• Nie Znaleziono Wyników

Odbudowa zębów po leczeniu endodontycznym na podstawie piśmiennictwa

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Odbudowa zębów po leczeniu endodontycznym na podstawie piśmiennictwa"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

STOMATOLOGIA PRAKTYCZNA

Odbudowa zębów po leczeniu endodontycznym – na podstawie piśmiennictwa

Część II. Endokorony

Marta Smoczyńska ‑Marczak

Restoration of teeth after endodontic treatment – based on the literature. Part II. Endocrowns

Praca recenzowana

NZOZ Zakład Protetyki Stomatologicznej Jundziłł Barbara, Bydgoszcz Kierownik: lek. stom. Barbara Jundziłł

Streszczenie

W literaturze często spotyka się opisy metod odbudowy zębów leczonych endodontycznie.

W związku z dużą liczbą proponowanych rozwiązań pojawia się pytanie, jakimi kryteriami kierować się przy wyborze optymalnej metody leczenia.

W artykule, na podstawie piśmiennictwa, podsumowano wskazania, które należy wziąć pod uwagę przy wyborze sposobu odbudowy. W części pierwszej artykułu opisano szczegółowo wskazania oraz poszczególne etapy kliniczne zastosowania wkładów koronowo ‑korzeniowych.

W części drugiej przedstawiono wskazania i poszczególne etapy wykonania endokorony.

Abstract

One frequently finds in the literature, descriptions of methods of restoring teeth after endo‑

dontic treatment. In connection with the large number of proposed solutions, there arises the question, by what criteria should we be guided in the choice of the optimal treatment method.

The article, based on the literature, sums up the indications that should be taken into consideration in the choice of the method of restoration. In part one of the article there are described detailed indications with particular clinical stages in the use of crown ‑root posts.

In part two of the article there are also described detailed indications with particular clinical stages in the construction of endocrowns.

Hasła indeksowe: leczenie kanałowe, odbudowa protetyczna, endokorona Key words: endodontic treatment, prosthetic restoration, endocrown

W części I artykułu (MS 2/2018) omó- wiono kryteria, którymi należy się kierować przy wyborze optymal- nej metody leczenia, ze szczegól- nym uwzględnieniem zastosowania wkładów koronowo ‑korzeniowych.

W  części II opisano szczegółowo wskazania oraz poszczególne etapy kliniczne wykonania endokorony.

Endokorony

Interesującą alternatywą dla wkła- dów koronowo ‑korzeniowych jako podbudowy pod rekonstrukcje zę- bów leczonych endodontycznie są tzw. BPR (bonded partial resto- rations), w tym endokorony.

Prekursorem endokoron był Pissis, który opisał je jako „mono ‑block por- celain technique” (1). Słowo „endo- korona” stworzyli Bindl i Mormann w 1999 roku – opisano ją jako „pełno- ceramiczną koronę zakotwioną w ko- morze zęba tylnego po leczeniu en- dodontycznym”. Endokorona ma re- tencję mikromechaniczną tworzoną przez ściany komory oraz mikrore- tencję uzyskaną wskutek cemento- wania adhezyjnego (2). Uzupełnie- nia te są szczególnie wskazane do od- budowy zębów trzonowych, zwłasz-

(2)

cza tych z niską koroną i zoblitero- wanymi lub bardzo wąskimi kanała- mi. Przeciwwskazaniem do ich wyko- nania jest brak odpowiedniej adhezji (brak szkliwa, znaczne zniszczenie poddziąsłowe) i sytuacja, gdy komo- ra zęba jest płytsza niż 3 mm, a brze- gi ubytku węższe niż 2 mm na więk- szości obwodu (3).

Rodzaje materiałów, z których wy- konuje się endokorony

• Porcelana tłoczona.

• Porcelana wycinana w systemie CAD/CAM.

• Porcelana wypalana tradycyjnie na modelu ogniotrwałym.

• Materiał kompozytowy z zastoso- waniem techniki pośredniej.

Rodzaje ceramiki

• Ceramika feldszpatowa (stosowana w przeszłości w systemie CEREC – niska wytrzymałość).

• Dwukrzemian litu (odpowiednia wytrzymałość 360‑400 MPa, eks- pansja termiczna porównywalna ze stopem złota, temperatura tło- czenia IPS e.max = 920°C jest niż- sza niż stopów ceramiki = 1420°C, dzięki czemu można przeprowa- dzić kontrolowane chłodzenie, co zapewnia lepszą adaptację we- wnętrzną oraz integrację brzeżną).

• Ceramika hybrydowa Enamic (Vita, Zahnfabric, ceramika 86%, siatka polimerowa 14%, bloczki w kolorach Vity oraz 2 stopniach przezierności, stopień ścieralno- ści podobny do szkliwa, znacz- nie większy stopień elastyczno- ści, co podnosi wytrzymałość i  pozwala na bardziej oszczęd- ną preparację zęba, wystarczają- ca grubość na powierzchni żują- cej = 0,7 mm).

Preparacja zęba pod endokoro- nę zachowuje strukturę zęba w spo- sób prawie nienaruszony. Należy zlikwidować ostre krawędzie na po- wierzchni połączenia z odbudową.

Pobrzeża rekonstrukcji powinny koń- czyć się na szkliwie, a nie na zębinie, choć nie jest to warunek niezbędny.

Preparacja zęba pod endokoronę

Preparacja powierzchni okluzyjnej

• Redukcja wysokości o 2 mm (wy- konuje się głębokie nacięcia pro- wadzące wiertłem z nasypem zie- lonym) – pokrycie guzków póź- niejszym uzupełnieniem jest czynnikiem przyczyniającym się do przetrwania zęba leczonego endodontycznie.

• Wiertło w postaci tarczy z nasy- pem diamentowym prowadzi się wzdłuż osi długiej zęba równo- legle do powierzchni okluzyjnej.

Powierzchnia okluzyjna ma być płaska, ma powstać stopień typu

„butt joint” (na styk) pod kątem 90°.

Nazywany jest on w literaturze „cer‑

vical sidewalk” (dosł. szyjkowy chod- nik). Płaska powierzchnia zapew- nia lepszy wzór trawienia, a tym sa- mym lepszą adhezję. Stopień powi- nien być naddziąsłowy, ze względów estetycznych niekiedy dodziąsłowy.

Celem jest stworzenie szerokiej po- wierzchni odpornej na siły ściska- jące. Równoległość do powierzch- ni okluzyjnej zapewnia odporność na nacisk wzdłuż osi głównej zęba.

Dzieciątkowska proponuje przy pre- paracji pod endokorony z materiałów złożonych wykonanie również na po- wierzchni przedsionkowej i języko- wej stopnia typu chamfer za pomo- cą wiertła z zaokrąglonym czubkiem, poprowadzonego zgodnie z przebie-

giem pryzmatów (4). Różnice w po- ziomie między różnymi częścia- mi stopnia powinny być połączone wzgórkiem (łagodnie) pod kątem nie większym niż 60°, aby uniknąć efek- tu schodka. Ściany szkliwa mające mniej niż 2 mm grubości powinny być usunięte.

Preparacja osiowa (preparacja ko- mory)

• Eliminacja podcieni w miejscu do- stępu endodontycznego (wiertło cylindryczno ‑stożkowe z  zielo- nym nasypem ze zbieżnością 7°).

• W  przypadku dużych podcieni – zablokowanie ich materiałem kompozytowym.

Kształty komór – trapez w zębach trzonowych żuchwy i trójkąt w zę- bach trzonowych szczęki – zapew- niają odpowiednią retencję.

Polerowanie brzegu stopnia Wiertło o  tym samym kształcie co przy preparacji osiowej, ale o więk- szej średnicy i drobniejszym nasypie – prowadzi się je dookoła, po całej po- wierzchni stopnia, aby usunąć drobne nierówności i uzyskać płaską, gładką powierzchnię; linia stopnia powinna być regularna z ostrą krawędzią.

Preparacja dna ubytku

Gutaperkę powinno się usunąć nie- abrazyjnym narzędziem na głębo- kość 2 mm z zachowaniem anato- mii kanałów, bez usunięcia zębiny.

Jeśli endokorona będzie wykony- wana przez technika, kolejnym eta- pem powinno być pobranie wyci- sku. Wcześniej jednak jest zaleca- na procedura IDS, czyli natychmia- stowego uszczelnienia zębiny, wy- konywana za pomocą systemów łą-

(3)

czących. Świeżo preparowana zębi- na nawet w zębach z miazgą martwą jest doskonałym substratem do wią- zania, a jej zanieczyszczenie (śliną, cementem, materiałem do prowizo- rium) znacznie tę zdolność obniża.

Wcześniejsza polimeryzacja systemu łączącego, przed aplikacją materia- łu złożonego, zwiększa siłę połącze- nia. Te rezultaty tłumaczy się opada- niem włókien kolagenowych, spowo- dowanym ciśnieniem wywieranym przez materiał kompozytowy i osa- dzaniem uzupełnienia protetyczne- go, wówczas gdy polimeryzuje się bond i kompozyt w tym samym cza- sie. Poza tym polimeryzacja systemu łączącego po pobraniu wycisku, tuż przed osadzeniem pracy, może skut- kować tym, że praca nie pasuje: spo- limeryzowany bond tworzy na stop- niach preparacji warstwę grubości nawet 200‑300 mikrometrów. Na- tychmiastowe uszczelnienie zębi- ny stanowi też doskonałe zabezpie- czenie przed bakteriami, co w przy- padku zębów leczonych kanałowo ma fundamentalne znaczenie.

Magne, autor i promotor techni- ki IDS, w jej pierwotnej wersji zale- cał do tego celu system łączący IV generacji. Zębinę trawi się kwasem ortofosforowym przez 5‑15 sekund.

Płucze się ją i odsysa nadmiar wody (unikając dmuchania, żeby nie prze- suszyć zębiny). Aplikuje się primer, wcierając go przez 10 sekund. Nad- miar primera odparowuje się. Kolej- ny krok to nałożenie drugiego skład- nika systemu łączącego (adhesive).

Po wstępnej polimeryzacji aplikuje się żel glicerynowy w celu zahamo- wania powstawania warstwy inhi- bicji tlenowej i polimeryzuje po raz drugi przez żel. Dopuszczalne jest również stosowanie do tego celu sys- temów VI generacji. Wówczas pro- cedurę ogranicza się do starannego

wtarcia i odparowania obu składni- ków systemu bez uprzedniego wy- trawiania (4).

Wyciski pod klasyczne endoko- rony są zwykle proste. Jeśli krawę- dzie są usytuowane naddziąsłowo, nie jest nawet potrzebna retrakcja tkanek miękkich. Praca wraca do ga- binetu na modelu dzielonym, jed- nak do prawidłowej oceny przylega- nia brzeżnego i punktów stycznych jest konieczne także wykonanie mo- delu niedzielonego. Po kontroli oklu- zji przystępuje się do założenia ko- ferdamu. Powierzchnię zębiny nale- ży oczyścić ultradźwiękowo (3) lub za pomocą piaskarki (tlenek glinu o ziarnistości 30 µm) (4). Po wypłu- kaniu i osuszeniu powinno się ją wy- trawić kwasem ortofosforowym 37%

przez 40 sekund i nałożyć system IV lub V generacji. Można również bez uprzedniego trawienia zaaplikować system łączący VI generacji. Na tym etapie systemu łączącego nie poli- meryzuje się, gdyż uniemożliwiłoby to prawidłowe osadzenie pracy pro- tetycznej. Bond rozdmuchuje się sta- rannie przez ok. 15 s.

Przygotowanie endokorony zale- ży od materiału, z jakiego została ona wykonana. W przypadku endokorony z materiału złożonego powierzchnię dopreparacyjną należy krótko (przez 15 s) oczyścić kwasem ortofosforo- wym. Po wypłukaniu wytrawiacza i osuszeniu powierzchnię materia- łu złożonego pokrywa się czynni- kiem łączącym bez zastosowania si- lanu, a po wyrównaniu powierzch- ni utwardza się światłem lampy (4).

Endokoronę z ceramiki wytrawia się kwasem fluorowodorowym przez 90 sekund, silanizuje przez 60 se- kund, a po osuszeniu pokrywa bar- dzo cienką warstwą systemu łączą- cego, unikając przypadkowego na- świetlenia. Do osadzenia pracy stosu-

je się cement samoadhezyjny, np. Va- riolink (Ivoclar Vivadent), RelyX Uni- cem (3M ESPE), Multilink (Ivoclar Vivadent). Po umieszczeniu rekon- strukcji w jamie ustnej następuje naj- trudniejszy etap – usunięcie nadmia- rów. Można to zrobić za pomocą pę- dzelka. Usuwanie cementu z prze- strzeni międzyzębowych wykonuje się nitką dentystyczną z zawiązany- mi supełkami. W tym czasie asystent- ka utrzymuje endokoronę w miejscu za pomocą np. zgłębnika. Po polime- ryzacji wstępnej (każda powierzch- nia 20 s) pokrywa się całość żelem glicerynowym i jeszcze raz naświe- tla każdą z powierzchni (zabezpie- cza to przed przebarwieniem i wy- płukiwaniem się cementu).

Podsumowując, preparacja pod endokorony jest prosta i szybka. Ka- nały korzeniowe nie są włączane w preparację, przez co jest to mniej traumatyczne niż leczenie alterna- tywne. Stopień naddziąsłowy chro- ni przyzębie brzeżne, ułatwia wy- konanie wycisku i  ochrania pozo- stałe tkanki zęba. Monolityczność odbudowy zapewnia odpowiednią odporność mechaniczną. Z punktu widzenia biomechaniki uzupełnie- nie pozwala na rozchodzenie się sił na stopniu (kompresja) oraz na ścia- ny osiowe (siły ścierające).

Dyskusja

W piśmiennictwie pojawiają się co- raz liczniejsze badania oceniające wartość endokoron, które stopnio- wo wkraczają do codziennej prak- tyki stomatologicznej. Biacchi i wsp.

analizowali endokorony wykonane z ceramiki IPS e.max Press (Ivoclar Vivadent), odbudowujące pierwsze zęby trzonowe żuchwy w  okresie 3 lat. Ocenili je bardzo pozytywnie, podkreślając, że ten sposób rekon-

(4)

strukcji eliminuje wkłady koronowo‑

‑korzeniowe, zapewnia dobrą estety- kę i funkcję, a także integrację bio- mechaniczną z pozostałymi struktu- rami zęba (5). W badaniach porów- nawczych odporności na złamania zębów odbudowanych z zastosowa- niem endokoron wykonanych tech- niką CEREC z klasycznym sposobem odbudowy z wykorzystaniem włó- kien szklanych z nadbudową kom- pozytową i koroną CEREC autorzy stwierdzili znacznie większą wytrzy- małość na złamania zębów odbudo- wanych endokoronami w porówna- niu z odbudową klasyczną (6). We- dług innych badań wykorzystują- cych okres obserwacji od 14 do 35,5 miesiąca w przypadku 19 endokoron CEREC stwierdzono jedynie jedno niepowodzenie związane z próch- nicą wtórną powstałą na skutek błę- dów klinicznych (2).

Konarska ‑Matysiak i Dejak stwier- dziły, że ceramika wzmacnia struk- turę zęba, a  połączona adhezyjnie ma większą odporność na złamanie, większą trwałość i  szczelność niż kompozyt (7).

Po analizie metodą elementów skończonych Dejak wnioskuje, że na- prężenia w tkankach zęba z endoko- roną były mniejsze niż w nienaru- szonym zębie. Wyniki te są zgodne z wynikami innych autorów (8). Jak podaje Magne, napięcie guzków zęba trzonowego dolnego, który został opracowany pod endowkład MOD, wzrasta ponad 50 razy w stosunku do zęba nietkniętego, natomiast od- budowa uzupełnieniem ceramicz- nym przywraca sztywność koronie zęba w 100%. Endokorona ceramicz- na zespolona adhezyjnie z tkanka- mi zęba wzmacnia i usztywnia jego strukturę (9).

Zgodnie z  zasadami dźwigni na uzupełnienia wewnątrzkorono-

we w  zębach trzonowych działają mniejsze siły wyważające niż w zę- bach przedtrzonowych. Teoretycz- ne rozważania potwierdzają 5 ‑letnie obserwacje kliniczne, według któ- rych 87,1% endokoron spełniło do- brze swoją funkcję w zębach trzono- wych, a tylko 68,8% w zębach przed- trzonowych (10).

Według Biacchiego i Bastinga en- dokorony przewyższają korony tra- dycyjne, ponieważ mają lepsze zako- twienie mechaniczne, są tańsze i wy- magają krótszego czasu pracy lekarza, zaoszczędzając także czas pacjenta.

W badaniach in vitro porównujących odporność na złamania tradycyjnych koron na wkładach z włókna szklane- go oraz endokoron, przeprowadzo- nych na 20 zębach trzonowych żu- chwy, spośród których 10 odbudo- wano z użyciem wkładów i koron tra- dycyjnych, a 10 za pomocą endoko- ron (IPS e.max Press, Ivoclar Viva- dent), w których siła została przyło- żona skośnie pod kątem 135° do osi długiej zęba, grupa z endokoronami wykazała istotną statystycznie więk- szą odporność na złamania (na siły ściskające). Najczęstszym niepowo- dzeniem w obu grupach było złama- nie zęba po stronie działającej siły oraz przemieszczenie uzupełnienia po stronie przeciwnej (11).

Inne badania przeprowadzone me- todą elementów skończonych wy- kazały większą wytrzymałość zę- bów przedtrzonowych odbudowa- nych za pomocą endokoron cera- micznych niż wkładów koronowo‑

‑korzeniowych z nadbudową kom- pozytową i koroną pełnoceramicz- ną (12). W badaniach Dejak porów- nano wytężenie i  adhezję uzupeł- nień wykonanych z różnych mate- riałów. Wyniki tych badań wskazu- ją na to, że endokorony ceramiczne są potencjalnie bardziej szczelne niż

kompozytowe. Największe pogorsze- nie szczelności z 95,4% (wartość po- czątkowa) do 31% zaobserwowano na granicy tkanek zęba i  cementu kompozytowego, mniejsze na granicy cementu i endokorony kompozyto- wej – z 97,4% (wartość początkowa) do 88,4%. Im wyższy jest moduł ela- styczności uzupełnienia wewnątrz- koronowego, tym mniejsze naprę- żenia występują w cemencie łączą- cym go z tkankami zęba oraz więk- sze naprężenia kontaktowe w połą- czeniu endokorony z zębiną. W ce- mencie wokół endokoron z cerami- ki naprężenia zredukowane i kontak- towe rozciągające były odpowiednio ponad 6 ‑ i 3 ‑krotnie mniejsze niż wo- kół endokoron kompozytowych (13).

Stricker również stwierdza duży spa- dek szczelności brzeżnej endoko- ron kompozytowych w  porówna- niu z zębami odbudowanymi wkła- dami koronowo ‑korzeniowymi FRC po zastosowaniu obciążeń termo- cyklicznych (14). Trwałość endoko- ron oceniał Fuzzi, który stwierdził, że po 11,5 roku 95% endokoron speł- niało dobrze swoją funkcję (15).

Podsumowanie

Przed wykonaniem odbudowy pro- tetycznej po leczeniu endodontycz- nym należy rozważyć wiele wymie- nionych w tym artykule czynników, indywidualnie dla każdego pacjen- ta. Powzięcie decyzji, czy do odbu- dowy zniszczonych koron zębów bocznych zastosować endokoro- nę, czy też odbudować je za pomo- cą wkładu koronowo ‑korzeniowego FRC i pokryć koroną, nie jest łatwe.

Endokorony pozwalają na oszczęd- niejszą preparację zęba. Z tego wzglę- du ten rodzaj odbudowy należy roz- ważyć przed wykonaniem wkładu koronowo ‑korzeniowego FRC i ko-

(5)

STOMATOLOGIA PRAKTYCZNA

rony. Zęby odbudowywane uzupeł- nieniami pośrednimi mają odpor- ność na złamanie podobną jak zęby z wkładami koronowo ‑korzeniowymi FRC, natomiast wykazują gorszą szczelność brzeżną. Niezależnie od sposobu odbudowy zębów, wy- stępują niekorzystne złamania ko- rzeni. Trwałość obu uzupełnień jest podobna.

Duże znaczenie ma rodzaj ma- teriału zastosowanego do wykona-

nia uzupełnień ostatecznych. Cera- miczne uzupełnienia pośrednie, któ- re są trwale zespolone z  tkankami zęba, nie tylko odbudowują, lecz tak- że wzmacniają jego pozostałe struk- tury. Zęby odbudowane endokoro- nami ceramicznymi wykazują więk- szą odporność na złamania, większą szczelność i trwałość niż kompozy- towe. Podobnie wykonanie ostatecz- nej korony ceramicznej na wkładzie koronowo ‑korzeniowym FRC zapew-

nia większą wytrzymałość, szczel- ność i  trwałość rekonstrukcji niż sama odbudowa kompozytowa.

n

P

iśmiennictwo

1. Pissis P.: Fabrication of metal ‑free ceramic restoration utilizing the monobloc technique.

Pract. Periodontics Aesthet. Dent., 1995, 7, 5, 83‑94.

2. Bindl A., Mormann W.H.: Clinical evaluation of adhesively placed Cerec endocrowns after 2 ‑years ‑prelimitary results. J. Adhesive Dent., 1999, 1, 3, 255‑265.

3. Fages M., Bennasar B.: The endocrown: a different type of all ‑ceramic reconstruction for molars. Quintessence Int., 2009, 40, 2, 125‑133.

4. Dzieciątkowska M.: Endokorona jako odbudowa zęba po leczeniu kanałowym – metoda po‑

stępowania dla każdego. Mag. Stomatol., 2013, XXIII, 3, 76‑80.

5. Biacchi G.R., Mello B., Basting R.T.: The endocrowns: an alternative approach for restoring extensively damaged molars. J. Esthet. Restor. Dent., 2013, 25, 6, 383‑390.

6. Chang C.Y. i wsp.: Fracture resistance and failure modes of CEREC endo ‑crowns and conven‑

tional post and core ‑supported CEREC crowns. J. Dent. Sci., 2009, 4, 3, 110‑117.

7. Konarska ‑Matysiak D., Dejak B.: Porównanie właściwości zębów bocznych odbudowanych standardowymi wkładami wzmacnianymi włóknami szklanymi i endokoronami – przegląd pi‑

śmiennictwa. Protet. Stomatol., 2013, 63, 3, 201‑207.

8. Dejak B.: Analiza metodą elementów skończonych wytężenia i zespolenia z tkankami zęba ceramicznych endokoron w zębach trzonowych. Protet. Stomatol., 2008, 58, 3, 139‑148.

9. Magne P.: Efficient 3D finite elements analysis of dental restorative procedures using micro‑

‑CT data. Dent. Mater., 2007, 23, 5, 539‑548.

10. Bindl A., Richter B., Mörmann W.: Survival of ceramic computer ‑aided design/manufactu‑

ring crowns bonded to preparations with reduced macroretention geometry. Int. J. Prostho‑

dont., 2005, 18, 3, 219‑224.

11. Biacchi G.R., Basting R.T.: Comparison of fracture strenght of endocrowns and glass fiber post ‑retained conventional crowns. Oper. Dent., 2012, 37, 2, 130‑136.

12. Lin C.L. i wsp.: Finite element and weibull analyses to estimate failure risks in the cera‑

mic endocrown and classical crown for endodontically treated maxillary premolar. Eur. J. Oral Sci., 2010, 118, 87‑93.

13. Dejak B.: Ocena wytężenia i szczelności różnych uzupełnień koronowych w zębach trzono‑

wych podczas symulacji żucia. Rozprawa habilitacyjna. UM Łódź, 2008.

14. Stricker E.J., Gohring T.N.: Influence of different posts and cores on marginal adaptation fracture resistance, and fracture mode of composite rein crowns on human mandibular pre‑

molars. An in vitro study. J. Dent., 2006, 34, 326‑335.

15. Fuzzi M., Rapelli G.: Wkłady ceramiczne – ocena kliniczna. Quintessence, 2001, 1, 57‑64.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Badaną populację stanowiło 12 pacjentów (7 chłopców i 5 dziewcząt) w wieku od 10 do 17 lat, którzy zgłosili się do Przychodni Ortodontycznej SCS NZOZ Akademii Medycznej

Każdorazowe przechowywanie zębów przez 20 godzin w roztworze sztucznej śliny po wybielaniu, we wszystkich przypadkach powodowało istotny wzrost wartości CRT-S (co

W przypadku zębów trzonowych górnych pierwszych, cieśń występowała tylko w korzeniach policzkowych bliższych (10 korzeni na 12 zbadanych), natomiast cieśni nie

Badanie radiologiczne pozwala lekarzom ocenić stadium rozwoju korzenia zęba mlecznego oraz jego położenie w stosunku do zawiązka zęba stałego... że pamiętać, że badanie

Najważniejszymi modelami do badań hepato- toksyczności i aktywności metabolicznej in vitro są: skrawki wątroby, wyizolowane komórki wątro- by (hodowle pierwotne), w tym

Wczesna śmiertelność po HCT związana jest głównie z toksycznością postępowania przygotowawczego (kon- dycjonowania) oraz powikłaniami infekcyjnymi, natomiast po przesz-

Kierunki ich pojawiania siê oraz czêstotliwoœæ okreœlano na podstawie obserwacji mikroskopowych oraz badañ prêdkoœci fal ultradŸwiêkowych w ró¿nych kierunkach.. Badania

Hasło dotyczące Rubensa zapewne odzwierciedla powszechną opinię XVIII-wiecznych krytyków europejskich, podczas gdy adno- tacja na temat Rembrandta może być interpretowana