Andrzej Anderwald
"Grundkurs Fundamentaltheologie :
Eine Einführung in die Grundfragen
des christlichen Glaubnes", Perry
Schmidt-Leukel, München 1999 :
[recenzja]
Wrocławski Przegląd Teologiczny 8/1, 228-231
2 2 8 OMÓWIENIA I RECENZJE
czym przedm iotem prow adzonych tu rozw ażań j est kw estia relacj i m iędzy K ościołem a n a u k ą w perspektyw ie ostatniego stulecia, z zam iarem uw zględnienia od n iesień do teorii ew olucji. W szelkie odniesienia K o ścio ła do nauki zaw sze stanow ią, szczególnie d la K o ścioła, spraw ę delik atn ą i trudną, gdyż u ic h podstaw znajduje się zach o d ząca w chrześci ja ń stw ie osobliw a relacja pom iędzy w ia rą a nauką. P opraw ne tw orzenie relacji pom iędzy
teo lo g ią a naukam i przyrodniczym i dom aga się, zdaniem w spom nianych autorów, n a w stę pie oczyszczenia dotychczasow ych niew łaściw ych odniesień K o ścio ła do nauki. N a stę p nie dopiero m ożna przystąpić do k sztahow ania dialogu p om iędzy tym i naukam i, uznając ic h autonom ię, ja k i zw iązane z n ią różnice m etodologiczne. P rzykładem w łaściw ego u k ła dania relacji m iędzy te o lo g ią a naukam i przyrodniczym i je s t zaw arty w tej części artykuł D iedricha n a tem at sensu starotestam entow ej w ypow iedzi o B o g u stw órcy nieb a i ziem i.
R easum ując m ożna stw ierdzić, że prezentow ana książk a
Evolution im diskurs
stanow i in teresu jącą próbę u kazania aktualnego stanu debaty pom iędzy przyrodnikam i, filozofam i i teologam i n a tem at ew olucji. N a uznanie zasługuje interdyscyplinarny charakter pracy w idoczny w uj m ow aniu tem atyki ew olucj i z trz e c h ró żn y ch p łaszczy zn badaw czych: p rz y rodniczej, filozoficznej i teologicznej. W artościow e są rów nież m etodologiczne refleksje, prow adzone przez R. B û ch era i M W eingartena, nad sam ą fo rm ą b a d a ń interdyscyplinar nych. Z astrzeżenia b u d zi b ard zo ogólne ukazanie relacji m iędzy K ościo łem a n au k ą z m a łym uw zględnieniem , m im o deklarow anego zam iaru, relacji U rz ę d u N auczycielskiego K o ścio ła do teo rii ew olucji. Jako b ra k należy uznać rów nież nieuw zględnienie aktualnych w ypow iedzi pap iesk ich n a tem at stosunku K o ścio ła do ew olucji (R zym 26.04.1985, W a tykan 22.10.1996). M im o ty ch zastrzeżeń p ra c a je s t g o d n a p o lecen ia nie tylko teologom czy filozofom , ale także p rzed staw icielo m nauk biologicznych. A ktualna literatura, indeks rzeczow y czy n ią z niej c en n ą p ozycję naukow ą. Interesującym d o p ełnieniem om aw ianej pracy m o g ą się stać p o ch o d zące z tego sam ego okresu takie pozycje książkow e, ja k : R. Schw anger,Erbsünde und Heilsdrama. Im Kontext von Evolution, Gentechnologie und
Apokaliptik,
M ü n ster 1997 czy U lrich a L uke,Als Anfang schuf Gott... - Bio-Theologie:
Zeit - Evolution - Hominisation,
P a d e rb o rn - M ünchen - W ien 1997. O m aw iana książk a m oże stanow ić rów nież ubogacenie p row adzonych na g rancie po lsk im dyskusji n a tem at relacji ew olucja - stw orzenie, czy n iektórych zagadnień z filozoficznej antropologii, p o dejm ow anych przez tak ich autorów ja k : K . K łósak, Sz.W. Ślaga, W. Sedlak, T. W ojcie chow ski.ks. Andrzej Anderwald
Peny Schmidt-Leukel, Grundkurs Fundamentaltheologie. Eine
Einführung in die Grundfragen des christlichen Glaubnes,
Verlag: Don Bosco, München 1999, ss. 291
W e w spółczesnej niem ieckiej teologii fundam entalnej m o żn a zauw ażyć dw ie ten d en cje w u praw ianiu tej dyscypliny: je d n a zachow ująca klasyczne traktaty, druga op arta na specjalizacji. P rzykładem pierw szej z n ic h je s t w ydany przez W. K erna, H .J. P ottm eyera i M . Schclcra czterotomowy'
Handbuch der Eundamentaltheologie
(1985-1988). N atom iast przykładem specjalizacji są liczne pozycje książkow e u kazujące upraw ianie teologiifirn-dam entalnej : w perspektyw ie herm eneutycznej (E. B iser,
Glaubensverständnis. Grundriß
einer hermeneutischen Fundamnetaltheologie,
F reiburg 1975), ekum enicznej (P. K nauer,Der Glaube kommt
von
Hören. Ökumenische Fundamentaltheologie,
G raz 1978), trans- cendentalno-filozoficznej (H .J. Verweyen,Gottes letztes Wort. Grundriß der Fundamen
taltheologie,
D ü sse ld o rf 1991), czy prakseologicznej (J.B . M etz,Glaube in Geschichte
und Gesellschaft. Studien zu einer praktischen Fundamentaltheolgie,
wyd. 5, M ainz 1992). P o dom inującej w o statn ich latach ten d en cji do aspektow ego u p raw iania tej dyscypliny, coraz w yraźniej w id o czn a staje się te n d en cja do przedstaw iania zag adnień teologii fu n d a m entalnej w form ie trz e c h klasycznych je j traktatów . Ten p o w ró t do klasycznego u k ładu tej dyscypliny nie o zn acza chęci pow tórzenia czy przypom nienia je d y n ie daw nych tem a tów. ale więcej idzie w ty c h p ra c a c h o poszukiw anie odpow iedzi w ram ach tychże trak ta tó w n a podstaw ow e d la teologii fundam entalnej pytanie: czy w iara ch rześcijańska je s t rozum na.Interesu jącą próbę now ego sp ojrzenia n a klasyczne traktaty teologii fundam entalnej odnajdujem y w ostatniej pub lik acji P. Schm idt-Leukela, teologa z M onachium , specjalisty z zakresu teologii fundam entalnej i te o lo g ii religii. W cześniejsze p ublikacje tego teologa, zw łaszcza z zakresu teologii frm dam entalnejj (pod je fo red ak cją
Religiöse Erfahrung und
theologische Reflexion,
P a d e rb o rn 1993; w spólnie z H. D öringiem i A. K reinerem ,Den
Glauben denken. Neue Wege der Fundamentaltheologie,
F reiburg 1993) w sk azu ją na duże zainteresow anie k w e stią rozum ności w iary chrześcijańskiej i zw iązanej z n ią kryteriów naukow ości teologii. O m aw iana pozycja pow stała na bazie m ateriałów stanow iących przed m iot w ykładów k ursorycznych z teologii fundam entalnej. P ierw sza w ersja zgrom adzone go m ateriału sięga 1990 roku, k iedy to A u to r prow adził sem inarium naukow e, pom yślane ja k o w prow adzenie do teo lo g ii fundam entalnej. K olejne w ersje, stopniow o udoskonalane i zm ieniane, były w ygłaszane w ram ach kursorycznego w ykładu z teologii fundam entalnej podczas kolej nych sem estrów zim ow ych n a W ydziale Teologii U niw ersytetu w M onachium .Z asadniczym celem prezentow anej pracy, zgodnie z re sz tą z podtytułem , je s t w prow a dzenie do teologii fundam entalnej (s. 8). D o dalszych celów podejm ow anych w pracy m ożna zaliczyć: ukazanie szerszego horyzontu w ażnych, aktualnie dyskutow anych w tej dyscyplinie tem atów o raz prezentację różnych m etod badaw czych.
N a całość pracy składa się piętnaście jed n o stek tem atycznych, z których każd a z osobna stanow i zam kniętą w sobie całość, zaw ierającą podsum ow anie i aktualną literaturę om aw ia nego zagadnienia. W jednostce pierw szej
Was ist fimdamentaltheologie? (s. 11-23) o cha
rakterze w prow adzającym w przedm iot, A utor ukazuje na tle krótkiego rysu historycznego badanej dyscypliny je j zadania i metody. P ozostałe jed n o stk i m ożna uporządkow ać zgodnie z klasycznym trójstopniow ym podziałem tej dyscypliny na traktat o religii (demonstratioreligiosa), o objaw ieniu (demonstratio Christiana), o K ościele (demonstratio catholicd). To,
co odróżnia zaproponow any przez Schm idt-Leukla podział o d klasycznych trójstopniow ych podziałów , to w yodrębnienie czwartego traktatu - w iara i rozum (de loci theologicis). Treści tego traktatu (Pism o św., Tradycja, U rząd Nauczycielski) pierw otnie przynależały do trakta tu drugiego i trzeciego, je d n a k ze w zględu n a fakt tw orzenia przez te zagadnienia szczegól nego m iejsca (źródła) dla teologii, zostają w yodrębnione w form ie osobnego traktatu.I ta k na trak tat o religii sk ład ają się takie je d n o stk i tem atyczne, ja k :
Was ist Religion?
Ist religiöse Rede unsinnig? Kann man Gott beweisen ? Übel und Leid - eine Widerlegung
2 3 0 OMÓWIENIA I RECENZJE
Gottes? Gottesglaube als Selbstentfremdung?
A utor podejm uje w n ich najpierw próbę określenia, czym je s t religia ja k o taka. W p oszukiw aniu w łaściw ego określenia fenom enu religii najw ięcej uw agi pośw ięca chrześcijańskiej definicji religii. N astępnie n a tle p o zyty w istycznej krytyki religii S chm idt-L eukel ukazuje oryginalność w ypow iedzi religijnych, k tórych nie sposób poddaw ać w eryfikacji jed y n ie z a p o m o c ą k ryteriów u znanych przez pozytyw izm . W p rz ep ro w ad zen iu krytycznej analizy argum entów z a istn ien iem B o g a zm ierza do zaproponow ania nowej interpretacji tzw. argum entacji za istnieniem B oga. W ram ach trak tatu o religii A u to r um ieszcza rów nież tem atykę teodycealną, w sk azu ją n a jej aktualne zadania i problem y.T raktat o objaw ieniu tw orzą trzy jed n o stk i tem atyczne:
Läßt sich Gott erkennen? Außer
halb der Kirche kein Heil? Offenbarug durch Jesus Christus?
Schm idt-Leukel w ychodzi od om ów ienia pojęcia objaw ienia i m ożliw ości je g o rozpoznania. W prezentacji objaw ienia koncentruje się zasadniczo na je g o w ym iarze personalistycznym . P ozostałe zagadnienia współczesnej chrystologii fundam entalnej w raz z ich sposobam i rozw iązyw ania ukazuje j e dynie w form ie wyliczenia. W ram ach tego traktatu A utor przedstaw ia krytycznie trzy stano w iska charakterystyczne dla teologii religii: ekskluzywizm , inkluzyw izm i pluralizm .T raktat o K ościele zaw iera takie zagadnienia, ja k :
Kirche - wozu? Eine Kirche oder
viele Kirchen? Wie kann Kirche «katholisch» sein?
A utor w ychodzi o d krytyki tradycyj nych sposobów argum entacji daw nej eklezjologii, które są niew ystarczające w u zasadnia niu genezy i natury K o ścio ła opisyw anego w kateg o riach sakram entu. W spółczesna p o so bo ro w a eklezjologia dom aga się w ypracow ania now ych sposobów argum entacji, w których nie m oże zabraknąć w ym iaru ekum enicznego. N a tle historii zm agań ekum enicznych A u to r stara się ukazać cele ekum enicznie zorientow anej teologii. W perspektyw ie ekum e nicznej przedstaw ia aktualne rozum ienie je d n o śc i K o ścio ła o raz n a tle kontekstualności K o ścio ła u kazuje znam ię Jego uniw ersalności.N atom iast trak tat n a tem at rozum u i w iary tw o rz ą takie je d n o stk i tem atyczne, ja k :
Wie
von Gott reden? Ist Glaube vernünftig? Wie zuverläßig ist religiöse Erfahrung?
T reść tego traktatu stanow ią najpierw różne m odele um ożliw iające dokonanie interpretacji m ów re li gijnych. N astępnie n a tle analizy p o jęcia w iary oraz zm ian, ja k ie dokonały się w rozum ie niu p o ję c ia racjonalności A u to r dokonuje zestaw ienia ty ch dw ó ch pojęć. W ostatniej j e d nostce tego traktatu zostaje p o d ję ta kw estia pew ności wiary, k tó ra zostaje uk a zan a na przykładzie analizy trz e c h ró żn y ch relacji: w iara - rozum , w iara - objaw ienie i w iara - dośw iadczenie.P odsum ow ując m ożna stw ierdzić, iż w ielość p odejm ow anych w pracy tem atów d o b rze oddaje szeroki p rzed m io t badaw czy teologii fundam entalnej, ja k o dyscypliny p o g ra nicza, otw artej na argum enty
ad extra
iad intra.
P roblem atycznym w znaczeniu dyskusyj nym w y d aje się u k ła d n ie k tó ry c h je d n o s te k tem atycznych. M im o iż A u to r d ek laru je gotow ość bu d o w an ia swego w prow adzenia do teologii fundam entalnej w odw ołaniu do je j klasycznej struktury, to je d n a k w yraźnie zachw iana zostaje p ro p o rcja pom iędzy p o szczególnym i je j traktatam i. P rzy czy n takiego sposobu p ro w adzenia w yw odu w om aw ia nej książce m ożna upatryw ać w osobistych zainteresow aniach A utora pro b lem aty k ą reli- gii czy szczególnie teologii religii (por. P. Schm idt-Leukel,Theologie der Religionen.
Probleme, Optionen, Argumente,
M ü n ch en - N eried 1997). M im o w ym ienionych w ątp li w ości prezentow ana k siążk a stanow i in teresu jącą w sp ó łczesn ą w ersję p o d ręczn ik a z te o logii fundam entalnej. N a uznanie zasługują, zam ieszczone w końcow ej części książki (s. 275-291), propozycje ćw iczeń (dyskusji) do p o szczególnych je d n o ste k . P ropozycje te m ające różne form y, stw arzają d o sk o n ałą okazję do pog łęb ien ia treści zaw artych w d a nych tem atach, b ą d ź spraw dzenia stopnia zrozum ienia poszczególnych zag ad n ień p rzez sam ych słuchaczy teologii fundam entalnej. Jasny i klarow ny ję z y k p row adzonego w yw o du p odnosi dodatkow o w artość prezentow anej książki, k tó ra je s t g odna p olecen ia zarów no w ykładającym teologię fundam entalną, ja k i sam ym studentom , d la k tórych j e s t ona zasadniczo kierow ana.
ks. Andrzej Anderwald
Zenon Grocholewski, Tanulmânyok az egyhäzi hazassag
- es perjogrół (Studium z kanonicznego prawa małżeńskiego
i procesowego), Szent Istvân Târsulat, Budapest 2000, ss. 211
P o d w yżej w ym ienionym w ęgierskim tytułem ukazało się książkow e w ydanie w ybra nych artykułów arcybiskupa Z enona G rocholew skiego ja k o pierw szy to m studiów w ra m ach B iblioteki P odyplom ow ego Instytutu P raw a K anonicznego K atolickiego U niw ersy te tu im. P io tra Pâzm any w B udapeszcie. O publikow ana p o zy cja zaw iera p rzekład n a ję z y k w ęgierski p ięciu specjalistycznych studiów w ieloletniego p ro feso ra P apieskiego U niw er sytetu G regoriańskiego, do niedaw na P refek ta Sygnatury A postolskiej, obecnie P refek ta K ongregacji N auczania K atolickiego. Przedm ow ę do książki napisał prof. P e te r E rdö, rektor U niw ersytetu K atolickiego w B udapeszcie, ostatnio w yniesiony do godności biskupiej, p o d którego kierow nictw em om aw iana p o zy cja została w ydana. W arto nadm ienić, że w ra m a c h w spom nianego U n iw ersy tetu K a to lick ieg o d e c y z ją K o n g re g a c ji W ychow ania K atolickiego z 30.11.1996 r. zo stał pow ołany Instytut P raw a K anonicznego z praw am i fakultetu, k tó ry m kieruje prof. P. E rdö. W swej przedm ow ie podkreśla, że d la nowej uczel ni je s t szczególnym zaszczytem tłum aczenie i w ydanie znakom itych artykułów K siędza A rcybiskupa - Prefekta.
W pierw szym artykule A u to r zajm uje się zagadnieniem m ałżeństw m ieszanych, które - j a k z a u w a ż a - je s t zagadnieniem b ard zo a k tu a ln y m i złożonym . W pierw szej części tego studium kolejno zostały om ów ione: zarys sytuacji w tej dziedzinie p rzed K o deksem P ra w a K anonicznego z 1917 r., norm y K o d ek su B enedykta X V i rozw ój zagadnienia w duchu Soboru W atykańskiego II, zw łaszcza w poso b o ro w y ch dokum entach praw nych. W d ru giej części studium o m ałżeństw ach m ieszanych zostały zaw arte postanow ienia K odeksu Ja n a P aw ła II dotyczące tychże m ałżeństw . Z e sw ych rozw ażań A u to r nie w yłącza zw iąz k ó w m ałżeńskich, zaw ieranych z o so b ą nieochrzczoną, a n aw et zw iązków m ałżeńskich z osobam i, które publicznie odstąpiły o d w iary katolickiej (kan. 1086 § 1, 1071). O bszernie zostało om ów ione zagadnienie zezw olenia b isk u p a n a m ałżeństw o z o so b ą innego w yzna n ia chrześcijańskiego o raz zagadnienie dyspensy o d przeszkody
