Ujawnianie śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej
W polskiej kryminalistyce jak dotąd nie prowadzonobadań nad możliwością ujawniania śladów linii papilarnych na skórze ludzkieji to zarówno żywego człowieka jak i zwłok. Biorąc powyższe pod uwagę, a w szczególności olbrzymie znaczenie dla praktyki kryminalistycznej jakie mia
łaby ewentualnie każdorazowo pozytywnie zakończona próba ujawnianiaza pomocą choćby jednej z metod - jest wystarczającą argumentacjąpodjęcia takich badań. Jak podaje zagraniczna literatura kryminalistyczna metod takich, jestznanych sześć, a mianowiciez wykorzystaniem:
- proszku daktyloskopijnego i folii,
- proszku daktyloskopijnego ipapieru fotograficznego.
- par jodui płytkisrebrnej,
- roztworu leukofioletu krystalicznego wksylenie, - luminescencji laserowej,
- radioelektronografii.
W niniejszej publikacji omówione zostaływyniki badań przeprowadzone pierwsząztychmetod. Pozostałe zostaną przetestowane w dalszejkolejności, aichwyniki ogłoszone wkolejnychpublikacjach, dotyczących najpierw skóry
„żywej”, a następnie skóry zwłok.
Celemniniejszej pracybyło sprawdzenie możliwości ewentualnego ujaw
niania śladów linii papilarnych na „żywej” skórze ludzkiej za pomocą proszku daktyloskopijnego oraz ustalenie najlepszej formy ich utrwalania.
Pozatym chodziło przede wszystkim o udzielenieodpowiedzinapytaniejaka jest rzeczywista wartość i przydatność tej metody w codziennej praktyce kryminalistycznej.
Wroku 1980 H. J. Hammer w artykule „Uber Methoden zur Darstellung von latenten Fingerabdrucken auf der menschlichten Haut” ogłoszonym w „Forensic Science International”(t. 16 nr1,1980) wymienia cztery metody ujawniania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej. Pierwsza z nich (będąca tematem niniejszej pracy) opiera się na klasycznym ujawnianiu śladów linii papilarnych za pomocą pędzla magnetycznego, a następnie utrwalaniu ich na foliidaktyloskopijnej, z tym, że wykorzystano tu inny niż
267
UJAWNIANIEŚLADÓW LINII PAPILARNYCH
Charakterystyka badanego podłoża
Rodzaje pozostawianych śladów'
zwykle proszek ferromagnetyczny (receptura jego podana zostanie w dalszej części publikacji).
Metodą tą udało się H J Hammerowi ujawnić czytelne ślady linii papilar
nych na „żywej"” skórze ludzkiej po 30 minutach od czasu ich złożenia.
Podłożem, na które nanoszono a następnie ujawniano ślady linii papilarnych była wyłącznie „żywa” skóra ludzka.
Siady linii papilarnych pozostawiano na powierzchni dłoniowej przedra
mienia, tuz za nadgarstkiem. Miejsce to uznano za najbardziej odpowiednie do przeprowadzenia prób ujawniania pozostawianych tam śladów. Z jednej strony, miejsce to jest gładkie, sprężyste i nieowłosione, z drugiej - jest ono zakryte przez rękaw w niewielkim stopniu i dlatego pozostawiony tam ślad ma realną szansę przetrwania, nie jest narażony na ewentualne zatarcie.
Ponadto , jest to najbardziej prawdopodobna okolica ciała, na której mogą być pozostawione ślady linii papilarnych w trakcie bójki lub szarpaniny.
Oczywiście, w przypadku żywego człowieka miejsc poszukiwania pozosta
wianych na nim śladów należałoby wymienić jeszcze co najmniej kilka, logicznie związanych z typem popełnionego przestępstwa. Miejsca te jednak w sensie praktycznego przetestowania z jednej strony nie mogły być brane pod uwagę ze względu na intymność niektórych części ciała ludzkiego, z drugiej zas - wykorzystanie tych miejsc do badań byłoby bezcelowe, ponieważ są one na ogół zakryte. Pozostawione tam wcześniej ewentualne ślady linii papilarnych są zacierane lub wchłaniane później przez odzież.
W badaniach uwzględniono ślady potowe i potowo-tłuszczo- we, czyli te, które w rzeczywistości pozostawione są przez człowieka w trakcie dotyku czegokolwiek, zatem i innego człowieka, a ściślej biorąc zewnętrznej powierzchni jego skóry.
Potowe - Ślady te pozostawiano we wszystkich próbach po każdorazo
wym umyciu i obeschnięciu rąk. Nanosząc je na powierzchnię dłoniową przedramienia (między nadgarstkiem a łokciem) wytypowanej osoby prze
strzegano zasady nieingerowania w to podłoże wychodząc z założenia, że takie postępowanie będzie odzwierciedleniem i zachowaniem warunków naturalnych. Odstąpiono zatem od wszelkiego rodzaju przemywania lub przecierania powierzchni skóry, na której zamierzano składać ślady w celu późniejszego ich ujawniania.
Potowo-tłuszczowe - W celu uzyskania na palcach substancji potowo-tłu- szczowej (substancja potowa występuje samoistnie na całym ciele, zaś substa
ncja tłuszczowa w postaci łoju tylko w miejscach owłosionych) pocierano je o włosy głowy i tak naniesioną substancję (już potowo-tłuszczową), poprzez dotyk przenoszono w postaci śladów na testowany fragment skóry.
Przyjęte cyklebadawcze
W trakciepozostawiania śladów potowo-tłuszczowych,pominięto czyn nośćmycia rak, w odniesieniu dozasady każdorazowegomyciarąkpodczas pozostawiania śladówpotowych, (chodziłoo zmycie substancjitłuszczowej).
Utrzymano natomiast zasadę nieingerowania w podłoże pozostawianych śladów,chodziło o nieodtłuszczanie dłoniowej powierzchni przedramienia.
Wcelu stwierdzenia czy istnieje w ogóle praktyczna możli wość ujawniania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej za pomocą proszku daktyloskopijnego - pierwsze badania przeprowadzono w warun kach optymalnych. Dłoniowączęść przedramienia oraz palce, którymi skła danoślady odtłuszczonopoprzezdokładne ich umycie. Następnie pocierając palcami o czoło i włosy głowy, naniesiono świeżą substancję potowo-tłuszczo- wą i złożono ślady na przedramieniu. Ślady te ujawniano następnie co5 minut do 6 godzin,a dalej już co 2 godziny, aż do próbkażdorazowonegatywnych.
O ile powyższy cykl badawczy miał na celu ustalenie maksymalnego czasu przetrwania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej w warunkach dla nich optymalnych( a więc w warunkach nie zawsze możliwych wrzeczywis tości, lecz niewykluczonych) - o tyle drugi cykl badawczy miał inny charak
ter. Chodziło o ustalenie osób i przedziałów czasowych w konkretnych i rzeczywistychwarunkach.
Cykl ten. będący zasadniczym w niniejszych badaniach, rozpoczęto od wytypowania dwóch mężczyzn o znacznym zróżnicowaniu w wydzielaniu substancjipotowo-tłuszczowej,co potwierdzono wcześniej przeprowadzony
mi próbami ujawniania śladów linii papilarnychzłożonych przez mężczyzn na neutralnympodłużu (szkło). Po wytypowaniu mężczyzn, któiych określo
nosymbolicznie jakoM-l i M-2, z tym, że symbol M-l zarezerwowano dla dysponującego intensywniejszym wydzielaczemsubstancjipotowo-tłuszczo wej - wytypowanocztery kobiety (oznaczone analogicznie symbolami K-l, ....K-4) na przedramieniach, których wymienieni mężczyźni składali ślady.
Dodać należy, że o ile mężczyzn umownie traktowano jako ewentualnych
„napastników” tokobietytraktowanojako ewentualne „ofiary”.
Dobór wytypowanychosób i ichkrótka charakterystyka przedstawiała się następująco:
M-l - mężczyzna, lat 44, skóra gładka, sprężysta, znaczne wydzielanie substancji potowo-tłuszczowej,
M-2 - mężczyzna, lat29, skóra gładka omniejszej sprężystości, mniejsza też intensywnośćwydzielanej substancji potowo-tłuszczowej,
K-l - kobieta, lat 35, skóra gładka, sprężysta, K-2- -kobieta, lat 45, skóra gładka,mało sprężysta, K-3 - kobieta,lat 50, skóra gładka, mało sprężysta, K-4 - kobieta, lat 30, skóra gładka, sprężysta.
W przypadku kobiet celowo pominięto próbę określenia stopniawydziela nia przeznie substancji potowo-tłuszczowej, gdyż jak wcześniej wspomniano,
269
UJAWNIANIEŚLADÓWLINIIPAPILARNYCH
7 -„PK"
Skóra jako podłoże ujawnianychśladów
Powierzchnia skóry me jest gładka, ma liczne wklęśnięcia i wyniosłości, Wklęśnięcia naskórka występują w kilku postaciach: jako bruzdy międzypapilarne, zmarszczki, fałdy mięśniowe -wytwarzające się na skutek skurczu mięśni, ułożone równolegle do ich kierunku, fałdy stawowe oraz umieszczone na liniach papilarnych ujścia papilarne, pola naskórka i szwy. Jak wynika więc z powyższego linie papilarne są wyniosłościami naskórka poprzedzielanymi bruzdami międzypapilarnymi, zaś polanaskórka poprzedzielane są zmarszczkami. Według wyniosłości naskórka, skórę po dzielić można na poletkową i brodawkową (pokrytąliniami papilarnymi), przy czymwiększajejczęśćnależy do typu poletkowego. Poletkowość stanowi swoisty rysunek zewnętrznej powierzchni skóry, dobrze widoczny gołym okiem. Jest ona wynikiem obecności licznych i nieregularnych bruzd Unij
nych, przeplatających się i krzyżujących w sposób bezładny. Bruzdy te stanowią odpowiednikfalistegoukładu linii papilarnych. Typ skóry brodaw
kowej to wewnętrzne strony dłoni i stóp. Występujące tam linie papilarne tworzą swoisty rysunek, typowy dla danego czowieka. Linie te różnią się między sobą długością, szerokością, kształtem, kierunkiem przebiegu oraz szczegółami budowy (minucjami).
Nieodłączną właściwością skóryludzkiej jest jej sprężystość. Wyraża się ona odpornością na rozciąganie i mechaniczny ucisk lub urazy. Określona sprężystość jestwynikiem zarówno falistego układubrodawekskórnych jak i obecności włókien sprężystych w skórze właściwej.
Jednym z podstawowych czynności skóry ludzkiej, jest utrzymywanie stałej temperatury ciała (ok. 36-37°C) co tym bardziej jestistotne,iżtempera turaśrodowiska człowieka jest często zmienna. Z czynnością regulacji tempe- kobiety w niniejszych badaniach traktowano wyłącznie jako „podłoże” pozostawianych śladów.
Po wyborze osób, ustalono następnie kryteria czasowe oraz liczbęprze
prowadzenia prób w zastosowanym cyklu badawczym. Składanie śladów rozpoczął mężczyzna „1”, kolejno, na przedramieniu kobiety „1”, „2”, „3”
i „4”, a następnie mężczyzna „2” analogicznie pozostawił ślady na przedra mionach wymienionych kobiet. Każdorazowo pozostawiano po 10 śladów, które miały być ujawnione po upływie 0,5godziny oraz następne 10 śladów ujawniane po 1 godzinie. W zależności od uzyskania wyników dalszy cykl badawczy miał być kontynuowany już tylko przez tegomężczyznę, którego ślady poujawnieniu będą czytelniejsze. Kontynuacjędalszych badań posta nowiono przeprowadzić na wytypowanych kobietach, tym razem wpostaci 12 śladów ujawnianych co 5 minut -czyli przez 1 godzinę. Takie ustawienie cyklu badawczegomiałona celuustalenie ewentualnej granicymaksymalne go czasu utrzymywania się śladów liniipapilarnych W takim samymusta
wieniu czasowo-ilościowym badania te uznano za stosowne poszerzyć o dziecko (chłopiec -10 lat).Zakończono jenaukładach,gdzie mężczyzna „1” składał ślady na mężczyźnie „2” i na odwrót. Śladów tych składano po 10, a następnie ujawniano je po 0,5 godzinieoraz następne 10 po godzinie.
ratury związane są ściśle gruczoły potowe, które poprzez zwiększenie swojej czynności wytwarzają dużą ilośćpotu, a ten parując zabieraznaczneilości ciepłachroniąc w ten sposób organizm przed przegrzaniem
Czynność wydzielniczaskóry polega na wydzielaniu łojui potu, stądjej określenie jako narządu wydzielniczego.Substancja potowo -tłuszczowa wy kazuje znaczne różnice u poszczególnych ludzi i to zarówno pod względem zawartości składnikówpłynnychjak i stałych.
a) Wydzielanie potu - następuje głównie na skutek wytwarzania ciepła w organizmie człowieka lub wzrostu temperatury otoczenia. Samoistne wytwarzanie ciepła przez organizmjest związane przedewszystkimz wy tężoną pracą fizyczną, spożywaniem obfitych posiłków, przyjmowaniem znacznejilości gorących płynów przy jednoczesnej wysokiejtemperaturze zewnętrznej. Wydzielanie potu jest w znacznym stopniu zależne odsyste mu nerwowego człowieka. Obfite poceniesię może zachodzić pod wpły wem bodźców psychicznych, dotyczy ono zwykle dłoni i stóp, rzadziej okolic pachowych i twarzy. Wydzielanie potu w następstwie bodźców emocjonalnych jest niezależne od temperatury otoczenia i ilości ciepła dostarczonego do skóryz głębszychwarstw tkanek.
Skład chemiczny potu jest zmienny, zależy on od obfitości pocenia się, ilości soli spożywanej w pokarmach, stężenia azotu we krwi i jegowyda
lania.Woda w 99% jest składnikiempotu, a zaledwie 1% tookoło w po łowie związki organiczne takie jak kwasy (pirogenowy, mlekowy, tłusz
czowy), związki zawierające azot (np. amoniak, mocznik, aminokwasy, lipidy, sterole, witaminy)- w drugiej połowie to związki nieorganiczne czyliróżnegorodzaju pierwiastki chemiczne (np. brom,węgiel,tlen,azot, wapń, fosfor itp.).
Przy obfitymwydzielaniupotuilość zawartej w nim soli ulegazmniej
szeniu. Pot kobiet zawiera mniej chloruniż pot mężczyzny. Ilość wydzielo nego w pocie azotu waha sięw szerokich granicach w zależności od za
wartości we krwi oraz wydalania przez nerki.
b) Wydzielanie łoju - następuje na skutek wypychania treści gruczołów łojowych na powierzchnię skóry.Jestonozależne od:
- systemu nerwowego np. przetłuszczanie skóry w zapaleniu mózgowia, - wpływówhormonalnych, w wynikuktórychnastępuje zwiększonewy--
dzielaniełojupod wpływemandrogenów i hormonów kory nadnercza zmniejszone pod wpływemestrogenów.
- temperatury środowiska pod wpływem której (zimna) następuje skurcz mięśni przywłośnych i szybkie opróżnianie sięgruczołówłojowych co chroni skórę przed szybkim parowaniemjej powierzchni i bezpośred
nim działaniem zimna.
Po odtłuszczeniu (np. umyciu) skóra jest całkowicie pozbawionaosłony tłuszczonej przez 10-20 minut, po tym czasienastępujestałei sukcesywne odnawianie tej osłony. Głównym składnikiem wydzieliny gruczołów łojo
wychsąkwasy tłuszczowe (np. oleinowe,stearynowe,palmitynowe) i lipidy, ponadto w skład wydzieliny gruczołów łojowych wchodzą także m.in. np.
białka, cholesterol i inne.
271
UJAWNIANIE ŚLADÓW LINIIPAPILARNYCH
Problem czytelności i przetrwania śladów
Czytelnośćimożliwość przetrwania śladów linii papilarnych naniesionych na skórę ludzką są zależne przedewszystkimod naturalnych jej właściwości, takich jak: budowa zewnętrzna, temperatura i wydzielana substancja potowo-tłuszczowa. Uwzględnić przy tym należy stopieńinten sywności występowania tych czynników w danym przypadku.
Ogólnie, o ile na przetrwanie śladów ma wpływ temperatura i substancja potowo-tłuszczowa, to czytelność zależy przede wszystkim od zewnętrznej budowy skóry, Czytelność możetakże zależećodskutecznościzastosowanej metody ujawniającej ślady, jak również od umiejętności manuałno-technicz- nych ujawniającego. Dodatkowo wystąpić mogą jeszcze czynniki obniżające stopień czytelności śladów liniipapilarnych naniesionych na skórę ludzką, takie jak np. zabrudzenie palcównanoszących śladylub zabrudzenie frag mentu skóry, na który ślad naniesiono. Zabrudzenia takie zresztą mogą wystąpić obustronnieuniemożliwiającw takim przypadku możliwość ziden
tyfikowania tak pozostawionych śladów, nie mówiąc już o tym, że nieraz wogóleśladów takich niemożna ujawnić. Innymi czynnikami mogącymi mieć negatywny wpływ na czytelność śladów może być stopień dynamiki ich pozostawienia lub mechaniczne zatarcie przez ubranie. Wszystkie te dodat koweczynniki są jednak przypadkami losowymi, w związku z tym niebyły one rozpatrywane w analizowaniu problemu czytelności i możliwościprze
trwania śladówliniipapilarnych na skórze ludzkiej.
Skóra osoby żywej jest szczególnie niekorzystnym podłożem pod wzglę dem możliwości przetrwania i utrzymania się czytelnego rysunku śladów naniesionych na jej powierzchnię. Na te niekorzystnewarunki składają się niżejomówione właściwości skóry ludzkiej takie, jak jej budowa zewnętrzna, temperaturaisubstancjapotowo-tłuszczowa.
Budowazewnętrzna. Poletkowy typstruktury skóry jest elementem obni żającym czytelność śladów. Poprzezlicznebruzdy linijne tworzącerysunek nieregularnych, stykających się ze sobą figur geometrycznych zaciera się w bardzo dużym stopniu wyrazistość przebiegu linii papilarnych ujawnio nych śladów. Taki sam negatywny wpływ mają występujące na skórze zmarszczki oraz inne zwyglądufałdymięśnioweistawowe. Niewielkie z racji swojej mikroskopijności, lecz także negatywne znaczenie mają ujawnione wrazześladem wklęśnięciaskórne utworzone przez otwory wlotowe kanali
ków potowych(pory).
Drugi typ skóry człowieka tj. brodawkowy (wewnętrzne strony dłoni i stóp) w niniejszych rozważaniach w ogóle nie był brany pod uwagę, ze względu na swoją niewielką powierzchnię (ok. 1000 cm2) w stosunku do całości powierzchniskóry ludzkiej(ok. 15000 -20000 cm2).Ponadto podesz
wy i wewnętrzne strony dłoni, które ze swej natury pokryte są własnymi liniami papilarnymi i „przyjmując” dodatkowo na siebie ślad nowych linii papilarnych -tworzą siatkękrzyżujących się nawzajem pod różnymikątami linii. Odczytanie w takim przypadku faktycznego rysunku naniesionego śladu jest niemożliwe.
Cała skóra człowieka w mniejszym łub większym stopniu jestowłosiona
(poza podeszwą i wewnętrzną stroną dłoni), w zależności od intensywności owłosienia czytelność pozostawionego w takim miejscu śladu może być niewielka lub całkowicie wykluczająca możliwośćjego ujawnienia. Naczy telność śladu ma takżewpływ sprężystość skóry. Im tkanka podskórna jest grubsza tym ugięcie skóry jest większe, a tym samym następuje większe zniekształcenie pozostawionego śladu.Wzależności od stopnia ugięcia skóry, ustępującego po zwolnieniu nacisku orazsiłyz jaką ślad pozostawiono, może często staćsię on całkowicienieczytelny.
Reasumując,czytelność śladów linii papilarnych pozostawionych na skó
rze ludzkiej zależy od:
- struktury powierzchni, - stopnia owłosienia, - sprężystości, - zabrudzeń,
- dynamiki pozostawienia śladów.
Dwóch ostatnich czynników w powyższych rozważaniach nie branopod uwagę, ponieważ o ile trzy pierwsze w sposób nierozerwalny związane są z właściwościami skóry, o tyle zabrudzenia i dynamikamogą lecz niemuszą wystąpićw danym przypadku.
Temperatura jest czynnikiemwpływającym negatywnie na czasprzetrwa
niaśladówlinii papilarnych naniesionych na„żywą” skórę ludzką. Tempera
tura jej jest różnaw zależności od miejscapomiaru.Miejscaukrwione i okryte odzieżą majątemperaturęw granicach 36-37°C ijestto przeważająca część skóry ludzkiej, ponieważ w większości ciało jest okryte. W przypadku rąk i twarzy, czyli miejsc odkrytych, temperatura tam może być nieco niższa (ok.
34-35°C), co jest wynikiem oziębienia powierzchniowego. Tak niewielka jednak różnicanie ma istotnegowpływu na przetrwanie śladów.
Substancja potowo-tłuszczowa - podobnie jak temperatura substancja potowo-tłuszczowa występująca na skórze ludzkiej manegatywnywpływna przetrwanie śladów. W wyniku m.in. bodźców psychicznych następuje obfit
sze niż zwykle pocenie się i dotyczy ono szczególnie dłoni. Zjawisko to obustronnie występujące w sytuacjach stresowych (napastnika i napastowa
nego), może doprowadzić do całkowitego zatarcia śladów.
Do niszczącego ślady działania potu dochodzi także substancja łojowa.
Zwiększona ilość jej wytwarzania, podobnie jak potu związana jest z syste mem nerwowym. Pamiętać należy, żew przypadku pozostawienia śladuna
„żywej” skórze możenastąpićpo pewnym czasie fuzja substancjipotowo-tłu- szczowych napastnika i napastowanego. Pomijającbudowę skóry, tempera turę czy dynamikę pozostawionych śladów, właśnie czas nastąpienia fuzji tych substancjiwydaje się mieć najistotniejszeznaczenie w kwestii długości czasu przetrwania takich śladów.
W jednym tylko przypadku ilość substancji potowo-tłuszczowej może mieć pożytywnywpływ na przetrwanieśladu - o ile zostanie ona naniesiona na czyste, odtłuszczonepodłoże.
273
UJAWNIANIEŚLADÓWLINIIPAPILARNYCH
i utrwala-
Środek ujawniający
Technikaujawniania
Ujawnianie śladów proszkiemdaktyloskopijnym nie na folii
Miejscezpozostawionym śladem opylanoproszkiemferromagnetycznym.
Pędzel po otrzepaniu z jego nadmiaru, przeciągano jednostajnym ruchem pamiętając,aby miejsc raz już opylonych nieopylać powtórnie.Jest to bardzo istotny szczegółtechniczny,gdyż jego nieprzestrzeganiew większości wypad ków doprowadzało dozniszczenia śladu. Działo się tak, ponieważ powtórne opylaniezabierałodrobiny proszku,które wcześniej przyczepiły się do śladu.
Ślad stawałsię często mało czytelny, a zawarta w proszkusadza, powtórnie przeciągana po nim(dodając swoją czerń dopoprzedniej)zmazywała go.
Opracowany proszek w celu ujawniania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej - nie należy traktować jakoostatecznj' produkt.W obecnej postaci spełnia on swoje zadanie, można jednak stworzyć inne mieszaniny proszków również bardzoprzydatnych.Jest to jednakjuż temat do wnikli
wych badań chemicznych.
WZakładzie Daktyloskopii Instytutu Kryminalistyki MSW postanowiono przetestować metodę ujawniania śladów linii papilarnych proszkiem dakty
loskopijnym. Wyłonił się wtedy problem stworzenia takiegośrodka ujawnia jącego ślady linii papilarnych pozostawionych przez jednego człowieka na drugim, który odzwierciedlałby rysunek śladu na tyle czytelnie,iżistniałaby realna szansajegozidentyfikowania.
Wwyniku licznych prób mających na celu opracowanie recepturyproszku daktyloskopijnego spełniającego ww. wymogi, ustalono iż najlepsze wyniki daje mieszanina:
- proszek żelaza -produkcji szwedzkiej.
- proszekferromagnetyczny- produkcji amerykańskiej.
Mieszaninę tę sporządzono z proszku żelaza i proszku ferromagnetycz
nego. Po wymieszaniu składników, proszek przeniesiono na sito laborato
ryjneoszerokości oczek 0,04 mm Chodziło o uzyskaniejak najdrobniejszych ziaren, które gwarantowałyby dobre wzorowanie wszelkich niuansów ry
sunku. śladów linii papilarnych pozostawionych na skórze człowieka.
Proszek żelaza spełniał rolę nośnika (proszek na siady nanoszono pę
dzlem magnetycznym), zaśproszek ferromagnetyczny spełnia rolę barwnika., ponieważ zawiera on wystarczającą ilość sadzy, umożliwiającą wyraźne zarysowanie ujawnionegośladu. Wykorzystanie mieszaniny proszku żelaza i proszku ferromagnetycznego (tez opartego na sproszkowanym żelazie) gwarantowało dobrą przyczepność do pędzla magnetycznego. Niezbyt obfite osypywanie się proszku zapewniało ponadto niezamazywanie śladu, a więcwmiarę wierneodzwierciedlenie jegorysunku.
W przypadkach odpadnięcia od pędzla większej ilości proszku, która zakrywała zarysowujący się już ślad-takinadmiar strząsano lub zdmuchi
wano. Nie należy zbierać nadmiaru proszku pędzlem, gdyżślad znajdujący się pod nim zwyżej opisanych powodów zostaniezniszczony.W celu uniknięcia zasypania śladu, nadmiar proszku, zaraz po zanurzeniu pędzla w pojemniku zproszkiemnależystrzepnąć.
Środek utrwalający
Stosując powyższą technikę, po ujawnieniu proszkiem daktyloskopijnym na „żywej” skórze ludzkiej śladów linii papilarnych - należało ustalić najbardziej optymalną formę ich utrwalania.
Utrwalanie fotograficzne, w praktycema tę wadę, że jestprzedewszyst kim czasochłonne i wymaga drogiego sprzętu oraz dobrejznajomości techniki fotograficznejstosowanejw kryminalistyce.
W związku z powyższym przetestowano różnego typutaśmysamoprzyle pne, kierującsię przy wyborzestopniem ich przejrzystości. Taśmy polskie są bardzo słabo przejrzyste, trudno się je odkleja, aprzede wszystkim są wąskie i niezawszeobejmują całyślad Rezygnując z taśm samoprzylepnych, przetes
towanozkoleiróżnego typu folie daktyloskopijne.Najlepsze wyniki osiągnię
to wykorzystując białą folię daktyloskopijną produkcji austriackiej (firmy ,,Vogel”). Folia ta o podłożu z gumowej tkaniny bawełnianejpokrytej białą elastyczną żelatynową warstwą najlepiej odzwierciedlała rysunek ujawnio
nych śladów, a jej biały kolor dobrze kontrastował ich rysunek. Dodatkowo zaletą tej foliii jest konfekcjonowaniejej w arkuszach o wymiarach 13 x 18 cm, możliwe więc było przycięcie takiego kawałka, który swoją powierzchnią obejmowałbycałyujawniony ślad.
Osiągnięte wyniki
Pierwsze badania nad możliwością ujawniania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej rozpoczęto od śladów potowych. Pozostawiano je na przedramieniach wytypowanych osób wg zasad i w warunkach wcześniej opisanych.
Pomimo wykonania kilkudziesięciu prób, w różnych układach osobo
wych, nie zanotowano ani jednego przypadku ujawnienia takich śladów, nawet kiedy próbę ujawnienia stosowano tuż po ich złożeniu. W związku z tym,zrezygnowanoz dalszego testowania tego typu śladów.Skoncentrowa no się wyłączniena śladach potowo-tłuszczowych.
Badaniarozpoczętow warunkachoptymalnych dla możliwościich ujaw
nienia. Uzyskano to przez odtłuszczenie podłoża (dłoniowa częśćprzedramie
nia) oraz palców, którymi nanoszono ślady. Na palce te następnie przez potarcieczoła(u nasadywłosów)nanoszono świeżąsubstancję potowo-tłusz- czową.
Złożone w takich warunkach śladyujawniono w odstępach 5-minutowych przez 150 minut (2,5 godz.). Wyniki okazały się nadzwyczaj obiecujące, ilustruje jerycina 24a-e.
Ponieważpo2,5godz. ujawniono ślad, łatwydozidentyfikowania(ryc. 24 d) dalsze ujawnianie przeprowadzono już w odstępach 30 minutowych.
UJAWNIANIE ŚLADÓWLINII PAPILARNYCH 275
Ryc 25. Mężczyzna - 2; a-1 godz , b-2godz.,c- 3 godz
W .
Kolejne zatem 7 prób zakończono na ujawnieniu śladu nadającego się do identyfikacji po upływie 6 godzin (ryc. 24 e). Kolejny ślad ujawniony tym razem po upływie 8 godzin nie nadawał się do identyfikacji. Powtórzone kolejno 3 próby wykonane w tym samym czasie każdorazowo dały wynik negatywny. Można więc z dużą doza prawdopodobieństwa przyjąć,iż w przy
padku niniejszych badań 6 godzin było maksymalną granicą utrzymywania sięśladów.
W takichsamych warunkach przeprowadzonobadania na skórze drugiego mężczyzny, u którego maksymalnyczas ujawniania śladu nadającego siędo identyfikacji ustalono na poziomie 3 godzin. Wynikitych prób przedstawiono na rycinie 25a-c.
Kolejne próby (do 7 godzin) przeprowadzone w dalszych godzinnych odstępach, dały już jednak każdorazowowynik negatywny, w sensie możli
wości zidentyfikowania któregokolwiek ze śladów.
Należy jednak nadmienić, że w przypadku pierwszego mężczyzny, na przedramieniuktóregojeszcze po 6godzinach ujawniono ślad nadający siędo identyfikacji, zanotowano też przypadki, iż niektóre z wcześniej złożonych śladów były nieco gorsze od złożonych później. Tłumaczyć to należy większą lubmniejszą dynamiką pozostawianych śladów oraz różną ilościąnanoszonej substancji potowo-tłuszczowej.Wypływa stąd wniosek, że śladów linii papi
larnych na skórze ludzkiej należy poszukiwać konsekwentnie dalej, nawet o ile wcześniejsze próbydały wynik negatywny.
Ryc 24. Mężczyzna 1. a -5 min, b - I godz, c - 2 godz, d - 2,5godz,c - 6 godz
O
issas; Ber
w
r
K-l - ślady pozytywne ujawniono po minutach: 5, 20, 25, 40, K-2 - ślady pozytywne ujawniono pominutach: 5, 15, 35, 45,
Ryc.26 Kobieta - 3; 0,5 godz
Po tak obiecujących wynikach przeprowadzonych w warunkach optymalnych dla przetrwania śladów linii papilarnych - przystąpiono do prób ujawniania śladów w warunkach naturalnych. W tymcyklu bada wczym nie ingerowano w podłoże pozostawienia śla
dów tj. nie odtłuszczano go.
Badania rozpoczęto od złożenia po 10 śladów na przedramienach 4wytypowanych kobieti ujawniono je po upływie 30minut. Składającym śladybyłmężczyzna oznaczony umownie symbolem M-l. Kobiety oznaczo
no kolejnosymbolami K-l do K-4. Uzyskano następu jące wyniki:
K-l - ujawniono 2przypadki pozytywne, K-2- ujawniono 4 przypadki pozytywne, K-3 -ujawniono 6 przypadkówpozytywnych, K-4- ujawniono 2 przypadki pozytywne.
Łączniew 40 próbach zanotowano 14 przypadków pozytywnych, gdzie przez ,,przypadekpozytywny” na leży rozumieć ślad nadający się doidentyfikacji. Naj wyraźniejszy z nichprzedstawiono na rycinie 26.
W dalszej kolejności na przedramionach kobiet ten sam mężczyzna naniósłpo 10 następnych śladów,które ujawniono tym razem po 60 minutach. Uzyskano następujące wyniki:
K-l - ujawniono 2 przypadki pozytywne, K-2 - nieujawniono przypadków pozytywnych, K-3 - ujawniono 1przypadekpozytywny, K-4 - nie ujawniono przypadków pozytywnych.
Łącznie w 40 próbach 3przypadkibyły pozytywne. Prób powyżej60minut nie przeprowadzono, ponieważ powyższewyniki nasuwały wniosek,iżewen tualnypozytywnywynik potym czasiebyłby raczej niemożliwy.
Dalsze próby przeprowadzano na kobietach w takim samym układzie czasowym (10 prób- 30 min., 10 prób-60min.), lecz tym razemskładającym śladybył mężczyzna oznaczony symbolemM-2. W przypadku tego mężczyzny uzyskano zaledwie jeden wynik pozytywny(kobietanr 2).
Kolejne próby na testowanychkobietach w dalszych badaniach przepro
wadzono tym razem w postaci 12 ujawnień co 5 minut, w ciągu 1 godziny.
Wybórtakiego cyklu czasowego był podyktowany ewentualnym ustaleniem progu znikania śladów. Zrezygnowano z dalszego składania śladów przez mężczyznę oznaczonego symbolem M-2, ponieważ był on słabym ,,dawcą”.
Tłumaczyć to należy zapewnesłabszym wydzielaniem substancji potowo-tłu- szczowej niż u mężczyzny oznaczonegosymbolem M-l.
W powyższych badaniach (co 5 minut przez godzinę) uzyskano następują ce wyniki:
UJAWNIANIE ŚLADÓW LINIIPAPILARNYCH 277
Ryc. 27 Kobieta -4,1 godz
5
Ryc. 28. Dziecko; a - 5 min, b - 35 min
K-3 - ślady ujawniono po minutach: 5, 15, K-4 - ślady ujawniono po minutach. 5, 60.
Jak więc wynika z powyższego nie uzyskano wska
zania wyraźnej wspólnej granicy zanikania śladów.
Stwierdzono co prawda każdorazowe ujawnienia śladów w ciągu pierwszych 15-20 min. poza kobietą oznaczoną symbolem K-4, ale z kolei w jej przypad
ku ujawniono ślad pozytywny po 60 minutach (ryc.
27).
Można natomiast przyjąć tezę, że w ciągu godzi
ny na każdej osobie istnieje możliwość ujawnienia śladów nadających się do identyfikacji.
Poza przetestowaniem czterech wytypowanych kobiet badania poszerzono o dziecko (chłopiec, lat 10). Ślady pozostawione na jego przedramieniu ujawniano co 5 minut przez godzinę. Pozytywne rezultaty osiągnięto po: 5, 10, 15, 20 i 35 minutach.
Dwa krańcowe pozytywne ujawnienia ilustruje ryci
na 28 a-b.
Skóra dziecka nie ma więc istotnego wpływu na wynik ujawniania śladów. Osiągnięto bowiem bar
dzo zbliżone rezultaty jak w przypadku kobiet.
W dalszych badaniach przeanalizowano ślady ujawnione po pozostawie
niu ich przez mężczyznę oznaczonego symbolem M-l na przedramieniu mężczyzny oznaczonego symbolem M-2. Dokonano także badań sytuacji odwrotnej (M-2 M-l). Eksperyment ten przeprowadzono w następującym
- 'ó' \ a. v :
«■'
■'J ,
i
Ryc. 29.Mężczyzna-1 -> Mężczyzna -2; a-0,5godz, b 1 godz.
Czasutrzymywania się śladów
Czasjestnajważniejszymczynnikiemwkwestiiutrzymywa nia się śladu linii papilarnych naniesionego przez jednego człowieka na drugiego. Postanowionowięc ustalić przeciętną imaksymalną granicę utrzy mywania się śladów,nabazieprzeprowadzonychłącznie 325 próbujawniania śladów liniipapilarnych naskórze ludzkiej.
układzie czasowym: 10 śladów ujawniono po 30 minutach, a następnie 10 śladów po 60minutach. Osiągnięto następujące wyniki:
M-l -> M-2
30 minut - 4 przypadki pozytywne (ryc. 29a), 60 minut -7 przypadków pozytywnych (ryc. 29b), M-2 ->M-l
30 minut - 2 przypadki pozytywne,
60 minut -brak przypadków pozytywnych.
W trakcie przeprowadzonych prób ujawniania śladów na omówionych wcześniej osobach zaistniała okazjonalna możliwość wykorzystania dodat kowo w badaniach mężczyzny (oznaczonego umowniesymbolem M-3)o nie
zmiernie obfitym stopniuwydzielania substancji potowo-tłuszczowej. Złożo ne przez niego10 śladów na mężczyźnie oznaczonym symbolem M-l ujawnio no od razu po 1 godzinie -wszystkie próby pozytywne (!). Powtórzonoto jeszcze raz i ponownie uzyskano10 pozytywnych rezultatów (!). Trzy najwy
raźniejsze z nich przedstawiono na rycinie 30. Przypuszczać należy, iż uzyskane wynikimogłyby byćrewelacyjnewporównaniuz otrzymanymi po przetestowaniu pozostałychosóbbiorących udział w eksperymencie.
■ .•
„■
■ ssa
} > • ■ •
cF..
: "Y■’
'
> /
279
UJAWNIANIE ŚLADÓW LINIIPAPILARNYCH
Ryc 30. Męzczyzna - 3 Mężczyzna 1 , 1godz
'z ' y
a) Przeciętny czas
Ustalenie przeciętnego czasuutrzymyvzaniasię śladów linii papilarnych pozostawionych w warunkach optymalnych było dość proste, ponieważ w badanich wykorzystano zaledwie dwóch mężczyzn. Tak skromna liczba przetestowanychosob i prób(45) byłazamierzeniem świadomym.Co prawda optymalne warunki ujawniania śladów linii papilarnychniesą wykluczone w rzeczywistości, lecz będą należały do rzadkości Skoncentrowano się bardziej na szerszym przebadaniu problemu ujawnianiaśladów linii papilar
nych na skórze ludzkiej w warunkach naturalnych (280 prób).
Jak wspomniano, w warunkach optymalnych wykorzystano do prób dwóch mężczyn itak w jednymwypadkuuzyskano czas 6godzin, w drugim 3 godziny. W związku z powyższym przeciętny czasprzetrwania śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej, na bazie materiałów z niniejszych badań, ustalić należy na poziomie 4,5 godziny.
Jeżeli chodzi o przeciętny czas utrzymywania się śladów na skórze ludzkiej wwarunkach naturalnych - to na 280 prób uzyskano 68przypadków pozytywnych (co daje ok. 25% ,,ujawnialności”) wnastępującychprzedzia
łach czasowych:
-po 5 minutach ujawniono 5 śladów, - po10 minutach ujawniono 1 ślad, - po 15 minutach ujawniono 3 ślady,
- po 20 minutach ujawniono 2 ślady, - po 25 minutach ujawniono 1 ślad, - po 30 minutach ujawniono21 śladów, - po 35 minutachujawniono2 ślady, - po 40 minutach ujawniono 1 ślad, - po 45 minutach ujawniono1 ślad, - po 50 minutach śladów nie ujawniono, - po55 minutach śladów nie ujawniono,
‘ j- ■
■ dpW';
Podsumowaniei wnioski
4) Poza podłożem i wielu czynników negatywniewpływających na później sze ujawnienie śladów oraz rodzaju nanoszonych śladów - istotne znacze
nie ma technika ich ujawniania.
5) W celu utrwalania ujawnionych śladów,dobrerezultatydaje wykorzysta
nie białej foliidaktyloskopijnej.Pozytywne wyniki możnaosiągnąćtakże 1) Ujawnianie substancji potowo-tłuszczowej śladów linii papilarnych na skórze ludzkiej za pomocąferromagnetycznegoproszku daktyloskopijne- go jest możliwe w praktycekryminalistycznej.
2) Pozytywne rezultatyw głównej mierzezależąod podłoża, naktórym ślady zostały pozostawione oraz od ilościsubstancji potowo-tłuszczowej przez nie nanoszonej.
3) Im podłożejest bardziej gładkie, sprężyste i odtłuszczone a ślady nanoszą znaczną ilość substancji potowo-tłuszczowej, tym bardziej mają one szan
sę dłuższego przetrwania.
— po 60 minutach ujawniono 31 śladów, razem— 68 śladów.
Jakwynika z powyższego zestawienia przeciętny czas przetrwania w wa
runkach naturalnych śladów linii papilarnych naskórzeludzkiej w niniej
szychbadaniach wyniósł 41 minut.
b) Maksymalnyczas
Maksymalny czas jaki osiągnięto przy ujawnianiu śladów linii papilar nych, które nadawałyby się do ewentualnej identyfikacji - to granica 6 godzin. Dotyczy to śladu złożonego w warunkach najbardziej optymalnych dla możliwości jego przetrwania. Niewykluczone, że próg 6 godzinmógłby przy bardziej sprzyjających okolicznościach (np. większa ilość substancji potowo-tłuszczowej, innadynamikapozostawianiaśladów)byćprzesunięty jeszczedalej,pomimo kilku próbnegatywnychjakie wykonano po tym czasie, tj. po 8 godzinach.
Maksymalny czasjaki uzyskano wwarunkach naturalnych to 1godzina.
Natomiastna bazieokazjonalnych badań związanych zmężczyzną oznaczo
nym symbolem M-3 można z pewnością założyć, że czas ten mógłby być przesuniętyw górę, ponieważna 20 prób ujawniania śladów po 60minutach wszystkie one dały pozytywny rezultat. Na taki wysoki poziom pozytywnych wyników uzyskanych w przypadku wymienionego mężczyzny miał wpływ stres, wjakimzapewneon się znajdował (przebywał napraktyce, która miała być zakończona egzaminem) i w wyniku czego mogło nastąpić zwiększone wydzielanie się substancji potowo-tłuszczowej. Ponieważ, w czasie takiego czy innego działania przestępcy występuje zwykle u niego zdenerwowanie (stres), przykład wspomnianego mężczyzny, w pośredni sposób wskazuje jak w praktyce kryminalistycznej wzrasta ewentualna możliwość wmiaręczęste go i pozytywnego ujawniania na skórze ludzkiej śladów linii papilarnych naniesionychprzez innegoczłowieka.
UJAWNIANIEŚLADÓW LINII PAPILARNYCH 281
W A L K
W POLSCE
!S N N Y C H
informują o aktualnych zagadnieniach
używając taśmy samoprzylepnej o dobrej przejrzystości i odpowiedniej szerokości.
6) Nie istnieje możliwość ujawnienia naskórzeludzkiej śladów potowych.
7) Bezcelowe są próby ujawniania śladów linii papilarnych na miejscach mocnoowłosionych lub pomarszczonych.
8) Nie dają równieżpozytywnychefektów próbyujawnieniaśladówwmiej scach, które po ich naniesieniu były myte lubprzykryte odzieżą.
9) Przed rozpoczęciem ujawniania śladównależy ustalić miejsce lubmiejsca, na których ślady takie mogły być pozostawione oraz określić czas ich pozostawienia.
