IV. RECENZJE
EUGENIUSZ PIOTROWSKI
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w PoznaniuW . S k r z y d l e w s k i , S . D y l a k (red.), Media, edukacja, kultura: W stronč edukacji
medial-nej, Poznaę–Rzeszów 2012.
Recenzowana praca skãada sič z dwóch czčĤci. CzčĤþ pierwsza, zatytuãowana
Teore-tyczne aspekty edukacji medialnej, zawiera 21 opracowaę, natomiast czčĤþ druga,
Edukacyj-ne zastosowanie mediów, 18.
Zmiany, jakie zachodzĈ w naszym kraju pod wpãywem transformacji spoãeczno- -politycznej wymuszajĈ niejako potrzebč podjčcia dziaãaę zmierzajĈcych do podniesie-nia procesów edukacyjnych na wyİszy poziom. Waİne ogniwo w doskonaleniu edukacji polskiej stanowiĈ media i ich umiejčtne wykorzystanie w procesie edukacji. Wielu spe-cjalistów zajmujĈcych sič badaniem wspóãczesnej kultury zwraca uwagč na to, iİ media nie ograniczajĈ sič do przedstawiania rzeczywistoĤci, lecz stanowiĈ jej Įródão, a wičc wytwarzajĈ jĈ. Prowadzi to do powstawania tak zwanej dyfuzji kulturowej, w obrčbie której nastčpuje mieszanie sič rzeczywistoĤci spoãecznej z medialnĈ, co czčsto uniemoİ-liwia ich rozróİnianie. Niektórzy badacze problemu twierdzĈ, İe İycie wspóãczesnych spoãeczeęstw zaczyna nabieraþ charakteru telewizyjnego. DoĤwiadczenie ludzkie two-rzy sič gãównie w kontakcie z mediami. Kiedy mamy do czynienia z kryzysem wartoĤci, nierzadko dochodzi do sytuacji, iİ postacie telewizyjne zastčpujĈ bohaterów1. Zachodzi
wičc pilna koniecznoĤþ doprowadzenia do zmian jakoĤciowych w procesie ksztaãcenia. KoniecznoĤþ tych zmian wydaje sič szczególnie uzasadniona, jeĤli weĮmiemy pod uwa-gč fakt, İe przed systemem oĤwiatowym staje wiele nowych zadaę i wyzwaę. Wiele z nich wiĈİe sič z przygotowaniem mãodych pokoleę Polaków do twórczego İycia w zjednoczonej Europie. Oczekiwane zmiany w tym zakresie wydajĈ sič niemoİliwe bez uwzglčdnienia roli mediów nie tylko w procesie edukacji, lecz takİe w İyciu wspóãczes-nego spoãeczeęstwa informatyczwspóãczes-nego, gdyİ stanowiĈ one waİne narzčdzia do pozna-wania Ĥwiata oraz tworzĈ nowĈ przestrzeę kulturowo-ĤrodowiskowĈ dla czãowieka. UmoİliwiajĈ czãowiekowi znacznie bardziej doskonaãe poruszanie sič w czasie i prze-strzeni, a takİe docieranie tam, gdzie nie docierajĈ nieuzbrojone w nie zmysãy czãowieka. Nie ulega wĈtpliwoĤci, İe nowe technologie informatyczne okazujĈ sič wysoce uİytecz-ne w poszukiwaniu szczegóãowych informacji, nie tworzĈ ouİytecz-ne jednak same przez sič informacji o charakterze strukturalnym, z czego wielu autorów zajmujĈcych sič tĈ pro-blematykĈ nie zdaje sobie sprawy. Nie potrafimy jak dotĈd symulowaþ procesów rozu-mienia w systemach komputerowych. Trudne do przezwycičİenia sĈ takİe problemy _______________ _
zwiĈzane z przetwarzaniem informacji w aspekcie semantycznym. Nie udaão sič jak dotĈd stworzyþ sztucznego umysãu. Umysã czãowieka ma tč przewagč nad komputerem, İe potrafi dokonywaþ rozumienia sytuacji i dokonywaþ w nich wglĈdu poznawczego, dostrzegaþ problemy i wytwarzaþ pomysãy ich rozwiĈzania.
Przed edukacjĈ polskĈ róİnych szczebli staje ambitne wyzwanie dotyczĈce rozwoju mãodych jednostek, jak równieİ caãego spoãeczeęstwa. Zdobywanie wiedzy staje sič we wspóãczesnych spoãeczeęstwach nie tylko Ĥrodkiem do celu, ale równieİ celem samym w sobie. Zatem wĤród zdobywanych kompetencji przez wspóãczesnego czãowieka nie moİe zabraknĈþ znajomoĤci mediów i umiejčtnoĤci twórczego ich wykorzystania.
Z uznaniem zatem trzeba sič odnieĤþ do inicjatywy redaktorów naukowych tej pra-cy, którzy przedmiotem jej treĤci uczynili problem mediów w aspekcie edukacyjnym i kulturowym. Tym bardziej İe dedykujĈ jĈ wybitnemu znawcy tej problematyki – prof. zw. dr. hab. Wacãawowi Strykowskiemu z okazji 70-lecia urodzin oraz 45-lecia pracy naukowo-badawczej i dydaktyczno-wychowawczej.
TreĤþ opiniowanej pracy wpisuje sič w szeroko pojčty nurt pedagogiki medialnej. CzčĤþ pierwszĈ rozpoczyna opracowanie K. Denka, który w interesujĈcy sposób przed-stawiã sylwetkč Jubilata jako uczonego i wychowawcy. W czčĤci tej spotykamy wiele ciekawych poznawczo opracowaę, których treĤþ nawiĈzuje do:
– zmian, jakie zachodzĈ w naszym İyciu pod wpãywem szybko rozwijajĈcych sič technologii informacyjnych;
– ich roli w rekonstrukcji kultury spoãecznej; – transformacji systemowej szkolnictwa wyİszego; – przekazywania wiedzy drogami elektronicznymi; – metodologicznych kontekstów badania e-learningu; – kompetencji medialnych spoãeczeęstwa wiedzy;
– alfabetyzacji wizualnej jako kompetencji wspóãczesnego czãowieka;
– granic wolnoĤci i odpowiedzialnoĤci mediów w aspekcie moralnym i edukacyj-nym;
– nowej przestrzeni artystycznej kreacji mãodzieİy; – zmiany sposobu uprawiania edukacji;
– roli teorii chaosu w dyskusji nad technologiĈ informacyjno-komunikacyjnĈ; – ewolucji podrčczników szkolnych;
– procesu ksztaãcenia w Ĥwietle teorii optymalnego znaku;
– wieloznacznoĤci edukacyjnej wspóãczesnego adolescenta i wieloznacznoĤci nowo-czesnej pracy nauczyciela;
– poszukiwania modelu kompetencji e-nauczyciela; – odczytywania i rozpoznawania wspóãczesnego Ĥwiata; – cyberprzestrzeni jako miejsca nowej edukacji medialnej;
– technologii informacyjnych w nowym ujčciu ksztaãcenia technicznego; – spoãecznej mobilizacji przeciwko ACTA;
– strategii wolnych i otwartych implementacji w formowaniu kompetencji infotech-nicznych.
Doceniam wysiãek twórczy wszystkich autorów czčĤci pierwszej. W swych opraco-waniach nawiĈzujĈ oni do istotnych problemów zwiĈzanych z rozwojem wspóãczesnych mediów, ich roli w edukacji mãodych pokoleę, a takİe waİnej roli kulturotwórczej. Po-stčpujĈce procesy globalizacji oprócz pozytywnych aspektów, w postaci szybkiego obie-gu informacji, w tym takİe informacji naukowych, ãatwoĤci do ich dostčpu, uãatwieniach w ich wzajemnej wymianie, niosĈ takİe wiele elementów negatywnych. Mianowicie,
w znacznym stopniu marginalizujĈ kraje zapóĮnione, których udziaã w generowaniu postčpu technicznego jest ograniczony. PrzyspieszajĈ takİe w znacznym stopniu amery-kanizacjč İycia w Europie, co ze wzglčdu na odmiennoĤþ kulturowĈ, spoãecznĈ i poli-tycznĈ nie zawsze prowadzi do pozytywnych skutków. Krytycy kultury zwracajĈ uwa-gč, İe media upowszechniajĈ przekonanie, iİ İycie jest grĈ, powoduje to przyjmowanie, szczególnie przez ludzi mãodych, postawy typu nie odbieraj sobie przyjemnoĤci. Media wyraĮnie przyczyniajĈ sič do ksztaãtowania wzorów osobowych wspóãczesnej mãodzie-İy. StajĈ zatem przed duİymi wyzwaniami spoãecznymi, z których nie zawsze wywiĈ-zujĈ sič zgodnie z oczekiwaniami spoãecznymi Ten stan rzeczy rzuca takİe waİne wy-zwania wspóãczesnej edukacji. Winna ona uãatwiaþ racjonalne korzystanie z mediów, uczyþ wartoĤciowania, rozwijaþ myĤlenie i samodzielnoĤþ poznawczĈ. Cywilizacja wie-dzy i oparte na niej szkolnictwo nie sĈ wartoĤciami samymi w sobie. Jednostka musi je tworzyþ sama. Cywilizacja wiedzy, jak zauwaİa W. Strykowski, znajduje sič pod wpãy-wem wszechwãadnego spoãeczeęstwa sieci. CharakteryzujĈ jĈ zwičkszenie kontaktów oraz wičzi mičdzy jednostkami ludzkimi, wãadzami w skali lokalnej, organizacjami i korporacjami mičdzynarodowymi. Kontakty te przybierajĈ róİne formy: przypãywu informacji, innowacji, kapitaãu, idei, pomysãów, wzorów spoãecznych, ekonomicznych, edukacyjnych itp. âĈczĈ sič z coraz wičkszĈ siãĈ wčzãami wspóãzaleİnoĤci. W dominujĈ-cej kulturze upozorowania media dostarczajĈ nieustajĈcego ciĈgu informacji, przed którymi jednostka nie jest w stanie sič broniþ. Nadmierna socjalizacja ludzi przez media powoduje zanik do nich dystansu. W ostatnich latach XX w. w badaniach nad koncep-cjami ludzkiego umysãu zaszãy zdecydowane zmiany. Wyrosãy one na podãoİu dwóch rozbieİnych koncepcji funkcjonowania ludzkiego umysãu. Pierwsza z nich opieraãa sič na zaãoİeniu, iİ cechĈ charakterystycznĈ ludzkiego umysãu jest dokonywanie róİnorod-nych operacji. Oparta na tym zaãoİeniu idea nie byãa nowa, znalazãa jednak „sprzymie-rzeęca” w rozwiničtej nauce matematycznej. Druga nawiĈzywaãa do propozycji, İe umysã tworzy kultura i realizuje sič on w kontekĤcie kulturowym. Efekty obu przyjčtych perspektyw metodologicznych poznania ludzkiego staãy sič podstawĈ dla dwu róİnych koncepcji umysãu czãowieka. W konsekwencji prowadzião to do przyjčcia odmiennych metod badania funkcji ludzkiego umysãu.
Ujčcie pierwsze okreĤlone zostaão przez J.S. Brunera jako komputacyjne. Umysã ludzki w aspekcie tego ujčcia zajmuje sič przetwarzaniem informacji i „tym, w jaki spo-sób ostateczna, zakodowana, jednoznaczna informacja o Ĥwiecie jest klasyfikowana, przechowywana, scalana, odzyskiwana i ogólnie zarzĈdzana przez ów wewnčtrzny mechanizm operacyjny”(Bruner, 2006, s. IX). Nie ulega wĈtpliwoĤci, İe sprawnoĤþ umy-sãu czãowieka zaleİy w duİym stopniu od narzčdzi, w które jest wyposaİony. Rozwinič-ta teoria, jak i technika obliczeniowa, zmienia nasz poglĈd na temat funkcjonowania naszego umysãu.
Ujčcie drugie – okreĤlone przez J.S. Brunera jako kulturalizm – opiera sič na zaãoİe-niu, İe umysã nie moİe istnieþ poza kulturĈ. „Ewolucja umysãu hominidów wiĈİe sič z rozwojem sposobu İycia, w którym rzeczywistoĤþ jest przedstawiana za pomocĈ sys-temu symbolicznego podzielonego przez czãonków wspólnoty kulturowej, którego ka-tegorie zarówno organizujĈ, jak i konstruujĈ tyleİ techniczne, co spoãeczne aspekty İy-cia” (Bruner, 2006, s. IX).
Istotny wydaje sič fakt, iİ owa symbolicznoĤþ jest nie tylko dzielona przez spoãecz-noĤþ, lecz takİe rozwijana, przechowywana i przekazywana nastčpnym pokoleniom, w konsekwencji czego mogĈ one poprzez przekazywanie nie tylko zachowaþ swĈ kultu-rowĈ toİsamoĤþ, lecz takİe doskonaliþ jĈ i przekazywaþ kolejnym pokoleniom. Rola
kultury jest zatem ponadjednostkowa, co nie oznacza, İe nie wpãywa ona na ksztaãto-wanie umysãu okreĤlonych jednostek. Jej indywidualny aspekt przejawia sič w tworze-niu znaczeę i ich przypisywatworze-niu okreĤlonym rzeczom. Znaczenia sĈ wytworem umysãu jednostki, jednak wywodzĈ sič z podãoİa kulturowego, co gwarantuje komunikowal-noĤþ2. We wspóãczesnym Ĥwiecie, jak twierdzĈ autorzy recenzowanej pracy, jednym
z najwaİniejszych trendów jest wyãanianie sič spoãeczeęstwa wiedzy. Przyszãe pokole-nia w takim spoãeczeęstwie bčdĈ sič legitymowaãy wysokim procentem wyksztaãcepokole-nia na poziomie wyİszym, stworzy to zwičkszone zapotrzebowanie na rozwój tych sekto-rów gospodarki, które sĈ oparte na wiedzy. W tej sytuacji waİnĈ rolč w edukacji bčdzie odgrywaã e-learning. Tworzyþ sič bčdĈ takİe nowe kompetencje medialne spoãeczeę-stwa wiedzy. W treĤci pracy zwraca sič uwagč równieİ na inne waİne dla wspóãczesnej edukacji problemy, a mianowicie na rolč obrazu i obrazowania w komunikacji grupowej i masowej. Alfabetyzm wizualny staje sič niezbčdny do uzyskiwania informacji i opero-wania nimi tak, jak umiejčtnoĤþ czytania. Granice wolnoĤci i odpowiedzialnoĤci mediów w aspekcie moralnym i edukacyjnym w kontekĤcie peãnionych przez nie misji spoãecz-nych. Media jako przestrzeę artystycznej kreacji mãodzieİy. Na przykãad Net Art w sposób obrazowy angaİuje uczucia i za poĤrednictwem sugestywnych form pozwala na odkrywanie róİnych wymiarów Ĥwiata. Zmiana sposobu uprawiania edukacji w ostatniej dekadzie, spowodowana rozwojem Internetu, urzĈdzeę cyfrowych i pro-gramów autorskich, w poãĈczeniu z konstruktywistycznĈ teoriĈ uczenia sič tworzy no-wĈ jakoĤþ w zakresie konstrukcji programów nauczania. Waİne miejsce w pierwszej czčĤci pracy zajmuje takİe kwestia zwiĈzana z rolĈ teorii chaosu w dyskusji nad techno-logiĈ informacyjno-komunikacyjnĈ w szkole wyİszej. Zwrócono tam uwagč, İe edukacja jest procesem zmian w uczĈcych sič i nauczycielach nie tylko pod wpãywem oddziaãy-waę dydaktycznych i wychowawczych, lecz takİe wielu czynników niekontrolowanych zewnčtrznych i wewnčtrznych. Ukazano kierunek ewolucji podrčczników szkolnych w dobie rewolucji informatycznej. Podjčto waİny problem zwiĈzany z procesem ksztaã-cenia w aspekcie teorii optymalnego znaku. Zwrócono uwagč, opierajĈc sič na analizie stenogramów, İe stwierdzone fakty stojĈ w wyraĮnej opozycji do przyjčtych zaãoİeę zwiĈzanych z rozwojem ucznia refleksyjnego.
Te i wiele innych interesujĈcych kwestii znalazão swoje rozwiničcie w pierwszej czč-Ĥci pracy.
CzčĤþ druga pracy dotyczy edukacyjnych aspektów zastosowania mediów. Rozpo-czyna jĈ opracowanie P. Topola pt. Szkoãa 3D nawiĈzujĈce do Ĥrodowisk wirtualnych, gdzie uİytkownik moİe kreowaþ swojĈ wirtualnĈ postaþ. Zawiera ona takİe wiele inte-resujĈcych opracowaę:
– znaczenie mediów spoãecznoĤciowych w procesie komunikowania i uczenia sič. Podjčto próbč ukazania szansy, jakĈ dajĈ media spoãecznoĤciowe w procesie komuni-kowania. Nowoczesny Internet tworzy interakcyjnĈ przestrzeę spoãecznĈ;
– Internet dla rodziny – portale wspierajĈce wiedzč o krewnych. WãaĤciwe dla In-ternetu formy komunikacji mičdzyludzkiej tworzĈ moİliwoĤci powstawania szeroko rozumianej wičzi spoãecznej;
– radio – „Przyjazne Medium”;
– Internet w pracy naukowo-badawczej historyka. MoİliwoĤci wykorzystania pocz-ty elektronicznej, grup dyskusyjnych oraz sieci WWW otwierajĈ przed historykami nowe poznawczo drogi poszukiwaę;
_______________ _
– wspóãczesne media i eksperyment chemiczny. Nowoczesne media tworzĈ szansč znacznie gãčbszego wnikania w poznawanĈ rzeczywistoĤþ oraz przybliİania jej uczniom i studentom;
– strategie uczenia sič studentów fizjoterapii Uniwersytetu Medycznego we Wro-cãawiu;
– interaktywny system pomocy w multimedialnym module edukacyjnym; – specyficzne formy reedukacji;
– komputer w edukacji przedszkolnej;
– media w aspekcie pedagogicznej funkcji czasu wolnego ludzi dorosãych; – wikimedia w edukacji;
– edukacja medialna w perspektywie ekologicznej; – kanadyjski model immersyjnej edukacji medialnej;
– projektowanie graficzne a proces czytania i tworzenia wizualnych znaczeę; – eyetrackingowe badania prezentacji multimedialnych konstruowanych dla wspo-magania edukacji wczesnoszkolnej;
– platforma lot4eng.com jako narzčdzie wspierajĈce ksztaãcenie ustawiczne; – dziaãania profilaktyczne wobec zagroİeę medialnych.
Wymienione opracowania wiele wnoszĈ do metodyki wykorzystania mediów w procesie edukacyjnym. Autorzy poszczególnych opracowaę szeroko wykorzystali najnowszĈ literaturč krajowĈ i zagranicznĈ dotyczĈcĈ omawianej problematyki. Wyka-zali teİ wiele inwencji twórczej w zakresie zastosowania mediów zarówno w pracy szkolnej, jak równieİ w İyciu.
BiorĈc pod uwagč niezaprzeczalne walory teoretyczne i praktyczne opracowaę za-wartych w opiniowanej pracy, uwaİam, iİ jej treĤþ jest szczególnie przydatna dla stu-dentów kierunków nauczycielskich, a takİe dla nauczycieli praktyków.
ROBERT SZYMIEC
Wyİsza Szkoãa Jčzyków Obcych w Poznaniu
L . V a n L i e r , The Ecology and Semiotics of Language Learning. A sociocultural
perspec-tive, Kluwer Academic Publishers, Boston–Dordrecht–New York–London 2004, ss. 252
DLACZEGO TA KSIćįKA JEST WAįNA
ZdecydowaliĤmy sič przedstawiþ The Ecology and Semiotics of Language Learning z kilku powodów. Nie tylko dlatego, İe jest to przeãomowa pozycja proponujĈca zupeã-nie nowatorskie rozumiezupeã-nie jčzyka jako fenomenu samego w sobie, ale rówzupeã-nieİ ze wzglčdu na to, İe prezentuje wynikajĈce z niej praktyczne konsekwencje tej zmiany dla nauczania jčzyków w szkole.
DrugĈ przyczynĈ jest zbieİnoĤþ prezentowanych tutaj koncepcji z bliskimi nam za-gadnieniami zwiĈzanymi z pojčciami immersji i nauczania responsywnego, prezento-wanymi juİ na ãamach „Neodidagmaty”. Recenzja ta nie powstaãa wičc jako przypad-kowe i standardowe przedstawienie równie przypadkowo wybranej pozycji. Jest ona
