierzały do zorientowania się o zróżnicQ,waniach wy-

stępowania owadów na terenach górskich jako funkcji odporności drze- wostanów i prowadzonej gospodarki. Obejmowały one przestudiowanie

dostępnych materiałów dotyczących miejsc występowania, wielkości i czę­

stotliwości szkód od wiatru i okiści oraz obrazujących związane z tymi szkodami występowanie szkodników. Wyniki tych studiów stanowiły

(5)

.'(5] Owad11 kamMo-· ł ~lofagiczne 41

Tabela 1 Wykaz llłanowisk

Nr Omaczenie Położenie

sta·· no- stanowisk na mapie Nadleśnictwo kraina

I

dzielnica wys. n.p.m.

wis ka .(ryc. 2) przyrodniczoleśna od-do

1 2 · 3 4

I

5 6

1

Tarnawa Vili-Karpacka Bieszczady 500-1250

2

Wetlina 500-1300

3

Cisna ~1160

4

Jaśliska Beskid Niski 580-863

5

Krynica Beskid i Gorce Sądecki 550-1114

6

Rytro 350-1264

7

Pieniński PN 430-980

8

Krościenko 540-1280

9

Kamienica 350-1350

10

Poręba Wielka 470-1250

11

Babiogórski PN Beskid Wysoki 780-1725

12 @ Rycerka 500-1236

13

Węgierska Górka 450-1366

14

Żywiec Beskid i Średni Mały 360-934

15

Brenna Beskid Śląski 290-1080

16 . @ Tatrzański' PN Tatry 770-2499"

17

Międzylesie VTI-Sudecka Góry Sudeckie 450-1318

' 18 19

Bystrzyca Bielawa Kłodzka 400-1014 300-977

20

Wałbrzych 340-854

21 @ Kowary 400-1100

22

Śnieżka 900-1100

23

Karkonoski PN 750-1602

24

Szklarska Poręba 520-1140

25

Prudnik , V- Śląska Podgórze Sudeckie 250-890

26

Jawor 120-470

27

o

Rudy Raciborskie Kędzierzyńsko-

-Rybnicka 200-300

28

o

Kędzierzyn 150-250

29

o

Zawadzkie Kotlina Opolska 200-250

30

o

Dobrodzień 200-300

31

o

Jełowa 170-260

32

o

Kluczbork 150-250

33

o

Kuźnice

Kluczborskie 15~250

34 '

o

Gręęoszyce Wzgórza

. Dolnośląskie 200-300

35

o

Kraków VI-Wyżyn ·Krak. Okręg

Las Wolski Środkowo- Przemysłowy

-polskich 25~320

36

o

Ojoowski• PN 280-480

(6)

42 Z. Capecloł

E&J

cd. tab. 1.

1

I

2

I

3

I

4

I s

6

37

o

Supraśl II-Mazursko- Wysoczyzna

-Podlaska Bielsko-Biało-

Stocka lS0-214

38

o

Czarna Białostocka 150-220

39

o

Czarna Hańcza Suwalsko-

-Augustowska 100-150

40

o

Głęboki Bród 100-150

41

o

Gołdap Pojezierze

Mazurskie 100-309

42

o

Mrągowo 100--220

43

o

Górowo llawieck.ie 75-216

44

o

Młynary Elbląsko-

-Warmińska 25-200

45

o

Zaporowo 25-150

46

o

Olsztynek Równina

Mazurska 100-250

47

o

Jodłowno I-Bałtycka Pojezierze

Kartuskie 25-274

48

o

Cewice 50-190

49

o

Leśny Dwór Koszalińska 25-200

50

o

Stary Kraków 0-72

-

podstawę do wstępnych rozpoznań terenowych a następnie wyboru obiek- tów do badań szczegółowych.

Ponadto przeanalizowano dla obszaru Karpat i Sudetów korelację na- silenia występowania szkodników, wielkości szkód atmosferycznych oraz

średnich temperatur i sumy opadów w poszczególnych latach i okresach wegetacyjnych. Informacje. co do szkód i szkodników uzyskano z połud­

niowych OZLP, Zespołów Ochrony Lasu i nadleśnictw, dane zaś meteoro- logiczne - z notowań wybranych stacji Instytutu Meteorologii i Gospo- darki Wodnej (30) ..

Badania szczegóło1we izlokaH1zowano w je'dniostikach administracyjnych lasów państwowych według stanu podanego w Zasadach hodowlanych (33). Wykaz· i położenie oraz zróżnicowanie stanowisk obserwacyjnych podano w tabeli 1 i na rycinie 2.

W wybranych kompleksach leśnych i drzewostanach wykonywano w różnych okresach roku analizy entomologiczne złomów oraz drzew

stojących, charakteryzując ich stan, miejsce położenia lub wydzielania

się i sposób grupowania się. Analizy obejmowały ustalenie gatunków owadów zasiedlających drzewa, ich rozmieszczenie na strzałach z uwzględ­

nieniem struktury obwodowej i warstwowej, faz rozwojowych oraz gę­

stości zasiedlenia. Szkodniki rozwijające się pod korą określano przeważ­

nie na miejscu notując obserwacje biologiczne, po czym pobierano wy- cinki do dalszych badań. W laboratorium prowadzono hociowle zebranych

(7)

t71

Owady kainbU;>- ·i kSylofagiczne 43

. ' ; '

, .

I

050 048

o4g 047

., .,

Ili

I

~ )

(. '·~~ .··

'

'\ ··· ····.. ~ ··· ........... . „. ...

.

J

o~

(J'~ ~/~•

26 V J3o 0J„

2J ·.rtt ~ 19 J1 o JOo

~·"'\ 029

("'t:.,.V A

.J..Ef--1'. • ..., e25 o28

'··\!.· 1~ ·-? . o 27

"" .

I, li, ... ... ,VIII- kf'ainy przyrodniczoleśne ' J ' - • -

.

._.. . ·~·

_,.

\.

045 0 4 j · - · - · - U".Jff . , .

„\044 400 \

{.. J90\

··.„„.... 042 li \

4!Jd···": ··· ··· ···o JB\

... „

·1oJJ\

'. t

.

IV

·~>/

•••• „ •••••••••

.. ·· ·.

.

•. „

...

\

„.„.'

.

· , .

\ i'

}

/.·: ...

... ··· ...... /'..„

/

14 5

• • JJ ~ 7 ! 70 g .·· ·· ..

\,-!, e 6 "· 4 .·· ···.

~2r·~... ~ 16 _,. ~7· -._!, s .~·_..- -·· '""'.: / J 2 ·, ··

i..<tf· ... ~~t! 1:.-..

·····.:

· ..

"Ryc. 2. Miejsca zbierania materiałów i przeprowadzania obserwacji na tle krain

przyrodniczoleśnych i zasięgu świerka

e

badania szczegółowe

O badania porównawcze

@ badania ciągłe

materiałów, a następnie wykonywano . analizy żerowisk i oznaczano wy- hodowane szkodniki, 1.ch pasożyty i drapieżców.

Ro:zszerz.eniem badań s1zic:ze1gólowych rw cizal9ie ibyły k1iJ.k:Uile1mie obser- wacje ciągłe prowadzone w następujących terenach:

1) Kraina Karpacka: .pogranicze dzielnic Beskidu Wysokiego i ślą­

skiego - Nadl. Rycerka (12) oraz Dzielnica Tatr - Tatrzański Park Na- rodowy (16); .

2) Kraina Sudecka: Nadl. Kowary (21).

Badania obejmowały powtarzające się obserwacje szczegółowe, a po- nadto obserwacje przebiegu rozrodu szkodników w rozmaitych położe­

niach oraz w warunkach prowadzonego zwalczania i jego w,ykluczenia.

Modyfikację stanowiły badania porównawcze i uzupełniające polegające

na obserwacjach oraz wykonywaniu analiz laboratoryjnych próbek za- .siedlonych drzew pochodzących z terenów położonych poza górami. Miały

(8)

44

.

z~ Capec1ci (8) one na celu ·!'lozszer:zenie znaj1omości 'Ogólneg.o zasięgu występowania

owadów o znaczeniu gospodarczym.

Po zakończeniu obserwacji uzyskiwano dla stanowisk badań szczegó-

łowych materiał stanowiący obraz zespołów owadów rozwijających się

pod korą i w drewnie oraz przebiegu ich rozrodu na tle kompleksu wa- runków środowiska leśnego i prowadzonej gospodarki.

Wszystkie żerowiska oraz owady doskonałe kambio- i ksylofagów z rzędu tęgopokrywych (Coleoptera) i z rodziny trzpiennikowatych (Siricidae) oznaczano samodzielnie. Pozostałe owady, roztocze, bakterie

i grzyiby oznaozyli: Acarina - dr K. Samsińaik, PTaga, Nitidulidae - · dr inż. C. Okołów, Białowieża, Tenebrionidae - dr B. Burakowski, War- szawa, Stap'hylinidae - prof. dr hab. A. Szujecki, Warszawa, Formici-- dae - prof. ·dr W. Koehler, Warszawa, Braconidae- doc. dr M. Capek„

Bańska Szczawnica, Ichneumonidae - dr J. Sedivy, Praga i dr J. Oehlke„

Eberswalde, Porizontinae - dr K. Horstmann, Wiirzburg, Chalcidoidea-- dr Z. Boucek, Londyn, Stratiomyidae, Odiniidae i Muscidae - dr J. T ._

Nowakowski, Warszawa, Dolichopodidae - dr O. P. Negrobow, Woroneż

i dr R. Bańkowska, Warszawa, Lonchaeidae - dr G. Morge, Eberswalde,.

Cynipidae - dr E. Kierych, Warszawa, grzyby owadobójcze - · doc. dr hab. C. Kozłowska, Warszawa i doc. dr hab. S. Bałazy, Puszczykowo„

oraz bakterie owadobójcze - dr B. Głowacka-Pilot, Warszawa.

Zgromadzone materiały, owady i żerowiska znajdują się w zbiorach Pracowni Ochrony Lasów Górskich Instytutu Badawczego Leśnictwa.

w Krakowie.

III. WYNIKI BADAŃ

1. Przegląd gatunków

Podczas badań · stwierdzono występowanie w uszkodzonych drzewo- stanach 45 gatunków owadów żywiących się bezpośrednio i pośrednio.

korą lub drewnem świerka, których zestawienie podano poniżej.

Rząd: tęgopokrywe

Rodzina: drwionkowate rytel pospolity Rodzina: kołatkowate

stukacz podkorowiec Rodzina: bogaitlrowaite

kwietniczek czterokropek Rodzina: głaszczynowate

głaszczyn brodaty Rodzina: kózkowate

rębacz pstry

Coleoptera

Lymexylonidae

Hylecoetus dermestoides L. - n.

Anobiidae

Ernobius mollis (L.) - dn Buprestidae

Anthaxia quadripunctata L. - dn.

Serropalpidae

Serropalpus barbatus Schall. - n Cerambycidae

Rhagium inquisit01' (L.) ...:.... k

(9)

Owady kambia- i ksylofagiczne

zmorsznik czerwony

"Wykarczak sosno"WY,

ściga lśniąca ściga matowa try koń

kurtek mniejszy

zagwoździk skórzasty

łucznik

żerdzianka krawiec

żerdzianka szewc kozulka sosnówka tycz szary

Rodzina: ryjkowcowate

/wałczyk błyszczący

smolik harcy.ński

Rodzina: kornikowate

zakorek świerkowiec

polesiak górski

polesiak obramowany bielojad olbrzymi

czterooczak ·świerkowiec

szczeciniak czarny /oszczecik jasny drwalnik paskowany skrycik najmniejszy skrycik szary

/wgryzoń jodlowiec

drzewożerek jednóżenny drzewożerek wielożenny

bruzdkowiec zachodni rytownik pospolity korniczek plaskozębny

/korniczek wielozębny

kornik drukarz kornik drukarczyk

Rząd: błonkoskrzydłe

Rodzina·: trzpiennikowate kruszel czarny I

trzpiennik świerkowiec

/trzpiennik sosnowiec drzewiennik olbrzym /drzewiennik widmo Rodzina: mrówkowate

gmachówka pniowa

Leptura rubra L. - k

Criocephalus rusticus (L.) - n Tetropium castaneuin (L.) - dn Tetropium fuscum (F.) - dn Obrium brunneum (F.) - dn Molorchus minor (L.) - dn Callidium coriaceum (Pk) - dn Clytus lama Muls. - dn

Monochamus sartor (F.) - dn Monochamus sutor (L.) - dn

Pogonocherus fasciculatus (Deg,) - dn Acanthocinus griseus (F.) - dn

Curculionidae

Magdalts nitida Gyhl. - ni

Pissodes harcyniae Hrbst. - d Scolytidae

Hylastes cunicularius Er. - d Hylurgops glabratus (Zett.) - k Hylurgops palliatus (Gyll.) - k Dendroctonus micans (Kugel.) - d

Polygraphus poligraphus (L.) - d Phthorophloeus spinulosus Rey. - d

Xylechinus pilosus (Knoch.) - dl Trypodendron lineatum (01.) - n Cryptu'fgus pusillus (Gyll.) - k Crypturgus cinereus (Hbst.) - k Cryphalus piceae (iRatz.) - dl

Dryocoetes autographus (Ratz.) - k. Dryocoetes hectographus (Reitt.) - k Pityophthorus pityogra.phus (Ratz.) - d Pityogenes chalcographus (L.) - d Orthotomicus proximus (Eichh) - k Orthotomiaus laricis (Fabr;) - kl Ips typographus (L.) - d

Ips amitinus (Eichh.) - d Hymenoptera

Si'ricidae

Xeris spectrum (L.) - n

Sirex juvencus (L.) - n Sirex noctilw F. - ni Urocerus gigas (L.) - n

U.rocerus phantoma .(F.) - ni Formicidae

Ccimponotus herculeanus L. - n

Z gospodarczego punktu widzenia wyróżniono owady mogące rozwi-

jać ~ię pod korą jeszcze żywych drzew stojących, które określono mia-

·nem szkodników wtórnych dobijających drzewa - d, owady rozwijające

·s,ię w drewnie, 'Określone jako s1~k·odnild niszczące drewno - n, oraz. owady żyjące pod korą głównie drzew powalonych, o. mniejszej szkodli-

(10)

46 Z. Capeclcł [.lOJ

wości - k. Szkodliwość niektórych owadów dotyczy zarówno lasu, jak i drewna - dn. Gatunki spotykane bardzo rzadko ujęto w nawiasy.

Nazwy i układ systematyczny przyjęto na podstawie „Kluczy do ozna- czania owadów Polski" oraz klucza „Opriedielitiel nasiekomych jewro- piejskoj czasti SSSR" (32).

W chodnikach tych owadów stwierdzono występowanie 102 gatunków

pasożytów, drapieżców i komensali, które wyszczególniono w załączniku.

2. Zespoły i mikrosukcesje

W drzewostanach uszkodzonych przez czynniki atmosferyczne można wyróżnić trzy grupy drzew stanowiących potencjalny materiał lęgowy

kambio- i ksylofagów:

Ryc. 3. Przykład wspólnego występo„

wania owadów: Ips typographus i Mo- nochamus

Ryc. 4. Przykład samotnego występo­

wania owadów: Siricidae (spałowanie)

1) drzewa uszkodzone bezpośrednio w sposób uniemożli~ający dal- szy rozwój (złamane poniżej korony oraz wyrwane z korzeniami);

2) drzewa z uszkodzeniami bezpośrednimi, nie przerywającymi dalsze- go rozwoju (o uszkodzonych koronach, zranione i naderwane w sposób widoczny lub niewidoczny);

3) drzewa bez uszkodzeń, które w następstwie szkód bezpośrednich

nagle znalazły się w warunkach mikroklimatycznych zupełnie odmien- nych niż dotychczasowe .

(11)

(11)

0

Owady kambia- i ksylofagiczne 47

Pierwszą grupę drzew można określić jako drzewa powalone, a dwie

następne grupy ·- jako drzewa osłabione.

Owady zasiedlające te drzewa tworzą zespoły złożone z gatunków, którym odpowiada stan i warunki w jakich drzewa się znajdują (ryc. 3).

Niekiedy czynniki te dopasowują się tak ściśle do wymagań konkretnego owada, że przez dłuższy czas żaden inny gatunek nie może do niego do-

łączyć (ryc. 4). Przedmiotem badań jest pionierski zespół owadów za-

siedlających osłabione lub powalone drzewa zwykle przez okres 1 lub 2 lat. Sukcesja w tym czasie ma charakter wstępny, wiążący się głównie

z kolejnością pojawiania się poszczególnych gatunków. Można ją zatem

uważać za rodzaj mikrosukcesji (27), w której uczestniczą głównie ga- tunki gospodarczo szkodliwe. Sezonowy rytm aktywności tych owadów

Tabela 2 Fenologiczne pory rojenia się niektórych szkodników wtórnych świerka

Fenologiczna -pora roku

Gatunek szkodnika przed- wczesna wczesne wczesna

wiośnie wiosna wiosna

lato lato jesień

Hy/urgops palliatus Trypodendron lineatum Dryocetes

lps typographus Jps amitinus

Pityogenes Ćhalcographus Crypturgus

Hylastes cunicularius Rhagium inqusitor

'1

Pogonochaerus jasciculatus Pissodes harcyniae

Hylecoetus dermestoides Orthotomicus

:Pityoph(orus pityograjJhus Phtoroph/oeus spinulosus Tetropium

Molorchus minor Ohrium brunneum Hylurgops g/abratus

Po/igraphus

-

i - -

po/ygraphus Ernobius mol/is

Camponotus herculeanus Leptura rubra

Monochamus

Anthaxia quadripunctata C/yttfs lama

SiriCidae

Callidium corieaceum . Serropa/pus barbatus

Criocephalus rusticus

(12)

48 Z. Ca.pecki

[l2]

rozpoczyna pojawienie się postaci doskonałych, co u omawianych gatun- ków synchronizuje się przeważnie z początkiem rójki. Z tabeli 2 wynika,

że można wyróżnić cztery fenologiczne ogniwa mikrosukcesji:

1) wczesnowiosenne (T. lineatum, H. palliatus), 2) wiosenne (I. typographus, P. chalcographus), 3) wiosenno-letnie (P. poligraphus, Tetropium),

4) letnie (Monochamus, A. quadripunctata, Siricidae).

N a podstawie wykonanych analiz poniżej podano skład zespołĆ)w oraz opis mikrosukcesji owadów występujących w okolicznościach najczęściej

spotykanych w uszkodzonych drzewostanach. Owady uszeregowano zgod- nie z naturalną kolejnością pojawiania się. Gatunki dominujące w zespo-

łach podkreślono, towarzyszące, zwykle występujące rzadko, ujęto w na- wiasy. Wybrane

.

przykłady kształtowania się zespołów \ i sukcesji przed- stawiono w postaci schematycznych rysunków. Objaśnienie zastosowanych

oznaczeń przedstawia rycina 5.

Drzewa powalone:

t :::(_~'<

z kopzeniami

J;;i

i_

::(~<:'

z[amane

.Q [ ...

:::::~ śc1~fe

Zasiedlenie:

20

1----· -silne

P.poligf'ap/Jus I (1958)

13 przekPój /JO wgso.ło1 ·'

średnie i .sla/Je ---'. ści 13 m · /

I

10 l.typpgraphllS li (1069) ' N _,/

----

6

/Jpaf< za.siedlenia

s

na strzale

Ryc. 5. Objaśnienie oznaczeń użytych przy przedstawieniu wyników analiz zasiedle- nia drzew: O, 0,5, 6, ... , 20 - długość strzały w m; I, II (1968) - kolejność zasiedla- nia (rok) ; brak roku oznacza, że zasiedlenie dotyczy roku wykonania analizy1 a brak cyfr rzymskich - że zasiedlenie nastąpiło równocześnie; (60) - liczba chodników macierzystych (przy kornikach) lub larwalnych na długości odcinka strzały ok. 0,5 m;

N, S - strony świata

1

I

(13)

Owady kambia- i kąlofagiczne . 49

a. S u kc e s j a o w a d 6 w n a drze w ach po w a 1 o ny c h

Drzewa powalone mogą być wyrwane z korzeniami, złamane lub ścię­

te. Można zaliczyć do nich także złarnene części koron, odpady pozosta-

jące po wyróbce oraz pniaki. Wspólną cechą tych drzew jest położenie

w bliskości ziemi oraz wilgotność początkowo równa wilgotności żywego

drzewa. Na drzewach takich rozwija się największa liczba gatunków i osobników (r:yc. 6-25).

W miejscach otwartych, nasłonecznionych i mniej wilgotnych (w

związku z konfiguracją terenu, usytuowaniem

w

drzewostanie i jego

o

6 77

...,_ _ _ _ ....,._ __ I. amitinus _ _ _ _ ..,__ I. flJpOIJf'aphus

P. chalcogf'aphus

Ryc.-6,· Swierk-85-letni, (/) 35 cm, powalony w maj.u 1969 r~ na połud­

niowym brzegu lasu; Nadl. Rycerka oddz. 25, wys. 630 m, teren;·równy;

anał. 6 lipca 1969 r.

o

5 6 8 13 14 19 21

'---+--+-/. typographus I

-..i~--P. chalcographus

I

- - - I. amitinus H. palliafu:J __J _ .

· H.J;labratu.s /. tgpol}f'ttpltus, I. amifinus, · P. chalcographus Or. cinereas I

N S

ff. glahratiJs

J

ff.palllhtus li

ł - P.race Instytutu Badawczego

P. harcynille · X. spectrl/lflll

S.]uvenCtJS ·

I

·;· •. ,i

Ryc. 7. · Swierk 60-letni, (/) 23 cm, powalony iw z.dmie 1969/70 r. w drzewostanie przerzedzonym przez okiść;

Nadl. Bystrzyca Kłodzka

oddz. 245, wys. 750 m, te- ren równy; anal. 16 wrze-

śnia- 1970 r.

(14)

o o

''

Z_.· Capecki

7 11 14

I. typa- . graphus I.

T.lineatum li '"

fi n .siostrzana) Dl'tfO~oeies li . 21

P.chalco- . qraphus I lJ2 · przy zf'amemach, kolo sąkow,

pod rwconymi na strzaTą gaTęziam!

w

27

Ryc. 8. świerk 90-letni, (/) 45 cm, powalony wiosną 1969 r. i· okrzesa.-. ny, na zachodnim brzegu lasu; Nadl. Rycerka oddz. 53, wys. 640 m;

anal. 8 lipca 1969 r.

f fijpOIJ!'OpńtiS I

I

lcasfaneum IV (7968) T. linea_flJIT1 Ili (1968)

H. pa!ltatas W .

11. &_arfo

8 70

...

·„ ~···

B /. typographus .t (195 . ...,.7...__-t

c.. /1. sartor li

~ ~ r - - - - - ó.juvenc~ Jl (1967)

. ·~ <Ci

-~ ~

o

Ryc. 9. świerk 100-letni, et>. ·3R cm; złamany w z1m1e · 1960/67 r.

w

miejscu

otwartym; ocieniony tylec i poć;zątek części leżącej; Tatrzańąki PN .oddz. ~64,

wys. 1260 m, teren równy; anal. 25 września 1969 r.

~----H.qlabratus ./1. -. - - - 1 T lineatwn I - -·- - - - -

chodniki macierzy:sf e H. glab!'afus

. mlode chrzo,szcze

Ryc . . 10. świerk BO-letni, (j) 16 cm, złamany w zimie 1968/69 r. w przerze- dzo;nym drzewostanie; Nadl. Tarnawa oddz. 121, wys. 770 m, stok półn.­

-wsch.; anal .. 1970 r:.

(15)

· · @ii]~· ·~"'-'-·-"""-~--~~~o-w_a_d_y_k_a_iti_~_ib_·~-:.:_i_.kSIJ_._Z_qf_a_gi_~c_zn_e~~~~~~~~-=-..::.51

T.casfaneum lJryocoefes 15)

P. chalcographus (188 J

lcasfaneum (10) S. barbo:tus { J) ·

. . _

__

/.amitinus ----~

11. sutor Ryc. 11. Swierk 95-letni, (/J 26 cm ścfęty 15 lip-

ca 119·73 .r. na południowym brzegu lasu; Ta-

trzański PN oddz. 100, V/ys. 1010 .in, teren równy; zasiedlenie na wys. 10 m; anal.1974 r.

Ryc. 12. Swierk 70-letni; od-

łamany wierzchołek na połud­

niowym brzegu lasu; N adl.

Rytro od dz. 67, wys. 900 m, teren równy; anal. 11 lipca 1969 r.

. ~ ..

•. '·~ . J.'

\, '' '

c w

o

7 5 7 72 21

1·

'---+H. glabraflts I (1958)

+---t

T.Lineatum \ P. cha/cographuę

... - - 1.tr.mifinu.s .._ _ _ ._,.

:...,...---· i: typographus

· . ·. 'i

(1~59) .

lrociny

r.

castaneum I (1§58)

1

D. autogNiphus //(1968).

Ryc . . 1~. Swierki 100-letnie; Ryc. 14. Swierk 130-letni,. (/) 45 om,„powfilony w wier;lthołki ·po wytóbce zło• ,'- maju 19.68 r. na ipółnoonYlń b.rżeg·u·1ąs,(l; tatrżański

mów · na otwartej 'pdWi.erzch- PN oddz. · 72, . wys. 1200 m,' teren . równy"; arial. 25 ni; Nadl. Węgierska Górka czer.wca 1969 r. · ·

oddz. 194, wys. 750 m, stok

południowy; 15 maja 1969 r.

28 29

o

~ jb·

...__ ____ P. cha/cographus i l.amifinus - - - 1 ~

't:: ::i

Ryc. 15:„. świerk 85-letni; (/>- 30 ·em, powalony w , .maju 11969. r. · na półn()cnyn:i

brzegu lasu·; Naidl. Ry;cerka · Od.dz. · 25; ·wys: 630· m, stok · !Półn~p.r.;. · anal:. I · .;_

30 maja 1'969 r. (ib& zasiedlenia), II - 6 łi\Pca 1.969 r. · · "' = • • ' • · ' ' · · ·

(16)

o

.J

T. castaneu.m

Drgocoetes

I. fypogrophus

. T. casfaneum n ... 1o..

. vryocoeurt,B ·

I. fypogrophus

,,

H.gla/Jrdfus

23

T. castaneuln

S.J~ventas

/). . Iw.

r

caslaMł.Jftf

'r!JOCOefeS

-~.

Ryc. 16. Swierk 1100-letni, <:/> 32 cm, powalony w maju :1968 r. 111a zachod- nim brzegu lasu, w cieniu; Tatrzański PN oddz. 264, wys. 1260 m, teren

równy; ~mal. 25 września 1969 r.

w

~·

·p iL---:---i

.... - - - / . typographus l.amillnus

P. chalcllf}raphus

·'

I •. 4 ,- ' J

Ryc.· 17. świerk o~

. .

90-letnir (/J 45 cm, powalony w kwietniu t~7o r.,' odciętY. :i1,Qkrzę.., sany 10 maja

uno

r,,

na

.Północnym brzegh lasu; Nadl. Rycerlta. od.dz. 05, wyst~630,mi;

teren równy; anal. · 3 czerwca 1970 r. · · · . ,

o s

10

T. lineatum H. palliafus I

D.proximus chodn. macierz.

I. amitinus li

/.tgpograpńus ///

P. chalcofraphus

•,' -

26

I

i ' : , . ·

N . 30 31

Ryc. 18. Swierk 95-letnd, <1> 34 cm ścięty i ok!rze&any 28 lis~da '3:969 r. na

północnym brzegu lasu; Nadl. Rycerka oddz. 25,

wys.

630. m, teren równy; anal.

3 czerwca 1970 r.

(17)

I

f1'1)

NO

o

17 22 JO

53

SW J5

lamitinus - - - P. cha/co,aphus li

Ryc. 19. SwieI'lk 90-letni, (/) 43 cm, ścięty 25 marea 1971 r. na południowym brzegu lasu, lekko ocieniony; Nadl. Rycerka oddz. 25, 630 m, teren równy; anail. 21 maja

1971 r.

.„„.

I.__ ____ l amifin~ 11 _ _ _ P.chalcographus li I

H. palliatus I z boku i od spodu

w

. N 19 20

Ryc. 20. Swierk 51-letni, (/) 25 cm, ścięty w marcu 1969 r. wewnątrz drzewo- stanu i okrzesany; Nadl.

Rycerka oddz. 32, wys.

640 m, stok północny; anal.

6 lipca 1969 r.

o

7,8 4,4 6f1 10

o

Tl

l.typogpaphas

l.amlfinus P. chalcographus ./

2/XI - - - JV//

· P.chalcographus - - - -

N 2 IX

„--~ · QN

_, '

u s . s

tr 1

Ryc. 21. Swierk 100-letni, (/) 18 cm,

ścięty 6 czerwca. 1_970 r. na półn.­

·wsch. brzegu_ lasu; Nadl. Kowary oddz . . 226, wys. 850 m, stok półn.­

-zach; anal. I ~·3 lipca 1970r.,11- 2 września 1970 r. ·

Ryc. 22. Swierk 50-letni, (/) 20 cm, ścięty w zimie 1967/68 r. wewnątrz

drzewostanu; Nadl. Rytro oddz. 77, wys. 1050 m, teren równy; anal.

6 sierpnia 196S r.

(18)

.54 . . . . ·~~ Ca.pec~ [18)

o

'ima · Dryocoetes

li---

Ryc. 23. Swierk 30-letni; odłamany wierzcho-

łek wewnątrz drzewostanu; Nadl. Rycerka, lasy gr. Sól, wys. 600 m, stok północny; anal.

24 lipca 1969 r.

a

I. fgpographus

Żer> regeneracyjny

T.lineatum

bryocoefes _ _ __.

aLaflicis

.o '·' „/:'

'"'

b

I C /.

typographus

___ !?"""""

_

.

H. derme~toides

Ryc. 24. Swierki 115-letnie; wycinki odziomków z iwyróbki zimowej ocienri.one pre:~ maliny: a - siłnie, b - słabo; Nadl. Węgderska Górka oddz. 93, wyB. 675 m, stok południowy, ainal. 23 lipca 1969 r.

D 1

P. cha/COljf1aphtJSJ H.cunicularius (1968) Dryocoef es

-Rh. inqui.3ifor ----.J

- ti<Pes f'ójki

Ryc. 25. Swierk; walki (/) 9 cm, częściowo zasypane stru-

żynami z papierówki; Nadl. Węgierska Górka, oddz. 206, wys. 700 m, teren wilgotny, równy-; anal. 15 maja 1969 r.

zwarciem, położeniem w obrębie powierzchni wyłamanego lasu lub zrębu

oraz na strzałach) występują:

lps typographus Xeris spectrum

lps amitinus

Pityoge.nes chalcographus Crypturgus 'Ci??:ereus

.(Pogonocherus fasciculatus) . (Pissodes· harcyniae) ·

Pityophtorus pityographus

U rocerus gigas (Sirex juvencus) ( Molorchu,s minor)

(Polygraphus poligraphus) Monochamus

W: miejscach słabiej nasłonecznionych, wewnątrz drzewostanów, od -0cienionej, bliższej ziemi strony drzew występują:

Trypodendron lineatum Hylurgops palliatus Dryocetes

Hylastes cunicularius Rhagium inquisitor Hylecoetus dermestoides

Orthotomicus Tetropium

Hylurgops glabratus (Sirex juvencus)

(Serropalpus barbatus)

(19)

O.wady kambiO• i. ksyU?fagic:zne.

55

· W zależności od wyróżnionego ·na wstępie sposobu powalenia · drzew

·2aznaczają się· różnice występowania · owadów. Drzewa wyrwane ·

z

ko-

rzeniami zasiedlane z reguły później, mhiej licznie i mniej regula·rnie

niż drzewa złamane lub ścięte. W wyższych położeniach, w miejscach ocienionych, bywają zasiedlane czasem dopiero w drugim okresie wege- tacyjnym po powaleniu. Okrzesanie takich drzew sprzyja zasiedleniu przez drugi zespół owadów. Ten sam zespół zasiedla tylce drzew złama­

nych. Najczęściej lokuje się tu drwalnik i polesiak obramowany, rzadziej

dołączają się drze~ożerki. i rytel oraz kornik drukarz. Podobne gatunki,

zwłąszcza rytel, ·drwalnik (rzadziej trzpiennikowate) i zmorsznik, zasie-

dlają pniaki. _ _.

Części złomów leżące na ziemi oraz drzewa odcięte. od korzeni stano-

wią najlepszy materiał lęgowy dla obydwu zespołów owadów. Zmiany

zachodzące podczas wyróbki do chwili okorowania z reguły sprzyjają

zasiedleniu. Drzewa powalone w jesieni i na początku zimy zasiedlają

obydwa zespoły, powalone zaś później - . zwykle tylko zespół pierwszy.

Na drzewach powalonych w lecie częściej niż kornik drukarz występują

kornik drukarczyk i rytownik.

b. S u k c e s j a o w a d ó w n a d r z e w a c h o s ł a b i o n y c h

Osłabienie drzew wynika z ogólnych zaburzeń wewnętrznych (fizjo- logicznych) lub lokalnych uszkodzeń zewnętrznych (mechanicznych). Za- burzenia fizjologiczne są następstwem uszkodzenia korzeni (naderwanie,

Ryc. 26. Korony świerków uszkodzone przez stale wiejące, zimne wiatry: a - Nad!.

Poręba Wielka, b - Nadl. Kowary, c - Tatrzański PN

(20)

56 Z. Capeeki ·[20}

porażenie przez grzyby pasożytnicze, wyładowania elektryczne, susza itp.

lub gwałtownej zmiany warunków mikrosiedliskowych wskutek nagłego odsłonięcia drzew. Te ostatnie zmiany łączą się zwykle z redukcją części

aparatu asymilacyjnego, największą na nasłonecznionych i nawietrznych brzegach lasu oraz na szczytach wzniesień i grzbietach. Osłabione drzewa

stają się wówczas widoczne z daleka wskutek lekko przyżółkłej (jakby

Cytaty

Powiązane dokumenty

Łuk (Arcus) czaszki od obu Auriculare przez Bregmę (Auriculare określa się na wałku początku wy- rostka licowego kości skroniowej (processtis zygo-.. matics ossis temporalis)

Interesujące jest pytanie, czy gdyby można było uzyskać fundusze na szerokie nowe badania nad uczeniem się i nauczaniem matematyki, to czy zechcianoby je podjąć.. Pytanie

Charakterystyczne jest to, że w okresie szczytu powodzenia i sławy Jesienin w swej autobiografii zaprzeczał, nie pomijał sprawy, lecz właś­ nie zaprzeczał, że

Na temat procesu identyfikowania siebie poprzez aktywność wnioskowano na podstawie autodefinicji ujawniających reprezentacje aktywności połączone z reprezentacjami

Współzawodnictwo między długimi czasami oczekiwania na kolejny skok a długimi skokami może prowadzić do dyfuzji paradoksalnej, czyli takiej dyfuzji anomalnej, dla

jąca, przeciw Ascaris lumbricoides - roztwór wodny cytrynianu pipera- zyny o pH 8,5, przeciw Trichuris trichiura roztwór wodny cytrynianu pi- perazyny z dodatkiem

Spotkanie „obrazów wspomnień”, jakimi dysponowali uczestnicy warszta- tów, z obrazami „produkowanymi” przez fotografa Zdzisława Beksińskiego okazało się

Celem podjętych badań była nie tylko ocena kompostu z komunalnych osadów ściekowych z Miejskiej Oczysz- czalni Ścieków w Sokółce do przyrodniczego wykorzystania na